SŁOWNICZEK WYRAZÓW I ZWROTÓW ŁACIęSKICH
ub antiquo " od dawna
ab caricas Atticas " dla fig attyckich
ab extra " z zewnątrz
ab invicem " wzajemnie
abominationem naturalem " wrodzony wstrêt
abrennuntiat " odmawia
absolute " kategorycznie, stanowczo, na pewno
absolutissime " najzupełniej
absolutum dominium " rządy absolutne
ab utrinque " przez obie strony; cokolwiek ab utrimgue praetensionum wy-
nikaŚ mogło " jakiekolwiek pretensje mogłyby wynikaŚ z obu stron.
ab utriuque " z obu stron
accelerare " przyœpieszyŚ
accesserunt " przystąpili
accessit " przystąpił
accessit crudelitas " przyłączyło siê okrucieąstwo
accessus " wstêp
accussat " obwinia
a consortio " od towarzystwa
actiones " uczynki
activitas " dzielnoœŚ (activitatem " 4 przypadek)
actus meritorius " czyn chwalebny, zasługa
aemulabantur " współzawodniczyli
a cunabulis " od kolebki
ad altiora " do wyższych spraw
adamantina corda " serca diamentowe
ad Carthaginem " do Kartagi
ad communem societatem " do wspólnej społecznoœci
ad complementum " dla uzupełnienia
ad concilia " do rad
ad conferenduin " na rozmowê
ad cras " do jutra
ad cras de mane " do jutra rana
ad cursum anno " do wydarzeą roku
ad debitam formam " do właœciwego kształtu
ad decursum anni " do koąca roku
ad dispositionem consiliorum " do kierownictwa rad
addo " dodajê
ad effectum " do skutku
adeo regum stipator inseparabilis amor est, cui stipendium clementia pendi-
tur " miłoœŚ jest nieodłącznym strażnikiem królów, której żołd wypłaca
łaskawoœŚ
ad essentiam " do treœci
ad eum finem, per quem " do tego koąca, przez który by
ad eventum " do wypadku
ad feliciora tempora " do szczêœliwszych czasów
ad Galii cantum "" przy œpiewie koguta
ad gradum et perfectionem " do stopnia i doskonałoœci
ad gubernium " do kierowania
ad humilitatem et submissionem " do upokorzenia i poddania
ad hunc actum " na ten akt
ad instantiam " za wstawieniem siê
ad inmcem " nawzajem
ad iustum valorem " do słusznej wartoœci;
adlaborabunt " bêdą dążyŚ
ad locum electionis " na miejsce elekcji
ad locum facti " na miejscu uczynku
ad manus " do rąk
ad meridiem " na południe
ad metam " do celu
ad minimum " najmniej
ad modernum statum " do obecnego stanu
ad munditiem " ku ochêdóstwu
ad mutuum amplexum " dla wzajemnego powitania
ad oboedientiam " do posłuszeąstwa
ad occidentem " na zachodzie
ad oppugnationem " do oblêżenia
ad opus belli " na wojnê
ad personami perditio tua ex te " do osoby: zguba twoja z ciebie
ad pinguem glaebam " do tłustej roli
ad praefixum locum " do naznaczonego miejsca
ad praesens " obecnie
ad praesens elucescunt " teraz wyjaœniają siê
ad primam requisitionem " na pierwsze żądanie
ad primum "- po pierwsze
ad propria " do swoich
ad rationem " na rachunek
ad recognoscentiam " do rozpoznania
ad regnandum " do panowania
ad regressum " do powrotu
ad rem " do rzeczy
ad secundam illationem " co do drugiego wniosku
ad septembrem " do wrzeœnia
ad societatem " do towarzystwa
ad societatem belli " do uczestnictwa w wojnie
ad statum anni liuius " do stanu tego roku
ad sufficientiam " w dostatecznej iloœci
ad testimonium " do œwiadectwa
ad tot instantias " na tyle domagaą
adulterium " cudzołóstwo
ad usum " do użytku
advena " przybysz
adversa " przeciwnoœci
adversitas " przeciwnoœŚ
adversitates " przeciwnoœci
adversitates fortunae et iniurias caeli " przeciwnoœci losu i srogoœŚ klimatu
adverso pectore " piersią naprzeciw
ad victum " do jedzenia, pożywienie
ad violentia media " do gwałtownych œrodków
ad vitae tempora proposueram " do koąca życia zamierzałem
avocare et ad societatem " odwołaŚ i do wspólnego
ad votum " do œlubu
ad votum in freąuentia " do œlubu w obecnoœci
aegrotus, quam diu animam habet, spem habet " chory dopóki ma duszą,
ma nadzieją
affectus populi " uczucia ludu
afficiunt " dotyczą
afflictio " zmartwienie
ifflictio afflictionem " utrapienie utrapionemu
afflictio supra afflictiones " zmartwienie nad zmartwieniami
a fine " od koąca
agere " czyniŚ
agitur " zapowiada siê
aleam " kostkê
Alexander! aut mores, aut nomen mulą " Aleksandrze, albo obyczaje, albo
imiê odmieą
alias " czyli, albo
alias haeres " czyli dziedzic
alias in forma " raczej z postaci
alliciebat dulcedo " nêciła słodycz
a loci ordinario " u miejscowego biskupa
alterationes " zgryzoty, zmartwienia
alter rex " drugim królem
alterum " po wtóre
alterum tantum, altero tanto " drugie tyle
amplecti " ogarnąŚ
a natura crudeles " z natury okrutni
a naturom locorum " w naturze miejsca
anni " roku
anno " w roku
annihilat " niweczy
annuebat " przystawał
annuere " potakiwaŚ
anteacta " przeszłoœŚ
antecedenti saeculi " dawnego wieku
ante fores " przed drzwiami
antemurale Christianitatis " przedmurze chrzeœcijaąstwa
ante omnia " przede wszystkim
ante saecula " przed wiekami
ante sessionem "" przed posiedzeniem
ante triduum " przed trzema dniami
antichristus " antychryst
anticipative prophetia " poprzednio proroctwo
antiąuitates " starożytnoœci
antiguo usu practicatum " dawnym zwyczajem przyjête
antistes " biskup
a partibus nostris " po naszej stronie
apostrophe " odezwa, zwrot do kogoœ
a potentioribus oppressu desiderat iustitiam " uciœniony przez możnych pra-
gnie sprawiedliwoœci
apparet " widaŚ
apponemus curam " dołożymy statania
apprecando felicem eventum " życzenie szczêœliwego skutku
aequaliter " równo
Arcades " Arkadowie
archiepiscopatu Ripensi " arcybiskupstwem rypeąskim
a Republica " od Rzeczpospolitej
argenti " srebra
arma " broą, orêż
armis experiri " bronią doœwiadczyŚ
artis amandi magister " mistrz sztuki kochania
a sacrificio missae " od ofiary mszy
a septentrione " od północy
aspirare " wzdychaŚ
aspirat " dąży
assistere " towarzyszyŚ, asystowaŚ
assueverunt " przywykli
assumpsit similitudinem animalis " przybrało podobieąstwo zwierzêcia
astra " gwiazdy
asylum " schronienie
attendentiam " strzeżenie, czuwanie
attendere " uważaŚ, pilnowaŚ
auctores " sprawcy
auctor lamentorum, profusionum sanguinis et universae in regno miseriae
sprawca płaczu, rozlewu krwi i powszechnej nêdzy w królestwie
16 Augusti " 16 sierpnia
auri " złota
autor mali " sprawca zła
aversionem " odwrócenie, coœ przeciwnego
aversionem belli " odwrócenie wojny
a vindici manii Dei " mœciwą rêką Boga
axioma " zdanie
barbarus " barbarzyąca
bellandi " wojowania
belli civilis " wojny domowej
belli vicissitudinem " niestatecznoœŚ wojny
benae mentis " dobrej myœli
bene meritorum " dobrze zasłużonych
bene meritum " dobrze zasłużonego
blandientis fortunae ab ore populi " pochlebiającej fortuny z ust lud
bonae spei " dobrej nadziei
bonae voluntatis " dobrej myœli, dobrej woli, radzi
bona licita " dobra dozwolone
bona regalia " dobra królewskie
bonarum partium " za dobrą stroną, dobrego sposobu myœlenia
bonis modis " w dobry sposób
bonis regalibus " dobrami królewskimi
bono eventu " dobrym skutkiem
bonorum fortunae " majątki
bonuni "" dobre
bonum patriae " dobro ojczyzny
bonus animus in re mala dimidium est mali " dobra myœl w przeciwnoœ-
ciach to połowa zła
bonus interpres " dobry tłumacz
C
caeca " œlepa
caesariani " cesarscy
caetera fusius " o innych (dom. rzeczach) obszerniej
cancellariatus " kancelaryjny
capere " objąŚ
capita " głowy
capitale " zbrodnia gardłowa
captivare " schwytaŚ
captivatio ex concilio " porwanie za radą
causavit " spowodowała, sprawiła
causis principalitatis in integrum restitutis " przy zupełnym przywróceniu
spraw do pierwotnego stanu
cedant in commodum Reipublice " ustąpili na rzecz Rzeczpospolitej
cedere reputationi " przypaœŚ dobremu imieniu
celeriorem .cursum consultationum publicarum " o prêdszym przebiegu narad
publicznych
celeritas " szybkoœŚ
censuram grubianitatis " w naganê grubiaąstwa
centimanos " sturêkich
certa legê " pewnym prawem
charisma " daru
charitativum subsidium " dobrowolny zasiłek
cicatrices " blizny
cicatrices adverso pectore " blizny na piersiach
circa dispositionem " przygotowując siê (na œmierŚ)
circa hoc spectaculum " koło tego widowiska
circa inaugurationem " co do ogłoszenia
circiter " około
circumcirca " wokoło, ze wszystkich stron
circumspecte " oglêdnie
circumvenire " okrążyŚ, otoczyŚ
circumventus multitudine " otoczony tłumem
cives " obywateli
civis oppressus " obywatel uciemiêżony
dam vel aperte, directe vel indirecte " skrycie lub jawnie, wprost lub
ubocznie
classica Gradivi " trąby Gradywa
clementiam " łaskê
clenodia regni cum scitu " klejnoty koronne z wiedzą
climacter " przypadek, fatalny czas
collaterales " krewni po kądzieli
colligati principes " książêta sprzymierzeni
collocare Rempublicam " postawiŚ Rzeczpospolitą
combinatur " składa siê
comestibilium " rzeczy do jedzenia
comilitones meruerunt " towarzysze zasłużyli
communem iniuriam et commune bonum " wspólne krzywdy i wspólne dobro
communis regula "" wspólne prawo
comparere " stanąŚ
comparuit " stanął
compellere " zmusiŚ, wciągnąŚ
competens " odpowiednia
complices " wspólnicy
concernit notitiam " należy do wiadomoœci
concernunt notitiam " dochodzą wiedzy
concludetur " postanowi siê
conclusum " wniosek, ostateczne postanowienie, także " postanowiono
condigne " godnie
conditionaliter " pod warunkiem
conferre in ulteriori tractu " pomówiŚ o dalszym biegu
confessata authentica " autentyczne zeznania
confoederati " sprzymierzeni
conformiter " podobnie
coniunctio armorum " złączenie broni
conscientia mille testes " sumienie to tysiąc œwiadków
conscii " œwiadomie
conscios facti obstrinxerat iuramento " œwiadomych czynu zobowiązał przysiêgą
consentire " przystaŚ
conseguenter " w nastêpstwie, nastêpnie, z kolei
consegui " nastąpiŚ
conserrare " zachowaŚ
conservatio " zachowanie
conservationem " zachowanie (4 przyp.)
consilia " rady
consiliarii placentini " pochlebni doradcy
consiliarorum subiecta " doradców (dosł. " podmioty rad)
consilii generalis " rady głównej
consiliis " radom
consilio " radą
consilium " radê
consilium bellicum " rada wojenna
consilium malum consiliori pessimum " zła rada najgorsza dla doradcy
cołisilium salubre " rada zbawienna
conspirationes " związki
constantiam " stałoœŚ
constantissimum propositum " niezmienny zamiar
consternati " zatrwożeni
consternatus " strapiony, zmartwiony
constituemus " ustanowimy
constituere " postanowiŚ
constitutum " postanowione
consulere " radziŚ, obmyœleŚ
consuluit " poradził
consultor " doradca
consurgunt " powstają
contemnebat " pogardziła
contemptor mortis " gardzący œmiercią
contemptum " obelgi
continuationem operis " kontynuowanie dzieła
continue " ustawicznie, bez przerwy
contra "" przeciwnie
contra absentem " przeciw nieobecnemu
contra calumniatores " przeciw oszczercom
contra constitutum " wbrew postanowieniu
contra coronatum caput " przeciwko głowie koronowanej
contra fidem " przeciwko wierze
contrahentes etiam obligatorii " dzierżawcy nawet zastawni
contra hostem patriae procedemus " przeciw nieprzyjacielowi ojczyzny wy-
stąpimy
contra iura gentium " wbrew prawu narodów
contra iura gentium, contra regulam iustitiae " wbrew prawu narodów,
wbrew przepisom sprawiedliwoœci
contra maiestatem et matretn oboedientiam " przeciw majestatowi i matce
contra modernas inventiones oppugnationum " wobec teraŸniejszych sposobów zdobywania
contra ordinem equestrem " przeciw stanowi rycerskiemu
contra patriam " przeciw ojczyŸnie
contra rationem " sprzeczne z rozumem, wbrew rozumowi
contrarii " przeciwnicy
contrarium sentiebant " przeciwnie myœlały
contra Rempublicam " przeciw Rzeczypospolitej
contra tot Varos " przeciwko tylu Warusom
contraxit " zawarł umową
contumelia Harpagi consumpsit coronam Astyagis, Contumelia Narsetis inun-
davit sanguine Italiom " krzywda Harpaga pozbawiła Astyagesa korony,
krzywda Narsesa krwią zalała Italią
contumeliam " zniewagê
contumeliam et diminuationem " zniewagê i ujmê
contumeliis " zniewagami, obelgami
convalescere "" wracaŚ do zdrowia
convaluit " wyzdrowiał
convicia " obelgi
convincere " przekonaŚ
cooperabatur " współdziałała
coronadonis " koronacyjny
correspondere " komunikowaŚ siê
crescere disordo " zwiêkszaŚ (dosł. wzrastaŚ) nieporządek
crimen atro carbone notandum " zbrodnia, którą należy zapisaŚ czarnym
wêglem
cruciatus " mêki
crude " ostro, surowo
crudele " okrutnie
crudelissime " najokrutniej
cum aedificatione " ku zbudowaniu
cum approbatione " z potwierdzeniem
cum assecuratione " z zapewnieniem, z porêczeniem
cum assistentia " w obecnoœci
cum attinetiis " z przyległoœciami
cum Caesarianis " z cesarskimi
cum consensu totius Reipublicae etiam non obstante legê de incompatibilibus
quoad personom " za zgodą całej Rzpltej także bez wzglêdu na prawo
o nieposiadanie (dom. " kilku urzêdów), co do jego osoby
cum conservatione " z zachowaniem
cum detrimento Reipublicae seąuuntur clades instabunt " gdy klêski nastê-
pują ze szkodą Rzpltej, bêdą nalegaŚ
cum facunda oratione " z piêkną mową
cum gratulatione " z powinszowaniem
cum his et his gualitatibus " z takimi a takimi zaletami
cum inscriptionibus " z napisami
cum invocatione " z wzywaniem
cum plenitudine " w obfitoœci
cum potenti et victrici populo res est " z potêżnym i zwyciêskim ludem
jest sprawa
cum regressu " zastrzegając powrót
cum regressum praecedentibus tot contestationibus et spe " z zapewnieniami
przyjaŸni przed odjazdem i z nadzieją
cum re parata " z rzeczą gotową
cum stupore " ze zdumieniem
cum sua non saeviat hostilitate "nie srożył siê swą zawziêtoœcią
cum summo Reipublicae detrimento "" z najwiêkszą szkodą Rzpltej
cum suspiriis " z westchnieniem
cum tota argentea supellectili " z wszystkimi naczyniami srebrnymi
cum toto dero " z całym duchowieąstwem
cum toto negotio " z całą sprawą
cumulabat " obsypywał
cunctando " zwlekając
curae erit " bêdzie troską
curae nostrae " naszą troską
curam " opiekê, troskê
curam boni publici " troskê o dobro publiczne
cura salutis " troska o zdrowie
curiosus " ciekawy
cursum, " bieg
custodes " stróże, strażnicy
custodiae corporis " straży osoby
custos legum " stróż praw
D
damnificatio Reipublicae " szkoda Rzeczypospolitej
da pacem, Domine! " daj pokój, Panie!
dat pretium servata salus potiorąue metallo est " ocalone zbawienie nadaje wartoœŚ i jest droższe niż kruszec
de anteactis " o dawnych sprawach
debetur " należy siê
debiliores aemulos " słabszych nieprzyjaciół
debilitatem rnentis " słaboœŚ umysłu
dêbiłam gratificationem " należnej ,nagrody
debile " słusznie
1-ma Decembris " l grudnia
decet eos laudare defunctos qui res arduas praeclarasąue fecerunt " przy-
stoi chwaliŚ po œmierci takich, którzy rzeczy trudnych i sławnych do-
konali
de contrario rerum successu " o przeciwnym obrocie rzeczy
de crimine laesae maiestatis " o zbrodniê obrazy majestatu
de domo " z domu
deesse " opuœciŚ
defensionis patriae " obrony ojczyzny
defensive " odpornie, obronnie
deformitatem " zniekształcenie
defraudator regum " zdrajca królów
Dei proprium est protegere quos dignos indicat " właœciwoœcią Boga jest popieraŚ tych, których uzna za godnych
de iure debetur " z prawa należało siê
deliberatissime " najrozmyœlniej
deliciae generis humani " rozkoszą rodzaju ludzkiego
de mane consilium " z rana rada (dom. bêdzie)
de methodo contribuendi " o sposobie zebrania pieniêdzy
de necessitate " z koniecznoœci, koniecznie
denegare " odmawiaŚ
de nervo belli " o funduszu wojennym
denuntiando " oznajmiając
denuntiando imminentia, pericula " z oznajmieniem o grożących niebezpieczeąstwach
dennuntio " oznajmiam
depauperatio " zubożenie
dependentias " zależnoœŚ
de periculo dantis et accipientis " o niebezpieczeąstwo dającego i przyjmującego
depopulatores totius mundi et possessores guadraginta regnorum " łupieżcy
całego œwiata i posiadacze czterdziestu królestw
de praeteritis " o sprawach przeszłych
deprecor primum " najpierw przepraszam
deputatos administratores " wybranych administratorów
derelicta vidua " pozostała wdowa
de sangvine gentis " z krwi narodu
desertor castrorum " zbiegiem z obozu
desiderabilem praesentiam " pożądanej obecnoœci
desideriis " życzeniom, do życzeą
desideriis nostris " żądaniom naszym
desiderium " życzenie
de statu rerum " o stanie rzeczy
de super " z góry
de tempore " o czasie
de throno " z tronu
detrimenta " straty
aetrimentum " szkoda
detulit " doniósł
deturbare " strąciŚ
de tutela " z opieki
de ulterioribus " o dalszym
Deus avertat, ne nobis a sinistris appareat civitas, a dextris debet esse no-
stra civitas " uchowaj, Boże, nie na lewo od nas ukaże siê miasto, ale
na prawo powinno byŚ nasze miasto
de vestra ąuidem laude melius est tacere, quam pauca loqui " o waszej
sławie lepiej milczeŚ niż mało co powiedzieŚ
devotissime " najpobożniej
dextram porvigere " podaŚ prawicê
dextre " zrêcznie
dicas, quia sumus piscatores " powiedz, że jesteœmy rybakami
dictabat " dyktował
dicterium tritum " przysłowie pospolite
die XVI Augusti " dnia 16 sierpnia
V. die Januarii futuri " 5 dnia przyszłego stycznia
die 1-ma Februarii anno 1662 " dnia l lutego roku 1662
dies expirationis " dzieą skoączenia
difficile est ex animo resipiscere " trudno siê szczerze opamiêtaŚ
diffidebant " nie ufali
diffidis et maiestatem laedis " nie dowierzasz i majestat obrażasz
dignitatem " godnoœŚ
dignissima gêsta " najgodniejsze czyny
diligenter " pilnie
diligentissime " najpilniej
dimittere " puœciŚ
directe " wprost
director monoculus " jednooki dyrektor
discernere " rozróżniaŚ
displicere " nie podobaŚ siê
dispositae " przygotowane
distulerunt " odłożyli
ditescant " wzbogacili siê
ditiones imperii et conseguenter " obszary cesarstwa, a w nastêpstwie
diutius accusare fata possujnus, mutare non possumus " możemy skarżyŚ
siê na srogi los, zmieniŚ nie możemy
divertere " wstąpiŚ
docebit " pouczy
docet " uczy
domicilium " siedziba
domi leones, foris rulpeculae " w domu lwy, za domem " liszki
dominari " panowaŚ
domini " panowie
dominium " panowanie
Dominus dedit, Dominus abstulit " Pan dał, Pan wziął
dubiae fidei " dowodem powątpiewania
dulcedine " słodyczą
dulcedo " słodycz
dulcem recordationem " miłe wspomnienie
dulcis locus patriae " słodkie miejsce ojczyste
dulcis recordatio " słodka pamiêŚ
Dum annus ter sex numerabit, Marcus Alleluja cantabit, Joannes in corpore
stabit " gdy rok policzy trzy szóstki, Marek zawoła Alleluja, Jan stanie
w ciele (tzn. uroczystoœŚ Bożego Ciała przypadnie w dzieą œw. Jana)
Dum vitia prosunt, peccat qui recte fach " grzeszy, kto dobrze czyni,
dopóki wystêpki popłacają
duorum cognominum " dwóch nazwisk
duplici lingua praeditus, mel et victus uno spirans ore et habitu " dwoisty
jêzyk mający i miód, i truciznê, ziejący jedną paszczą
durum contra dur u m " upór na upór
dux Parmensis contra Belgos foederatos " książê parmeąski przeciw stanom
belgijskim
E
ea intentione " w tym zamiarze
ecce ibi videtis, quia ibi est Harusen, ubi iaculantur " oto tam widzicie,
gdzie strzelają, to jest Aarhusen
ecce in sinistris apparct forte civitas " oto na lewo widaŚ właœnie miasto
e contra " przeciwnie
e converso " a przeciwnie
effecerunt " wymogli
effectum " skutek
effeminarunt " zniewieœciały
effeminati Ula diuturna pace, molles et imbelles facti " zriJewieœciawszy
owym długim pokojem, stali siê miêkkimi i niewojowniczymi
ego saluto Dominationem Vestram " witam WaszmoœŚ Pana
eiusdem " tegoż
eiusdem sensus " tego samego zdania
eiusdem spiritus " tegoż ducha
eius saevuli " tego wieku, także przenoœnie " tego czasu
electionis " wyborczym
elicuit " wyjaœnił
elucescet " wyjaœni siê
elucescet et interim " wyjaœni siê, a tymczasem
encomia " pochwały
eminentiam " wyższoœŚ
emolumentum " korzyœŚ, zysk
eodem anno " tego roku
eo fine " w tym celu
eo ipso " tym samym
erat " było
erudite " uczenie
essentiam " treœŚ, istotê
et ad ultimam egestam " i do ostatniej nêdzy
et alacritate " iż ochotą
et auctoritati " i powadze
et certitudine " i zapewnieniem
et civibus " a obywatelom
et connectiojies " i związki
et consensit " i przystał
et consequenter " a zatem
et crimen laesae maiestatis " i zbrodnia obrazy majestatu
et cum summo periculo " iż najwiêkszym niebezpieczeąstwem
et felices rerum successum " i szczêœliwego powodzenia spraw
et felices successus " i szczêœliwego powodzenia
et in operê btlll " i w działaniu wojennym
etiam " także, nawet
et Instabimus " i bêdziemy nalegaŚ
et interim " a w miêdzyczasie
et mens et gens " i umysł, i ród
et multis curis " i wieloma troskami
et nonnis urgebant " i niezbyt przyœpieszali
et non revclationem " i niewyjawianie
et nullo clementiae loco relicto " i nie nająŚ żadnego miejsca łaskawoœci
et post impletas conditiones " i po wypełnieniu warunków
et polisniinus " a nade wszystko
et praecipue " a osobliwie
et prodesse et obesse " i pomóc, i zaszkodziŚ
et securitatis ab impetitione et insldiis malecontentorum " i zabezpieczenie
i od napaœci i zasadzek malkontentów
etsi caeluni ruet, impavidum ferient ruinae " choŚby niebo runêło, ruiny
przywalą nieulêkłego
et similia " i podobnie
et sine consensu ordinum " i bez pozwolenia stanów
et specialiter " a szczególnie, a specjalnie
et sufficientem expeditionem " i wystarczającą ekspedycjê
et supellectili per subordinatos " i ruchomoœci przez nasłanych ludzi
et toties exprobrabant " i tylekroŚ wyrzucali
et totius christianitatis " i całego chrzeœcijaąstwa
et usus coknbitandi " i nawyknienie pożycia
et varia " i różne rzeczy
evasirmis de manibus unius hostis, alter imrnlnet /eroceor, nempe tempestas.
Orandum et laborandum est " umknêliœmy z rąk jednego nieprzyja-
ciela, grozi nam drugi sroższy, mianowicie burza. Trzeba siê modliŚ
i pracowaŚ
eventus acta probat " wynik chwali czyny
cvictiones in fundo " zabezpieczenie na majątku
evidenter " widocznie
ex albo " z ksiêgi
exarsit " uniósł siê
ejc asse satisfacti " gotówką zaspokojeni
ex abundanlia malitiae " z wygórowanej złoœci
ex bene placito " samowolnie
ex carceribus " z wiêzienia
excelsum vitium " górującą wadê
excepto casu urgentis necrssitatis " z wyjątkiem wypadku nagłej potrzeby
excessivos " wykraczających, dopuszczających siê wykroczeą
exclamavit " wykrzyknął
excludit " rozłącza
exlusis nonullis " z nielicznymi wyjątkami
ex commiseratione " ze współczucia, z ubolewania
ex concilio generali " na wspólnej naradzie
cxcusat " uniewinnia
exequi mandata " wykonaŚ rozkazy
ex equo Troiano " z konia trojaąskiego
ex faucibus " z paszczy
ex gremio " z grona
ex liis qualitalibus "z tych przymiotów
exilium " wygnanie
exilium, luctus, dolor tributa sunt ista vivendi " wygnanie, płacz, ból są|
obowiązkami życia
ex invidia " z nienawiœci
ex magistratu " z urzêdu miejskiego
ex magnatibus " z magnatów, wielmożów
ex mari Baltico " z Morza Bałtyckiego
ex mente " po myœli
ex nativo sanguine " z rodowitej krwi
ex necessilate " z koniecznoœci
ex nutic " natychmiast
ex oboedientia " z posłuszeąstwa
ex occasione " z przypadku, przy sposobnoœci, z powodu
ex occasione regnandi " ze sposobnoœci panowania
ex ore Apollinis " z ust Apoliina
ex officio suae etninentis dignitatis " z urzêdu swojej wysokiej godnoœci
expedit " przystoi, wypada
cxpeditis " układacie
experientia " doœwiadczenie
experiri " mierzyŚ siê
exprimere " wyrażaŚ
exprimere de verbo ad verbum " WyraziŚ słowo w słowo
ex privatis " z prywatnych (dom. - obywateli)
exprobrationcm " wymówki
exprobrationis competentem " zarzutów odpowiednią
ex profundo " z głêbiny
ex ratione " z powodu przyczyny
ex ratione duplici " z podwójnej przyczyny
ex re " z rzeczy
ex regno Daniae " z kiólestwa duąskiego
ex semine viri cum ursa " z nasienia człowieka i niedŸwiedzicy
extemporaneos discursus " nieprzygotowanych rozmów
ex temperê " natychmiast
extra orbitam ordinationis " poza obrąb ordynacji
extremis laborans " robiąca ostatkami (sił)
extremis laborantem " ostatecznie ginącą
exuere " zdjąŚ
ex volo promisti " z uczynionej obietnicy
F
facile credo " łatwo wierzê
facilius cst consolari afflictum, quam sustinere " łatwiej jest pocieszaŚ stra-
pionego niż cierpieŚ
factiosus " intrygujący
facultatem " wolnoœŚ, swobodê
facultates " zasoby
facunde " wymownie
facundla " wymowa
facundissima oratione " wytworną mową
fama " wieœŚ, pogłoska
fata simul et semel " losy razem i naraz
7 Februarii " 7 lutego
feliciori tetnpore " w szczêœliwszych czasach
ferrens Mars, aureos calcat contemnitąue fastus " Żelazny Mars depce i lek
ceważy złote przepychy
f ide, honorem et conscientia " wiarą, honorem i sumieniem
f idem Reipublicae " kredyt, zaufanie Rzpltej
figuraliler " przenoœnie
filialem amorem " miłoœŚ synowską
filiis " synami
firmare tirannidem " wzmacniaŚ tyraniê
firmissime negat " najmocniej zaprzecza
firmiter " mocno
fłectere persuusionibus " skłoniŚ namową, perswazją
jlexibilis " ulegający
florem " kwiat
florem aetatis " kwiat wieku
florem aetatis cum dispendio " kwiat wieku z utratą
floruit " kwitła
foederati " sprzymierzeni
fomes " zarzewie, tu podżegacz
formastis " złożyliœcie
formidine poene " z obawy kary
forsan abeundum est in civilatcm " może należy wam wróciŚ do miasta
fortcs creantur fortibus et bonis, est in iurencis, est in equis patrum virtus
neque imbellem feroces piogenerant aquilac columbam " silni rodzą sil-
nych i dobrych, dzielnoœŚ ojców jest w byczkach i Ÿrebcach, dzikie orły
nie urodzą niewaleczncgo (łagodnego) gołêbia
forlitudo " odwaga; jonltudo bcllica " odwaga wojenna
fortuna " szczêœcie, los
fortunae " majątku
fraterne " po bratersku
fremebat popularitas " sarkał ogół
fremilut " hałas, krzyk
fretjuentia " napływ, udział
fretum navigabile " cieœnina żeglowna
fretus inteêritate conscientiae snae " ufny w nieskalanoœŚ swego sumienia
Fridericus Daniae rex " Fryderyk, król Danii
fructifera " drzewa owocowe
fructum " owoc, także korzyœŚ
frustra Pygmaeus in Gigantem pugnat " próżno miałby walczyŚ karzeł z olbrzymem
fugientes " uciekający
fugiendo pugnat, fugiendo vincit " uciekając walczy, uciekając zwyciêża
fui in Galia, vidi niililps " byłem we Francji, widziałem rycerzy
fui in Germania, vidi principes " byłem w Niemczech, widziałem książąt
fui in Italia, vidi praesnlcs " byłem we Włoszech, widziałem biskupów
fui in Polonia, vidi nobiles " byłem w Polsce, widziałem szlachtê
funnii vota " okłada œluby
fuse " obszernie
fusius " obszerniej
Galii cantum non timet iste leo " ten lew nie boi siê piania koguta (dwu-
znacznoœŚ wyrazu " kogut i Francuz)
genem " rodzaje, gatunki
generaliter " ogólnie
generatio " wylêg
generose aquilae pulli - pisklêta szlachetnego orła
generositas" zacnoœŚ, szlachetnoœŚ
generoso pectori " szlachetnemu sercn
gloriabantur " chwalili siê
gloriatur " chwali siê
gloriosa Domina " chwalebna Pani
gloriose " cbwalebnie, sławnie
gloriosissime " najchwalebniej
gloriosius occumbere in opere " chwalebniej polec w walce
gloriosnm opus " chwalebne dzieło
gratiarum actiones " modły dziêkczynne
grutiilntiones " życzenia, powinszowania
gratnlor " winszujê
gravatam " obrażoną
gubernia " rządy; gubernium " rząd
H
habetis legem et prophetas " macie prawo i proroków
haeredissam " dziedziczkê
haeret " tkwi
haeret in pectore " tkwi w piersiach, w sercu
hanc ideam " tego sposobu
hanc suscipere pronunciam " podjąŚ siê tego obowiązku
Hectorem quis nosset, felix si Troia fuisset " któż by znał Hektora, gdyby
Troja była szczêœliwa
Heldonoriam et Cronoburgum " Helsingor i Kronburg
hibernorum " Żołdu zimowego
hic est piscis, quem sua Dominatio diabolum nominavit " oto jest ryba, któ-
rą WaszmoœŚ nazwał diabłem
hilari fronte " z pogodnym czołem, pogodnie
hoc bonuni " to dobro
hoc mihi pietas, hoc pia lingua odit " tego mi cnota, tego wzdraga siê
uczciwy jêzyk
hominem iniuratum " człowieka skrzywdzonego
homo est imbecilitalis exemplum temporis spolium, fortunae lusus, inconstan-
tiae imago, invidiae et calamitatis trutina " człowiek jest wzorem bez-
silnoœci, łupem czasu, igraszką losu, obrazem niestałoœci, szalą zawiœci,
i niedoli
homo proponit, Deus disponit " człowiek projektuje, Bóg decyduje
honoraria " wynagrodzenie
honorifice " chlubnie, uroczyœcie
honoris palmam " palmê chwały, zaszczytu
hostiliter " po nieprzyjacielsku
hostis patriae et reus criminis laesae maiestatis " wrogiem ojczyzny i win-
nym zbrodni obrazy majestatu
hucusque " dotąd
huic operi humilime " najuniżeniej
hunc et non alium " tego a nie innego
iactantia " chełpliwoœŚ
iactura " strata
ideam " wzór
idiota " głupiec
ille enim magnus et nobilis est, ąui morê magnae ferae scit latrutus canum
securus exaudire " ten bowiem wielki i szlachetny, kto zwyczajem wiel-
kiego zwierza umie spokojnie słuchaŚ szczekania psów
illi vere sunt nobiles, qui non soluni genere, sed etiam virtute aunt nobiles"
owi są prawdziwymi szlachcicami, którzy są szlachetni nie tylko urodze-
niem, lecz także cnotą
imbelles " niewojowniczy
imbibere " nasiąknąŚ, przen. skorzystaŚ
immarcescibilem " niezwiêdłe
immediate " bezpoœrednio
impedimenta " przeszkody
imperiose " hardo
imperiosus mulier " popêdliwa niewiasta
imperium " cesarstwo
imperium potissimum floret " paąstwo najbardziej kwitnie
imponere " wmówiŚ
in absentia " podczas nieobecnoœci
in aocessu " w przystêpie
in adversis et prosperis cum conservalione " w okazjach złych i dobrych
z zachowaniem
in aemulam " w wrogą
in aequa lance " na równej szali, na równi
in aleam " na szaniec
in aleam fortunae " na los szczêœcia
in anno " w roku
in anno 1662 et tertio in obsequio " w roku 1662 i trzecim w posłuszeąstwie
in anno praetorito " w przeszłym roku
in armis " pod bronią
in armis existit " jest pod bronią
in armis pro parte " pod bronią po stronie
inaudito exemplo " niesłychanym przykładem
inauguratus " obwołany
in Augusta " w sierpniu
in bhio " na rozdrożu
in capita " na głowy
in casu saevientis fortunae " na wypadek srożącego siê losu
in censuram " w podejrzenie
in collatcralitate " w sąsiedztwie, blisko
in commissis " z polecenia
in conjuso " w zamieszaniu
incolae " mieszkaący
incolas " mieszkaąców
iucolis " mieszkaącom
in consiliis proponendis " w przedkładaniu rad
in consilio " w radzie
in consilio generali constituerc " na walnej naradzie postanowiŚ
in consilio impiorum " w radzie bezbożnych
in consilium " w radê
in contignitate " w zetkniêciu
in continuo belli operê; verbo dicam " w ciągłej sprawie wojny; słowem
in contrarium " przeciwnie
inconvenientia " nieprawidłowoœci
in crifninae laesae maiestatis " co do zbrodni obrazy majestatu
in cubiculo " w komnacie
in cuius sinu " na której łonie
inculpare " winiŚ, obwiniaŚ
incumbit " należy, trzeba
incuriam " niedbałoœŚ
incusando " oskarżając
in debila methodo " w najlepszym porządku
in decursu Augusti " w koącu sierpnia
in departitionem " na spłacenie
indicant " wskazują
indicat vestis quales intrinsecus estis - szata wskazuje jakimi jesteœcie
wewnątrz
indigne " niegodnie
indignitatem " niegodnoœŚ
in disciplina militari " w karnoœci wojskowej
in discrimen vitae " na niebezpieczeąstwo życia
indolem " naturê
in domum luctus " w domu żałoby
induccre gallicismum " wprowadzaŚ francuski dom. " zwyczaj (francuską
formê rządu)
in dulci recordatione " we wdziêcznym wspomnieniu
in duplo " podwójnie
in cudem ąualilate " w tym stanie
in clectione " w wyborze
in eo passu " w tym stanie
in eundrm sensum " w tej samej myœli
in facie publica " na zebraniu publicznym
infallibiliter "" niewątpliwie, niechybnie
infamia, exilium, privatio " niesława, wygnanie, pozbawienie
in Filtru ario " w lutym
infelicitati temporis " nieszczêœliwym czasom
in/erius " niżej
in fidem Reipublicae -na wiernoœŚ Rzpltej
in forma " w kształcie
in forma amplissima " w najszerszej formie
in frefquentia " w obecnoœci
in fructum Reipublicae " na korzyœŚ Rzpltej
in fuga " w ucieczce
in Junctione " w urzêdzie, służbowo
in genere " w ogóle
in gradu absoluto " w najwyższym stopnia
in gratiam " dziêki
ingratitudinem " niewdziêcznoœŚ
in habitu Minori Sancli Francisci " w habicie braci mniejszych œw. Fran
ciszka
in hac palaestra " w tej szkole
in hnec verba " w te słowa, tymi słowy
in hostico " w kraju nieprzyjacielskim
in hofitico ostentari " u nieprzyjaciela (na ziemi nieprzyjaciebkiej) okazaŚ
inhumaniter " nieludzko
inibunt operom " dołożą starania
in Januario " w styczniu
in illo fervore " w owym zapale
inimicus homo " człowiek wrogi
initia " zaczątki
iniunctum " polecone
iniungimus " powierzamy
in Iunio id est " w czerwcu to jest
iniuriam " krzywdê
iniurias " krzywd
ininstiiinm " niesprawiedliwoœŚ
in integro " w całoœci
in Inncem considrrntionis " na szalê rozwagi
in landem Dominicae nativitatis " na chwałê narodzenia Bożego
in legem perpftuam et irrevocabilem " za prawo wieczne i nieodwołalne
in Maio " w maju
in maiori " w wiêkszym
in mniam partem " na złą stronê
in manibus bene meritornm " w rêkach dobrze zasłużonych
in maą Baltico " w Morzu Bałtyckim
in memoriam " na pamiątkê
in mente lieipnblicae " po myœli, z woli Rzpltej
innatus " wrodzony
in necessitate " w potrzebie
innoccntiae " niewinnoœci
innociius " niewinny
innocuits lapidor " niewinny, jestem kamienowany
innotescet " bêdzie wiadomo
innotitit " wiadomo
innovare " wznawiaŚ
in hounnbre " w listopadzie
in oboedientia " w posłuszeąstwie
in omni loro " w każdym sądzie
in opere belli " w działaniu wojennym
in oppigncratione " w zastaw, tutaj " jako zakładników
in opprobrium " w poœmiewisko
in ordine equestri " w stanie rycerskim
in parte " w czêœci
in partem " na stronê, na czêœŚ
in partes " na czêœci
in perpetuum silentium " na wieczne milczenie
in persona " w osobie
in persona sua " we własnej osobie, osobiœcie
in partes " na równinie
in plono " zupełnie
in plurali " w liczbie mnogiej
in posterum " na przyszłoœŚ
in postscripta in haec verba " w dopisku w te słowa
in praedam " jako łup
in praesentia " w obecnoœci
in praesenti termino " w obecnych okolicznoœciach
in procinctu " w gotowoœci
in profundo - w głêbi
in promotione " w popieraniu
in prospectu - w obliczu
in pubtico foro " na placu publicznym
in publicum " na jaw
in pugna " w bitwie
in pugna stataria " we wstêpnym boju
in quantum " jeœli, o ile
in quo gradu " w jakim stopniu
in quorum manibus arma sunt, in eorum potestate et conservfire et perdere
Rempublicam " w czyich rakach jest broą, w tych mocy jest ocaliŚ lub
zgubiŚ Rzeczpospolitą
in recenti " za œwieża
in recompensam " dla odwzajemnienia, odwdziêczenia
in regno " w królestwie
in regno Galliae " w królestwie francuskim
in rem " na korzyœŚ, na rzecz
in reprobum sensum " w złe rozumienie
in Republica meretur " w Rzpltej zasługuje
inscriptionem " napis
in scripto in ąuantum " na piœmie, o ile
in seruitio " w służbie
insignia " oznaki; in signis Zodiaci " w znakach Zodiaku
in singulari " w liczbie pojedynczej
in sinuni " na łono, do serca
insolescit " rozzuchwala siê
in spe " w nadziei
instabunt " bêdą nastawaŚ
instantanee " nagle
in statera iudicii " na szali sądu, rozsądku
in stalu moderno " w obecnym stanie
in status " o polityce
instrumenta " narzêdzia
insultum populi " napaœŚ ludu
insultus " napaœci
in superlativo publicissime " w najwyższym stopniu, najbardziej publicznie
in suum caput " na swoją głowê
intaminata fides " nieskalana wiara
in tanto Reipublicae passu " w takim położeniu Rzpltej
intendebant " zamyœlali
intendis " zamyœlasz
intendit " zamyœla
intendo " zamyœlam
intentionaliter " w zamiarze
integritas conscientiae " nieskazitelnoœŚ sumienia
intentio pro facta " zamiar za uczynek
inter confinia " w granice
inter domesticas parietes " miêdzy domowymi œcianami
inter gentes " miêdzy narodami
interim " tymczasem
interim consilia " tymczasem narady
inter incudem et malleum " miêdzy młotem a kowadłem
inter moenia " w murach
inter octavas Corpori Christi " podczas oktawy Bożego Ciała
inter patres patriae " miêdzy ojcami ojczyzny
interponitur " zachodzi
interpres " tłumacz
interpretes " tłumaczami
interregnum " bezkrólewie
inter rudera " w ruinach
interrumpit " przerwał
inter spem et metum " miêdzy nadzieją a trwogą
inter sympatriotas " miêdzy wspołkrajowcow
inter tot anfractus " w tylu okolicznoœciach
inter tot moderni collegii sinistras opiniones " spoœród tylu wrogich opinii
obecnego zgromadzenia
inter viscera " dosł. we wnêtrzu, tutaj " w granicach
inter viscera motus " rozruchy wewnątrz ktaju
in triduo " w trzy dni
in testimoniis " w œwiadectwach
intestina " wnêtrznoœci
in theatro publico " na widoku publicznym
in toga et sago " w pokoju i wojnie
in toto " w zupełnoœci, w całoœci
in toto satisfactus " zupełnie zadowolony
in tractu " w drodze
intulerunt " wnieœli
intuli " wypowiedziałem
intulit " wniósł
in turbido " w zamêcie, zamieszaniu
intus " wewnątrz
in ulteriori tractu " w przyszłoœci
in unum " w jedno
in utramque aurem " na oba uszy
in usum " w zwyczaj
invasor a se ipso occiditur " napastnik zabity przez siebie samego
invehebant " oburzano siê
invehere " przymawiaŚ
in veste peregrina " w odzieży cudzoziemskiej
investigarunt " doszli
in vicinitate inimicitias nactus occasionem " miêdzy sąsiadami waœnie korzy-
stając z okazji
in victoria " w zwyciêstwie
in victualibus " dosł. w żywnoœci, tutaj " pod wzglêdem żywnoœci
invidia bonorum noverca " zazdroœŚ jest macochą dobrych
invidii " zazdroœni, nienawistni
in visccra Reipublicae " w głąb Rzpltej
invita Rcpublica " wbrew woli Rzpltej
in rita " za życia
in volumen legum " w ksiêgê praw
ipso die festi Bcatissimae Mariae Virginis " w sam dzieą œwiêta Najœwiêtszej
Marii Panny
irritari " gniewaŚ, drażniŚ
iste est interpres meoruni et vestrorum desideriorum " oto jest tłumacz
moich i waszych życzeą
isti duo nobis prandium non impedient " te dwa nie przeszkodzą nam
w obiedzie
ita semper illustribus viris animo vivere longe ant:quius /wif, quam corpo-
re " przeto zawsze sławni mêżowie woleli żyŚ duchem nie ciałem
iteratis " powtórnie
iterum " znów
iudicia " sądy
iudicium " sąd
iugia arma " ustawiczna broą
iugulatur virtus " ginie cnota
iugum serritutis " jarzmo niewoli
iunctis viribus " połączonymi siłami
iura caduca auctoritate publica " prawa na dobra, które do nas wróciły
powagą sejmową (dosł. publiczną)
iure ecclesiastico gaudere, intestabunt " prawem koœcielnym wyzyskaŚ, bêdą
nalegaŚ
iussit delatores fustibus et flagcllls caescs deportari fer castra et plateas "
donosicieli kazał ŚwiczyŚ kijami i biczami i oprowadzaŚ po obozach
i ulicach
iustam calculationem et relalioncm, In quantum " słuszną liczbą i sprawê,
o ile
iusturn dolorem " słuszny żal
J
24 Januarii " 24 stycznia
Joannes Casimirus regnabit " Jan Kazimierz Lądzie panował
Joannes Tertius " Jan Trzeci
7 Julii " 7 lipca
L
labefactari " słabnąŚ
labefactata " osłabiona
Lacaenae " Spartanki
laconice " krótko, zwiêŸle
laborant " pracują
laesio " ujma, obraza
laesionem " obrazê
lapis Lydius " kamieą lidyjski, probierczy
Lares " bogi domowe, czczone przez Rzymian
largitionibus, officiis " szczodrobliwoœcią, przysługami
laudabatur ab illo, qui erat inililum docfssimiis et rotundo ore " był chwa-
lony przez tego, kto był w wojsku najbardziej wykształcony i wymowny
legê non retitum " nie wbrew prawu
lege publica " prawem publicznym
leges lego, reges rego iudices iudico " ustanawiam prawa, władam królami,
sądzê sêdziów
legitima haeredissa " prawa dziedziczka
legitimo tutori " prawnemu opiekunowi
libere " dobrowolnie
liberum accessum " wolny dostêp
liberum aditnm " wolny dostêp
liberius " otwarciej
licentia " swoboda, swawola
licentia a loci ordinario " pozwolenie od biskupa
licentiose " ostrzej
licita dcfensio " wolna obrona
llmites iustitiae " granic sprawiedliwoœci
lineam " liniê
lingua nativa " jêzykiem ojczystym
lingua usilata " jêzyk dobrze znany, zwyczajny
litigia " kłótnie, spory
locus fatalis " miejsce nieszczêœliwe, fatalne
longe lategue " długo i szeroko
luctam " walkê
luminare minus " mniejsze œwiatło
M
magis in elucidationem " raczej na uœwietnienie
magis inriti quam invitati " raczej zmuszani niż zaproszeni
magnae mentes in ardua quaeque obstinatus " wielkie dusze tym bardziej
zaciekłe, im wiêksze trudnoœci
magnam partem " wielką czêœŚ
magnam popularitatem " wielką popularnoœŚ, wziêtoœŚ
magnis itineribus " szybkimi pochodami
magno motu " z wielkim poruszeniem
magno motu et deliberatione cum imperia et Republica Veneta contra potentiam Ottomanicum " po wielkich zgiełkach i naradach z cesarstwem
i rzeczpospolitą wenecką przeciw potêdze tureckiej
magno praesuli " wielkiemu biskupowi
magnorum nominum " wielkich imion
magnorum non est laus sed admiratio " wielkich ludzi należy podziwiaŚ,
nie chwaliŚ
maiestas " powaga
maiestatem " majestat
malaciam in malitiam " łagodnoœŚ w złoœŚ
mala consilia ordinis intermedi " złe rady stanu poœredniego (tj, senatu)
male oleantem " Ÿle pachnące, cuchnące
malevolentia " nieżyczliwoœŚ
malevoli " Ÿli
malevolis consiliis " złymi radami
malevolorum conalus " usiłowanie Ÿle myœlących
malo eventu " ze złym skutkiem
malum supra omne malum " zło ponad wszystkie zła
maneant posteritati pro testimoniis vitae meae " zostały dla potomnoœci
jako œwiadectwa mego życia
manebimus adhuc " zostaniemy jeszcze
manu, consilio, operê et oratione " rêką, radą, czynem i modlitwą
15 Manii " 15 marca
Manis arenam " Pole Marsowe, pole walki
massam " masê
materias consultationis " tematy obrad
malrimonii " małżeąstwa
maximum solatium est vacare culpa " najwiêkszą pociechą jest byŚ wolnym od winy
me inscio " bez mojej wiedzy
melin sest praevcnire quam praeveniri " lepiej uprzedziŚ niż byŚ uprze dzonym
melius in semente guam in segete bella excindere " łatwiej tłumiŚ wojny w nasieniu niż w rozkwicie (dosł. w zbożu)
memor es " pamiêtasz
memoria actionum nostramm bene a nobis gestarum " pamiêŚ naszych czynów dobrze przez nas spełnionych
mens " myœl
mens et gloria non queunt hitmari " duch i sława nie zstêpują do grobu
merentur perennitatem " zasługują na trwałoœŚ
meretur " zasługuje
merita " zasługi
merito debetur saluis tamen iuribus " słusznie należy jednak z zachowaniem praw
meruit " zasłużył
meruit gratitudinis " zasłużył na wdziêcznoœŚ
metan " cele
metenda est seges, sic iubet necessitas " trzeba żąŚ Żniwo, tak każe ko-
niecznoœŚ
methodum " sposób
meum est " do mnie należy
mllitabat pro nobis " walczyła za nas
militans " walcząca
minatur bellum et non fert: sic gens tota Polona facit " grozi wojną, lecz jej nie prowadzi, tak czyni cały naród polski
ministri status " ministrowie paąstwa
minutissima quaeque arcana " najmniejsze nawet tajemnice
minutissima stipula " drobnym ŸdŸbłem
mirabile " dziwnie
mirabilia " cudów
mirnbilitar " przedziwnie
mitius " łagodniej
modeste " skromnie
modestia " skromnoœŚ
modestissime " najskromniej
modestius " skromniej
modo obligatorio " prawem zastawnym
modulumina suspncta " podejrzana melodia
modurn concludendl " sposób zawierania
molem " ciêżar
molfstum " uciążliwe, przykre
moliri " wyrządziŚ
moll tips " miêkkoœŚ
moiioculnn " jednooki
mora nova " nowa zwłoka
morsum conscientiae " wyrzuty sumienia
morte renasci " odrodziŚ przez œmierŚ
muneris de lege " obowiązkiem według prawa
munus " urząd
murrnur " szmer, szemranie
murmurabant " szemrali
mutilatio " okaleczenie, uszkodzenie
N
natione " rodem
natura jormavit " przyroda utworzyła
naturalcm dcfensionem " naturalną obronê
naturaliter " z przyrodzenia, naturalnie
necessaria " rzeczy niezbêdne
necessitas " koniecznoœŚ
necessitas acuit ingenium " potrzeba zaostrza rozum
necessitas misera, cum vel dvi ob patriam, vel patriae a cive mors inferen
da est " smutna to koniecznoœŚ, gdy albo ojczyzna obywatelowi, albo
obywatel ojczyŸnie winien zadawaŚ œmierŚ
necessitatem ferre quam flere decet " koniecznoœŚ przystoi znosiŚ, nie
opłakiwaŚ
nec nuntius cladis " ani zwiastun klêski
negabat " przeczył
negat, contradicit " przeczy, sprzeciwia siê
negotiurn " zajêcie, tu " sprawa
neminern civiuni laesit " żadnego obywatela nie skrzywdził
nemine reclamente " bez żadnego oporu, bez sprzeciwu
nemo est condemnendus, in quo aligua virtvtis significatio apparet " nikogo
nie należy lekceważyŚ w kim objawia siê jakiœ œlad cnoty
nemo sapiens, nisi patiens " ten mądry, kto cierpliwy
nescit vox missa reverti " nie można cofnąŚ słowa wypowiedzianego
ne sis rex super Israel " nie bądŸ królem nad Izraela
Nicolae, aut mores, aut locus muta " Mikołaju, albo obyczaje zmieą, albo
miejsce
nihil adeo malum est, qui boni mixturam habeat " nie ma tego złego, co by nie miało przymieszki dobra
nihilominus " wszakże, jednakże
nihil interest utrum ferro, an verbo, occidas " nie ma różnicy, czy zabijasz
żelazem, czy słowem
nil restat " nic nie pozostaje
nobile " szlachetne
nobili " szlachcicowi
nobilitas " szlachta
nobilitas duplicate " podwójne szlachectwo.
nobilitas, non certus numerus personarum " szlachta, nie pewna liczba osób
nobilitatem "" szlachtê
nobilitati " szlachcie
nobilitatis " szlachty
nocturnum imperium " nocne panowanie
nodus gordius " wêzeł gordyjski
nomina " imiona
nomina cognomina " imiona i nazwiska
nomen coronati capitis " imienia głowy koronowanej
tiomine " w imieniu
nomine omnium "" w imieniu wszystkich
nominis recordatio " wspomnienie imienia
non ab intra " nie z wewnątrz
non abiuravi " nie wyrzekłem siê (nie wyprzysiągłem siê)
non adiurando " nie sprzysiêgając siê
non alia methodo " nie inaczej
non capiat " nie brał
non desinam " nie przestanê
non erubescam " nie zarumieniê siê
non expedit " nie wypada
non gens sed mens " nie ród, lecz rozum
non genus, non genius, non gens, si credere fas est, sed mens nobilitat nobili
tata virum " nie pochodzenie, nie geniusz, nie ród, jeœli należy wierzyŚ,
lecz umysł szlachetny uszlachetnia mêża
non in opressionem libertatum " nie na ucisk swobód
non in tante paucitate " nie w tak małej liczbie
non in toto " niezupełnie
non irritare crabrones " nie drażniŚ szerszeni
non item " nie tak
non minus pungit " niemniej przeszywa
non neglexi " nie zaniedbałem
non obsianie legalitate " bez wzglêdu na prawomocnoœŚ
non oppressa " nie zgnieciona, nie ujarzmiona
non per intervalla " nie dorywczo
non peto vindictam, supponendo " nie żądam zadoœŚuczynienia, przypuszczając
non praeclusa via " nie wyłączając drogi
non regulator error " nie odnosi siê błąd
non reprobo " nie ganiê
non resipiscet " nie opamiêta siê
non sine suspicione veneni " nie bez podejrzenia otrucia
non sub regimine " nie pod rozkazami
non substitam " nie wydołam
non supererant " nie pozostały
non tam numerose " nie tak licznie
non totus moriar, multaque pars mei uitabit Libitinam " nie cały umrê, wiêk-
sza czêœŚ moja uniknie Libitiny (cytat z Horacego niedokładnie powtó-
rzony, bo zaczyna siê od słów śnon omnis moriar")
non urgebat " nie nalegał
non urget proper bonum pacis " nie naciska dla miłego pokoju
non vi sed formidine " nie siłą, lecz postrachem
nos numerus sumus et fruges consumere nati " jesteœmy stworzeni dla liczby
i zjadania chleba
10 Novembris " 10 listopada
noviciam et perniciosam non arripio " szkodliwej i zgubnej nie chwytam siê
novitatem " nowoœci
noviter " œwieżo
nugator " plotkarz, łgarz
nullum dominium nisi benevolentia tutum esse " każde panowanie jest bez-
pieczne tylko przez łaskawoœŚ
numero " który z rzêdu
numerosissime " jak najliczniej
nummosus - pieniêżny, zasobny w pieniądze
nutare coepit - zaczyna siê chwiaŚ
O
ob metum " dla strachu
oboedientia " oboedientiam (4 przyp.) " posłuszeąstwo
ob rationes " z przyczyn
obstaculum " przeszkoda
observatis conditionibus his " pod tymi warunkami
obviam " naprzeciw
occasionaliter " przypadkiem
occasionem " przyczynê
occidit angeum, e cuius collo guttae cadentes innumeros gennere colubros "
zabił wêża, z którego szyi spadające krople zrodziły niezliczone mnóstwo
wêżów
occurent " zabiegną
9 Octobris " 9 paŸdziernika
o desiderabilis " o upragniony
o devotionem supra devotiones alter orat, alter forat " o pobożnoœŚ nad po-
bożnoœci, jeden siê modli, drugi kradnie
o dii mediocre aliquod infortunim tot tantisque meis felicitatibus apponatis
oro " o, bogowie, modlê siê, abyœcie dali jakieœ mierne niepowodzenie
tylu i tak wielkim moim pomyœlnoœciom
odium " nienawiœŚ
odoratus " wonie
offensa maiestatis " obraza majestatu
omen victoris " hasło zwyciêzcy
omnibus modis " wszelkimi sposobami
omnibus modis proponendo utilitatem " wszelkimi sposobami przedkładając
pożytek
omnibus persuasionibus " wszelkimi namawianiami
omni cura et operê providebunt " najmocniej bêdê siê staraŚ
omni destituta succursu " pozbawiona wszelkiej pomocy
omni destitutus succursu " pozbawiony wszelkiej pomocy
omni necessitate " w każdej potrzebie
omnis generis " wszelkiego rodzaju
omnis mercenarius sua dignus mercede " każdy najemnik godzien swej za-
płaty
omni spe et consilio destitutum " pozbawionych wszelkiej rady i nadziei
omnium animi sunt immortales, sed bonum fortiumąue divini " dusze wszyst-
kich są nieœmiertelne, ale dobrych i. walecznych boskie
omnium malorum medicus " lekarz wszystkiego złego
onus " ciêżar
o, per Deum! non Harusen sed Kopenhagen est, circa obsidionem iaculantur "
o, na Boga! to nie jest Aarhusen. ale Kopenhaga, przy oblêżeniu strze-
lają
oppignorando " dając w zastaw
opponere " przeciwstawiŚ
opponere offensive " stawiŚ zaczepnie
opponunt " przeciwstawiają
opposito radio " przeciwnym promieniem
oppressa gloriosior " sławniejsza uciœniona
oppressit " przycisnął
oppressor nobilitatis et raptor substantiarum " ciemiêżycielem szlachty i wy-
dziercą majątków
opprimere et bene meritos " uciskaŚ i na dobrze zasłużonych
oppugnationem " zdobywanie
optandum " należy ŻyczyŚ
optimum est memorabilem mori alique opere virtutis " najlepiej jest, gdy
sławny mąż umiera po jakimœ czynie mêstwa
oratione " modlitwą
orator " mówca
orbare omni praesidio et custodia corporis " pozbawiŚ wszelkiej obrony i stra-
ży osobistej
ordines Reipublicae " stany Rzeczypospolitej
ore omnium " w imieniu wszystkich
ore proprio " własnymi ustami
origine et meritis " urodzeniem i zasługami
originem praetensionis " powód urazy
oris confessionem " ustne zeznanie
os de ossibus " koœŚ z koœci
os de ossibus nostris " koœŚ z koœci naszych
o virtus, ego te dominant putabat et tu es serva fortunae " o, cnoto, ja uwa-
żałem ciê za panią losu, a ty jesteœ służebnicą
P
pacta " układy
pacifice " spokojnie
pactum " pakt, przymierze, umowa
palant " jawnie
palestram " szkołê
palmam " palmê (dom. pierwszeąstwa)
Parcam falcitenentem minaci manu superbam " wyniosłą Parkê trzymającą
kosê w groŸnej rêce
parere - byŚ posłusznym
paą passu ambulat " równym krokiem chodzi
pars regalis " stronnik królewski
partem " czêœŚ
partes secuti " stron chwycili
partinuculam in oboedientia " cząstkê w posłuszeąstwie
partus " owoc
pater patriae " ojciec ojczyzny
paucis complecti " krótko zawrzeŚ
per absentiam " przez nieobecnoœŚ
per amorem gentis nostrae " przez miłoœŚ do naszego narodu
per appellationem " przez apelacjê
per ardua " przez trudy
per arendom " dzierżawą
per bellum intestinum " przez wojnê wewnêtrzną
per cerom erosem " przez zeskrobanie wosku
per certum numerum personarum " przez pewną liczbê osób
per curiositatem " przez ciekawoœŚ
per deputatos " przez deputatów
perditionis " zguby
peregrinationis " podróżowanie
per exdivisionem " przez podział
perfectionem " zupełnego
periclitanti patriae " zagrożonej ojczyŸnie
periculose " niebezpiecznie
periculosissime " najniebezpieczniej
periculosissima incendia " najniebezpieczniejsze pożary
periculum libertatis " niebezpieczeąstwo wolnoœci
per importunas instantias " przez natrêtne proœby
per instrumentu "" przez narzêdzia
per litteras brevibus denuntiare " zawiadomiŚ krótkim listem
per modum " na sposób, w postaci
per modum humanitatis " przez grzecznoœŚ
per necessitatem " przez koniecznoœŚ
per nexum sanguinis " dla związków krwi
per nimiam mollitiem et voluptatem " przez zbytnią miêkkoœŚ i rozkosz
per nuntios terrestres " przez posłów ziemskich
per parabolas " przez podobieąstwa
perpetuitas " na zawsze
perpetuitati recordationem " potomnoœci wspomnienie
perpetuum silentium " wieczne milczenie
perpetuum silentium sub poenis criminalibus " wieczne milczenie pod karą gardła
per portiones "" czêœciowo
per promotionem " za sprawą
per rationem " dlatego, z powodu
per regulam " dla zasady
per respectum " przez wzgląd
persiftit " trwa
personaliter " osobiœcie
persuasiones " namowy
persuasiones continuae " ciągłe namowy
perversa capita " przewrotne głowy
perversis delatorum consiliis " przewrotnymi radami donosicieli
perversionem status Reipublicae, fabricationem malitiosam iudiciorum - od-
mianê ustroju Rzpltej, złoœliwą wytwórniê œwiadectw
per vim - siłą
pestilentiam " powietrze morowe
petit consilium " prosi rady
physim " twarz
pia vota nostra " pobożne głosy nasze
pie defunctis " pobożnie zmarłym
pignora " skarby, kosztownoœci
piscari in turbido " łowiŚ ryby w mêtnej wodzie
plane " zupełnie
planetae eo tardius moventur, quo sunt in sublimiori sphaera, ita quanto maior
est principum auctoritas, tanto magis suos affectus moderare eosąue tem-
perare debent " planety tym wolniej poruszają siê, im są wyżej, przeto
im wiêkszą powagê posiadają panujący, tym bardziej powinni hamowaŚ
i łagodziŚ swoje wzruszenia
plebeiorum " plebejuszów
plenarie " zupełnie
plenis buccis " wyraŸnie, także " ~całą gêbą
pleno numero " w pełnej liczbie
plenus dierum placida morte " pełen dni (w póŸnym wieku) łagodną œmiercią
plus quam satis " wiêcej niż trzeba
poenam " karê
poenam colli " karê gardła
pollicitationes- obietnice
pollicitationibus - obietnicami
Poloniia vae! vae! ingeminabit " Polska wyrzekaŚ bêdzie biada! biada!
Poloni sunt genitores Germałiiae " Polacy są rodzicami Niemiec
politius " przyzwoicie], politycznie], grzeczniej
popularitatem " popularnoœŚ
portionem " czêœŚ
portorium " opłatê portową
post absoluta vota " po oddaniu głosów
post bellum auxilium " pomoc po wojnie
posteritatem " potomstwo
posteritati " potomnoœci
posteritatis " potomstwa
post fata " po œmierci
post fata deplorata " po zgonie opłakanym
post fata regnantis " po œmierci panującego
post fundatam ordinationem " po ustanowieniu ordynacji
post multas deliberationes " po wielu namysłach
postremitatem " ostatecznoœŚ
post sterilem decessu " po bezpotomnej œmierci
postulatu et desideria " żądania i pragnienia
potens mann et consilio " możny rêką i radą
potentia " potêga
potentiores " możniejsi
potentissime " potêżnie, mocno
potentissimos impetus " najpotêżniejsze natarcie
potioritas " lepsza czêœŚ
practicatum axioma " doœwiadczone zdanie, wypróbowane, pewnik
practicatum axioma: rex erat Helizabeth rerum, regina Jacobus, imperiosus
mulier " powtarzane zdanie: królem wszystkiego była Elżbieta, chciwa
niewiasta, królową Jakub
praecedentia saecula patres calumniarum " dawne wieki ojcami oszczerstw
praecipue " zwłaszcza
praeconceptum odium " powziêtą nienawiœŚ
praeccursores " straż przednią
praecustodio " przeczuwam
praefixionem " oznaczenie
praeiudicata " przykłady
praeiudicata antecedentia "" poprzednie przykłady
praeiudicatum " przykład
prae oculis " przed oczami
prae oculis timorem Dei " przed oczami bojaŸą hożą
praepostere " za póŸno
praesagia " wróżby, przepowiednie
praesens " obecny
praesentes in publicis " obecni na sejmie
praesentis contractus " obecnego układu
praesentit " przeczuwa
praesidia " załogi
praesidiarii " członkowie załogi, obroący
praesidium " załoga
praetensionem " pretensjê
praetensiones " żądania
praevalui " przemogłem
praevenire " uprzedziŚ
pretia " ceny
pretia rerum " ceny towarów
pressa " œciœniona
prima fronte " na czele
prima Martii " pierwszego marca
primis diebus lulii " w pierwszych dniach lipca
primo congressu " w pierwszym zetkniêciu
primo instanti " w pierwszej chwili
primo vere " na początku wiosny
primum caput " pierwsza głowa
primum vacans " za pierwszym wakansem
princeps Auriacus " książê Oranii
principes Imperii " książêta cesarstwa
principio genus acre leonum saevaque saecula tutata est virtus - na po-
czątku zażarty rodzaj lwów i srogie wieki broniły siê mêstwem
privato " prywatnemu
privatus " prywatny
pro aequitate " ze słusznoœcią
pro basi et angulari lapide " za podstawê i kamieą wêgielny
probationes " dowody
probitas " zacnoœŚ, cnota
probitatem " cnoty
pro bono ominê " za dobrą wróżbê
processionaliter " w procesji
pro custodia corporis " dla straży ciała
proditorem patriae " zdrajcą ojczyzny
pro et contra " za i przeciw
pro exemplari speculo (non sine invidia) - za wzorowe zwierciadło (nie bez zazdroœci)
pro exemplo boni amici " za przykład dobrego przyjaciela
profes " nauczyciel
profunditates " głêbie, głêbokoœci
pro gloria gentis " dla chwały narodu
progredi " postąpiŚ, iœŚ naprzód
proice lapidem " niech rzuci kamieniem
proiecisti sermonem Dei, proiecit te Dominus - wzgardziłeœ słowem Bożym, wzgardził tobą Pan
pro innocentia iudicium " zdanie za niewinnoœcią
pro memento " dla przestrogi
pro me militat " za mnie walczy
promotiones " poparcie
promotionibus " popieraniem
promotores abdicationis " sprawcy abdykacji
promovebunt " bêdą popieraŚ
pro parte mea militantes " za moją stroną walczące
pro patria " dla ojczyzny
prophetico spiritu " duchem proroczym
propinat " przepija
proponendo " przedkładając, wystawiając
propanendo laesionem maiestatis " wystawiając obrazê majestatu
proponendo novum electionem stante vita " proponując nowy wybór za
życia
proponent " proponują
propositum " zamiar
proposui " postanowiłem
proposuimus explere votum " postanowiliœmy wypełniŚ œlub
proposuit benevolam regni abdicationem " postanowił dobrowolnie złożyŚ
koronê
pro posse meo " według możnoœci mojej
pro posse meo cum conditione " według moieh możliwoœci pod warunkiem
propria virtute " własnym mêstwem
propria virtute et consilio " własnym mêstwem i radą
proprietatem " własnoœŚ
propter bonum Reipublicae " dla dobra Rzeczypospolitej
propter casum " na wypadek
propter cras " z powodu jutra
propter meliorem certitudinem " dla lepszej pewnoœci
propter meliorem ordinem " dla lepszego porządku
propter meliorem ordinem et disciplinam solidam " dla lepszego porządku
i dobrej karnoœci
propter offensam " dla obrazy
propter msibilem desolationem " dla widomego spustoszenia
propugnaculum " tarczą
pro Republica " dla Rzeczypospolitej
pro serio " poważnie, usilnie
prospera " pomyœlnoœci
prospiciendo " zaradzając, zabiegając
protegere " osłaniaŚ
pro tempore " na czas
protestor " protestujê
protractione litigiorum " przeciąganie procesów
protulit " napisał
protunc " wówczas, wtedy
protunc temerario ausu " wówczas z płochej nierozwagi
pro ultima siti " na ostateczną
provisionis " procentowe
provocatus " prowokowany, tu " wzywany
publica persona " osoba publiczna
publice " publicznie
publiciter bonum " publicznym dobrem
pugna stataria " we wstêpnym boju
pusillus grex " małe stado
quaedam secretiora " co bardziej sekretna
quae sunt mei muneris " które należą do mego urzêdu
quo intentione " w jakim zamiarze
qualitatem " własnoœŚ
qualitates " przymioty
quam felicissime, diutissime regnet " oby jak najszczêœliwiej i najdłużej
panował
quantum potui " co mogłem
quantum privato licuit " jak wiele godziło siê prywatnemu
quantum satis " doœŚ
quarta Februarii " 4 lutego
quasi " jakoby
quasi supremum caput " niejako wódz naczelny
quem amo, castigo " kogo kocham, chłoszczê
quia incertum est, quo loco te mors expectet, tu eam omni loco expecta
- ponieważ nie wiadomo w jakim miejscu œmierŚ ciê czeka, ty jej
czekaj wszêdzie
qui cito dat, bis dat " dwa razy daje, kto prêdko daje
quidem " niby
quidem incarcerata " niby uwiêziona
qui Deum colat qui kominem laedit "- kto Boga czci, kto krzywdzi
bliŸniego?
quid mali feci " co złego uczyniłem
quidquid non disentitur iustitia non putatur " nie może byŚ sprawiedliwe,
co nie było roztrząsane (dyskutowane)
qui facile credit, facile decipitur " kto łatwo wierzy, łatwo bywa oszukany
qui facit foveam incidit in eam " kto dół kopie, sam weą wpada
qui manum opponat " kto by siê oparł
quis nescit longas regibus esse manus " któż nie wie, że królowie mają
długie rêce
qui nescit orare, discedat in marê " kto nie umie siê modliŚ, niech wy-
ruszy na morze
qui sapis, ad vitam sapias; gere conscia recti. Pectora nec strepitu commo-
veare levi " kto mądry używaj mądroœci na życie, zachowaj serce
wierne prawoœci i nie wzruszaj siê lada hałasem
quis est, qui de manibus meis eripere possit populum hunc " kto jest,
kto mógłby wydrzeŚ ten lud z moich rąk
quisque suae fortunae faber " każdy jest sprawcą swojego losu
quisquis ad vitam editur ad mortem destinatum " ktokolwiek przychodzi
na œwiat, jest przeznaczony na œmierŚ
quis acit " kto wie
qui vult amari, languida reget manu " kto chce byŚ kochany, niech rządzi
łagodnie (dosł. " łagodną rêką)
quo animo " z jakim umysłem
quocumque praetextu " pod jakimkolwiek pretekstem
quocumque praetextu et titulo " z jakiegokolwiek powodu i tytułu
quocumque titulo " pod jakimkolwiek tytułem
quod peto, da Cai non peto consilium " daj Kajusie, czego żądam, o radê
nie proszê
quo fine " jakim koącem
quo motivo " dlatego
quoquo modo " żadnym sposobem
quorum iniuriis in profundissimo Democriti puteo " w najgłêbszej Demo-
kryta studni
quorum machinationibus " których knowaniu
quot capita, tot sensus " ile głów, tyle zdaą.
quotquot sunt inimici vestri, cum omnibus in kac arena certabit " soluta
sessio ad cras " ilukolwiek macie nieprzyjaciół, ze wszystkimi bêdzie
walczył na tym polu " odroczono posiedzenie do jutra
quot rerba, tot miseriae " ile słów, tyle pogróżek
quovis praetextu " z jakiegokolwiek powodu
R
raritas " rzadkoœŚ
rationaliter " dowodnie
ratione " z przyczyny
ratione iuris bonorum terrestrium " na podstawie prawa dóbr ziemskich
rationem " sprawê
rationes " dowody, przyczyny
rationes competentes " słuszne dowody
rationes cum Republica inibit " z sejmem (dosł. z Rzpltą) obmyœli sposoby
rationibus " dowodami
recentem iniuriam " œwieżo doznaną krzywdê
recesserunt ab anteriori intentione et conformiter " odstąpiły od poprze
dniej myœli i zgodnie
recognoverunt " zeznali
recompensa " nagroda
recordationem " pamiątkê
recordationem passionis Domini " pamiątkê mêki Paąskiej
recurro suplex " udajê siê proszący
reddant rationem " zdadzą sprawê, wyliczą siê
redde " oddaj
reddet rationem " zda sprawê
reddite rationem " zdajcie sprawê
reducere in memoriam " przypomnieŚ
redundat " spływa
refugium " ucieczka
regna " paąstwa
regnante Galio " przy panującym Francuzie
regnum " paąstwo
regnum amplissimum " najwiêksze królestwo
regnum Moreae " królestwo morejskie (Grecja południowa)
regnum Sueticum " królestwo szwedzkie
regulam vitae " na prawidło życia
regulantur qualitates " stosują siê przymioty
Republicae emolumentum " korzyœŚ Rzeczypospolitej
religuias " szczątki
rem " rzecz
renovo propositum " wznawiam postanowienie
reąuisitus " wezwany
res non patiebatur morom " rzecz nie cierpiała zwłoki
res non patitur morom " rzecz nie cierpi zwłoki
resistendi modum " sposobu oporu
respectum " wzgląd, przychylnoœŚ
respectu machinationis " z powodu knowaą
respirium " wytchnienie
resurrectionis Domini " zmartwychwstanie Pana
sacerdos de una missa " kapłan jednej mszy tzn. taki, który tylko mszê
umie odprawiŚ
sacrilegam manum " œwiêtokradzką rêkê
sacrilegum iudicium " œwiêtokradzki sąd
saevientis fortunae ferocitas " dzikoœŚ srogiej fortuny
saevit atrox Volscens " sroży siê waleczny Wolski
saevire " godziŚ
saemre fortuna et cuncta miscere coepit " los zaczął siê srożyŚ i mieszaŚ
wszystko
sagina " sytoœŚ
salue " witaj
sane non multum poterit obesse fortuna, qui sibi firmius in tirtute quam
in casu, praesidium collocavit " zaprawdê los niewiele zaszkodziŚ może
temu, który mocniejszą zasłonê uczynił sobie z cnoty niż z przypadku
(cytat z Cycerona)
sano mente et corpore " zdrów na umyœle i na ciele
sapiens et circumspectus animus etiam minutissimos praevidet cuniculos,
incantus etiam in visibilem incidit Charybdium " umysł mądry i prze-
zorny najdrobniejsze nawet postrzega dołki, niebaczny w widoczną nawet
runie przepaœŚ
satisfactus " zadowolony
satis, superąue " dosyŚ, nadto
scandala " zgorszenia
scandalum " bluŸnierstwo
scaturiat " wypływa
scelera " zbrodnie
scientiam " wiedzê, naukê
scientibus loąuor " mówiê do œwiadomych
srripta " pisma
scripta lauda " pisma sejmikowe
secretarius legationis " sekretarz poselstwa
secretiora " rzeczy bardziej tajemne
secunda Decembris devotissime " 2 grudnia najpobożniej
secure " bezpiecznie
securitas " pewnoœŚ
securus " pewny
sedem " siedzibê, rezydencjê
sedem belli "" siedlisko wojny
senatus consulta " uchwały senatu
sensim " nieznacznie
sentiebat " myœlał
sentiunt " czują
17 Septembris " 17 wrzeœnia
septima Septembris " 7 wrzeœnia
sequela " nastêpstwo
sequentia " kolej
serio " poważnie, naprawdê
serio promoveram in hosticum " serio wytoczyłem przeciw nieprzyjacielowi
sero molunt deorum molae " póŸno mielą bogów młyny
serpens, occulte mordens " wąż skrycie kąsający
servire Deo regnare est " służyŚ Bogu jest to królowaŚ
servire ob [panem] domini " służyŚ dla chleba paąskiego
si " jeżeli
significant " oznaczają
significat " znaczy
signum " znak
simpliciter " po prostu
simulacrum " tablice, na których malowano podbite miasta i narody
simul et semel " naraz i jednoczeœnie
simultates, reconciliabitur " waœnie, nastąpi zgoda
sine activitate " bez czynnoœci
sine bannis " bez zapowiedzi
sine comprobatione iuratoria " bez potwierdzenia przysiêgą
sine contradictione " bez sprzeciwu
sine effectu " bez skutku
sine fuco adulationis " bez barwy pochlebstwa
sine legali impedimento " bez przeszkody prawnej
sine maiori motu " bez wiêkszego zamêtu
sine misteria "" bez ukrytej przyczyny
sine ramis et remis " bez drągów i wioseł
sine sodo doloris " bez towarzysza smutku
sine successione " bez nastêpstwa
sine successore " bez nastêpcy
singillatim " szczegółowo
si potest fieri " jeœli byŚ może
sive " czyli
si veritatem loquor, cur me caedis " jeżeli prawdê mówiê, dlaczego mnie
bijesz
si virtus profligatur, omnia pereunt " jeœli przeœladuje siê cnotê, wszystka
ginie
soda " pomoc
solenniter " najmocniej, gorąco
solenniter super Romanorum pernidem " uroczyœcie na zgubê Rzymian
soluta sessione " po zamkniêciu sesji
sors "" los
sortem "" cząstkê
sparsim " osobno
specialiter " szczególnie
species "" kształty
spectaculum " widowisko
spoliare " pozbawiŚ
spiritus familiares " duchami rodzinnymi
spiritu prophetico " duchem proroczym
spiritus ubi vult, spiral " duch tchnie, gdzie chce
stabiliendo ulteriorem cursum " ustalając dalszy bieg
stanie abdicatione " na wypadek abdykacji
statuitis " nakładacie
statum vitae meae non statum Reipublicae " bieg życia mego, nie sprawy
Rzeczypospolitej
status " polityka
status minister " minister stanu
status caelestis terrenos status " rząd niebieski ziemskie rządy
status imperii Ottomanici " stan paąstwa otomaąskiego
stilum " stylu
stricte " dokładnie
strictus " dokładny
studere " staraŚ siê
studium " staranie
stupebant " dziwili siê
suae religionis " swojej religii
subiectum " podmiot, tu człowieka, osobê
subit " powstaje
subiungam " załączê
subordinatas personas " podporządkowanych ludzi
sub poenas criminales " pod kary gardłowe
sub praetexto sub praetextu " pod pozorem
sub regimine " pod dowództwem, pod rozkazami
subsecutum " nastąpiło
subseguentur " nastąpią
subseguetur " nastąpi
subsequi " nastąpiŚ
subsequi in silentio " nastąpiŚ w milczeniu
subsellia " dostojeąstwa, ale i -sądy
sub sigillo confessionis - pod tajemnicą spowiedzi
subsistere " wytrwaŚ
subsit " niech podlega
subsolanea " œwiat podsłoneczny
sub specie " pod pozorem
subterfugiebam " wymigiwałem siê
sub titulo " pod tytułem
sub umbra " pod pozorem
subvenire oppresso " pomóc uciœnionemu
succedaneus " nastêpca
successores " spadkobiercy
succubam " ulegnê
sufficere " wystarczyŚ, wydołaŚ
sufficit " doœŚ
suffragia " pomoc
suffragari " dopomóc
suggessit " namawiał
summa levitas " najwiêksza lekkomyœlnoœŚ
summa proveniens " suma należna
super fidelitatem " na wiernoœŚ
super fidelitionem " na wiernoœŚ
superioris et inferioris Hungariae " górnych i dolnych Wêgier
super nonrerelationem " na niewyjawianie
superstites " pozostali przy życiu
supplices " proœby
supponebam " przypuszczałem
supponebant " przypuszczali
supponebat " przypuszczał
supponendo " przypuszczają.
mppono " przypuszczam
supra usum " nad zwyczaj
supremi et directi domini et ultimae instantiae iudicit " najwyższego i
poœredniego pana i sêdziego ostatniej instancji
surdis fabula narratus " do głuchych siê mówi
suspicio veneni " podejrzenie trucizny
suspitionis " podejrzenia
suum effectum sortiri " swój skutek wziąŚ
symbola amititiae " znaki przyjaŸni
symbolum " godło
tacite " milcząco
taediosum " nieprzyjemnie
tam in prosperit ąuam in advcrsis " tak w pomyœlnych, jak i niepo ayœl-
nych (dom. okolicznoœciach)
tam vite sanguinis perltum " tak błaha cena krwi
tantae activitatis " tak wielkiej działalnoœci
landem " na koniec
tandem aliąuando " nareszcie
tandem offecerunt " na koniec osiągnêli
tanta aemulatione " przy takim współzawodnictwie
tanta festinatione " z tak wielkim poœpiechem
tantummodo " tylko
tela " pociski
tela ore intrepido "- pociski nieustraszoną twarzą
tertium non datur " trzeciej możliwoœci nie ma
testantur " œwiadczą
testimonia vitae " œwiadectwa życia
testimonium " œwiadectwo
tesiimonium recedendo a sacrificio missae " œwiadectwo po odprawieniu
mszy œw.
tibi vindictam (relinquo) " tobie zemstê poruczam
tiro " uczeą
titulum " tytuł
totaliter " zupełnie, całkowicie
tota Respublica " cała Rzeczpospolita
tot conflictus " tyle utarczek
toties " tyle razy
tolissimum " całkowicie
totius nobilitatis " całej szlachty
tot saecula " tyle wieków
tot scomata " tyle drwin
tumulandi " schodzący do grobu
tuum tam spectatum ezemplum, tenaci saeculorum mcmoriae traditum, in ipsa
astra sublirne, pennata fama fert " twój tak zdumiewający przykład,
podany trwałej pamiêci wieków, skrzydlata sława uniosła wysoko miêdzy
gwiazdy
tyrannidem inducere in Rempublicam " tyraniê wprowadziŚ do Rzpltej
tyrannis " tyrania
Tyriis in locis " w miejscach niebezpiecznych (wyrażenie przysłowiowe)
U
aberu suxit " pierœ ssało
ubi miles contemptor opum et divitiarum, bella gerit disciplina et pauperate
magistra; fatigato humus cubile, cibus cjuern occupat, satiat, tempora
sonini arctiora quam totius noctis " gdzie żołnierz gardząc bogactwem
i dostatkiem walczy w karnoœci i ubóstwie, znużonemu ziemia jest łożem,
pokarmem to, co ma, a sen trwa krócej nic noc
ullatenus " pod żadnym pozorem
ultimarie " ostatecznie
ultimum in linea domus regiae, domus Jugiellonicae " ostatniego w linii domu królewskiego, domu Jagielloąskiego
ullimus diebus Octobris excepto legali impedimento " w ostatnich dniach paŸdziernika, z wyjątkiem prawnej przeszkody
ultimus domu Jagiellonicus pullus " ostatnie pisklê domu Jagiellonów
ultro " sam, z własnej woli
unanimi voto " jednomyœlnie
unanimi voce " jednomyœlnie
unus homo nobis cunctando restituit rem " jeden człowiek zwlekaniem ocalił sprawê
urgeant " mają przynagliŚ
urgebat abdicationem " nalegał na zrzeczenie, siê
usi omnibus populi commenti " powołując siê aa wszystkie plotki ogółu
usum " według zwyczaju
utergue " obie strony
utinam diutissime regnet pro gloria Dei et utilitale Reipublicac Christianae"oby jak najdłużej panował na chwałê Boga i pożytek Rzeczypospolitej
chrzeœcijaąskiej
utinam feliciter " oby szczêœliwie
utinam in sancta pace reąuiescat " oby spoczywała w œwiêtym pokoju
utinam sim falsus vates " obym był fałszywym prorokiem
utraque civis " podwójniem obywatel
utrumque " jedno i drugie
utrunique necessarium " jedno i drugie konieczne
uva acerba " cierpka jagoda
V
vacuus " pozbawiony, próżen
vale! " żegnaj!
Vare, legiones redde " Warusie, oddaj legiony
vectigal constitutum " ustanowione cło
vel peccantibus virlutis species prima iucunda est "nawet grzeszącym pozór
cnoty jest miły
trnerabunt " złożą hołd
reniam " przebaczenie
teniet iterum, qui nos reponat in lucern, dies " nadejdzie znowu dzieą, który nas powróci na œwiatło
vcni, vidi, sed non vici " przybyłem, zobaczyłem, lecz nie zwyciêżyłem
verba pro verbis " słowa za słowa
vere nobilis " prawdziwy szlachcic
vergit ad latus Oceani versus Fioniam " od strony oceanu, który oblewa bok Fionii
verius " prawdziwie
verius dicam " prawdê mówiąc
verius dicendo: potni sed nolui " prawdê mówiąc: mogłem, lecz nie chciałem
restigia " œlady
vestimenta " ubrania
vestimentorum " odzież
vice-regem " wicekrólem
vicinarum gentium " sąsiednich narodów
vicissim " wzajemnie
vicissitudinem " przemianê
ricissitudincs adverso pectore " odmiany œmiałym sercem
vicissitudo " odmiana
victima " ofiara
victimam, non indago " ofiarê, nie badam
victoria uti " wykorzystaŚ zwyciêstwo
victor triumphator " zwyciêzca tryumfator
victualia " żywnoœŚ
videre faciem domini " widzieŚ oblicze pana (tj. króla)
videtur " eda siê, wydaje
vigilantia " czujnoœŚ
vigor " siła
vincere " zwyciêżyŚ
vincere et victoria uti non idem est " zwyciêżyŚ a wykorzystaŚ zwyciêstwo nie jest to samo
vindica honorem Filii Tui " broą czci Syna Twego
vindices scelerum poenas " karê za zbrodniê
vinctas manus " związane rêce
violentia " gwałt
vir activus " mąż dzielny
virescit vulncre virtus " mêstwo hartuje siê ranami
viri namąue prudentes statuunt victoriam de ciribus reportatam silentio obrui,
non triumpho decorari debere; quae enim gloria fratricidis coniuncta esse
possit? " bo mêżowie rozumni uważają, że zwyciêstwo odniesione nad obywatelami należy pokryŚ milczeniem a nie ozdabiaŚ tryumfem; jakaż bowiem może byŚ chwała z bratobójstwa?
viri proprium est maxime fortitudo; duœ niunera dno potissimum sunt: mortis
dolorisgue contemptus " walecznoœŚ najbardziej cechuje mêża; ona obdarza go dwoma darami: pogardą œmierci i cierpienia
virtute " cnotą
virum fortem, virum bellicosum " mêża dzielnego, mêża walecznego
nisibiliter " widocznie
ritac innocentia certissimum est corporis praesidium " najpewniejszą obroną jest niewinnoœŚ Życia
vitia et praecipue " wady a szczególnie
vitium "- błąd, wada
vitulum - cielątko, byczek
vivat Piast! " niech Żyje Piast!
vivat rex " niech żyje król!
vivat rex Daniae! " niech żyje król Danii!
vivat rex Michael! " niech żyje król Michał!
vive et reiponde " Żyj i odpowiadaj
vivitp fortes fortiaąue adversis opponite pectora rebus " żyjcie silni i mêżnie nadstawiajcie piersi przeciwnoœciom
vix, vix spirabat " ledwie, ledwie dyszał
vocatio " powołanie
volui, sed non potui- chciałem, ale nie mogłem
rota " łluby, głosy
votum. " œlub
votum solenni " uroczysty łlub
vulnera dum sanas dolor est medicina doloris - gdy rany leczysz, ból jest
lekarstwem bólu
Z
zelabant pro parte coronati capitis " opowiadali że przy głowie koronowanej
zelando in rem " gardłując na rzecz
zelose " gorliwie
zelose pro patria et maiestate " gorliwie za ojczyzną i majestatem.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Słowniczek wyrazów i zwrotów łacińskichSłownik wyrazów niedwuznacznychwięcej podobnych podstron