Poczet Papieży

Poczet Papieży

Św. Piotr (zm. ok. 64)
Szymon Piotr
ok. 64

Św. Linus (ok. 66 - ok. 78)
(Italczyk z Tuscji)
ok. 78

Św. Anaklet (ok. 79 - ok. 91)
(Rzymianin)
ok. 91

Św. Klemens I (ok. 91 - ok. 101)
(Rzymianin)
ok. 101

Św. Ewaryst (ok. 100 - ok. 109)
(Grek z Betlejem)
ok. 109

Św. Aleksander I (ok. 109 - ok. 116)
(Rzymianin)
ok. 116

Św. Sykstus I (ok. 116 - ok. 125)
(Rzymianin)
ok. 125

Św. Telesfor (ok. 125 - ok. 136)

(Grek)
ok. 136

Św. Hygin (ok. 138 - ok. 142)
(Grek z Aten)
ok. 142

Św. Pius I (ok. 142 - ok. 155)
(Italczyk z Akwilei)
ok. 155

Św. Anicet (ok. 155 - ok. 166)
(Syryjczyk z Anizy)
ok. 166

Św. Soter (ok. 166 - ok. 174)
(Italczyk z Fundi)
ok. 174

Św. Eleuteriusz (ok. 175 - 189)
(Grek z Nikopolis w Epirze)
189

Św. Wiktor I (189 - 198)
(Afrykańczyk)
198

Św. Zefiryn (198/199 - 217)
217

Św. Kalikst I (217 - 222)
(Rzymianin)

222

Św. Urban I (222 - 230)
(Rzymianin)
230

Św. Poncjan (21 VII 230 - 28 IX 235)
(Rzymianin)
28 IX 235

Św. Anterus (21 XI 235 - 3 I 236)
(Grek)
3 I 236

Św. Fabian (10 I 236 - 20 I 250)
(Rzymianin)
20 I 250

Św. Korneliusz (III 251 - VI 253)
(Rzymianin)
VI 253

Św. Lucjusz I (25 VI 253 - 5 III 254)
(Rzymianin)
5 III 254

Św. Stefan I (12 V 254 - 2 VIII 257)
(Rzymianin)
2 VIII 257

Św. Sykstus II (VIII 257 - 6 VIII 258)
(Grek)
6 VIII 258

Św. Dionizy (22 VII 260 - 26 XII 268)
26 XII 268

Św. Feliks I (3 I 269 - 30 XII 274)
(Rzymianin)
30 XII 274

Św. Eutychian (4 I 275 - 7 XII 283)
(Italczyk z Luni)

7 XII 283

Św. Kajus (17 XII 283 - 22 IV 296)
(Dalmatyńczyk z Salony)
22 IV 296

Św. Marcelin (30 VI 296 - 304)
(Rzymianin)
25 X 304

Św. Marceli I (XI/XII 306 - 16 I 308)
(Rzymianin)
16 I 308

Św. Euzebiusz (18 IV 309 - 21 X 310)
(Grek z Kalabrii)
21 X 310

Św. Milcjades (2 VII 311 - 10 I 314)
(Afrykańczyk)
10 I 314

Św. Sylwester I (31 I 314 - XII 335)
(Rzymianin)
XII 335

Św. Marek (18 I 336 - 7 X 336)
(Rzymianin)
7 X 336

Św. Juliusz I (6 II 337 - 12 IV 352)
(Rzymianin)
12 IV 352

Liberiusz (17 V 352 - 24 IX 366)
(Rzymianin)
24 IX 366

Św. Damazy I (1 X 366 - 11 XII 384)
(Hiszpan)
11 XII 384

Św. Syrycjusz (XII 384 - 26 XI 399)

(Rzymianin)
26 XI 399

Św. Anastazy I (27 XI 399 - 19 XII 401)
(Rzymianin)
19 XII 401

Św. Innocenty I (21 XII 401 - 12 III 417)
(Italczyk z Albano)
12 III 417

Św. Zozym (18 III 417 - 26 XII 418)
(Grek z Mezuraki)
26 XII 418

Św. Bonifacy I (28 XII 418 - 4 IX 422)
(Rzymianin)
4 IX 422

Św. Celestyn I (10 IX 422 - 27 VII 432)
(Italczyk z Kampanii)
27 VII 432

Św. Sykstus III (31 VII 432 - 19 VIII 440)
(Rzymianin)
19 VIII 440

Św. Leon I Wielki (VIII/IX 440 - 10 XI 461)
(Italczyk z Tuscji)
10 XI 461

Przed wyborem na papieża:

Diakon. Wyróżniał się w służbie Kościołowi rzymskiemu, cieszył się uznaniem
cesarza. Wybitny teolog i dyplomata (w chwili wyboru przebywał z misją w
Galii). Po powrocie do Rzymu przyjął świecenia kapłańskie, później biskupie.

Dokonania:

Za pontyfikatu Leona I odbył się IV Sobór Powszechny w Chalcedonie (451),
zwołany w porozumieniu z papieżem, gdzie zaakceptowana została nauka
papieża Leona I o dwóch naturach Jezusa Chrystusa, boskiej i ludzkiej,
zjednoczonych hipostatycznie w jednej Osobie Boskiej. "Tomus" (list 28 - pismo
dogmatyczne, w którym papież Leon I wyłożył tę naukę) zostało włączone do
dokumentów soborowych. Leon I zaakceptował kanony Soboru

Biografia

Chalcedońskiego, oprócz jednego, przyznającego biskupstwu w
Konstantynopolu pierwszeństwo przed pozostałymi stolicami patriarszymi
Wschodu.
Pontyfikat Leona I przypadł na czas najazdów barbarzyńców i zagrożeń wiary
przez herezje i sekty. Papież Leon Wielki nazwany został obrońcą czystości
wiary. Występował przeciw manichejczykom (na wniosek papieża cesarz
Walentynian III wygnał ich z Rzymu i pozbawił obywatelstwa), pelagianom,
nestorianom, monofizytom, pryscylianizmowi.
Potępił zwołany przez cesarza synod krajowy w Efezie (449), nazywając go
"zbójeckim".
Po najeździe na Italię Hunów (452) papież Leon I wyruszył na czele delegacji
senatu rzymskiego pod Mantuę, gdzie spotkał się z wodzem Hunów Attylą,
odwodząc go od zamiaru zniszczenia Rzymu. Papież Leon I wystąpił również
wobec króla Wandalów Genzeryka. Dzięki interwencji Papieża ocaleli
mieszkańcy Rzymu. Przy słabnącej władzy cesarskiej wzmacniała się władza
papieska.

Nauczanie:

Napisał wiele listów i kazań, w których podkreślał prymat biskupa Rzymu w
świecie chrześcijańskim. Nauczał, że biskup Rzymu jako następca św. Piotra
reprezentuje Chrystusa (zachowało się 174 listy i 96 kazań). List 28 - "tomus"
(449) skierowany do patriarchy Konstantynopola Flawiana stał się podstawą do
sformułowania wyznania wiary zwanego chalcedońskim.

Ciekawostki:

- Św. Leon Wielki był pierwszym papieżem pochowanym w Bazylice św. Piotra.
- Papież Benedykt XIV ogłosił go doktorem Kościoła.
- Patron muzyków i śpiewaków.
- W ikonografii przedstawiany jest w stroju papieskim z krzyżem, tiarą i księgą
Ewangelii. Na obrazach przy jego osobie umieszczany jest nieraz smok,
przypominający spotkania św. Leona Wielkiego z wodzem Hunów Attylą.
- Wspomnienie liturgiczne - 10 listopada.

Bibliografia:

Słownik teologiczny, Katowice 1998;
F. Seppelt, K. Loffler, Dzieje papieży, Warszawa 1995;
R.P. McBriem, Leksykon papieży, Warszawa 2003

Opr. A.C.

Św. Hilary (19 XI 461 - 29 II 468)
(Italczyk z Cagliari na Sardynii)
29 II 468

Św. Symplicjusz (3 III 468 - 10 III 483)
(Italczyk z Tivoli)
10 III 483

Św. Feliks III (13 III 483 - 1 III 492)
(Rzymianin)
1 III 492

Św. Gelazy I (1 III 492 - 21 XI 496)
(Afrykańczyk)
21 XI 496

Anastazy II (24 XI 496 - 19 XI 498)
(Rzymianin)
19 XI 498

Św. Symmach (22 XI 498 - 19 VII 514)
(Italczyk z Sardynii)

19 VII 514

Św. Hormizdas (20 VII 514 - 6 VIII 523)
(Italczyk z Forsinone)
6 VIII 523

Św. Jan I (13 VIII 523 - 18 V 526)
(Italczyk z Tuscji)
18 V 526

Św. Feliks IV (12 VII 526 - 22 IX 530)
(Italczyk z Sannio w Benewencie)
22 IX 530

Bonifacy II (22 IX 530 - 17 X 532)
(Rzymianin-Got)
17 X 532

Jan II (2 I 533 - 8 V 535)
Mercurius (Rzymianin)
8 V 535

Św. Agapit I (13 V 535 - 22 IV 536)
(Rzymianin)
22 IV 536

Św. Sylweriusz (8 VI 536 - 11 XI 537)
(Rzymianin)
2 XII 537

Wigiliusz (29 III 537 - 7 VI 555)
(Rzymianin)
7 VI 555

Pelagiusz I (16 IV 556 - 3 III 561)
(Rzymianin)
3 III 561

Jan III (17 VII 561 - 13 VII 574)
Katelinus (Rzymianin)
13 VII 574

Benedykt I (2 VI 575 - 30 VII 579)

(Rzymianin)
30 VII 579

Jego pontyfikat trwał 4 lata (575-79). Dzieje papieży podają, że wspomniany

papież zmarł „pośród smutków i cierpień”. Wieczne Miasto w wymienionym
czasie przeżywało oblężenie barbarzyńskiego ludu Longobardów. Podczas
szturmu na Rzym w stolicy chrześcijaństwa szerzył się głód i zakaźne choroby.
Doczesne szczątki tego papieża zostały umieszczone w podziemiach
przedrenesansowej Bazyliki św. Piotra w Rzymie.

Adolf Andrejew

Pelagiusz II (26 XI 579 - 7 II 590)
(Rzymianin-Got)
7 II 590

Św. Grzegorz I Wielki (3 IX 590 - 12 III 604)
(Rzymianin)

ok. 540 12 III 604

Biografia

Przed wyborem na papieża:

Grzegorz urodził się ok. 540 r. w Rzymie w arystokratycznej rodzinie. Jego
przodkami byli papieże: Feliks III i Agapit I. Siostry ojca Grzegorza - Gordiana
były mniszkami. Otrzymał bardzo staranne wykształcenie, przez kilka lat był
nawet prefektem Rzymu.
W połowie lat 70. VI w. poczuł powołanie do życia zakonnego. Po śmierci ojca,
dom rodzinny na Monte Caelio zamienił w klasztor benedyktyński pw. św.
Andrzeja. W swoich posiadłościach na Sycylii założył także sześć innych
klasztorów. Papież Benedykt I uczynił go diakonem w 578 r., a jego następca -
Pelagiusz II wykorzystał znakomite wykształcenie i doświadczenie w służbie
publicznej byłego prefekta i mianował Grzegorza apokryzariuszem, czyli swoim
stałym przedstawicielem na dworze konstantynopolitańskim. Tam przyszły
papież poznał dogłębnie problemy Kościoła wschodniego. W 585 lub 586 r.
wrócił do Rzymu, gdzie służył papieżowi jako doradca. Po śmierci Pelagiusza II,
3 września 590 r. został wybrany papieżem.

Dokonania:

Grzegorz I był bardzo wrażliwy na ludzką biedę. Własne posiadłości oraz
rozległe fundacje kościelne dokonywane dawniej i współcześnie przez bogatych
Italczyków, tzw. Patrimonium św. Piotra, zreorganizował, a dochody przeznaczył
na ratowanie od głodu mieszkańców Rzymu. W ten sposób rozwiązał nie tylko
palącą społeczną potrzebę, ale również położył fundamenty pod późniejsze
państwo Kościelne. Dzięki talentom dyplomatycznym i wojskowym udało mu się
kilka razy ocalić miasto przed oblegającymi go Longobardami. Wobec
nieudolności bizantyjskich namiestników Italii, Grzegorz I stał się jedynym
prawdziwym obrońcą ludności italskiej, co podniosło jego autorytet jako władcy
świeckiego, przelany po jego śmierci na następców. W 598 r. udało mu się
doprowadzić do rozejmu między Longobardami a wojskami cesarskimi. Od tego
momentu także najeźdźcy widzieli w nim swojego rzecznika.
Grzegorz uważał pracę duszpasterską za swoje szczególne powołanie. Temu
można zawdzięczać liczne misje wśród ludów germańskich, których inicjatorem
był papież. Udało mu się częściowo nawrócić Longobardów. Popierał gorąco
misje wśród hiszpańskich Wizygotów i Swebów, których król Rekkared nawrócił
się na katolicyzm w 589 r. Największym dokonaniem misyjnym Grzegorza była
chrystianizacja Anglii, dokąd w 596 r. wysłał opata klasztoru benedyktynów na
Monte Caelio - Augustyna z 40 mnichami. W Afryce czynił wielkie wysiłki na
rzecz umocnienia prymatu biskupa Rzymu i starał się nie dopuścić do
odrodzenia się donatyzmu. Podkreślając prymat Rzymu, nie cofnął się Grzegorz
przed ostrym sporem o tytulaturę patriarchy Konstantynopola. Niestety, nie
wymógł na swoich adwersarzach żadnych ustępstw.

Nauczanie:

Doliczono się ponad 850 tekstów autorstwa Grzegorza I. Pisma jego w sposób

Biografia

praktyczny przybliżały naukę Kościoła i były bardzo popularne przez całe
średniowiecze. W 591 r. powstała „Księga reguły pasterskiej” (Liber regulae
pastoralis). Zawarty w tej księdze idealny obraz biskupa jako duszpasterza, stał
się na długie wieki swoistym podręcznikiem każdego biskupa. Zachowało się
także 40 „Homilii na temat niedzielnych perykop ewangelicznych” (590-91) , 22
„Homilie na temat Księgi Ezechiela” (593), 2 „Homilie na temat Pieśni nad
Pieśniami” i część „Komentarza do Pierwszej Księgi Królewskiej”.
„Dialogi” (593-94) opisują żywot Benedykta z Nursji, a „Moralia” (595) zawierają
mistyczny i alegoryczny wykład Księgi Hioba, stanowiąc skarbnicę teologii
moralnej i ascetycznej.
Papież Grzegorz I wprowadził wiele zmian do liturgii, obowiązujących do
czasów współczesnych. Zorganizował szkołę śpiewaków.

Ciekawostki:

- Grzegorz I był pierwszym zakonnikiem na tronie papieskim
- nazywał siebie „sługą sług Bożych”, co zostało przejęte przez następnych
papieży
- przyznano mu tytuł Doktora kościoła
- zmiany w Mszale wprowadzone przez Grzegorza zachowały się do naszych
czasów
- wspomnienie liturgiczne - 3 września

Bibliografia:

Encyklopedia papieży, J. N. D. Kelly, Warszawa 1997
Leksykon papieży, Rudolf Fischer-Wollpert, Kraków 1990

Oprac. T.Ch.

Sabinian (13 IX 604 - 22 II 606)
(Italczyk z Blery w Tuscji)
22 II 606

Bonifacy III (19 II 607 - 12 XI 607)
(Rzymianin)
12 XI 607

Św. Bonifacy IV (15 IX 608 - 8 V 615)
(Italczyk)
8 V 615

Św. Adeodat I (19 X 615 - 8 XI 618)
(Rzymianin)
8 XI 618

Bonifacy V (23 XII 619 - 25 X
625)
(Italczyk z Neapolu)
25 X 625

Honoriusz I (27 X 625 - 12 X 638)
(Italczyk z Kampanii)
12 X 638

Seweryn (28 V 640 - 2 VIII
640)
(Rzymianin)
2 VIII 640

Jan IV (24 XII 640 - 12 X
642)
(Dalmatyńczyk z Salony)
12 X 642

Teodor I (24 XI 642 - 14 V 649)
(Grek z Jerozolimy)
14 V 649

Św. Marcin I (5 VII 649 - 17 VI 653)
(Italczyk z Todi)
16 IX 655

Św. Eugeniusz I (10 VIII 654 - 2 VI 657)
(Rzymianin)
2 VI 657

Św. Witalian (30 VII 657 - 27 I 672)
(Italczyk z Segni)
27 I 672

Adeodat II (11 IV 672 - 17 VI 676)
(Rzymianin)
17 VI 676

Donus (2 XI 676 - 11 IV 678)
(Rzymianin)
11 IV 678

Św. Agaton (27 VI 678 - 10 I 681)

(Grek z Sycylii)
10 I 681

Św. Leon II (17 VIII 682 - 3 VII 683)
(Italczyk z Messyny na Sycylii)
3 VII 683

Św. Benedykt II (26 VI 684 - 8 V 685)
Savelli (Rzymianin)
8 V 685

Średniowieczna hagiografia przedstawia go jako człowieka odznaczającego

się nadzwyczajną pokorą, niespotykaną łagodnością charakteru i rzadko
spotykaną ofiarnością wobec ubogich. Dzieje papieży określały go jako
wielkiego dobrodzieja klasztorów. Podobno miał przekazać 30 funtów, ok. 15 kg
złota na potrzeby świeckiego i zakonnego duchowieństwa. O jego krótkim
pontyfikacie w latach 684-85 wiadomo jedynie tyle, że wymógł na cesarzu
bizantyjskim Konstantynie Pogonacie (668-85) rezygnację z jego uprawnień do
zatwierdzania wyboru papieża. Wiele energii poświęcał wcielaniu w życie

Biografia

postanowień III Soboru w Konstantynopolu z roku 680 w sprawie tzw.
monoteletyzmu.

Adolf Andrejew

Jan V (23 VII 685 - 2 VIII 686)
(Syryjczyk z Antiochii)
2 VIII 686

Konon (21 X 686 - 21 IX 687)
(Sycylijczyk)
21 IX 687

Św. Sergiusz I (15 XII 687 - 9 IX 701)
(Syryjczyk z Palermo)
9 IX 701

Jan VI (30 X 701 - 11 I 705)
(Grek)
11 I 705

Jan VII (1 III 705 - 18 X 707)
(Grek z Kalabrii)
18 X 707

Syzyniusz (15 I 708 - 4 II 708)
(Syryjczyk)
4 II 708

Konstantyn (25 III 708 - 9 IV 715)
(Syryjczyk)
9 IV 715

Św. Grzegorz II (19 V 715 - 11 II 731)

(Rzymianin)
11 II 731

Św. Grzegorz III (18 III 731 - 28 XI 741)
(Syryjczyk)
28 XI 741

Św. Zachariasz (3 XII 741 - 15 III 752)
(Grek z Kalabrii)
15 III 752

Stefan II (26 III 752 - 26 IV 757)
(Rzymianin)
26 IV 757

Św. Paweł I (29 V 757 - 28 VI 767)
(Rzymianin)
28 VI 767

Stefan III (7 VIII 768 - 24 I 772)
(Italczyk z Syrakuz)
24 I 772

Hadrian I (1 II 772 - 25 XII 795)
(Rzymianin)
25 XII 795

Św. Leon III (26 XII 795 - 12 VI 816)
(Rzymianin)
12 VI 816

Stefan IV (22 VI 816 - 24 I 817)

(Rzymianin)
24 I 817

Św. Paschalis I (25 I 817 - 11 II 824)
(Rzymianin)
11 II 824

Eugeniusz II (824 - VIII 827)
(Rzymianin)
VIII 827

Walentyn (VIII 827 - IX 827)
(Rzymianin)
IX 827

Grzegorz IV (827 - 25 I 844)
(Rzymianin)
25 I 844

Sergiusz II (I 844 - 27 I 847)
(Rzymianin)
27 I 847

Św. Leon IV (10 IV 847 - 17 VII 855)
(Rzymianin)
17 VII 855

Benedykt III (29 IX 855 - 17 IV
858)
(Rzymianin)
17 IV 858

Rzymianin Benedykt III, nazwany został mediatorem. Jego

trzyletni pontyfikat upłynął na poszukiwaniu kompromisu między królem
Franków i cesarzem rzymskim Lotarem I (795-855) a jego synami: Lotarem II i
Karolem Łysym i na sporach prowadzonych z patriarchą Konstantynopola
Ignacym w sprawie konsekracji biskupów. Benedykt III przeszedł do historii jako
mąż głębokiej modlitwy i nauki. Za jego pontyfikatu, Rzym nawiedziła
kilkakrotnie klęska powodzi spowodowana wylewem Tybru.

Adolf Andrejew

Biografia

Św. Mikołaj I (24 VIII 858 - 13 XI 867)
(Rzymianin)
13 XI 867

Hadrian II (14 XII 867 - XI/XII 872)
(Rzymianin)
XI/XII 872

Jan VIII (14 XII 872 - 16 XII 882)
(Rzymianin)

16 XII 882

Marynus I (16 XII 882 - 15 V 884)
(Italczyk z Gallese w Toskanii)
15 V 884

Św. Hadrian III (17 V 884 - IX 885)
(Rzymianin)
IX 885

Stefan V (IX 885 - 14 IX 891)
(Rzymianin)
14 IX 891

Formozus (6 X 891 - 4 IV 896)
(Rzymianin, biskup Porto)

ok. 815 4 IV 896

Bonifacy VI (IV 896)
(Rzymianin)
IV 896

Stefan VI (V 896 - VIII 897)
(Rzymianin)
VIII 897

Romanus (VIII 897 - XI 897)
(Italczyk z Gallese w Toskanii)
XI 897

Teodor II (XI 897)
(Rzymianin)
XI 897

Jan IX (I 898 - I 900)
(Italczyk z Tivoli)
I 900

Benedykt IV (V/VI 900 - VIII 903)
(Rzymianin)
VIII 903

Od roku 900 na Stolicy Piotrowej zasiadał Benedykt IV, któremu

nadano miano opiekuna ubogich. Jego biografowie podają, że wyróżniało go
wielkie miłosierdzie względem sierot, wdów i ubogich. W sprawach politycznych
kierował się umiarem i rozsądkiem. Według niepotwierdzonych hipotez, papież
ten miał paść ofiarą skrytobójczego mordu, dokonanego przez agentów
margrabiego Berengariusza.

Adolf Andrejew

Biografia

Leon V (VIII 903 - IX 903)
(Italczyk z Ardei)
904

Sergiusz III (29 I 904 - 14 IV 911)
(Rzymianin z Tuscolo)
14 IV 911

Anastazy III (VI 911 - VIII 913)
(Rzymianin)
VIII 913

Lando (VIII 913 - III 914)
(Italczyk z Sabiny)
III 914

Jan X (III/IV 914 - V 928)
(Italczyk z Tossignano w Romanii, arcybiskup Rawenny)
929

Leon VI (V 928 - XII 928)

(Rzymianin)
XII 928

Stefan VII (XII 928 - II 931)
(Rzymianin)
II 931

Jan XI (II/III 931 - XII 935/I
936)
(Rzymianin)
XII 935/I 936

Leon VII (3 I 936 - 13 VII 939)
(Rzymianin)
13 VII 939

Stefan VIII (14 VII 939 - X 942)
(Rzymianin)
X 942

Marynus II (30 X 942 - V
946)
(Rzymianin)
V 946

Agapit II (10 V 946 - XII 955)
(Rzymianin)
XII 955

Jan XII (16 XII 955 - 14 V 964)
Ottaviano di Spoleto (Italczyk ze Spoleto)
14 V 964

Leon VIII (4 XII 963 - 1 III 965)
Leon (Rzymianin)
1 III 965

Benedykt V (22 V 964 - 23 VI
964)
(Rzymianin)
4 VII 966

Po śmierci Jana XII (955-64), jednego z najniegodniejszych

następców św. Piotra, papieżem wybrano świątobliwego diakona. Przybrał on
imię Benedykt V. Zwany był Grammaticusem. Przydomek ten był związany z
jego planami przeprowadzenia reform w Kościele. Po miesiącu elekcji na
papieża został zmuszony do rezygnacji z piastowanego urzędu przez cesarza
Ottona I. Decyzją wspomnianego władcy Benedykt V został zesłany do
Hamburga, gdzie zmarł w opinii świętości w lipcu 966 r.

Adolf Andrejew

Jan XIII (1 X 965 - 6 IX 972)
(Biskup Narni)
6 IX 972

Biografia

Benedykt VI (19 I 973 - VII 974)
(Rzymianin)
VII 974

Podczas oblężenia Rzymu przez wojska cesarza niemieckiego

Ottona II (973-83) wybrano papieża Rzymianina, który przybrał imię Benedykt
VI. Historia nazwała go więźniem zamku św. Anioła. Benedykt VI swoje
wyniesienie na tron papieski zawdzięczał wspomnianemu władcy. Miał on
swoich zawziętych przeciwników w członkach wpływowej rodziny rzymskiej
Kresencjuszów. Jej to działaniu przypisuje się porwanie i osadzenie
wspomnianego papieża w lochach zamku Św. Anioła. Został w nim uduszony
przez księdza, nasłanego najprawdopodobniej przez wspomnianą rodzinę.

Adolf Andrejew

Benedykt VII (X 974 - 10 VII 983)
(Rzymianin, biskup Sutri)
10 VII 983

Biografia

Po krótkim i burzliwym pontyfikacie Benedykta VI kolejnym papieżem został

syn arystokraty rzymskiego - Dawida. Przybrał imię Benedykt VII i był nazwany
przeciwnikiem symonii. Swój pontyfikat rozpoczął od zwołania prowincjalnego
synodu w Rzymie. Synod ten podjął uchwały skierowane przeciwko stosowaniu
symonii, czyli sprzedawaniu i kupowaniu godności kościelnych. Benedykt VII był
człowiekiem głęboko uduchowionym. Przez cały swój pontyfikat energicznie
popierał idee monastycyzmu przez wprowadzenie głębokiej reformy życia
zakonnego. Przed wyborem na papieża odbył pielgrzymkę do Jerozolimy, z
której przywiózł relikwie Krzyża Świętego. Za jego pontyfikatu wzrosło
międzynarodowe znaczenie Stolicy Apostolskiej. Rozpoczęły się systematyczne
wizyty dostojników Kościoła w ramach tzw. ad limina apostolorum, czyli wizyty u
grobów Świętych Apostołów Piotra i Pawła.

Jan XIV (XII 983 - 20 VIII 984)
Piotr Canepanova (Italczyk, biskup Pawii)
20 VIII 984

Jan XV (VIII 985 - III 996)
(Rzymianin)
III 996

Grzegorz V (3 V 996 - 18 II 999)
Bruno (Niemiec z Saksonii)

972 18 II 999

Pierwszym Niemcem, który zasiadł na katedrze św. Piotra, był

Grzegorz V. Bruno (takie imię otrzymał na chrzcie) był synem księcia Karyntii i
prawnukiem cesarza Ottona Wielkiego. Jako 24-letni młody kapłan pełnił na
dworze Ottona III funkcję kapelana, kiedy ten, po śmierci Jana XV w Rawennie,
przedstawił Bruna jako kandydata na papieża. 3 maja 996 r. został
zaakceptowany w Rzymie i przyjął imię Grzegorza V.
Jeszcze tego samego roku papież ukoronował Ottona III na cesarza. Odtąd
postrzegany był jako „saski papież”. Grzegorz V samodzielnie, aczkolwiek w
porozumieniu z Ottonem, próbował przezwyciężyć rzymskie podziały partyjne,
co spotkało się z buntem. Oto po wyjeździe cesarza z Rzymu, za sprawą
wpływowej rodziny Krescencjuszy, doszło do przewrotu, podczas którego, przy
tajnym poparciu Bizancjum, został wybrany grecki antypapież Jan XVI.
Grzegorz V musiał ratować się ucieczką. Wkrótce na jego prośbę powrócił do
Rzymu cesarz Otton III i w lutym 998 r. siłą osadził ponownie Grzegorza V na
papieskim tronie. Uwięzionemu antypapieżowi obcięto język, nos i uszy. Tylko
kilka miesięcy cieszył się papież Grzegorz V odzyskaniem swej stolicy, 18
lutego 999 r. zmarł na malarię w wieku 27 lat.
Warto wspomnieć, iż Grzegorz V jako pierwszy papież odważył się wydać
interdykt: obłożył całą Francję klątwą kościelną, ponieważ król Robert II bez
papieskiej dyspensy ożenił się z krewną czwartego stopnia. W ostatnim okresie
swego pontyfikatu Papież poświęcił się reformie Kościoła w duchu opactwa
Cluny.

Ks. Paweł Staniszewski

Biografia

Sylwester II (2 IV 999 - 12 V 1003)
Gerbert d'Aurillac (Francuz)

ok. 945 (Owernia) 12 V 1003

Jan XVII (16 V 1003 - 6 XI 1003)
Giovanni Siccone (Rzymianin)
6 XI 1003

Jan XVIII (25 XII 1004 - VI/VII 1009)
Giovanni Fasano (Rzymianin)
VI/VII 1009

Sergiusz IV (31 VII 1009 - 12 V 1012)
Pietro di Luni (Rzymianin, biskup Albano)
12 V 1012

Benedykt VIII (17 V 1012 - 9 IV 1024)
Teofilatto di Tuscolo (Rzymianin)

ok. 980 9 IV 1024

Walkę z symonią, jaką prowadził Benedykt VII, kontynuował jego następca

Benedykt VIII (1012-24), zwany reformatorem Kościoła. Swoje wyniesienie na
tron papieski zawdzięczał poparciu cesarza niemieckiego Henryka II (973-
1024). Papież odwdzięczył się, koronując tego władcę w Bazylice św. Piotra.
Cesarz, w zamian za swą koronację, zrezygnował ze swoich uprawnień
związanych z przebiegiem elekcji papieży w przyszłości. Benedykt VIII,
podobnie jak jego poprzednik, wiele czasu poświęcał sprawom wewnętrznej
reformy Kościoła. Na zwołanym przez siebie synodzie w Ravennie
zdecydowanie wystąpił przeciwko powszechnie praktykowanej symonii i
nieprzestrzeganiu przez duchowieństwo celibatu. Ponadto wspomniany synod
określił wiek, w którym można było udzielać święceń kapłańskich. Benedykt VIII

Biografia

czynnie zaangażował się w sprawy związane z reformą życia monastycznego,
realizowaną przez Kongregację Kluniacką, założoną w roku 910 przez księcia
Wilhelma Akwitańskiego.
On to wprowadził zwyczaj śpiewania pieśni religijnych podczas sprawowania
Mszy św. Benedykt VIII był człowiekiem o cechach męża stanu, uchodził za
energicznego, przewidującego, zdecydowanego w działaniu. Należał do
sprawnych administratorów o zacięciu wojskowym. Podejmował wiele wypraw
wojennych, które miały na celu powiększenie terytorium Państwa Kościelnego.
Przy pomocy wojsk miasta Pizy i portowej Genui podjął wyprawę przeciwko
Saracenom zagrażającym integralności Państwa Kościelnego.

Adolf Andrejew

Jan XIX (19 IV 1024 - 20 X 1032)
Giovanni di Tuscolo (Rzymianin)
20 X 1032

Benedykt IX (21 X 1032 - IX 1044)
Teofilatto di Tuscolo (Rzymianin)
1055/1056

Biografia

Benedykt IX otrzymał przydomek „Kurialista”. Tron papieski osiągnął drogą

symonii. W chwili swego wyboru miał zaledwie 18 lat. Czasy jego pontyfikatu to
lata ingerencji cesarza niemieckiego Konrada II (1024-39) w życie Kościoła.
Mieszanie się cesarza w sprawy wewnętrzne Kościoła określano w owym czasie
terminem „cezaropapizm”. Wspomniany cesarz wymógł na papieżu udzielenie
dyspensy od ślubów zakonnych mnichowi benedyktyńskiemu, późniejszemu
władcy polskiemu - Kazimierzowi Odnowicielowi. Nadmierna uległość wobec
cesarza niemieckiego w sprawach kościelnych, naganny tryb życia i
postępowanie papieża doprowadziły do buntu Rzymian przeciwko niemu.
Rewolta mieszkańców Wiecznego Miasta spowodowała, że został on zmuszony
do opuszczenia Rzymu. Podczas jego nieobecności Rzymianie wybrali
następcę w osobie Sylwestra III. Dzieje papiestwa określają Sylwestra III jako
antypapieża. Wkrótce Rzymianie wybrali kolejnego papieża, którym został
chrześniak Benedykta IX. Przybrał on imię Grzegorz VI. Podobnie jak Sylwestra
III, Grzegorza VI dzieje papiestwa określają również antypapieżem. Powstała
skomplikowana sytuacja. W Rzymie rezydowało jednocześnie trzech papieży.
Do uzdrowienia zaistniałej sytuacji przyczynił się cesarz niemiecki Henryk III.
Zmusił on Benedykta IX do rezygnacji z zajmowanego stanowiska. Resztę życia
papież spędził w klasztorze w Grottaferrata.

Adolf Andrejew

Sylwester III (20 I 1045 - 10 V 1045)
Jan z Sabiny (Biskup Sabiny)
1063

Benedykt IX (po raz drugi) (10 III 1045 - 1 V 1045)
Teofilatto di Tuscolo (Rzymianin)
1055/1056

Benedykt IX otrzymał przydomek „Kurialista”. Tron papieski

osiągnął drogą symonii. W chwili swego wyboru miał zaledwie 18 lat. Czasy
jego pontyfikatu to lata ingerencji cesarza niemieckiego Konrada II (1024-39) w
życie Kościoła. Mieszanie się cesarza w sprawy wewnętrzne Kościoła określano
w owym czasie terminem „cezaropapizm”. Wspomniany cesarz wymógł na
papieżu udzielenie dyspensy od ślubów zakonnych mnichowi
benedyktyńskiemu, późniejszemu władcy polskiemu - Kazimierzowi
Odnowicielowi. Nadmierna uległość wobec cesarza niemieckiego w sprawach
kościelnych, naganny tryb życia i postępowanie papieża doprowadziły do buntu
Rzymian przeciwko niemu. Rewolta mieszkańców Wiecznego Miasta
spowodowała, że został on zmuszony do opuszczenia Rzymu. Podczas jego
nieobecności Rzymianie wybrali następcę w osobie Sylwestra III. Dzieje
papiestwa określają Sylwestra III jako antypapieża. Wkrótce Rzymianie wybrali
kolejnego papieża, którym został chrześniak Benedykta IX. Przybrał on imię
Grzegorz VI. Podobnie jak Sylwestra III, Grzegorza VI dzieje papiestwa
określają również antypapieżem. Powstała skomplikowana sytuacja. W Rzymie
rezydowało jednocześnie trzech papieży. Do uzdrowienia zaistniałej sytuacji
przyczynił się cesarz niemiecki Henryk III. Zmusił on Benedykta IX do rezygnacji
z zajmowanego stanowiska. Resztę życia papież spędził w klasztorze w
Grottaferrata.

Adolf Andrejew

Biografia

Grzegorz VI (5 V 1045 - 20 XII 1046)
Giovanni Graziano (Rzymianin)
koniec 1047

Klemens II (24 XII 1046 - 9 X 1047)
Swidger von Morsleben und Hornburg (Niemiec z Saksonii, biskup Bambergu)
9 X 1047

Klemens II pochodził z saskiej rodziny szlacheckiej von Morsleben

und Hornburg. Początkowo był kanonikiem katedralnym w Halberstadt. W 1032
r. został kapelanem abp. Hermana z Bremy, a od 1040 r. - biskupem Bambergu.
W roku 1046 (24 grudnia), na prośbę Odilona, opata z Cluny, oraz za zgodą
kleru i ludu został przez Henryka III wyniesiony na tron papieski. Klemens II w
dowód wdzięczności natychmiast (25 grudnia 1046 r.) w Rzymie ukoronował
Henryka (wraz z małżonką Agnieszką) na cesarza. Pontyfikat Klemensa II stał
się w dziejach papiestwa początkiem lepszych czasów. Zajął się on gorliwie
pracami nad reformą Kościoła. Zaangażował się w zwalczanie symonii i
popieranie reform clunickich. Wraz z cesarzem Henrykiem III odbył podróż po
Italii i, prawdopodobnie, wybrał się do Niemiec. 10 października 1047 r. zmarł w
drodze w opactwie św. Tomasza k. Pesaro. Ponieważ był jednocześnie
biskupem Bambergu, jego ciało sprowadzono do Niemiec i pochowano w

Biografia

kościele katedralnym. Warto dodać, iż od pontyfikatu Klemensa II aż do XV
wieku żaden papież nie splamił Stolicy Apostolskiej osobistym życiem.
Henryk III uważany jest za niewątpliwie najbardziej religijnego monarchę tego
okresu, ale też najbardziej przejętego ideą władcy - pomazańca Bożego,
odpowiedzialnego za cesarstwo i Kościół. Jego przekonanie o słuszności tej idei
umacniała słabość papiestwa. Henryk dokonywał desygnacji biskupów i
nadawał im urząd biskupi (inwestytura) nie tylko przez wręczenie pastorału, ale i
pierścienia, choć był on symbolem zaślubin biskupa z jego Kościołem lokalnym.
Zdecydowanie odrzucał dary i świadczenia z okazji inwestytury biskupów i
opatów, uznając je za symonię.
Henryk III postawił sobie za cel położyć kres anarchii, szkodliwej dla porządku
publicznego. Musiał przywrócić autorytet, którym potrafił posługiwać się Otto
Wielki i udzielić pomocy Stolicy Apostolskiej w dokonaniu niezbędnych w
Kościele reform, a nawet interweniować w Rzymie w sprawach religijnych.
Pierwszym zadaniem cesarza było ukrócenie manipulacji możnych rodzin
rzymskich przy wyborze papieży. A zadanie było niełatwe, gdyż w 1046 r. o tron
papieski ubiegało się 3 kandydatów, popieranych przez poszczególne frakcje
rzymskie. Dlatego też Henryk III na Synodzie zwołanym w Sutri (20 grudnia
1046 r.) zmusił do ustąpienia papieża Sylwestra III i oskarżonego o symonię
Grzegorza VI, a na Synodzie w Rzymie (23-24 grudnia 1046 r.) - papieża
Benedykta IX, powołując na papieski tron Saksończyka Klemensa II. Biorąc pod
uwagę skandaliczną sprawę trzech papieży, wznowił dawne prawo Ottona I o
udziale cesarza w wyborze papieża i doprowadził do wyboru na Stolicę
Apostolską swoich kandydatów, biskupów niemieckich. Ściślej wiązał przez to
papiestwo z cesarstwem, ale też lepiej zabezpieczał reformę. Nie wtrącał się w
pełnienie urzędu kościelnego przez papieży.

Ks. Paweł Staniszewski

Benedykt IX (po raz trzeci) (8 XI 1047 - 16 VII 1048)
Teofilatto di Tuscolo (Rzymianin)
1055/1056

Benedykt IX otrzymał przydomek „Kurialista”. Tron papieski osiągnął drogą

Adolf Andrejew

Damazy II (17 VII 1048 - 9 VIII 1048)
Poppon (Niemiec, biskup Brixen)
9 VIII 1048

Pochodził z Bawarii - syn bawarskiego hrabiego. Był drugim (po Klemensie II) z

czterech papieży narzuconych przez cesarza Henryka III. Damazy II mógł objąć urząd
dopiero 17 lipca 1048 r. (ponieważ pojawił się wówczas w Rzymie poprzedni papież

Biografia

Benedykt IX). Niestety, nie dane mu było długo rządzić Kościołem. Po 23 dniach
sprawowania władzy zmarł 9 sierpnia 1048 r. w Palestrinie, gdzie miał się schronić
przed letnimi upałami. Pochowany został w bazylice S. Lorenzo w Varano.

Ks. Paweł Staniszewski

Św. Leon IX (12 II 1049 - 19 IV 1054)
Bruno z Dagsburg (Niemiec, biskup Toul)

21 I 1002 (Alzacja) 19 IV 1054

46-letni Brunon, hrabia Egisheim-Dagsburg z Alzacji, kuzyn niemieckiego

cesarza Henryka III, był trzecim (po Klemensie II i Damazym II) faworytem
cesarza na papieża. W momencie nominacji na biskupa Rzymu zasiadał na
stolicy biskupiej w Toul. Jego intronizacja odbyła się 12 lutego 1049 r. Był to
jeden z najważniejszych pontyfikatów w średniowieczu, gdyż Leon IX rozpoczął
odnowę Kurii rzymskiej, skutecznie zwalczał symonię, zabiegał o zaostrzenie
celibatu duchownych. Z kolegium kardynalskiego, do którego powołał wybitne
osobistości, uczynił krąg swoich doradców. Większą część swego pontyfikatu
spędził poza Rzymem, na synodach we Francji, Italii i Niemczech, na których
przeprowadzał reformę Kościoła. Na jednym z tych synodów (Reims 1049 r.)
przyznano papieżowi wyłączny tytuł patriarchy ekumenicznego. Upragniona
przez niego reforma Kościoła służyła także umacnianiu papiestwa. Leon IX był
też stanowczym rzecznikiem prymatu rzymskich papieży nad całym Kościołem,
nad innymi biskupami, a zwłaszcza nad patriarchą Konstantynopola, co
doprowadziło w 1054 r. do Wielkiej Schizmy i rozłamu między Kościołem
katolickim i prawosławnym. Legaci Leona IX (po jego śmierci, o której nie
wiedzieli) w 1054 r. obłożyli patriarchę Konstantynopola klątwą, która
przypieczętowała schizmę wschodnią, czyli podział chrześcijaństwa na
katolicyzm i prawosławie.

Ciekawostki:

Biografia

- Leon IX nazywany był „pielgrzymem apostolskim”, gdyż większość pontyfikatu
spędził poza Rzymem, promując swoje reformy.
- wspomnienie liturgiczne - 19 kwietnia

Ks. Paweł Staniszewski

Wiktor II (13 IV 1055 - 28 VII 1057)
Gebhard von Dollnstein-Hirschberg (Niemiec, biskup Eichstättu)

ok. 1018 (Szwabia) 28 VII 1057

Czwartym papieżem-Niemcem (po Klemensie II, Damazym II i Leonie IX)

wyznaczonym na następcę św. Piotra przez cesarza Henryka III był Gebhard.
Pochodził z rodu hrabiów Dollnstein-Hirschberg i był spokrewniony z domem
cesarskim. Od 1042 r. zasiadał na stolicy biskupiej w Eichstätt, ciesząc się
wielkim autorytetem jako doradca i kanclerz na dworze Henryka III. Jak piszą
hagiografowie, był to człowiek wielkich cnót i uczciwości.
Podobno przez 5 miesięcy miał ociągać się z przyjęciem ofiarowanej mu
godności następcy św. Piotra. Kiedy już ją przyjął, rządził Kościołem w duchu
swego poprzednika Leona IX, czyli kościelnej odnowy. Zwoływane przezeń
synody reformistyczne do Florencji (1055), Tuluzy (1056), Compostelli (1056) i
Rzymu (1057), w których papież uczestniczył osobiście lub przez swych
legatów, zajęły się nade wszystko przywróceniem dyscypliny kościelnej,
odnowieniem życia religijnego i wykorzenieniem symonii. Podczas swego
pobytu w 1056 r. w Niemczech, był świadkiem zgonu Henryka III, który
powierzył jego opiece swego niepełnoletniego syna Henryka IV. Wiktor II przyjął
więc na pewien czas urząd regenta państwa i zapewnił młodemu królowi
dziedzictwo.
Począwszy od lutego 1057 r. Wiktor II zaczął przeprowadzać synody
reformistyczne w Italii. Zmarł podczas obrad jednego z nich - w Arezzo 28 lipca
1057 r. Zgodnie z życzeniem papieża, jego szczątki wieziono do Eichstätt, gdzie

Biografia

miał zostać pochowany. Po drodze jednak mieszkańcy Ravenny odebrali
przemocą ciało wiozącym je osobom i pochowali papieża w kościele Santa
Maria Rotonda, obok Teodoryka Wielkiego. Na tym pontyfikacie zakończyła się
ścisła współpraca cesarstwa i papiestwa w zabiegach o zreformowanie
Kościoła, którym przewodził dotąd cesarz.

Ks. Paweł Staniszewski

Stefan IX (2 VIII 1057 - 29 III 1058)
Fryderyk Lotaryński (Niemiec)
29 III 1058

Następcą św. Piotra po śmierci Wiktora II został kolejny Niemiec, kardynał

Fryderyk, Książe Lotaryngii, opat Monte Cassino. Przy wyborze Stefana IX (2
sierpnia 1057 r.) nie spytano uprzednio w Niemczech o zgodę, łamiąc tym
samym uroczystą obietnicę daną w 1046 r. cesarzowi Henrykowi III. Dopiero
kilka tygodni później nowy papież zwrócił się do regentki państwa - cesarzowej-
wdowy Agnieszki o zatwierdzenie wyboru. Chociaż papież Stefan IX trzymał się
drogi odnowy swych poprzedników, to wydarzenia w trakcie wyboru zaczęły
wskazywać na nowe hasło, które miało dominować w przyszłości: papież
zabiegał o wolność Kościoła i jego większą niezależność od niemieckiego
cesarstwa. Dlatego też polecił on Hildebrandowi (benedyktynowi, przyszłemu
papieżowi Grzegorzowi VII), aby przestudiował nowe zasady elekcji papieża,
tytułem zabezpieczenia jej przed zewnętrznymi naciskami cesarza lub
wichrzycieli arystokracji rzymskiej. Niestety, nie udało mu się wprowadzić owego
zamysłu w życie. W 8. miesiącu pontyfikatu, w czasie podróży, Stefan IX zmarł
we Florencji 29 marca 1058 r. i tam został pochowany.

Ciekawostki:
- Dopiero następca Stefana IX, już nie Niemiec, Mikołaj II (1058-61), określił

Biografia

warunki elekcji papieża, ograniczając krąg kandydatów do kardynałów.
- 19 kwietnia 2005 r. do grona papieży niemieckich dołączył Benedykt XVI.

Ks. Paweł Staniszewski

Mikołaj II (6 XII 1058 - 19/26 VII 1061)
Gerard z Burgundii (Francuz, biskup Florencji)

ok. 1010 (Burgundia) 19/26 VII 1061

Aleksander II (1 X 1061 - 21 IV 1073)
Anselmo di Baggio (Italczyk z Mediolanu, biskup Lukki)
21 IV 1073

Św. Grzegorz VII (22 IV 1073 - 25 V 1085)
Hildebrand (Italczyk z Tuscji)

ok. 1020 25 V 1085

Przed wyborem na papieża

Hildebrand pochodził z Toskanii. W młodym wieku przybył do Rzymu, gdzie
kształcił się w klasztorze Najświętszej Marii Panny na Awentynie w Rzymie i w
Pałacu Laterańskim. Od Grzegorza VI otrzymał niższe święcenia, został jego
kapelanem i w 1046 r. towarzyszył papieżowi podczas jego wygnania z Rzymu.
W 1047 r., po śmierci swego protektora, najprawdopodobniej wstąpił do
klasztoru w Cluny, skąd Leon IX wezwał go Rzymu, powierzając stanowisko
skarbnika Kościoła rzymskiego oraz funkcję przeora klasztoru św. Pawła.
Hildebrand był bardzo przejęty ideą reformowania Kościoła, często jako legat
papieski wysyłany był do Francji i Niemiec.
Po śmierci Stefana IX rzymskie stronnictwa niezadowolone z reform
wprowadzanych przez papieży niemieckiego pochodzenia wybrały biskupa Jana
z Velletri jako Benedykta X. Przyszły papież przy pomocy Piotra Damiani
(święty, eremita) wykazał nieważność tego wyboru. Część stronników
antypapieża przeszła na stronę Hildebranda, poza tym dwór cesarski przychylił
się do argumentacji reformatorów i udało się zorganizować nowy wybór.
Podczas pontyfikatów Mikołaja II i Aleksandra II Hildebrand stał się głównym
twórcą polityki Stolicy Apostolskiej. Był duchowym synem św. Benedykta, czuł
się odpowiedzialny za Kościół powszechny. Uważał, że działalność kapłańska,
jako ta odnosząca się wprost do Boga, jest wyższa rangą niż działalność
monarsza. Mówił także, że "władza papieska i władza cesarska są jak dwojga
oczu", muszą być więc zgodne i działać w jedności.

Dokonania:

Program działania Grzegorz VII zawarł w "Dictatus papae". Papież określa w
nim stosunek władzy świeckiej do papieskiej, podkreśla monarsze atrybuty
głowy Kościoła, ustala zakres władzy legatów nad synodami i biskupami, także
wyłączność władzy papieskiej nad biskupami, biskupstwami i w sprawie
ustanawiania praw dla całego Kościoła. Zgodnie z jednym z punktów papież

Biografia

miał prawo deponowania cesarzy i zwalniania poddanych od przysięgi
względem nich, jeżeli postępują niegodziwie. Przez cały swój pontyfikat
Grzegorz VII walczył o wprowadzenie tego programu w życie, czyli o
rzeczywistą niezależność Kościoła od władzy świeckiej. Dążenia te spotkały się
natychmiast ze zdecydowanym sprzeciwem króla Niemiec Henryka IV.
Wybór Hildebranda był niezgodny z wcześniejszymi ustaleniami i praktyką.
Obwołany papieżem przez lud Rzymu, potem potwierdzony przez konklawe,
wysłał tylko zawiadomienie o swoim wyborze do Henryka IV. Był to zresztą tylko
gest dobrej woli Grzegorza, ponieważ król w tym czasie był ekskomunikowany z
powodu otaczania się ekskomunikowanymi przez Aleksandra II doradcami.
Papież wysłał do Niemiec swoich legatów, aby przywrócili króla na łono
Kościoła. Na miejscu odbyli również synod, na którym starali się wprowadzić
ustalone na synodzie w Rzymie uchwały dotyczące symonii i celibatu
duchownych. Napotkali na opór i to ze strony duchownych bardzo wpływowych
na dworze królewskim. Nie było w tym nic dziwnego, ponieważ Henryk IV sam
obsadzał kandydatów na wakujące urzędy kościelne, pobierając przy tym opłaty.

Po tych doświadczeniach Grzegorz VII utwierdził się w przekonaniu, że
największym problemem jest inwestytura, dzięki której niegodni kandydaci
otrzymują urzędy biskupie i opackie. Kiedy na domiar złego król wysłał do
północnej Italii jednego ze swoich ekskomunikowanych doradców, aby obsadził
wakujące stanowiska biskupie w Mediolanie, Fermo i Spoleto, wówczas na
synodzie wielkopostnym w 1075 r. papież wydał dekret przeciwko inwestyturze,
grożąc ekskomuniką biskupom, którzy przyjmą swój urząd od królewskiego
wysłannika. W odpowiedzi król zwołał w styczniu 1076 r. synod w Wormacji,
który deponował Grzegorza VII, a także wysłał list, w którym zwracał się do
rzymian, aby jak najszybciej wybrali nowego papieża. Wysłannicy Henryka IV
przybyli do Rzymu akurat w trakcie trwającego synodu wielkopostnego, na
którym Grzegorz VII ekskomunikował Henryka i wiernych mu biskupów oraz
zwolnił poddanych z przysięgi wierności wobec króla.
W Niemczech tymczasem istniała duża grupa książąt będących w opozycji do
dworu królewskiego. Zebrali się w Tribur i postanowili, że nie będą uznawać
Henryka za króla, o ile w ciągu roku od ogłoszenia klątwy nie uzyska zwolnienia
z niej (absolucji). Zaprosili także Grzegorza na zjazd w lutym 1077 r.
Papież wyruszył do Niemiec, a Henryk IV podążył na spotkanie z nim, aby
oczyścić się z ekskomuniki i nie dopuścić do spotkania ze zbuntowanymi
książętami. Poczty papieża i króla spotkały się pod zamkiem w Kanossie w
północnych Włoszech. Delegacja niemiecka, wysłana do papieża, nie uzyskała
jego zgody na absolucje, więc sam Henryk IV pojawił się pod bramą zamkową i
tam w pokutnym stroju przez kilka dni (25-28 stycznia 1077 r.) prosił papieża o
wybaczenie. Grzegorz w poczuciu pasterskiego obowiązku udzielił królowi
absolucji. Upokorzenie Henryka stało się jego zwycięstwem. Papież nie miał już
po co jechać na spotkanie z książętami i przez kilka lat zachowywał neutralność

wobec wydarzeń w Niemczech.
W 1077 r. książęta ogłosili złożenie z tronu Henryka i wybrali królem księcia
szwabskiego Rudolfa.
W 1080 r. Grzegorz VII postanowił, jako rozjemca, włączyć się w wojnę o
niemiecką koronę. Henryk zażądał, aby papież opowiedział się po stronie
któregoś z pretendentów. Poparcie Grzegorza zyskał Rudolf. Henryk IV został
ponownie ekskomunikowany. Nie zrobiło to już jednak na nim żadnego
wrażenia, zwołał synod w Brixen (czerwiec 1080 r.), na którym ogłoszono
depozycję papieża i wybrano antypapieża Klemensa III. Niedługo później Rudolf
poległ w bitwie a Henryk dokonał pacyfikacji w Niemczech i wyruszył do Italii.
Udało mu się wprowadzić do Rzymu antypapieża, który koronował go na
cesarza 31 marca 1084 r. Grzegorz VII w tym czasie bronił się w zamku św.
Anioła, gdzie doczekał się odsieczy księcia normandzkiego Roberta Guiscarda.
Niestety, Normanowie doszczętnie złupili Rzym i papież musiał uciekać przed
wrogością tłumów. Udał się do Salerno, gdzie zmarł 25 maja 1085 r.
Konflikt z królem Niemiec nie był jedynym polem działalności papieża.
Grzegorzowi VII udało się zachować w całości państwo Kościelne, mimo wojen
z Normanami, którzy przejściowo zagarnęli znaczną jego część. Dzięki swej
nieustępliwości w walce o reformy w Kościele, udało mu się całkowicie
zakończyć ruch Patarów w Lombardii. Reformy we Francji i Hiszpanii przyjęte
zostały bardzo dobrze, także w krajach północnych. Stopniowo wprowadzano je
w Anglii. W Czechach i na Węgrzech miejscowi monarchowie popierali Henryka
IV, więc te kraje były wrogo nastawione do idei naprawy Kościoła. Grzegorz VII
przyjmował także poselstwa z Bizancjum i planował wysłanie zachodnich
rycerzy na pomoc cesarstwu w walce z Turkami. Dobre stosunki z
Konstantynopolem skończyły się jednak, gdy papież przyznał Normanom dawne
posiadłości bizantyjskie na południu Italii jako lenno.

Nauczanie:

W dziedzinie doktrynalnej Grzegorz VII także był bardzo aktywny. W 1079 r.
udało mu się nakłonić Berengara z Tours do przyjęcia twierdzenia, że w
Eucharystii konsekrowane wino i chleb podlegają substancjalnej przemianie.

Polskie akcenty pontyfikatu:

W 1074 r. schronił się w Polsce książę kijowski Izasław. Książę Bolesław przyjął
go, ale kazał ograbić z wszelkich dóbr i nie udzielił żadnej pomocy w walce z
przeciwnikami. Izasława poparł papież i doprowadził do pojednania między obu
władcami. Książę Rusi uznał wtedy prymat papieża i ogłosił Ruś lennem Stolicy
Apostolskiej. Izjasław podarował arcybiskupom gnieźnieńskim paliusz z
wyszytym swoim imieniem. W Polsce przy pomocy legatów papieskich
odnowiono metropolię gnieźnieńską i ustanowiono metropolitę Bogumiła.
Utworzono także biskupstwo w Płocku. Książę Bolesław otrzymał od Grzegorza
VII zgodę na koronę królewską. Koronacja miała miejsce w Gnieźnie na Boże
Narodzenie 1076 r.

Po zabójstwie biskupa Stanisława i wygnaniu Bolesława Śmiałego, tron
książęcy objął jego brat Władysław. Prowadził on politykę zbliżenia z królem
Niemiec Henrykiem IV, ale najprawdopodobniej nie uznał antypapieża Klemensa
III, ponieważ w 1083 r. biskup krakowski Lambert posłował do Grzegorza VII do
Rzymu. Być może książę Władysław uznał Klemensa III, kiedy zacieśnił swoje
więzi z Henrykiem, żeniąc się w 1089 r. z jego siostrą Judytą. Postulaty
Grzegorza VII doczekały się w Polsce realizacji za rządów syna Władysława,
księcia Bolesława Krzywoustego.

Ciekawostki:

- Paweł V ogłosił Grzegorza VII świętym w 1606 r.
- wspomnienie liturgiczne - 25 maja

Bibliografia:

Historia Kościoła Katolickiego, Ks. Marian Banaszak, t. 2, Warszawa 1989
J. N. D. Kelly, Encyklopedia papieży, Warszawa 1997
Rudolf Fischer-Wollpert, Leksykon papieży, Kraków 1990

Opr. T.Ch.

Bł. Wiktor III (24 V 1086 - 16 IX 1087)
Dezyderiusz (Italczyk z Benewentu)
16 IX 1087

Bł. Urban II (12 III 1088 - 29 VII 1099)
Odon de Lagery (Francuz, kardynał biskup Ostii)

ok. 1035 (Chatillon-sur-Marne) 29 VII 1099

Paschalis II (13 VIII 1099 - 21 I 1118)
Rainerius (Italczyk z Rawenny, kardynał prezbiter św. Klemensa)
21 I 1118

Gelazjusz II (24 I 1118 - 29 I 1119)
Giovanni Coniulo (Italczyk z Gaety, kardynał diakon)
29 I 1119

Kalikst II (2 II 1119 - 14 XII 1124)
Guido de Bourgogne (Francuz, arcybiskup Vienne)

ok. 1050 14 XII 1124

Honoriusz II (21 XII 1124 - 13 II 1130)
Lamberto z Ostii (Italczyk z Fagnano, kardynał biskup Ostii)
13 II 1130

Innocenty II (14 II 1130 - 24 IX 1143)
Gregorio Papareschi (Rzymianin, kardynał diakon)
24 IX 1143

Celestyn II (26 IX 1143 - 8 III 1144)
Guido di Castello (Italczyk z Tuscji, kardynał prezbiter)
8 III 1144

Lucjusz II (12 III 1144 - 15 II 1145)
Gerardo Caccianemici (Italczyk z Bolonii, kardynał prezbiter)
15 II 1145

Bł. Eugeniusz III (15 II 1145 - 8 VII 1153)

Bernardo Paganelli (Italczyk z Pizy)
8 VII 1153

Anastazy IV (12 VII 1153 - 3 XII 1154)
Corrado della Suburra (Rzymianin, kardynał biskup Sabiny)
3 XII 1154

Hadrian IV (4 XII 1154 - 1 IX 1159)
Nicholas Breakspear (Anglik, kardynał biskup Albano)

ok. 1100 (Abbot's Langley) 1 IX 1159

Aleksander III (7 IX 1159 - 30 VIII 1181)
Rolando Bandinelli (Italczyk ze Sieny, kardynał prezbiter)

ok. 1100 (Siena) 30 VIII 1181

Lucjusz III (1 IX 1181 - 25 IX 1185)
Ubaldo Allucingoli (Italczyk z Lukki, kardynał biskup Ostii)

ok. 1110 (Lukka) 25 IX 1185

Urban III (25 XI 1185 - 19/20 X 1187)
Umberto Crivelli (Italczyk z Mediolanu, kardynał prezbiter)
19/20 X 1187

Grzegorz VIII (21 X 1187 - 17 XII 1187)
Alberto de Morra (Italczyk z Benewentu, kardynal prezbiter)

ok. 1110 (Benewent) 17 XII 1187

Klemens III (19 XII 1187 - III 1191)
Paolo Scolari (Rzymianin, kardynał biskup Palestriny)
III 1191

Celestyn III (III/IV 1191 - 8 I 1198)

Giacinto Boboni (Rzymianin, kardynał diakon)

ok. 1105 8 I 1198

Innocenty III (8 I 1198 - 16 VII 1216)
Lotario Segni (Italczyk z Gavignano, kardynał prezbiter)

ok. 1160 (Anagni) 16 VII 1216

Honoriusz III (18 VII 1216 - 18 III 1227)
Cencio Savelli (Rzymianin, kardynał prezbiter)
18 III 1227

Grzegorz IX (19 III 1227 - 22 VII 1241)
Ugolino di Segni (Italczyk z Gavignano, kardynał biskup Ostii)

ok. 1155 (Anagoni) 22 VII 1241

Celestyn IV (25 X 1241 - 10 XI 1241)
Goffredo da Castiglione (Italczyk z Mediolanu, kardynał biskup Sabiny)
10 XI 1241

Innocenty IV (25 VI 1243 - 7 XII 1254)
Sinibaldo Fieschi (Italczyk z Genui, kardynał prezbiter)
7 XII 1254

Aleksander IV (12 XII 1254 - 25 V 1261)
Rinaldo di Segni (Italczyk z Gavignano, kardynał biskup Ostii)
25 V 1261

Urban IV (29 VII 1261 - 2 X 1264)
Jacques Pantaleón (Francuz, patriarcha Jerozolimy)

ok. 1200 (Troyes) 2 X 1264

Klemens IV (5 II 1265 - 29 XI 1268)

Guy Foulques (Francuz z Prowansji, kardynał biskup Sabiny)

ok. 1195 (Saint-Gilles-sur-Rhone) 29 XI 1268 (Viterbo)

Bł. Grzegorz X (1 IX 1271 - 10 I 1276)
Tebaldo Visconti (Italczyk, archidiakon w Liege)

ok. 1210 (Piacenza) 10 I 1276 (Arezzo)

Bł. Innocenty V (21 I 1276 - 22 VI 1276)
Pierre de Champagni (Francuz, kardynał biskup Ostii)

ok. 1224 (Tarentaise) 22 VI 1276

Hadrian V (11 VII 1276 - 18 VIII 1276)
Ottobano Fieschi (Italczyk, kardynał prezbiter)

ok. 1205 (Genua) 18 VIII 1276

Jan XXI (8 IX 1276 - 20 V 1277)
Pedro Juliao (Portugalczyk, kardynał biskup Frascati)

ok. 1210 (Lizbona) 20 V 1277

Mikołaj III (25 X 1277 - 22 VIII 1280)
Giovanni Gaetano Orsini (Rzymianin, kardynał prezbiter)

ok. 1210 (Rzym) 22 VIII 1280

Marcin IV (22 II 1281 - 28 III 1285)
Simon Monpitie (Francuz z Brion, kardynał
prezbiter)

ok. 1210 (Seine-et-Marne) 28 III 1285 (Perugia)

Honoriusz IV (2 IV 1285 - 3 IV 1287)
Giacomo Savelli (Rzymianin, kardynał diakon)

1210 (Rzym) 3 IV 1287

Mikołaj IV (22 II 1288 - 4 IV 1292)
Girolamo Masci (Italczyk z Ascoli, kardynał biskup Palestriny)

30 IX 1227 (Lisiciano) 4 IV 1292

Św. Celestyn V (5 VII 1294 - 13 XII 1294)
Pietro del Morrone (Italczyk z Isernio w Kampanii)

ok. 1209 (Molise) 19 V 1296 (Ferentino)

Bonifacy VIII (24 XII 1294 - 11 X 1303)
Benedetto Caetani (Italczyk, kardynał prezbiter)

ok. 1235 (Agnani) 11 X 1303

Bł. Benedykt XI (22 X 1303 - 7 VII 1304)

Nicholo Boccasini (Italczyk, kardynał biskup Ostii)

1240 (Treviso) 7 VII 1304 (Perugia)

Po latach ostrego konfliktu politycznego papieża Bonifacego VIII (1294-1303) z

królem Francji Filipem IV Pięknym, na Stolicy Piotrowej zasiadał świątobliwy
generał Zakonu Kaznodziejskiego Mikołaj Boccasini. Został on jednogłośnie
wybrany papieżem.
Przybrał imię Benedykt XI. Nazwano go teologiem. Posiadał głęboką i
gruntowną wiedzę z zakresu teologii. Spod jego pióra wyszło wiele komentarzy
do Psalmów, Księgi Hioba Ewangelii św. Mateusza i Apokalipsy św. Jana
Ewangelisty. Wobec realnego zagrożenia ze strony wpływowej rzymskiej rodziny
Collonów 7 lipca 1304 r. przeniósł Stolicę Apostolską do Perugii. Snuł plany
wznowienia wypraw krzyżowych celem wyzwolenia Ziemi Świętej. Był
człowiekiem słabego zdrowia. Zmarł w Perugii po ośmiu miesiącach
sprawowania urzędu.

Adolf Andrejew

Klemens V (5 VI 1305 - 20 IV 1314)
Bertrand de Got (Francuz z Gaskonii, arcybiskup Bordeaux)

ok. 1260 (Villandraut) 20 IV 1314 (Roquemaure)

Biografia

Jan XXII (7 VIII 1316 - 4 XII 1334)
Jacques Armand Duese (Francuz, kardynał biskup Porto i biskup Awinionu)

ok. 1244 (Cahors) 4 XII 1334 (Awinion)

Benedykt XII (20 XII 1334 - 25 IV 1342)
Jacques Fournier (Francuz z Foix, kardynał prezbiter)

ok. 1280 (Saverdun) 25 IV 1342 (Awinion)

Benedykt XII (1334-1342) Francuski cysters Jacques Fournier do

historii przeszedł jako asceta i legalista. Po wyborze na papieża snuł plany
przeniesienia Stolicy Apostolskiej z Awinionu do Rzymu. Niestety, różne ważne
dla Kościoła sprawy spowodowały, że jego plany pozostały jedynie w sferze
marzeń i pobożnych życzeń. Współcześni oskarżali go (m. in. Francesco
Petrarka) o nieczułość serca, upór, zawziętość, zachłanność a nawet skłonność
do nadużywania napojów wyskokowych. W rzeczywistości Benedykt XII
prowadził życie prostego mnicha cysterskiego. O jego prostocie w ubiorze
świadczył fakt, że nawet po wyborze na papieża chodził w cysterskim habicie.
Jako dawny mnich zalecał przywrócenie pierwotnej gorliwości i surowości w
przestrzeganiu obserwy zakonnej. Sam w tym względzie dawał przykład
ascetycznego trybu życia. Odznaczał się nadzwyczajną surowością obyczajów i
niespotykaną pobożnością.

Biografia

Wolny był od wszelkiego nepotyzmu. Podjął się reformy dworu i kancelarii
papieskiej. Dla podniesienia religijności wśród zakonnego duchowieństwa wydał
szereg konstytucji, które miały przyczynić się do odnowy ducha zakonnego
wśród benedyktynów, cystersów, franciszkanów i kanoników regularnych. Dbał
także o przestrzeganie norm kościelnych w nadawaniu odpustów i
przyznawaniu dyspens. Jemu to przypisuje się utworzenie watykańskiego
urzędu zwanego Rotą Rzymską. Z jego to inicjatywy zaczęto przeprowadzać
badania kandydatów do stanu duchownego na stanowiska kościelne.
Benedykt XII wszedł w nasze dzieje narodowe przez wysłanie do Warszawy w
roku 1338 dwóch legatów papieskich. W toczącym się sporze sądowym między
Polską a Zakonem Krzyżackim reprezentowali oni sprawę ziem zagarniętych
przez Krzyżaków w Polsce. Obaj legaci poparli roszczenia terytorialne Polski.

Adolf Andrejew

Klemens VI (7 V 1342 - 6 XII 1352)
Pierre Roger (Francuz z Beaufort, kardynał pezbiter)

1291 (Maumont) 6 XII 1352 (Awinion)

Innocenty VI (18 XII 1352 - 12 IX 1362)
Etienne Aubert (Francuzz Limousin, kardynał biskup Ostii)

1282 (Monts) 12 IX 1362 (Awinion)

Bł. Urban V (28 IX 1362 - 19 XII 1370)
Guillaume de Grimoard (Francuz z Lozere, administrator diecezji awiniońskiej)

1310 (Grisac) 19 XII 1370 (Awinion)

Grzegorz XI (30 XII 1370 - 27 III 1378)
Pierre Roger de Beaufort (Francuz z Beaufort, kardynał diakon)

1329 (Maumont) 27 III 1378

Urban VI (8 IV 1378 - 15 X 1389)

Bartolomeo Prignano (Italczyk, arcybiskup Bari)

ok. 1318 (Neapol) 15 X 1389

Bonifacy IX (2 XI 1389 - 1 X 1404)
Pietro Tomacelli (Italczyk, kardynał prezbiter)

ok. 1350 (Neapol) 1 X 1404

Innocenty VII (17 X 1404 - 6 XI 1406)
Cosimo Gentile de'Migliorati (Italczyk, kardynał prezbiter)

ok. 1336 (Sulmona) 6 XI 1406

Grzegorz XII (30 XI 1406 - 4 VII 1415)
Angelo Correr (Italczyk, kardynał prezbiter)

ok. 1325 (Wenecja) 18 X 1417 (Recanati)

Marcin V (11 XI 1417 - 20 II 1431)
Oddo Colonna (Rzymianin, kardynał diakon)

1368 (Gennazano) 20 II 1431

Przed wyborem na papieża:

Oddone Colonna urodził się w 1368 r. w Gennazano. Pochodził z
arystokratycznego, rzymskiego rodu, był kardynałem-diakonem kościoła San
Giorgio in Velabro. Brał udział w przygotowaniach do Soboru w Pizie, na Sobór
w Konstancji przybył wraz z Janem XXIII (antypapieżem).

Dokonania:

Z chwilą wyboru Marcina V na papieża zakończyła się wielka schizma
zachodnia (1378-1417), odsunięci zostali od rządów papieże Jan XXIII,
Benedykt XIII, Grzegorz XII. Święcenia kapłańskie, konsekracja na biskupa
Rzymu i koronacja odbyły się w kościele katedralnym w Konstancji. Starania o
reformę Kościoła zakończyły się zawarciem konkordatów z kilku narodami
(jeżeli ograniczały one wpływy papieża, zawierane były tylko na pięć lat). Liczbę
kardynałów, których miano wybierać spośród wszystkich narodowości,
ograniczył do 24 - 26. Wydał dokument odrzucający uchwałę Soboru w
Konstancji o zwierzchnictwie soboru nad papieżem (koncyliaryzm). Zamykając

Biografia

Sobór w Konstancji (1418), następny zwołał do Pawii (na rok 1423).
W 1420 r. przybył do zrujnowanego Rzymu. Odzyskał utracony skarb papieski.
Umacniał władzę papieską. Powołał do Kurii rzymskiej prawników rzymskich i
awiniońskich. Dbał o pozycję papiestwa w Europie. Wysyłał poselstwa w
misjach pokojowych. Nie udało mu się doprowadzić do krucjaty przeciwko
zwolennikom Jana Husa. w 1427 r. przyjął na audiencji Bernarda ze Sieny,
reformatora franciszkańskiego i zaaprobował głoszony przez niego Kult Imienia
Jezus. Za jego pontyfikatu odnowiono wiele rzymskich budowli, szczególnie
świątyń. Przeniósł Sobór w Pawii do Sieny, zanim doszły do głosu siły
antypapieskie. Następny Sobór wyznaczył w Bazylei w 1431 r. Nie wziął już w
nim udziału. Zmarł na apopleksję w 1431 r. Pochowany został w bazylice św.
Jana na Lateranie, którą podźwignął z ruin.

Polskie akcenty pontyfikatu:

Na Sobór w Konstancji przybyła liczna polska delegacja kleru z arcybiskupem
gnieźnieńskim Mikołajem Trąbą (był jednym z kandydatów do tiary papieskiej, z
soboru przywiózł tytuł prymasa, który odtąd przysługiwał arcybiskupom
gnieźnieńskim) i profesorów krakowskiego uniwersytetu z Pawłem
Włodkowicem, rektorem. Omawiany był spór polsko - krzyżacki. Paweł
Włodkowic w traktacie „O władzy cesarza i papieża wobec pogan” wnosił (po
raz pierwszy), że nie wolno nikogo nawracać siłą, że poganie mają prawo do
życia i własności. Ustalone zostało, że Krzyżacy są w Prusach nielegalnie, a
stosowane przez nich metody nawracania są heretyckie. Pod naciskiem
delegacji polskiej papież Marcin V potępił paszkwil na Jagiełłę, Polskę i Litwę. W
uznaniu zasług Jagiełły i Witolda mianował ich swymi legatami na ziemiach
ruskich podległych państwu polsko-litewskiemu.
Polska delegacja podpisała protest przeciw uwięzieniu i spaleniu Jana Husa.

Ciekawostki:

- Marcina V wybierało pierwsze i ostatnie konklawe od 1058 r., w którym
uczestniczyli świeccy elektorzy.
- Przybrał imię Marcin, gdyż wybrany został w dzień św. Marcina.
- Podczas procesji ulicami Konstancji (po uroczystej koronacji) król niemiecki
Zygmunt i Henryk Brandenburski prowadzili wierzchowca papieża za uzdę, na
znak podporządkowania.
- Marcin V nazywany jest przez historyków „trzecim twórcą państwa
kościelnego”. Dochody papiestwa przeznaczył na reorganizację państwa
kościelnego.
- Papież Marcin V zakazał antyżydowskich kazań i przymusowego chrztu dzieci
żydowskich przed ukończeniem przez nich 12 roku życia.

Bibliografia:

Franciszek Ksawery Seppelt, Klemens Loffler, Dzieje papieży, Warszawa 1995
Richard P. McBrien, Leksykon papieży, Warszawa 2003
J.N.D. Encyklopedia papieży, Warszawa 1997

Opr. A.C.

Eugeniusz IV (3 III 1431 - 23 II 1447)
Gabriele Condulmaro (Italczyk, kardynał prezbiter)

ok. 1383 (Wenecja) 23 II 1447

Mikołaj V (6 III 1447 - 24 III 1455)
Tommaso Parentucelli (Italczyk, kardynał prezbiter)

15 XI 1397 (Sarzana) 24 III 1455

Kalikst III (8 IV 1455 - 6 VIII 1458)
Alfonso de Borja (Hiszpan, kardynał prezbiter)

31 XII 1378 (Jativa) 6 VIII 1458

Pius II (19 VIII 1458 - 15 VIII 1464)
Enea Silvio Piccolomini (Italczyk ze Sieny, kardynał prezbiter)

18 X 1405 (Corsignano) 15 VIII 1464

Paweł II (30 VIII 1464 - 26 VII 1471)
Pietro Barbo (Italczyk, kardynał prezbiter)

23 II 1418 (Wenecja) 26 VII 1471

Sykstus IV (9 VIII 1471 - 12 VIII 1484)
Francesco della Rovere (Italczyk z Savona, kardynał prezbiter)

21 VII 1414 (Celle) 12 VIII 1484

Innocenty VIII (29 VIII 1484 - 25 VII 1492)
Giovanni Battista Cibo (Italczyk, kardynał prezbiter)

1432 (Genua) 25 VII 1492

Aleksander VI (11 VIII 1492 - 18 VIII 1503)
Rodrigo de Borja y Borja (Hiszpan, kardynał biskup Porto)

1 I 1431 (Jativa) 18 VIII 1503

Pius III (22 IX 1503 - 18 X 1503)
Francesco Todeschini (Italczyk)

1439 (Siena) 18 X 1503

Juliusz II (1 XI 1503 - 21 II 1513)
Giuliano della Rovere (Italczyk z Savona, kardynał biskup Sabiny, Frascati i Ostii)

5 XII 1443 (Albissola) 21 II 1513

Leon X (11 III 1513 - 1 XII 1521)

Giovanni de Medici (Italczyk)

11 XII 1475 (Florencja) 1 XII 1521

Hadrian VI (9 I 1522 - 14 IX 1523)
Adrian Florensz Dedel (Niderlandczyk)

2 III 1459 (Utrecht) 14 IX 1523

Klemens VII (19 XI 1523 - 25 IX 1534)
Giulio de Medici (Włoch)

26 V 1479 (Florencja) 25 IX 1534

Paweł III (13 X 1534 - 10 XI 1549)
Alessandro Farnese (Włoch)

29 II 1468 (Canino) 10 XI 1549

Juliusz III (8 II 1550 - 23 III 1555)
Giovanni Maria Ciocchi del Monte (Włoch)

10 IX 1487 (Rzym) 23 III 1555

Marcelin II ( 9 IV 1555 - 6 V 1555)
Marcellus Corvini (Włoch)

6 V 1501 (Montepulciano) 6 V 1555

Paweł IV (23 V 1555 - 18 VIII 1559)
Gianpietro Carafa (Włoch)

28 VI 1476 (Benewent) 18 VIII 1559

Pius IV (25 XII 1559 - 9 XII 1565)
Giovanni Angelo de Medici (Włoch)

31 III 1499 (Mediolan) 9 XII 1565

Św. Pius V (7 I 1566 - 1 V 1572)

Giovanni Michele Ghislieri (Włoch)

17 I 1504 (Bosco) 1 V 1572

Grzegorz XIII (14 V 1572 - 10 IV 1585)
Ugo Boncompagni (Włoch)

1 I 1502 (Bolonia) 10 IV 1585

Sykstus V (24 IV 1585 - 27 VII 1590)
Felice Peretti (Włoch)

13 XII 1520 (Grottammare) 27 VII 1590

100

Urban VII (15 IX 1590 - 27 IX 1590)
Giambattista Castagna (Włoch)

4 VIII 1521 (Rzym) 27 IX 1590

Grzegorz XIV (5 XII 1590 - 16 X 1591)
Niccolo Sfondrati (Włoch)

11 II 1535 (Somma) X 1591

Innocenty IX (29 X 1591 - 30 XII 159 a) 30 XII 15911)
Giovanni Antonio Facchinetti (Włoch)

20 VII 1519 (Boloni

101

Klemens VIII (30 I 1592 - 5 III
1605)
Ippolito Aldobrandini (Włoch)

24 II 1536 (Florencja) 5 III 1605

Leon XI (1 IV 1605 - 27 IV 1605)
Alessandro Ottaviano de' Medici (Włoch)

2 VI 1533 (Florencja) 27 IV 1605

102

Paweł V (16 V 1605 - 28 I 1621)
Camillo Borghese (Włoch)

17 IX 1552 (Rzym) 28 I 1621

Grzegorz XV (9 II 1621 - 8 VII 1623)
Alessandro Ludovisi (Włoch)

9 I 1554 (Bolonia) 8 VII 1623

Urban VIII (6 VIII 1623 - 29 VII 1644)
Maffeo Barberini (it)

1568 (Florencja) 29 VII 1644

103

Innocenty X (15 IX 1644 - 1 I 1655)
Giovanni Battista Pamfili (Włoch)

7 V 1574 (Rzym) 1 I 1655

Aleksander VII (7 IV 1655 - 22 V 1667)
Fabio Chigi (Włochy)

13 II 1599 (Siena) 22 V 1667

Klemens IX (20 VI 1667 - 9 XII 1669)
Giulio Rospigliosi (Włochy)

27 I 1600 (Pistoja) 9 XII 1669

104

Klemens X (29 IV 1670 - 22 VII 1676)
Emilio Bonaventura Altieri (Włoch)

13 VII 1590 (Rzym) 22 VII 1676

Bł. Innocenty XI (21 IX 1676 - 12 VIII 1689)
Benedetto Odescalchi (Włoch)

19 V 1611 (Como) 12 VIII 1689

Aleksander VIII (6 X 1689 - 1 II 1691)

105

Pietro Vito Ottoboni (Włoch)

22 IV 1610 (Wenecja) 1 II 1691

Innocenty XII (12 VII 1691 - 27 IX 1700)
Antonio Pignatelli del Rastrello (Włoch)

13 III 1615 (Spinazzola) 27 IX 1700

Klemens XI (23 XI 1700 - 19 III 1721)
Giovanni Francesco Albani (Włoch)

23 VII 1649 (Urbino) 19 III 1721

106

Innocenty XIII (8 V 1721 - 7 III 1724)
Michelangelo dei Conti (Włoch)

13 V 1655 (Poli) 7 III 1724

Benedykt XIII (29 V 1724 - 21 II 1730)
Vincenzo Maria Orsini (Włoch)

2 II 1649 (Gravina) 21 II 1730

Benedykt XIII (1725-1730) zwany „duszpasterzem”. Pochodził z

zamożnej i wpływowej rodziny Orsinich z Gravina k. Bari. Na papieża wybrało
go kolegium kardynalskie po 9 tygodniach jego trwania. Przez całe swoje życie
prowadził żywot prostego mnicha. Po wyborze na papieża żył bardzo skromnie.
Mieszkał w pomieszczeniu przypominającym celę klasztorną. Unikał
wspaniałych apartamentów pałacu papieskiego.
Zdecydowanie krytykował kardynałów za ich ekstrawagancki sposób noszenia
się i nadmiernie wyszukane wierzchnie szaty. Negatywnie był nastawiony do
szybko postępującego procesu laicyzacji niższego duchowieństwa. Ostro
piętnował tych duchownych, którzy nie przestrzegali obowiązującego ich
celibatu. Dla uniknięcia wszelkich nadużyć finansowych zabronił grania w loterię
na całym obszarze państwa kościelnego.
Sprawą, którą Benedykt XIII żywo interesował się od pierwszych dni swego

107

Biografia

pontyfikatu, było duszpasterstwo. W tym celu od początków sprawowania
Urzędu Nauczycielskiego w roku 1725 zwołał na Lateranie w Rzymie
prowincjalny synod. Z jego polecenia zostały opublikowane najważniejsze
postanowienia synodu. Nie szczędził żadnego trudu w podejmowaniu różnych
inicjatyw duszpasterskich. Jedną z nich były wizytacje kanoniczne na obszarze
archidiecezji Beneventu w latach 1727-1729.
Benedykt XIII wiele godzin poświęcał na sprawowanie sakramentów,
odwiedzanie w domach mieszkańców Wiecznego Miasta oraz konsekrowanie
nowo wzniesionych świątyń na terenie Rzymu. Sprawom liturgii Benedykt XIII
poświęcił dzieło zatytułowane Opera liturgica. Odnowie życia liturgicznego w
kościele miały służyć przeprowadzone przez niego w 1726 r. kanonizacje: św.
Jana od Krzyża, karmelity bosego, dwóch młodych jezuitów: Alojzego Gonzagi i
Stanisława Kostki i Jana Nepomucena, kapelana żony cesarza Wacława IV.

Adolf Andrejew

Klemens XII (12 VII 1730 - 6 II 1740)
Lorenzo Corsini (Włoch)

7 IV 1652 (Florencja) 6 II 1740

Benedykt XIV (17 VIII 1740 - 3 V 1758)
Prospero Lorenzo Lambertini (Włoch)

108

31 III 1675 (Bolonia) 3 V 1758

Benedykt XIV (1740-1758) – mąż nauki. Przed wyborem na

Stolicę Piotrową Prosper Lambertini był sekretarzem Kongregacji Soborów.
Odznaczał się niezwykłą pobożnością, niespotykaną pracowitością i tolerancją
w drobnych sprawach, w fundamentalnych dla Kościoła kanonach był
nieprzejednany. Dla zachowania depozytu wiary nie wahał się potępić
purytańskiego ruchu religijnego głoszonego przez francuskiego biskupa
Korneliusza Janssena (1585 – 1638) tzw. janssenizmu. Podobnie jak jego
poprzednik na stolicy Piotrowej, Klemens XII, ponownie ekskomunikował w roku
1751 groźną dla Kościoła libertyńską podziemną organizację – masonerię. Był
gorącym zwolennikiem modyfikacji w zakresie praktyk liturgiczno-
duszpasterskich. Powołał do życia dla podjęcia prac nad unowocześnieniem
tekstów brewiarzowych. Za jego pontyfikatu opublikowano zmodyfikowane
martyrologium. Jemu to przypisuje się utworzenie urzędu, obrońcy węzła
małżeńskiego. Z jego inicjatywy została przeprowadzona kodyfikacja prawa
kanonicznego dla Kościołów wschodnich.
W sposób negatywny wypowiadał się przeciwko praktykowaniu lichwy i
powszechnie stosowanym warunkom lichwiarskim przy udzielaniu pożyczek.
Benedykt XIV potrafił umiejętnie łączyć głęboką religijność z gruntownym i
wszechstronnym wykształceniem. Idąc z duchem czasu powoływał do życia
akademie literackie, katedry nauk ścisłych: matematyki i chemii oraz nauk
medycznych. Jego rozległe horyzonty myślowe zyskały mu szacunek ze strony
protestantów a nawet francuskiego filozofa Francois Marie Arouet, ps. Woltaire
(1694 – 1778). Jemu to Woltaire dedykował swój sceniczny utwór zatytułowany
Mahomet. Gest ten wywołał wielkie zdziwienie wśród ówczesnych środowisk
katolickich.
Papież ten zapisał się złotymi zgłoskami w naszych dziejach narodowych. Bullą
Ad decorem Ecclesiae z roku 1749 nadał ówczesnemu prymasowi polskiemu
Adamowi Komorowskiemu i jego następcom prawo noszenia purpurowych szat
na wzór kardynalskich. W wydanym w 1754 brewe papieskim Cum alias nos
zatwierdził program reform szkolnictwa polskiego zainicjowanego przez ks.
Stanisława Konarskiego ze Zgromadzenia Księży Pijarów.

Adolf Andrejew

Encykliki:
3 XII 1740 - Ubi Primum

o obowiązkach biskupów

18 V 1743 - Nimiam Licentiam
1 XI 1745 - Vix Pervenit

109

Biografia

Dokumenty

29 VI 1748 - Magnae Nobis
5 V 1749 - Peregrinantes
26 VI 1749 - Apostolica Constitutio
14 VI 1751 - A Quo Primum
26 VI 1754 - Cum Religiosi
1 VIII 1754 - Quod Provinciale
26 VII 1755 - Allatae Sunt
16 X 1756 - Ex Omnibus

Klemens XIII (6 VII 1758 - 2 II 1769)
Carlo Rezzonico (Włoch)

7 III 1693 (Wenecja) 2 II 1769

Klemens XIV (19 V 1769 - 22 IX 1774)
Giovanni Vincenzo Antonio Ganganelli (Włoch)

31 X 1705 (Sant'Arcangelo) 22 IX 1774

Encykliki:

110

Dokumenty

12 XII 1769 - Cum Summi
21 IX 1769 - Decet Quam Maxime
12 XII 1769 - Inscrutabili Divinae Sapientiae
30 IV 1774 - Salutis Nostrae

Pius VI (15 II 1775 - 29 VIII 1799)
Gian Angelo Braschi (Włoch)

25 XII 1717 (Cesena) 29 VIII 1799

Encykliki:
13 IV 1791 - Charitas
25 XII 1775 - Inscrutabile

Pius VII (14 III 1800 - 20 VII 1823)
Luigi Barnaba Chiaramonti (Włoch)

14 IV 1742 (Cesena) 20 VII 1823

111

Dokumenty

Encykliki:
15 V 1800 - Diu Satis

Leon XII (28 IX 1823 - 10 II 1829)
Annibale Sermattei della Genga (Włoch)

22 VIII 1760 (Spoleto) 10 II 1829

Encykliki:
5 V 1824 - Ubi Primum
24 V 1824 - Quod Hoc Ineunte
25 XII 1825 - Charitate Christi

Pius VIII (31 III 1829 - 30 XI 1830)
Francesco Saverio Castiglioni (Włoch)

20 XI 1761 (Cingoli) 30 XI 1830

Encykliki:

112

Dokumenty

24 V 1829 - Traditi Humilitati Nostrae

Grzegorz XVI (2 II 1831 - 1 VI 1846)
Bartolomeo Alberto Cappellari (Włoch)

18 IX 1765 (Belluno) 1 VI 1846

Encykliki:
27 V 1832 - Summo Iugiter Studio
9 VI 1832 - Cum Primum
15 VIII 1832 - Mirari Vos

potępienie poglądów liberalnych katolików francuskich, opowiadających się za
wolnością słowa i wyznania, swobodami społecznymi i oddzieleniem Kościoła
od państwa

4 X 1833 - Quo Gravioar
25 VI 1834 - Singulari Nos

potępienie ks. Félicite Roberta de Lamennaisa za niedostateczną reakcję na
encyklikę Mirari Vos

17 V 1835 - Commissum Divinitus
18 IX 1840 - Probe Nostis
30 IV 1841 - Quas Vestro
8 V 1844 - Inter Praecipuas

113

Dokumenty

114

Bł. Pius IX (16 VI 1846 - 7 II 1878)
Giovanni Maria Mastai Feretti (Włoch)

13 V 1792 (Senigalia) 7 II 1878 (Rzym)

Encykliki:
9 XI 1846 - Qui Pluribus
25 III 1847 - Praedecessores Nostros
17 VI 1847 - Ubi Primum
2 II 1849 - Ubi Primum

zapowiada ogłoszenie dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi
Panny

8 XII 1849 - Nostis Et Nobiscum
21 XI 1851 - Exultavit Cor Nostrum
25 III 1852 - Nemo Certe Ignorat
17 V 1852 - Probe Noscitis Venerabiles
21 III 1853 - Inter Multiplices
2 II 1854 - Neminem Vestrum
20 III 1854 - Optime Noscitis
1 VIII 1854 - Apostolicae Nostrae Caritatis
5 XI 1855 - Optime Noscitis
17 III 1856 - Singulari Quidem
20 I 1858 - Cum Nuper

obrona praw Stolicy Apostolskiej do państwa kościelnego

3 V 1858 - Amantissimi Redemptoris
27 IV 1859 - Cum Sancta Mater Ecclesia
18 VI 1859 - Qui Nuper
19 I 1860 - Nullis Certe Verbis
8 IV 1862 - Amantissimus
10 VIII 1863 - Quanto Conficiamur Moerore
17 IX 1863 - Incredibili
18 VIII 1864 - Maximae Quidem
8 XII 1864 - Quanta Cura

potępienie błędów modernizmu

Dokumenty

Leon XIII (20 II 1878 - 20 VII 1903)
Gioacchino Vincenzo Raphaelo Aloisio Pecci (Włoch)

2 III 1810 (Carpineto) 20 VII 1903 (Rzym)

20 lipca 1903 r. odszedł do wieczności papież Leon XIII, którego nauczanie

pastoralne ma przełomowe znaczenie w dziedzinie katolickiej myśli i
działalności społecznej.
Vincenzo Gioacchino Pecci urodził się 2 marca 1810 r. w Carpineto niedaleko
Rzymu. Studiował najpierw w kolegium jezuickim w Viterbo, a następnie w
Collegium Romanum. Zanim otrzymał święcenia prezbiteratu w 1837 r., odbył
specjalistyczne studia w zakresie dyplomacji papieskiej. Jako prezbiter niemal
od samego początku został zaangażowany do służby w Państwie Kościelnym,
pełniąc kolejno urząd gubernatora Benewentu, potem Perugii, by w 1843 r., po
otrzymaniu sakry biskupiej, zostać nuncjuszem papieskim w Brukseli. Po trzech
latach został mianowany arcybiskupem Perugii, pozostając na tej stolicy prawie
przez 32 lata. Papież Pius IX mianował go w 1853 r. kardynałem, zaś 20 lutego
1878 r. został wybrany następcą św. Piotra, przybierając imię Leona XIII. Jego
pontyfikat doczekał srebrnego jubileuszu, trwał bowiem dokładnie 25 lat i 5
miesięcy.
Na postawę społeczną Leona XIII ogromny wpływ wywarł pełniony przezeń
urząd nuncjusza w Belgii. Gdy zaangażował się w konflikty pomiędzy różnymi
kierunkami katolicko-społecznymi, uznany został przez rząd belgijski za persona
non grata. Musiał zatem opuścić placówkę dyplomatyczną w Brukseli i powrócić
do Włoch. Mimo iż wkrótce został prekonizowany na arcybiskupa Perugii, to
jednak doświadczenie belgijskie pozostawiło niezatarty ślad w jego
świadomości, wykazującej szczególną wrażliwość na "kwestię społeczną" końca
XIX wieku. Zrozumiał, że dla przełamania coraz większych barier stojących
pomiędzy chrześcijaństwem a światem nowożytnym niezbędna jest wewnętrzna
odnowa Kościoła. Dlatego rzucił hasło "przystosowanej odnowy" (accomodata
renovatio) chrześcijaństwa. Pod tym względem dostrzegał jednak niemałe

115

potępienie błędów modernizmu

30 IX 1865 - Meridionali Americae
27 X 1867 - Levate
1 XI 1870 - Respicientes
15 V 1871 - Ubi Nos

ponowna obrona praw Stolicy Apostolskiej do państwa kościelnego, zajętego
przez nowe państwo włoskie

4 VI 1871 - Beneficia Dei
5 VIII 1871 - Saepe Venerabiles Fratres
6 I 1873 - Quartus Supra
16 XI 1872 - Quae In Patriarchatu
21 XI 1873 - Etsi Multa
7 III 1874 - Vix Dum A Nobis
13 V 1874 - Omnem Sollicitudinem
24 XII 1874 - Gravibus Ecclesiae December
5 II 1875 - Quod Nunquam
23 III 1875 - Graves Ac Diuturnae

Biografia

trudności, zważywszy na panującą rozbieżność poglądów filozoficznych,
społecznych i politycznych wśród samych katolików. Ówczesna myśl katolicka
odczuwała bowiem wyraźny brak klarownej podbudowy światopoglądowej.
Papież chciał więc zaprowadzić pewien porządek w myśleniu chrześcijańskim,
wydając całą serię encyklik. Część z nich przynależy do społecznego orędzia
Kościoła. Kluczem dla ich właściwego zrozumienia jest pierwsza, programowa
encyklika Aeterni Patris, zalecająca tomizm jako fundament katolickiego
światopoglądu.
Najważniejsze encykliki, dzięki którym zapoczątkowany został nowy rozdział w
nauczaniu społecznym Kościoła, dotyczą takich problemów, jak: pośrednie
pochodzenie władzy państwowej od Boga, sprawa tajnych stowarzyszeń
wolnomularskich, chrześcijański ustrój państwa, ewangeliczna idea wolności i
tolerancji, społeczne obowiązki katolików, chrześcijańska demokracja. Papież
starał się dać w nich odpowiedź na proces postępującej laicyzacji, prowadzącej
do zaniku zasad moralnych w prywatnej i społecznej sferze życia ludzkiego.
Jednak za pontyfikatu Leona XIII problemem chyba najbardziej palącym była
tzw. kwestia robotnicza ("kwestia społeczna"), czyli trudna, wręcz dramatyczna
sytuacja robotników najemnych. Papież poświęcił jej encyklikę Rerum novarum,
ogłoszoną 15 maja 1891 r. Data jej ukazania się powszechnie uważana jest za
początek nauki społecznej Kościoła. Trzeba wszakże pamiętać, że problemy
nurtujące świat końca XIX stulecia były ogromne. Pojawiła się nowa koncepcja
społeczeństwa i państwa, a w konsekwencji i władzy, wcale nie pozbawionej
nowych form niesprawiedliwości i zniewolenia. Życie gospodarcze weszło w
okres tzw. drugiej rewolucji przemysłowej, przypadającej na lata 1870-1914.
Zaczęła się kształtować nowa forma własności - kapitał i nowa forma pracy -
praca najemna. Praca stała się towarem, który poddany był prawom wolnego
rynku, niezależnie od minimum życiowego, koniecznego do utrzymania danej
osoby i jej rodziny. W wyniku tych przekształceń nastąpiło rozbicie
społeczeństwa na dwie klasy odgrodzone od siebie głębokim przedziałem. Ów
konflikt wciąż się powiększał, świadcząc wymownie o istnieniu "kwestii
społecznej" domagającej się rychłego rozwiązania.
Encyklika Rerum novarum uzyskała bodaj największy rozgłos. W nauczaniu
Kościoła stanowi nową jakość. Na jej treść składają się nie tylko zasady
doktrynalne, które mogły posłużyć do naprawy "zła społecznego"
przenikającego "warunki życiowe robotników", ale również analiza sytuacji
społecznej wraz z propozycją praktycznych rozwiązań. Papież stwierdzając
istnienie kwestii społecznej i związanej z nią walki klasowej, doszedł do
wniosku, że jej główną przyczyną jest wadliwy ustrój społeczno-gospodarczy,
który skazuje robotnika na nieludzki wyzysk ze strony właścicieli kapitału.
Kwestionując aktualnie istniejący ustrój, tj. kapitalizm, odrzucił jednocześnie
socjalizm jako rozwiązanie z gruntu fałszywe, któremu przeciwstawił propozycję
zdrowej polityki społecznej. Jej podmiotami są: Kościół, państwo i robotnicze
stowarzyszenia zawodowe. Punktem wyjścia dla tych rozwiązań jest prawda o

116

godności osoby ludzkiej i wynikające z niej prawa człowieka. Stojąc na gruncie
personalizmu, podkreślił konieczność przestrzegania zasad społecznych:
wolności, prawdy, dobra wspólnego i sprawiedliwości, które znalazły swoje
rozwinięcie w jego nauce o pracy, własności i państwie.
Leonowi XIII bliska była idea interwencjonizmu państwowego, jak również
zasada pomocniczości, mająca na celu przede wszystkim obronę jednostki
przed zbyt daleko idącą ingerencją państwa, które nie powinno mieszać się do
wszystkiego, ale raczej pobudzać inicjatywy społeczne. Jednak klasę robotniczą
powinno się otoczyć opieką prawną i faktyczną. Nie znaczy to, że państwo
posiada nieograniczone prawa ingerowania we wszystkie sprawy swoich
obywateli. Jego rola staje się koniecznością jedynie wtedy, gdy domaga się tego
interes społeczny. Zdaniem Papieża, interwencja jest konieczna w zakresie:
1) ochrony własności prywatnej;
2) zatrudnienia;
3) warunków pracy;
4) ochrony kobiet i dzieci;
5) umowy o pracę i wynagrodzenia za nią;
6) upowszechnienia własności.
Głównym jednak postulatem Rerum novarum odnośnie do rozwiązania "kwestii
społecznej" jest uwłaszczenie proletariatu - naczelny punkt reformy ustrojowej.
Według tych przemyśleń, uwłaszczenie robotników najemnych,
upowszechnienie własności należy osiągnąć dzięki sprawiedliwej płacy.
Państwo i związki zawodowe mają obowiązek domagać się realizacji takiej
płacy, która zdolna jest uczciwemu robotnikowi zapewnić środki na utrzymanie
własne, żony i dzieci; która daje ponadto możliwość odkładania oszczędności,
aby z czasem dojść do "skromnego mienia".
Leon XIII, formułując postulaty dotyczące życia doczesnego (materialnego),
nigdy nie stracił z pola widzenia absolutnych wymogów prawdziwego
humanizmu. W jego nauczaniu dobra doczesne, "jakkolwiek cenne i pożądane,
nie są jednak celem (człowieka), ale tylko drogą i środkiem przeznaczonym do
udoskonalenia życia duchowego przez poznanie prawdy i miłość dobra. Wszak
to dusza nosi wyryty na sobie obraz i podobieństwo Boże". Jak widać, chodzi tu
o perspektywę teocentryczną, która chroni człowieka przed śmiertelnym
umniejszeniem, stawiając czoło błędnym ideologiom marksizmu i liberalizmu.
Reasumując, nie sposób nie podkreślić raz jeszcze, iż myśl społeczna Leona
XIII, której sedno miało charakter filozoficzny i etyczny, po części także
teologiczny, została oparta na trzech głównych zasadach:
1) promocji godności osoby ludzkiej (szczególnie ludzkiej pracy);
2) uznaniu etycznego wymiaru ekonomii (zwłaszcza w trosce o sprawiedliwość
społeczną);
3) konieczności interwencji państwa w sprawy gospodarcze (dla
przezwyciężenia niektórych problemów, m.in. bezrobocia).
Leon XIII to nie tylko wielki społecznik, orędownik polepszenia doli proletariatu.

117

Jego wysiłki pastoralne sięgały znacznie dalej w głąb Kościoła i świata.
Dostrzegał wszakże konieczność wzajemnego zbliżenia. Stanął na gruncie
wyraźnego rozgraniczenia władzy doczesnej państwa i nadprzyrodzonej władzy
Kościoła, przy jednoczesnym akcentowaniu obowiązku aktywnego udziału
katolików w życiu państwa. Mimo iż za jego poprzednika - Piusa IX upadło
Państwo Kościelne, Leon XIII dzięki swej postawie doprowadził do wielkiego
wzrostu powagi moralnej Stolicy Apostolskiej. Zamknięty w murach Watykanu,
jeszcze bardziej stał się dla narodów głosem sumienia, stanowczo proklamując
orędzie społeczne Kościoła.

Z nauczania papieża Leona XIII
"Jak państwo, tak i rodzina jest prawdziwą społecznością i rządzi się swoją, to

jest ojcowską władzą. Dlatego rodzina - oczywiście w zakresie oznaczonym
przez jej cel bezpośredni - na równi przynajmniej z państwem, ma prawo
nabywania i używania dóbr, potrzebnych jej do zachowania swej stałości i
prawdziwej wolności. (...) Chcieć więc, by władza świecka przenikała swym
rządem aż do wnętrza domu, jest błędem wielkim i zgubnym".

Rerum novarum, 10

"Troska o dobro ogółu stanowi obowiązek państwa. Im większe będą korzyści

z działalności ogólnej, tym mniej trzeba będzie uciekać się do innych sposobów
polepszenia losu pracowników (...). Dlatego spośród licznych i ciężkich
obowiązków rządu na rzecz dobra wspólnego jest ten, ażeby opieką otaczał
wszystkie na równi klasy, przestrzegając ściśle przepisów sprawiedliwości".

Rerum novarum, 26

"Kwestia robotnicza stanowi dziś istotę najgwałtowniejszych sporów; dla

państw nie może być obojętne, czy będzie załatwiona w zgodzie z rozumem,
czy też przeciwko niemu. Będzie zaś załatwiona rozsądnie przez
chrześcijańskich pracowników, jeśli złączeni w stowarzyszenia i roztropnych
mając przywódców na czele, tę samą wybiorą drogę, której się trzymali ojcowie i
praojcowie ku wielkiemu pożytkowi swojemu i powszechnemu".

Rerum novarum, 44
O. Jan Mazur OSPPE

Encykliki:
21 IV 1878 - Inscrutabili Dei Consilio
28 XII 1878 - Quod Apostolici Muneris
4 VIII 1879 - Aeterni Patris

o potrzebie powrotu do uprawiania filozofii chrześcijańskiej w duchu św.
Tomasza z Akwinu

118

Dokumenty

10 II 1880 - Arcanum Divinae
30 IX 1880 - Grande Munus
3 XII 1880 - Sancta Dei Civitas
29 VII 1881 - Diuturnum

o źródłach władzy obywatelskiej

3 VIII 1881 - Licet Multa
15 II 1882 - Etsi Nos
17 IX 1882 - Auspicato Concessum
8 XII 1882 - Cum Multa
1 IX 1883 - Supremi Apostolatus Officio
8 II 1884 - Nobilissima Gallorum Gens
20 IV 1884 - Humanum Genus
30 VIII 1884 - Superiore Anno
27 XI 1885 - Spectata Fides
22 XII 1885 - Quod Auctoritate
1 XI 1885 - Immortale Dei

opisuje różnice między porządkiem doczesnym a duchowych; dopuszcza
uznanie takiej formy rządów, które służą wspólnemu dobru

6 I 1886 - Iampridem
22 VIII 1886 - Quod Multum
14 IX 1886 - Pergrata
20 IX 1887 - Vi e Ben Noto
22 XII 1887 - Officio Sanctissimo
1 IV 1888 - Quod Anniversarius
5 V 1888 - In Plurimis
25 VI 1888 - Paterna Caritas
20 VII 1888 - Libertas

o Kościele jako strażniku właściwie rozumianej wolności

24 VII 1888 - Saepe Nos
10 XII 1888 - Quam Aerumnosa
21 XII 1888 - Etsi Cunctas
25 XII 1888 - Exeunte Iam Anno
7 III 1889 - Magni Nobis

skierowana do biskupów Stanów Zjednoczonych, z okazji otwarcia nowego
Katolickiego Uniwersytetu Ameryki

15 VIII 1889 - Quamquam Pluries

119

10 I 1890 - Sapientiae Christianae

o chrześcijanach jako obywatelach

15 X 1890 - Dall'alto dell'Apostolico Seggio
20 XI 1890 - Catholicae Ecclesiae

występuje przeciw niewolnictwu w krajach misyjnych

3 III 1891 - In Ipso
15 V 1891 - Rerum Novarum

obrona własności prywatnej przy jednoczesnym nacisku na sprawiedliwe
wynagradzanie za pracę i prawie pracowników do zrzeszania się w związkach
zawodowych

25 VI 1891 - Pastoralis
12 IX 1891 - Pastoralis Officii
22 IX 1891 - Octobri Mense
16 II 1892 - Au Milieu Des Sollicitudes
16 VI 1892 - Quarto Abeunte Saeculo
8 IX 1892 - Magnae Dei Matris
8 XII 1892 - Custodi di quella Fede
8 XII 1892 - Inimica Vis
24 VII 1893 - Ad Extremas
2 IX 1893 - Constanti Hungarorum
8 IX 1893 - Laetitiae Sanctae
25 X 1893 - Non Mediocri
18 XI 1893 - Providentissimus Deus

podaje wskazówki do badań naukowych nad Pismem Świętym

19 III 1894 - Caritatis
1 V 1894 - Inter Graves
2 VI 1894 - Litteras a Vobis
8 IX 1894 - Iucunda Semper Expectatione
24 XII 1894 - Christi Nomen
6 I 1895 - Longinqua
10 VI 1895 - Permoti Nos
5 IX 1895 - Adiutricem
1 V 1896 - Insignes
29 VII 1896 - Satis Cognitum

mówi, że uznanie prymatu papieża jest warunkiem koniecznym zjednoczenia
chrześcijan

120

20 IX 1896 - Fidentem Piumque Animum
9 V 1897 - Divinum Illud Munus

o Duchu Świętym

1 VIII 1897 - Militantis Ecclesiae
12 IX 1897 - Augustissimae Virginis Mariae
8 XII 1897 - Affari Vos
25 VI 1898 - Caritatis Studium
5 VIII 1898 - Spesse Volte
16 VIII 1898 - Quam Religiosa
5 IX 1898 - Diuturni Temporis
25 XII 1898 - Quum Diuturnum
25 V 1899 - Annum Sacrum

o zawierzeniu ludzkości Najświętszemu Sercu Jezusa

8 IX 1899 - Depuis le Jour
18 IX 1899 - Paternae
21 VI 1900 - Omnibus Compertum
1 XI 1900 - Tametsi Futura Prospicientibus

o Jezusie Chrystusie Odkupicielu

18 I 1901 - Graves de Communi Re

o chrześcijańskiej demokracji

16 V 1901 - Gravissimas
20 VIII 1901 - Reputantibus
20 XI 1901 - Urbanitatis Veteris
15 IV 1902 - In Amplissimo

skierowana do biskupów Stanów Zjednoczonych o Kościele w USA

28 V 1902 - Mirae Caritatis

o Eucharystii

30 VIII 1902 - Quod Votis
22 XI 1902 - Quae Ad Nos
8 XII 1902 - Fin dal Principio
24 XII 1902 - Dum Multa

121

Św. Pius X (9 VIII 1903 - 20 VIII 1914)
Dewiza: Omnia instaurare in Christo (Wszystko odnowić w Chrystusie)
Giuseppe Melchior Sarto (Włoch)

2 VI 1835 (Riese) 20 VIII 1914 (Rzym)

Encykliki:
4 X 1903 - E Supremi

rozwinięcie przewodniej myśli pontyfikatu, o odnowieniu wszystkich rzeczy w
Chrystusie

2 II 1904 - Ad Diem Illum Laetissimum
12 III 1904 - Iucunda Sane
15 IV 1905 - Acerbo Nimis
11 VII 1905 - Il Fermo Proposito
11 II 1906 - Vehementer Nos

potępienie francuskiego prawa oddzielającego Kościół od państwa

5 IV 1906 - Tribus Circiter
28 VI 1906 - Pieni L'Animo
10 VIII 1906 - Gravissimo Officii Munere
6 I 1907 - Une Fois Encore
8 IX 1907 - Pascendi Dominici Gregis

potępienie modernizmu, obrona cenzury słowa pisanego

21 IV 1909 - Communium Rerum
26 V 1910 - Editae Saepe
24 V 1911 - Iamdudum
7 VII 1912 - Lacrimabili Statu
24 IX 1912 - Singulari Quadam

122

Dokumenty

Benedykt XV (3 IX 1914 - 22 I 1922)
Giacomo Paolo Battista della Chiesa (Włoch)

21 XI 1854 (Genua) 22 I 1922 (Rzym)

Benedykt XV (1914 – 1922) zwany papieżem misyjnym. Cały jego

pontyfikat przypadł na zmagania wojskowe podczas pierwszej wojny światowej.
Jakub della Chiesa był znakomitym dyplomatą. W młodości ukończył z
wyróżnieniem watykańską szkołę dyplomacji, powołaną do życia przez papieża
– Leona XIII. Od pierwszych dni trwania działań wojennych Benedykt XV starał
się zapobiec mordowaniu ludów, w tym celu wystosował list do ówczesnego
cesarza niemieckiego Wilhelma II i prezydenta USA Wilsona. Niestety, głos
papieski nie został uwzględniony w dyplomacji światowej. Podejmował także
różne środki zaradcze i działalność humanitarną. Dla złagodzenia tragicznych
skutków toczącej się wojny roztoczył opiekę nad jeńcami wojennymi, apelował
do walczących stron o stosowanie wymiany jeńców wziętych do niewoli,
wstawiał się za skazańcami wojennymi. Organizował pośrednictwo w
wyszukiwaniu zaginionych. Rozwinął specjalną akcję duszpasterską między
jeńcami. Z jego to inicjatywy umieszczano inwalidów wojennych w ośrodkach
rehabilitacyjnych na trenie Danii, Holandii i Szwajcarii. Usilnie zabiegał o
dostarczenie żywności dla ludności okupowanych krajów. W ostatnich
miesiącach swego pontyfikatu starał się złagodzić klęskę głodu w bolszewickiej
Rosji.
W liście skierowanym do arcybiskupa krakowskiego Adama Sapiehy i polskiego
noblisty Henryka Sienkiewicza z 15 listopada 1915 r. informował ich, że
zarządził ogólnoświatową kwestę na rzecz narodu polskiego. Darzył nasz naród
wielkim szacunkiem. W roku 1915 w odbudowującym się państwie polskim
mianował nuncjuszem papieskim Achille Rattiego, późniejszego papieża Piusa
Xl. Do godności kardynalskiej podniósł arcybiskupa warszawskiego Aleksandra
Kakowskiego (1862 – 1938) i prymasa Polski Edmunda Dalbora (1869 – 1926).
Zezwolił na otwarcie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i wydziałów
geologicznych na Uniwersytecie Warszawskim i Wileńskim. Szczególną troską
otaczał prace misyjne na świecie. W maju 1917 r. utworzył Kongregację

123

Biografia

Kościołów Wschodnich. Tego samego roku powołał do życia: lnstytut
Orientalistyczny. W październiku 1920 r. ogłosił Doktorem Kościoła św. Efrema
(306-373), egzegetę i wybitnego syryjskiego teologa oraz autora popularnej
maryjnej modlitwy Pod Twoją obroną. Ze względu na jego zaangażowanie się w
prace misyjne otrzymał przydomek „papieża misyjnego”.
Z jego osobą wiąże się zwyczaj odprawiania trzech Mszy św. w Dzień Zaduszny.
Benedykt XV do końca swych dni życia był gorącym entuzjastą światowego
pokoju. Jego ostatnie słowa przed zgonem brzmiały: „Życie nasze chętnie
ofiarujemy za spokój na świecie”. Zmarł na grypę w wieku 67 lat.

Adolf Andrejew

Encykliki:
1 XI 1914 - Ad Beatissimi Apostolorum

wezwanie do zakończenia sporu między tzw. katolikami "integrystycznymi" a
"postępowymi"

15 VII 1917 - Humani Generis Redemptionem
1 XII 1918 - Quod Iam Diu
14 V 1919 - In Hac Tanta
24 XI 1919 - Paterno Iam Diu
23 V 1920 - Pacem, Dei Munus Pulcherrimum

apel o pojednanie między narodami po I wojnie światowej

15 IX 1920 - Spiritus Paraclitus
5 X 1920 - Principi Apostolorum Petro
1 XII 1920 - Annus Iam Plenus
6 I 1921 - Sacra Propediem
30 IV 1921 - In Praeclara Summorum
29 VII 1921 - Fausto Appetente Die

124

Dokumenty

Pius XI (6 II 1922 - 10 II 1939)
Dewiza: Pax Christi in regno Christi (Pokój Chrystusowy w Królestwie
Chrystusowym)
Ambrogio Damiano Achille Ratti (Włoch)

31 V 1857 (Desio) 10 II 1939 (Watykan)

Encykliki:
23 XII 1922 - Ubi Arcano Dei Consilio

mówi o roli osób świeckich w pracy apostolskiej, podkreśla znaczenie Akcji
Katolickiej

26 I 1923 - Rerum Omnium Perturbationem
18 I 1924 - Maximam Gravissimamque
11 XII 1925 - Quas Primas

przeciwstawia się ateizmowi i sekularyzacji. Napisana z okazji ustanowienia
uroczystości Chrystusa Króla

28 II 1926 - Rerum Ecclesiae
30 IV 1926 - Rite Expiatis
18 XI 1926 - Iniquis Afflictisque
6 I 1928 - Mortalium Animos
8 V 1928 - Miserentissimus Redemptor
20 XII 1929 - Mens Nostra
31 XII 1929 - Divini Illius Magistri
31 XII 1930 - Casti Connubii

przypominała o nauczaniu Kościoła dotyczącym czystości i wierności
małżeńskiej. Potępiała antykoncepcję

15 V 1931 - Quadragesimo Anno

podkreślała, że prawo do własności prywatnej i zysku jest ograniczone
wymogami sprawiedliwości społecznej i wspólnego dobra. Definiowała zasadę
pomocniczości. Ogłoszona w 40. rocznicę encykliki Leona XIII Rerum novarum

29 VII 1931 - Non Abbiamo Bisogno

potępia faszyzm włoski, popiera działalność Akcji Katolickiej

2 X 1931 - Nova Impendet
3 V 1932 - Caritate Christi Compulsi
29 IX 1932 - Acerba Animi
3 VII 1933 - Dilectissima Nobis
20 XII 1935 - Ad Catholici Sacerdotii

125

Dokumenty

29 VII 1936 - Vigilanti cura
14 III 1937 - Mit Brennender Sorge

dawała przykłady nieprzestrzegania przez Niemcy konkordatu między Stolicą
Apostolską a Trzecią Rzeszą. Potępiała nazizm jako ustrój rasistowski i
antychrześcijański

19 III 1937 - Divini Redemptoris

potępiała komunizm jako ustrój ateistyczny

28 III 1937 - Nos Es Muy Conocida
29 IX 1937 - Ingravescentibus Malis

Pius XII (2 III 1939 - 9 X 1958)
Dewiza: Opus iustitiae pax (Pokój dziełem
sprawiedliwości)
Eugenio Maria Giuseppe Giovanni Pacelli (Włoch)

2 III 1876 (Rzym) 9 X 1958 (Watykan)

Encykliki:
20 X 1939 - Summi Pontificatus

wydana w miesiąc po rozpoczęciu II wojny światowej, ukazuje chrześcijańską
wizję społeczeństwa

1 XI 1939 - Sertum Laetitiae
13 VII 1940 - Saeculo Exeunte Octavo
29 VII 1943 - Mystici Corporis Christi

przypomina, że Kościół jest nie tylko instytucją hierarchiczną. Ma również
wymiar wewnętrzny i charyzmatyczny. Określa warunki uczestnictwa w Kościele
(zmodyfikowana przez Sobór Watykański II w Konstytucji Dogmatycznej o
Kościele oraz w Dekrecie o Ekumenizmie)

30 IX 1943 - Divino Afflante Spiritu

126

Dokumenty

wydana w 50. rocznicę ukazania się encykliki Leona XIII Providentissimus Deus.
Mówi o poszukiwaniu prawdziwego sensu Biblii (zagadnienia te rozwijała
Konstytucja Dogmatyczna o Objawieniu Bożym Soboru Watykańskiego II)

9 IV 1944 - Orientalis Ecclesiae
15 IV 1945 - Communium Interpretes Dolorum
23 XII 1945 - Orientales Omnes Ecclesias
6 I 1946 - Quemadmodum
1 V 1946 - Deiparae Virginis Mariae

mówiła o możliwości ogłoszenia dogmatu o Wniebowzięciu Maryi (dogmat
został ogłoszony w 1950 r.)

21 III 1947 - Fulgens Radiatur
20 XI 1947 - Mediator Dei

pierwsza encyklika poświęcona w całości tematyce sprawowania kultu. Dawała
duszpasterskie i teologiczne podstawy pod reformę liturgii

18 XII 1947 - Optatissima Pax
1 V 1948 - Auspicia Quaedam
24 X 1948 - In Multiplicibus Curis
15 IV 1949 - Redemptoris Nostri Cruciatus
12 III 1950 - Anni Sacri
19 VI 1950 - Summi Maeroris
12 VIII 1950 - Humani Generis

wskazywała błędy współczesnej filozofii i nauki (egzystencjalizm, historycyzm,
ewolucjonizm), ponownie proponowała tomizm jako prawdziwą filozofię
chrześcijańską. Żądała uznania autorytetu nauczycielskiego papieskich encyklik

6 XII 1950 - Mirabile Illud
2 VII 1951 - Evangelii Praecones

poświęcona jest działalności misyjnej Kościoła

8 IX 1951 - Sempiternus Rex Christus

upamiętniała 1500. rocznicę Soboru Chalcedońskiego, który sformułował naukę,
że w Chrystusie są dwie natury . boska i ludzka, hipostatycznie zjednoczone w
jednej boskiej osobie

15 IX 1951 - Ingruentium Malorum
15 XII 1952 - Orientales Ecclesias
24 V 1953 - Doctor Mellifluus
8 IX 1953 - Fulgens Corona

ogłaszała Rok Maryjny, upamiętniając w ten sposób 100. rocznicę ogłoszenia
dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny

25 III 1954 - Sacra Virginitas

127

mówiła o chrześcijańskim powołaniu do życia w celibacie

5 VII 1954 - Ecclesiae Fastos
7 X 1954 - Ad Sinarum Gentem
11 X 1954 - Ad Caeli Reginam

ogłaszała naukę o ukoronowaniu Maryi na Królową nieba i ziemi

25 XII 1955 - Musicae Sacrae

mówiła o zasadach stosowania muzyki w liturgii

15 V 1956 - Haurietis Aquas

mówiła o teologicznych podstawach nabożeństwa do Najświętszego Serca
Jezusa

28 X 1956 - Luctuosissimi Eventus
1 XI 1956 - Laetamur Admodum
5 XI 1956 - Datis Nuperrime
21 IV 1957 - Fidei Donum

mówiła o misjach katolickich i adaptacji nauczania do miejscowych kultur

16 V 1957 - Invicti Athletae
2 VI 1957 - Le Pelerinage de Lourdes
8 IX 1957 - Miranda Prorsus

dotyczyła problemów związanych ze współczesnymi środkami społecznego
przekazu (radio, telewizja, film)

14 VI 1958 - Meminisse Iuvat
29 VII 1958 - Ad Apostolorum Principis

Bł. Jan XXIII (28 X 1958 - 3 VI 1963)
Dewiza: Oboedientia et pax (Posłuszeństwo i pokój)
Angelo Giuseppe Roncalli (Włoch)

25 XI 1881 (Sotto il Monte) 3 VI 1963 (Watykan)

128

Zanim został papieżem
Angelo Giuseppe Roncalli, syn włoskiej prowincji, urodził się 25 listopada 1881

r. w Sotto il Monte koło Bergamo w wielodzietnej chłopskiej rodzinie. Był
góralem o pogodnym usposobieniu i otwartym umyśle. Jako zaledwie
kilkunastoletni chłopiec został przyjęty do Trzeciego zakonu św. Franciszka. W
domu rodzinnym zaszczepiono mu ufność wobec świata i ludzi, wreszcie
głęboką wiarę, której nie zniszczył kontakt ze światem. A w świat poszedł
wcześnie. W wieku jedenastu lat wstąpił do seminarium duchownego w
Bergamo. Majac lat 19 był już po III roku teologii! Musiał zwracać na siebie
uwagę, skoro otrzymał stypendium przyznawane wyróżniającym się alumnom i
rozpoczął naukę w Papieskim Seminarium Rzymskim. W wieku 23 lat uzyskał
doktorat z teologii i przyjął święcenia kapłańskie. Nie poszedł pracować w parafii
– biskup powołał go na swojego sekretarza. Ks. Roncalli widział w biskupie
Radinim odbicie swych własnych pragnień. Chciał naśladować jego dynamizm,
odwagę podejmowania ryzyka, wybór czynu zamiast wygodnego wyczekiwania,
a zarazem cierpliwą rozwagę w podejmowaniu decyzji. Służył diecezji jako
wykładowca seminarium, wiele pisał. Dużo czasu poświęcał posłudze
duszpasterskiej, zwłaszcza jako opiekun grup Akcji Katolickiej. W całym swym
życiu kapłańskim, za główne zadanie uważał pracę duszpasterską, szczególnie
posługę słowa, sprawowanie sakramentów i kierownictwo duchowe. Biskup
umarł na rękach ks. Angelo. W czasie I wojny światowej ks. Angelo służył w
wojsku jako sanitariusz, a następnie jako kapelan szpitalny. Jak wspominali
naoczni świadkowie, chodził między żołnierzami w deszczu i błocie, w
pokrwawionej sutannie, niosąc pomoc i ulgę rannym.
W 1919 r. został mianowany ojcem duchownym seminarium w Bergamo, a dwa
lata później powołano go do pracy w Kongregacji Rozkrzewiania Wiary w
Rzymie. W 1925 r. został mianowany przez Piusa XI wizytatorem apostolskim w
Bułgarii i biskupem.
W Sofii przebywał 9 lat. W 1935 r. został delegatem apostolskim w Turcji i
Grecji, gdzie nawiązał pierwsze braterskie kontakty z chrześcijanami obrządku
wschodniego, a także z muzułmanami. W Grecji, podczas II wojny światowej
ułatwił wielu Żydom ucieczkę dzięki specjalnej wizie tranzytowej Delegatury
Apostolskiej. Pod koniec 1944 r. został nuncjuszem apostolskim w Paryżu.
Pomagał wówczas niemieckim jeńcom wojennym, a niektórym z nich umożliwił
studiowanie teologii. Po zakończeniu wojny łagodził ze skutkiem napięte
stosunki pomiędzy rządem francuskim i biskupami współpracującymi z rządem
marszałka Petaina. Od 1951 r. był stałym obserwatorem Stolicy Apostolskiej
przy UNESCO w Paryżu. Rok 1953 przyniósł mu nominację kardynalską i
wezwanie na patriarchat w Wenecji.
28 października 1958 r. patriarcha Wenecji został przez Kolegium Kardynalskie
wybrany papieżem; przyjął imię Jana XXIII.

Zaskoczył świat

129

Biografia

Wybrano najstarszego - 78 letniego kardynała, aby krótko rządził, nie

wprowadził poruszenia i pozwolił wyrosnąć potencjalnemu następcy. Aż tu nagle
- od początku - szok! Podczas koronacji Jan XXIII nie pozwolił kardynałom
całować swoich kolan i stóp, a tylko pierścień. Jako biskup Rzymu zwołał
pierwszy synod tej diecezji; ustanowił komisję ds. rewizji prawa kanonicznego,
której ostatecznym celem było opracowanie nowego Kodeksu Prawa
Kanonicznego, aż wreszcie zapowiedział zwołanie Soboru Watykańskiego II.
Wśród kardynałów decyzja ta wywołała poruszenie. Widać to jasno w słowach
papieża: „Kiedy powiedziałem im o swojej decyzji i spostrzegłem ich zdumienie,
dopiero wtedy uświadomiłem sobie, że rozpocząłem rewolucję. Wieczorem nie
mogłem zasnąć, pomyślałem sobie wtedy: Giovanni - dlaczego nie śpisz? Czy
to ty, papież, rządzisz Kościołem, czy Duch Święty? To przecież Duch Święty,
więc śpij, Giovanni!” Zaskoczeniem dla polityków była też wprost okazywana
ojcowska troska o „Kościół milczenia”, prześladowany na różne sposoby w
krajach rządzonych przez komunistów, m.in. w Polsce. Papież nie krył też
wielkiego pragnienia zjednoczenia Kościoła Chrystusowego, stąd jego liczne
spotkania ekumeniczne; Po raz pierwszy w dziejach Kościoła papież przyjął na
audiencji arcybiskupa anglikańskiego Geoffrey'a Fihera z Canterbury. Za jego
sprawą Kościół katolicki po raz pierwszy uczestniczył w roli obserwatora w
zgromadzeniu Światowej Rady Kościołów obradującej w Delhi w 1961r. Jan
XXIII był wreszcie pierwszym papieżem, który złożył prezydentowi Włoch wizytę
w Kwirynale.

Specjalista od humoru
Obdarzony niezwykłym poczuciem humoru był bohaterem niezliczonej ilości

anegdot, nieraz wprawiając w zakłopotanie swe kościelne otoczenie, nie
przyzwyczajonego do jego niekonwencjonalnych zachowań. Któryż bowiem
papież ubrany w dostojne szaty liturgiczne potrafił powiedzieć o sobie: „jestem
ubrany jak perski satrapa”, albo wprost kpił z biurokratycznej przesady w Kurii
Rzymskiej mówiąc: „Ilu pracuje w Watykanie? Chyba połowa zatrudnionych.”

Jan odważny
Papież, który przyjął imię Jan, nieużywane przez jego poprzedników od wielu

stuleci, gdyż łączące się z pamięcią o nielegalnie wybranym w XV w.
antypapieżu Janie, okazał się najbardziej radykalnym reformatorem Kościoła od
wielu wieków. Nie bał się kroków przeciw źle pojętej tradycji. Na pierwszym
konsystorzu zmienił liczbę w kolegium kardynałów z 70 do 87, nadając mu
charakter międzynarodowy. Postanowił, że każdy kardynał musi być również
biskupem, a wyniki wyborów papieża nie powinny być palone, lecz
przechowywane w archiwum. Rewolucyjną wprost zmianą było też
umiędzynarodowienie Kurii Rzymskiej. Jan XXIII jako pierwszy przełamał
surową etykietę dworu papieskiego, tworząc taki model sprawowania posługi
papieskiej, aby zachowując całą godność i majestat tego urzędu, zarazem
uczynić go bliskim wszystkim ludziom. Nazwano go Papieżem Dobroci, bo był

130

człowiekiem promieniującym ewangeliczną dobrocią i Bożym pokojem. W swych
kontaktach, które nawiązywał z niespotykaną łatwością - łagodny i serdeczny.
Zawsze starał się docierać do tych, którzy szczególnie cierpią. Potrafił zatem
skrycie wybywać wieczorem z Watykanu, odziany w czarną pelerynę, wędrował
do biedoty rzymskiej, co budziło oburzenie w kręgach arystokratyczno-
kurialnych.

Proboszcz świata
Został papieżem, gdy widmo wojny nie opuszczało świata, zwłaszcza w trakcie

kryzysu kubańskiego jesienią 1962 r. Papież Jan zwrócił się do prezydenta
Johna Kennedy'ego oraz Nikity Chruszczowa z apelem o powstrzymanie
konfliktu. W efekcie znaleziono wyjście w sytuacji, gdy oba supermocarstwa były
gotowe do konfrontacji zbrojnej. To doświadczenie, gdy ludzkość znajdowała się
na skraju wojny nuklearnej, skłoniło Jana XXIII do wielkiego apelu o pokój, który
skierował do świata w encyklice Pacem in terris (O pokój na świecie). To był
pierwszy w historii papieski dokument adresowany nie tylko do katolików, lecz
do wszystkich ludzi dobrej woli na całym świecie. Jako warunek pokoju wskazał
papież na porządek w świecie i ład między ludźmi, który możliwy jest przy
wykorzystaniu Bożego planu rządzenia i kierowania światem. Fundamentem
tego porządku jest prawo naturalne, które winno być drogowskazem dla
wszystkich poczynań ludzkości. Idąc za ciosem, podjął też papież trudny temat
sprawiedliwości, który dzieciom Kościoła przedłożył w encyklice Mater et
magistra (Matka i nauczycielka). Nie bał się pokazać w niej wizji porządku
społecznego, opartego na zasadzie pomocniczości, którego zasadniczymi
wyznacznikami są: sprawiedliwość, równość, poszanowanie praw wszystkich
ludzi oraz miłosierdzie wobec słabszych. W tym odważnym dokumencie zawarł
też wykładnię roli związków zawodowych oraz podkreślił znaczenie pracy
rolników i ich prawo do własnych organizacji zawodowych.
Świat postrzegał jako wielką rodzinę, oddaną w opiekę także św. Józefowi,
którego imię wprowadził do kanonu Mszy św. Idea uporządkowania tej rodziny,
której świadomość ożywiał swoimi encyklikami, miała być dziełem soboru
ekumenicznego. (Trzeba zaznaczyć, że papież rozszerzał ideę ekumenizmu
także na wierzących spoza kręgów chrześcijańskich). Jak mówił: „Nagle i
niespodziewanie powstała ta myśl w naszym pokornym umyśle. Pewność, że
była ona zesłana z nieba, ośmieliła nas do wprowadzenia naszego pokornego
zamierzenia w czyn.” Sam powiedział o Soborze krótko: „Oczekuję od niego
świeżego powietrza dla Kościoła, bo trzeba strząsnąć imperialny kurz, który
nawarstwił się na tronie św. Piotra od czasów Konstantyna.” Do przygotowania
założeń Soboru zaprosił papież - też nowość - grupy wybitnych teologów,
wiernych doktrynie Kościoła. Ich zadaniem było wskazać punkty, które po
rozwinięciu w dokumentach soborowych oznaczały początek nowego otwarcia
Kościoła na świat. Jan XXIII uczestniczył w części obrad i interweniował w kilku
trudnych momentach. To z jego inspiracji w dokumentach soborowych przyjęto

131

nowe rozumienie Kościoła, nie tylko jako hierarchicznej instytucji, lecz również
jako Ludu Bożego (duchownych i świeckich, powołanych do życia w świętości,
do apostołowania i kształtowania historii). Niewątpliwie epokowe znaczenie
miała też reforma liturgii z wprowadzeniem języków narodowych.

Tajemnice jego duszy
Na wszystkich najważniejszych etapach swego życia pozostawał tym samym

człowiekiem . bezpośrednim, prostodusznym, dostępnym dla ludzi, otwartym na
ich dramaty, współczującym i kochającym wszystkich. Kiedyś powiedział: „Na
dziesięć osób, które przychodzą prosić mnie o pomoc, wolę być oszukany przez
dziewięciu, aniżeli odesłać z pustymi rękami jednego człowieka będącego
rzeczywiście w potrzebie.” Uznawał dogmat o nieomylności papieża, ale
zaznaczał, że papież jest nieomylny, jeśli przemawia ex cathedra, dodajac
humorystycznie: .Ja nigdy nie będę mówił ex cathedra.. Równie pogodnie
ćwiczył się w pokorze,: .Każdego ranka, gdy wstaję, mówi mi mój Anioł Stróż:
.Angelo, nie bądź taki ważny.. I rzeczywiście, jego pokora nie miała w sobie nic
fałszywego. O jego głębokiej pobożności i szczególnym nabożeństwie do św.
Józefa świadczy Dziennik duszy prowadzony własnoręcznie od lat
seminaryjnych do późnej starości. W nim najlepiej widać pokrycie uczuć ludzi
nazywających go Papieżem Dobrym, Janem Uśmiechniętym, Janem Pokornym.
Jak każdy, doświadczał rozterek, wątpliwości i lęku, ale w tym wszystkim
nieustannie pobudzał ufność wobec Boga.

Symbol dla współczesnych
Zmarł 3 czerwca 1963 r., nazajutrz po uroczystości Zesłania Ducha Świętego,

po niespełna sześciu latach na Stolicy Piotrowej, w wieku 84 lat. Jego pontyfikat
zapoczątkował nową epokę otwartości w Kościele. Jan XXIII jest dla nas
symbolem odwagi idącej w parze z łaską Bożą, przykładem dla dusz mądrych,
ale bojaźliwych! Okazuje się, że w starym ciele może drzemać mocny duch,
który jeszcze zdziała cuda, o ile u podstaw leży miłość.
Uczmy się od niego miłości i humoru, a przez jego wstawiennictwo wypraszajmy
aktywność odwagi, która przecież jako dar Ducha Świętego drzemie w nas od
bierzmowania. Czemu więc nie robić z niej użytku?

Opr. Ks. Piotr Staniszewski

Encykliki:
29 VII 1959 - Ad Petri Cathedram

mówi o jedności prawdzie i pokoju; niekatolików nazywa „braćmi odłączonymi”

1 VIII 1959 - Sacerdotii Nostri Primordia

mówi o kapłańskim przykładzie św. Jana Vianney

26 IX 1959 - Grata Recordatio

traktuje o modlitwie za Kościół, o misjach, pokoju i sprawiedliwości na świecie

132

Dokumenty

28 XI 1959 - Princeps Pastorum

mówi o potrzebie rodzimego duchowieństwa na misjach i zaangażowaniu
świeckich

15 V 1961 - Mater et Magistra

ogłoszona w 70. rocznicę encykliki Leona XIII Rerum novarum (1891), w nowy
sposób podejmowała zagadnienia katolickiej nauki o własności, prawach
robotników i obowiązkach rządu. Mówiła o zachowaniu równowagi między
zasadą pomocniczości (nic nie powinno być rozwiązywane przez wyższą
instancję, jeżeli tak samo może być wykonane przez instancję niższą ), a
wzrostem wolności obywatelskich, przez co konieczna jest nieraz ingerencja np.
rządu, by zaspokoić potrzeby społeczne

11 XI 1961 - Aeterna Dei Sapientia

o stolicy Piotrowej jako centrum jedności chrześcijaństwa

1 VI 1962 - Paenitentiam Agere

o potrzebie wewnętrznej i zewnętrznej pokuty

11 IV 1963 - Pacem in Terris

głosiła, że fundamentem pokoju jest uznanie praw i odpowiedzialności
człowieka

Paweł VI (21 VI 1963 - 6 VIII 1978)
Giovanni Battista Montini (Włoch)

26 IX 1897 (Concesio) 6 VIII 1978 (Castel Gandolfo)

Encykliki:
6 VIII 1964 - Ecclesiam Suam
29 IV 1965 - Mense Maio

Zobacz także

3 IX 1965 - Mysterium Fidei
15 IX 1966 - Christi Matri

133

Dokumenty

26 III 1967 - Populorum Progressio
24 VI 1967 - Sacerdotalis Coelibatus
25 VII 1968 - Humanae Vitae
31 III 1970 - Matrimonia Mixta

Jan Paweł I (26 VIII 1978 - 28 IX 1978)
Dewiza: Humilitas (Pokora)
Albino Luciani (Włoch)

17 X 1912 (Canale d'Agordo) 28 IX 1978 (Watykan)

Podbił serca uśmiechem
Zanim 16 października 1978 r. ukazał się nad Kaplicą Sykstyńską w Watykanie

biały dym oznajmiający wybór Papieża-Polaka, na krótko zasiadł na Stolicy
Piotrowej kard. Albino Luciani, dotychczasowy patriarcha Wenecji. Można
przypomnieć, że 25 sierpnia 1978 r., w piątek, 111 kardynałów zebrało się na
konklawe. Wyboru nowego papieża dokonano 26 sierpnia. Zebrane na Placu
św. Piotra rzesze Rzymian zdumiały się, gdy padło nazwisko patriarchy Wenecji,
ponieważ nie znajdowało się na liście papabile. Potwierdziły to słowa
pierwszego papieskiego przemówienia: "Wczoraj rano jeszcze spokojny
szedłem do Kaplicy Sykstyńskiej, by wziąć udział w wyborach. Nigdy nie
mógłbym sobie wyobrazić tego, co się stało".
Nowo wybrany papież przyjął imiona swoich poprzedników: Jana i Pawła.
Zapewne miał zamiar kontynuować ich dzieło, choć - jak się uważa - różnił się
od nich zdecydowanie. Nie miał bowiem nic z mocnej ufności i dobroci Jana
XXIII, ani też nie wnosił na Stolicę św. Piotra stylu intelektualnego Pawła VI.
Podobno jego uśmiech nie zawsze oznajmiał radość, ale miał wypływać z
napięcia nerwowego. Jednak już na pierwszej audiencji ogólnej, 6 września
1978 r., dał się poznać jako "proboszcz świata". Do tej roli nie musiał się
przygotowywać, znał ją doskonale. Przez lata był bowiem wykładowcą
katechetyki w seminarium, więc przemówienie było po prostu katechezą. Chcąc

134

Biografia

przełamać bariery między papieżem a wiernymi, zrezygnował ze zwyczaju
zwracania się do niego: "Jego Świątobliwość".
Co powiedział 5 września do 40-letniego patriarchy Nikodema, głowy rosyjskiej
Cerkwi prawosławnej, kiedy ten padł martwy u stóp Papieża, powalony piątym
atakiem serca?! Jan Paweł I bardzo przeżył ten wypadek, był dłuższy czas
przygnębiony, jakby czuł się za niego odpowiedzialny.
Nie czuł się za dobrze jako administrator, a poza tym miał naturę bardziej
skłonną do ukrywania niż do ukazywania swoich zalet. "W jego sklepie było
więcej, niż pokazywał w witrynie" - powiedział o nim były sekretarz Jana XXIII -
abp Loris Capovilla. Mówił np. bardzo dobrze po angielsku, ale był zbyt
nieśmiały, by posługiwać się tym językiem. Mówi się, że każda z jego decyzji
nosiła znamię niepewności. Kiedy po raz pierwszy zobaczył papieskie biurko
zawalone stertą dokumentów, przeraził się nie na żarty. Watykańscy urzędnicy,
wywierając nacisk, aby pospieszył się z załatwianiem zaległych spraw, nie mogli
wiedzieć, że Papież nie podejmował żadnych decyzji, jakby wiedząc, że jego dni
są policzone.
Jakim byłby papieżem - trudno powiedzieć. Na Stolicy Piotrowej zaledwie się
zadomowił. Kierował Stolicą Piotrową tylko jeden miesiąc - jako wspomnienie
pozostawił swój uśmiech.

Kim był Albino Luciani
Pochodził z Forno di Canale, małej wsi, dziś zwanej Canale d'Agordo. Urodził

się 17 października 1912 r. w biednej rodzinie robotniczej. Jego ojciec często
wyjeżdżał do Szwajcarii jako robotnik sezonowy, a rodzina była znana z
poglądów socjalistycznych. Po ukończeniu seminarium i odbyciu służby
wojskowej - 7 lipca 1935 r. przyjął święcenia kapłańskie. Następnie był przez
pewien czas wikarym w swej rodzinnej parafii. Jesienią 1937 r. został
wicerektorem seminarium w Belluno. Przez dziesięć lat był wykładowcą w tym
seminarium; w tym też okresie został mianowany wikariuszem generalnym
biskupa w Belluno. W 1947 r. doktoryzował się na Uniwersytecie Gregoriańskim
w Rzymie. W 1958 r. został biskupem diecezji Vittorio Veneto. Sakry biskupiej
udzielił mu papież Jan XXIII. 15 grudnia 1969 r. został patriarchą Wenecji. W
latach 1972-75 był wiceprzewodniczącym włoskiej Konferencji Episkopatu, a 5
marca 1973 r. został mianowany kardynałem. W czasie wizyty Pawła VI w
Wenecji - 16 września 1972 r. - papież nałożył Lucianiemu swą szeroką stułę
papieską. Czy był to znak oznajmiający dalszą przyszłość patriarchy Wenecji?
Biskup, a następnie kardynał Albino Luciani sposobem bycia odbiegał od
tradycyjnego wzorca hierarchy kościelnego. Zrezygnował z namaszczonego
stylu, jaki obowiązywał w listach pasterskich, witał się z wiernymi wesoło, jakby
był ich sąsiadem, jeździł na rowerze, chodził do dentysty, nosił pocerowaną
sutannę... Później, po wyborze na papieża, zrezygnował z tradycyjnej koronacji
papieskiej, a podczas uroczystości inauguracji pontyfikatu na Placu św. Piotra
przed Bazyliką przyjął jedynie paliusz jako oznakę swego urzędu

135

duszpasterskiego. Jego duchowym wzorem był św. Franciszek Salezy, który
nauczał, że w każdym człowieku istnieje fundament dobra. Lubił pisać artykuły
w tygodnikach kościelnych, a właściwie nie tyle artykuły, co miał swoistą metodę
kierowania listów do różnych osób, często postaci historycznych, którym
przedstawiał problemy współczesności. List był rodzajem opowiadania o tym,
jak ludzie żyją w rodzinach, jak pracują, zachowują się... W każdym
opowiadaniu był zawsze religijny morał, w którym patriarcha-duszpasterz
wyrażał swoją opinię w ważnych sprawach. Listy te ukazały się w 1978 r. w
formie książki zatytułowanej: Illustrissimi (Najdostojniejsi).

Luciani i Wojtyła
W treść komunikatu nadanego przez Radio Watykańskie 29 września 1978 r. o

godz. 7.42 mało kto w pierwszej chwili wierzył. Usłyszeliśmy wtedy: "Dziś rano
ok. godz. 5.30 prywatny sekretarz Papieża, kiedy Jan Paweł I nie zjawił się w
kaplicy prywatnej o oznaczonej porze, wszedł do pokoju Papieża i zastał go
martwego w łóżku. Obok paliła się lampa, jak przy kimś, kto właśnie czytał.
Wezwany natychmiast lekarz - dr Renato Buzzonetti stwierdził zgon, który
nastąpił prawdopodobnie o godz. 23.00 dnia poprzedniego z powodu silnego
zawału serca".
Różne niedorzeczności napisano po nagłej śmierci Jana Pawła I. Nawet i to, że
został zamordowany. Rzekomym powodem miało być rozpoznanie przez niego
przestępstw finansowych, jakich mafia dokonywała w bankach watykańskich.
Rzeczywiście, skandal finansowy z Banco Ambrosiano stał się wkrótce bardzo
głośny, ale czy był to powód, aby zabijać Ojca Świętego, który jeszcze nie
przedsięwziął w tym kierunku żadnego kroku? Wbrew sensacyjnym historiom,
jakie wówczas wypisywano, mało kto zwrócił uwagę na fakt, że dzień przed
śmiercią Papież dwukrotnie zasłabł.
Niezwykle interesujący czy raczej zadziwiający jest inny fakt, który wydarzył się
wieczorem 28 września, a związany był z kard. Wojtyłą. Obchodził on tego dnia
20-lecie sakry biskupiej. O godz. 18.00 odprawił Mszę św. w katedrze
Wawelskiej, przy krzyżu Królowej Jadwigi. Uczestnicy tej Eucharystii
opowiadają, że Kardynał wyglądał na bardzo cierpiącego, był blady i niezwykle
skupiony. Zachowywał się, jakby był nieobecny, a przecież na Mszy św.
zgromadziło się wielu jego bliskich przyjaciół. Później udał się na spotkanie do
swoich przyjaciół świeckich, do domu prof. Gabriela Turowskiego. Zaplanowano,
że wszyscy goście będą do godz. 23.00. Tymczasem kard. Wojtyła zaczął się
niespodziewanie żegnać dwie godziny wcześniej, co więcej, dziękował każdemu
za wspólne "kajakowanie", spędzane razem wakacje. Było to dla wszystkich
ogromnym zaskoczeniem, nigdy bowiem tak gorąco tego nie czynił. Czyżby
wiedział, że żegna się już na zawsze?
Wróciwszy do Pałacu Arcybiskupiego, kard. Wojtyła udał się do kaplicy i modlił
się długo, leżąc krzyżem na posadzce. W tym właśnie czasie umierał samotnie
Jan Paweł I. Czy nie był to najbardziej właściwy moment przekazywania przez

136

Ducha Świętego sukcesji apostolskiej?
Następnego ranka, kiedy ks. Stanisław Dziwisz wpadł z wiadomością o śmierci
Jana Pawła I, kard. Wojtyła jadł śniadanie razem z trzynastoma księżmi. Przez
chwilę mieszał jeszcze herbatę, po czym w milczeniu udał się do kaplicy i
położył krzyżem na posadzce.

Znany dzisiaj epilog
Było to po konklawe. Jak nakazuje tradycja, wszyscy kardynałowie

mieszkający poza Rzymem mieli obowiązek pożegnać się przed wyjazdem z
nowo wybranym Ojcem Świętym. Ten Papież Uśmiechu - jak nazwały go środki
przekazu - mówił do Metropolity krakowskiego: "Bracie, nie wiem, jak to będzie,
nie jestem zbyt zdrów, a muszę koniecznie pojechać do Meksyku, do Puebli, na
spotkanie biskupów latynoamerykańskich".
Dodam, że Watykan był wówczas świadomy rozłamu, jaki może dokonać się w
Kościele za przyczyną teologii wyzwolenia. Wizja Chrystusa z karabinem,
rewolucji społecznej dokonanej za pomocą Ewangelii, mogłaby skończyć się dla
Kościoła tragicznie. To na życzenie Moskwy teologowie zachodni snuli
marksistowskie teorie, wplatając je w Ewangelię. Czy Papież mógł pozostać
obojętny wobec tego zagrożenia?
Druga sprawa, o której Jan Paweł I mówił do kard. Wojtyły, to sprawa ks. Hansa
Künga. Papież pytał: "Bracie, co byś na moim miejscu uczynił z Hansem
Küngiem, teologiem z Tybingi? Dla niego już nie ma Chrystusa Syna Bożego,
tylko Chrystus jako wytwór teologii żydowskiej. To czyste religioznawstwo!".
Dlaczego akurat z tymi pytaniami zwrócił się Jan Paweł I do kard. Wojtyły?
Pewne światło na to rzuca informacja, która pojawiła się po 20 latach pontyfikatu
Papieża-Polaka. Brat Jana Pawła I Edouardo Luciani utrzymuje, że podczas
spotkania z s. Łucją w Fatimie w marcu 1978 r. kard. Luciani dowiedział się, że
na krótki czas zostanie wybrany papieżem. Natomiast były sekretarz Jana
Pawła I, obecnie irlandzki arcybiskup John Magee powiedział, że Ojciec Święty
zwierzył mu się, że wkrótce umrze, a po nim zostanie wybrany na papieża
kardynał, który podczas ostatniego konklawe siedział naprzeciw niego. Tym
kardynałem był Karol Wojtyła.
Nie wiemy, co na te pełne niepokoju pytania Jana Pawła I odpowiedział kard.
Wojtyła. Znamy jednak jego pierwsze decyzje jako papieża. Była to pielgrzymka
do Meksyku i udział w Synodzie Biskupów w Puebli. Druga decyzja Jana Pawła
II to zawieszenie Hansa Künga w obowiązkach profesora teologii katolickiej na
Uniwersytecie Katolickim w Tybindze. Tak więc Jan Paweł II, obejmując Stolicę
Piotrową, poczuł się zobowiązany do natychmiastowego rozwiązania
problemów, z którymi jego poprzednik nie wiedział, jak sobie poradzić.
Jan Paweł I wzbudzał zaufanie swoim przyjaznym uśmiechem, trudno jednak
odgadnąć, jaką linię postępowania przyjąłby, gdyby żył. Podczas audiencji
ogólnej 27 sierpnia br. Jan Paweł II, przypominając postać swego poprzednika,
powiedział m.in.: "Jego uśmiechnięte oblicze, pełne ufności i otwartości

137

spojrzenie podbiły serca rzymian i wiernych na całym świecie (...). Był on przede
wszystkim nauczycielem wiary, troszczącym się o przystosowanie jej nauk do
wrażliwości ludzi oraz świadczącym o ufności Bogu, która przenikała go
głęboko. Dlatego też jego pokora i optymizm pozostaną dla nas orędziem
nadziei".

Czesław Ryszka

Sługa Boży Jan Paweł II (16 X 1978 - 2 IV 2005)
Dewiza: Totus Tuus (Cały Twój)
Karol Wojtyła (Polak)

18 V 1920 (Wadowice) 2 IV 2005 (Watykan)

Przed wyborem na papieża:
Karol Józef Wojtyła [pseudonimy literackie: Andrzej Jawień, Stanisław A.

Gruda, Piotr Jawień; imię papieskie: Jan Paweł II] urodził się 18 maja 1920 r. w
Wadowicach. Studiował polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach
1938-1939. Był aktorem Studia 38 i Teatru Rapsodycznego. W czasie wojny
pracował jako robotnik w kamieniołomach i fabryce chemicznej Solvay.
Konspiracyjne studia seminaryjne podjął w 1942. Święcenia kapłańskie otrzymał
z rąk abp. Adama Stefana Sapiehy w 1946. Studiował na Angelicum w Rzymie
w latach 1946-1948. W 1947 r. odbył podróż do Francji, Belgii i Holandii. Pracę
doktorską obronił na podstawie dysertacji "Doktryna wiary według św. Jana od
Krzyża" (Rzym 1948). Był wikariuszem w Niegowici (1948) i parafii św. Floriana
w Krakowie (1949), gdzie podjął pracę w duszpasterstwie akademickim
(młodzież nazywała go "Wujkiem"). Publikował w "Tygodniku Powszechnym"
(pseudonim "Andrzej Jawień"). Habilitował się na podstawie pracy "O
możliwości budowania etyki chrześcijańskiej według Maxa Schelera" . Wykładał
w Seminarium Krakowskim, na Uniwersytecie Jagiellońskim i Katolickim
Uniwersytecie Lubelskim. W latach 1956 - 1978 prowadzi Katedrę Etyki na KUL.
Od 1958 r. biskup pomocniczy krakowski. Członek Komisji Episkopalnej ds.

138

Biografia

Nauczania (1962). Uczestniczył w pracach Soboru Watykańskiego II (1962 -
1965). Brał czynny udział w redagowaniu Konstytucji Duszpasterskiej Gaudium
et spes (o Kościele w świecie współczesnym) oraz deklaracji Dignitatis
humanae (o wolności religijnej). W 1962 r. pielgrzymował do Ziemi Świętej. W
1964 r. otrzymał nominację na Arcybiskupa Krakowskiego. Przewodniczył
Komisji Episkopalnej ds. Apostolstwa Świeckich (1966). W 1967 r. w Kaplicy
Sykstyńskiej został konsekrowany na kardynała. Na znak solidarności z
Prymasem Wyszyńskim, któremu komunistyczne władze nie udzieliły paszportu,
nie wziął udziału w Pierwszym Zgromadzeniu Plenarnym Biskupów(1967).
Uczestniczył w Drugiej Sesji Synodu Biskupów (1971). Wziął udział w Kongresie
Eucharystycznym w Melbourne, Australia (1973) i w Trzeciej Sesji Synodu
Biskupów w Rzymie (1974). W1976 r. prowadził rekolekcje w Watykanie, a
następnie uczestniczył w Kongresie Eucharystycznym w Filadelfii (USA). W
1978 r. wziął udział w pogrzebie Pawła VI, Konklawe, inauguracji pontyfikatu
Jana Pawła I i pogrzebie Jana Pawła I. Został wybrany na papieża 16
października 1978 r., przyjmując imię Jan Paweł II. Dewizą jego pontyfikatu stały
się słowa "Totus Tuus" (Cały Twój).

Dokonania:
Jan Paweł II był wielkim ewangelizatorem świata przełomu drugiego i trzeciego

tysiąclecia. Odbył 104 podróże apostolskie na wszystkie kontynenty, 8
pielgrzymek do Ojczyzny. Nazwany został obrońcą pokoju: wydawał orędzia na
Światowy Dzień Pokoju, mediował w międzynarodowych konfliktach; prowadził
dialog z innymi religiami (Światowy Dzień Modlitw o Pokój w Asyżu) przez liczne
pielgrzymki i audiencje. Był pierwszym papieżem, który odwiedził synagogę w
Rzymie, gdzie uznał grzechy Kościoła wobec Żydów. Przemawiał do 80 tys.
muzułmanów w Casablance (1985 r.). Próbował zbliżyć do siebie chrześcijan
różnych wyznań; spotykał się z patriarchą Konstantynopola, złożył wizytę w
katedrze Canterbury i w rzymskim zborze ewangelickim. Dokonał reorganizacji
Kurii rzymskiej ("Pastor Bonus": Konstytucja apostolska o Kurii Rzymskiej -
1988), reformy administracyjnej Kościoła w Polsce (1991, 1992, 2004 r. ).
Doprowadził do renegocjacji i podpisania nowego traktatu laterańskiego (1985),
w którym uznano formalny rozdział Kościoła od państwa we Włoszech.
Ustanowił pełne stosunki dyplomatyczne Watykanu ze Stanami Zjednoczonymi.
Wprowadził Kościół powszechny w trzecie tysiąclecie, inaugurując 24 grudnia
1999 r. w Bazylice św. Piotra w Rzymie rozpoczęcie Roku Jubileuszowego
Dwutysiąclecia Chrześcijaństwa ("Incarnationis Mysterium": Bulla ogłaszająca
Wielki Jubileusz Roku 2000 - 1998). Dokonał 470 kanonizacji i 1350 beatyfikacji
("Divinus Perfectionis Magister": Konstytucja apostolska w sprawie nowego
prawodawstwa w procedurze procesów kanonizacyjnych - 1983 r.). Pierwsza
pielgrzymka Jana Pawła II do Polski w 1979 r. wpłynęła na przemiany
świadomości narodowej, umożliwiające upadek komunistycznego imperium w
Europie Środkowowschodniej. Zwołał 15 synodów biskupów, 6 zebrań

139

plenarnych kolegium kardynalskiego, 8 konsystorzy, na których mianował 201
kardynałów. Jako Biskup Rzymu i Następca św. Piotra wizytował rzymskie
parafie i diecezje włoskie. Przemawiał na Zgromadzeniu Generalnym ONZ
(1995.) i w UNESCO. Za jego pontyfikatu wiele państw nawiązało kontakty
dyplomatyczne ze Stolicą Apostolską.

Nauczanie:
Jan Paweł II nauczał nie tylko w oficjalnych dokumentach Kościoła, ale

również homiliach, przemówieniach i przesłaniach, wygłaszanych w czasie
pielgrzymek i z różnych innych okazji. Napisał 14 encyklik, 11adhortacji, 5
konstytucji, kilkaset listów i dorocznych orędzi (np. na Światowy Dzień Chorego,
Światowy Dzień Pokoju, Dzień Środków Społecznego Przekazu, Światowe Dni
Młodzieży). Już w pierwszej encyklice wyłożył program swojego pontyfikatu:
Redemptor hominis - "Człowiek jest drogą Kościoła" i zachętę dla świata: "Nie
bójcie się otworzyć drzwi Chrystusowi". Dokonał reformy prawa kanonicznego
("Sacrae disciplinae leges": Konstytucja apostolska promulgująca nowy Kodeks
Prawa Kanonicznego - 1983 r.), Katechizmu Kościoła Katolickiego ("Fidei
depositum": Konstytucja apostolska ogłoszona z okazji publikacji Katechizmu
Kościoła Katolickiego- 1992 r.). Podczas środowych katechez przedstawił
syntezę nauczania Kościoła m.in. o Trójcy Świętej, o Matce Bożej, o człowieku,
Kościele i sakramentach. Do tajemnic Różańca dołączył pięć nowych Tajemnic
Światła. W nauczaniu w sprawach wiary i moralności łączył elementy
posoborowej doktryny z dynamicznie rozwijającymi się kierunkami współczesnej
filozofii i teologii (głównie personalizmu, chrześcijańskiego egzystencjalizmu,
teologii rzeczywistości ziemskich). Wykorzystywał w nauczaniu religijnym formy
poezji i wywiadu książkowego. Skierował Stolicę Apostolską na drogę
współpracy ze światem mediów masowych (ostatni dokument doktrynalny to List
do dziennikarzy "Rapido sviluppo" z kwietnia 2005r.

Ciekawostki:
- 13 maja 1981 r. na Placu św. Piotra w Rzymie (w rocznicę objawień

fatimskich) Jan Paweł II został postrzelony przez tureckiego zamachowca
Mehmeta Ali Agcę (odwiedził go później w więzieniu). Ocalenie życia przypisał
Matce Bożej Fatimskiej. W sanktuarium w Fatimie zostawił kulę, którą wyjęto z
jego ciała (kulę tę umieszczono w koronie figury Matki Bożej).
- 1986 r. - w Światowym Dniu Modlitw o Pokój w Asyżu uczestniczyli
przedstawiciele prawie wszystkich wyznań.
- w 1991 r. Jan Paweł II apelował o pokój w Zatoce Perskiej, a potem na
Bałkanach.
- 1995 r. podczas wystąpienia w siedzibie ONZ bronił uniwersalności praw
człowieka i wzywał Narody Zjednoczone do współpracy i troski o pokój.
- w Wielki Jubileusz Roku 2000 Jan Paweł II dokonał rachunku sumienia
Kościoła i prosił Boga o wybaczenie win.
- w roku 2000 r. Ojciec Święty odbył podróż do Ziemi Świętej - Jordanii,

140

Betlejem, Jerozolimy. Odwiedził Instytut Yad Vashem i modlił się przy Ścianie
Płaczu.
- ulubionymi dyscyplinami sportu uprawianymi przez Jana Pawła II była jazda na
nartach, wędrówki górskie i wspinaczki.
- nazwany został Papieżem - Poetą. Pisał wiersze, poematy, dramaty,
rozważania. Jego książki ukazywały się w milionowych nakładach i
tłumaczeniach na kilkadziesiąt języków.
- posiadał doktoraty honoris causa m.in. : Uniwersytetu Johannesa Guttenberga
w Mainzu, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Katolickiego
Uniwersytetu Lubelskiego.
- odznaczony został: medalem Orła Białego, Nagrodą Karola Wielkiego, Medal
Roberta Schumana.
- nazywany był: Janem Pawłem II Wielkim, Papieżem Poetą, Papieżem
Pielgrzymem, Wielkim Ewangelizatorem, Obrońcą Pokoju
- napisał: publikacje naukowe: Miłość i odpowiedzialność (1960), Osoba i czyn,
[Akt i przeżycie etyczne, Dobro i wartość, Zagadnienia normy i szczęścia];
dramaty: Przed sklepem jubilera (1960, wydany pod pseudonimem Stanisław
Andrzej Gruda); Rozważania o ojcostwie (1964); Brat naszego Boga (1950),
Hiob, Jeremiasz (1940); tomiki poezji: Renesansowy psałterz (1939), cykl
poetycki: Pieśń o blasku wody (Tygodnik Powszechny); Kamieniołom (Znak);
poematy: Dawid (1939), Tryptyk rzymski; rozważania: Przekroczyć próg nadziei
(1994), Dar i tajemnica (2002), Wstańcie, chodźmy! (2004), Pamięć i tożsamość
(2005).
- Jan Paweł II umarł 2 kwietnia 2005 r., w wigilię ustanowionego przez siebie
święta Miłosierdzia Bożego. Na jego pogrzeb przybyło do Rzymu blisko 4
miliony wiernych z całego świata, w tym ok. 2 miliony Polaków. W niecały
miesiąc po śmierci, kolejny papież - Benedykt XVI ogłosił rozpoczęcie procesu
beatyfikacyjnego Jana Pawła II.
- był pierwszym papieżem nie Włochem od ponad czterech wieków.

Oprac. A.C.

Encykliki:
4 III 1979 -

Redemptor hominis

podkreśla godność osoby ludzkiej, potępia niszczenie środowiska naturalnego
człowieka, wyścig zbrojeń oraz gwałcenie praw człowieka na całym świecie

30 XI 1980 -

Dives in misericordia

traktowała o miłosierdziu Bożym

14 IX 1981 -

Laborem exercens

przypisuje pracy ludzkiej wielką godność; potępia przedkładanie prawa
własności prywatnej nad wspólne dobro

2 VI 1985 -

Slavorum Apostoli

141

Dokumenty

nadaje Cyrylowi i Metodemu tytuł patronów Europy

18 V 1986 -

Dominum et Vivificantem

mówi o Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata

25 III 1987 -

Redemptoris Mater

mówi o roli Maryi w Tajemnicy Chrystusa i jej roli w życiu Kościoła

30 XII 1987 -

Sollicitudo rei socialis

wydana w 20 rocznicę ukazania się encykliki Populorum progressio Pawła VI.
Mówiła o obowiązkach bogatych państw wobec biednych

7 XII 1990 -

Redemptoris missio

mówi o działalności misyjnej Kościoła

1 V 1991 -

Centesimus annus

wydana w 100. rocznicę ogłoszenia przez Leona XIII encykliki Rerum novarum.
Mówiła o godności ludzkiej, która znajduje się w centrum nauczania
społecznego Kościoła

6 VIII 1993 -

Veritatis splendor

krytykuje relatywistyczne podejście do nakazów moralnych

25 III 1995 -

Evangelium vitae

staje w obronie życia od poczęcia do naturalnej śmierci. Potępia antykoncepcję,
eutanazję i aborcję

25 V 1995 -

Ut unum sint

mówi o zaangażowaniu ekumenicznym kościoła, wzywała do jedności
chrześcijan

14 IX 1998 -

Fides et ratio

traktuje o relacjach między wiarą a rozumem

17 IV 2003 -

Ecclesia de Eucharistia

mówi o roli Eucharystii w życiu Kościoła; przypomina naukę Soboru
Watykańskiego II, że Ofiara eucharystyczna jest „źródłem i zarazem szczytem
całego życia chrześcijańskiego”

Adhortacja apostolskie:
16 X 1979 -

Catechesi tradendae

o katechizacji w naszych czasach

22 XI 1981 -

Familiaris consortio

o zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym

25 III 1984 -

Redemptionis donum

o konsekracji zakonnej w świetle tajemnicy Odkupienia

2 XII 1984 -

Reconciliatio et paenitentia

30 XII 1988 -

Christifideles Laici

o powołaniu i misji świeckich w Kościele i w świecie dwadzieścia lat po Soborze
Watykańskim II

142

15 VIII 1989 -

Redemptoris custos

o świetym Józefie i Jego posłannictwie w życiu Chrystusa i Kościoła

25 III 1992 -

Pastores dabo vobis

o formacji kapłanów we współczesnym świecie

14 IX 1995 -

Ecclesia in Africa

o Kościele w Afryce i jego misji ewangelizacyjnej u progu roku 2000

25 III 1996 -

Vita consecrata

o życiu konsekrowanym i jego misji w Kościele i w świecie

10 V 1997 - Una Speranza Nuova per il Libano
22 I 1999 - Ecclesia in America
6 XI 1999 - Ecclesia in Asia
22 XI 2001 - Ecclesia in Oceania
28 VI 2003 -

Ecclesia in Europa

16 X 2003 -

Pastores gregis

o biskupie słudze Ewangelii Jezusa Chrystusa dla nadziei świata

Benedykt XVI (19 IV 2005 - ?)
Dewiza: Cooperatores Veritatis (Współpracownicy
prawdy)
Joseph Alois Ratzinger (Niemiec)

16 IV 1927 (Marktl am Inn) ?

143

Biografia

Joseph Ratzinger urodził się 16 kwietnia 1927 r. w Marktl am Inn w diecezji

Passau w Bawarii. W latach 1946-51 studiował w Freisingu oraz Monachium
filozofię i teologię. W 1951 r. przyjął święcenia kapłańskie, po czym kontynuował
studia specjalistyczne w Monachium. W 1953 r. uzyskał doktorat na podstawie
pracy: Lud Boży w nauce św. Augustyna o Kościele, a w cztery lata później
habilitację, również na uniwersytecie monachijskim, na podstawie rozprawy
Teologia dziejów u św. Bonawentury. W 1958 r. został profesorem
nadzwyczajnym teologii dogmatycznej i fundamentalnej we Freisingu, a w 1959
r. - profesorem zwyczajnym na uniwersytecie w Bonn. W 1963 r. przeniósł się na
uniwersytet w Münster, a następnie, w 1966 r., do Tübingen. Był doradcą
teologicznym kard. Fringsa w pierwszej fazie Soboru Watykańskiego II, a
później oficjalnym ekspertem soborowym. W 1969 r. został powołany do
Regensburga na katedrę teologii systematycznej. Mianowany arcybiskupem
Monachium i Freisingu w 1977 r., rok później otrzymał godność kardynalską.
25 listopada 1981 r. papież Jan Paweł II powołał go na stanowisko prefekta
Kongregacji Nauki Wiary oraz mianował przewodniczącym Papieskiej Komisji
Biblijnej i Międzynarodowej Komisji Teologicznej. Został także członkiem kilku
Kongregacji Watykańskich i Rad Papieskich. Z czasem objął też wiele funkcji w
Kurii Rzymskiej: przewodniczącego Papieskiej Komisji Biblijnej,
przewodniczącego Międzynarodowej Komisji Teologicznej, radcy II Sekcji
Sekretariatu Stanu, członka kilku Kongregacji: Kościołów Wschodnich, Kultu
Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Ewangelizacji Narodów, Wychowania
Katolickiego. Był też członkiem Papieskich Rad: Popierania Jedności
Chrześcijan, Kultury oraz członkiem Papieskiej Komisji ds. Ameryki Łacińskiej.
Należy do ścisłej czołówki teologów chrześcijańskich XX wieku. Jego prace
badawcze i publikacje odnoszą się głównie do szeroko rozumianej teologii
dogmatycznej i fundamentalnej. W sumie opublikował ponad 60 pozycji
książkowych, z których wiele zostało przetłumaczonych na języki obce. Jest
także autorem kilkuset artykułów i rozpraw.
Wyróżniony został ośmioma doktoratami honorowymi i licznymi nagrodami
międzynarodowymi.
Wybrany na papieża 19 kwietnia 2005 r. przyjął imię Benedykt XVI, nawiązując
do osoby św. Benedykta i papieża Benedykta XV.

Co mówi herb Benedykta XVI?

Herb Papieża Benedykta XVI zawiera elementy nawiązujące do Ewangelii i
symboliki chrześcijańskiej. Dwa klucze (srebrny i złoty) umieszczone nad tarczą
. to powszechnie znany symbol władzy papieskiej, nawiązujący do słów
wypowiedzianych do pierwszego Następcy Chrystusa: „I tobie dam klucze
królestwa niebieskiego; cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie,
a co rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie” (Mt 16,19). Klucz złoty
jest symbolem władzy, natomiast srebrny . duchowego autorytetu Papieża.
Ważną zmianą i znakiem zapowiadającym styl nowego pontyfikatu jest
rezygnacja z widniejącej w herbie papieskiej tiary. W swoim herbie Benedykt

144

XVI umieścił biskupią infułę. Znajdujące się na niej trzy pasy poziome połączone
jednym pionowym także mają swoją wymowę . są symbolami porządku, prawa i
magisterium, które łączy osoba i posługa Papieża. Pod tarczą znajduje się
papieski paliusz - znak, który papieże noszą już od IV wieku. Benedykt XVI w
homilii podczas Mszy św. inaugurującej pontyfikat obszernie nawiązywał do
symbolicznej wymowy paliusza, mówiąc m.in., że jest to symbol misji
pasterskiej: „Paliusz oznacza przede wszystkim, że my wszyscy jesteśmy
prowadzeni przez Chrystusa, ale równocześnie stanowi on zachętę do
wzajemnego wspierania się w drodze”.
Kolejne ważne symbole znajdujące się na tarczy herbu papieskiego to: głowa
Murzyna, muszla oraz niedźwiedź św. Korbiniana. Elementy te zostały
przeniesione z herbu biskupiego obecnego Papieża. W autobiografii pt. Moje
życie objaśnił też ich symbolikę. Ukoronowana głowa Murzyna, która widnieje w
herbie biskupów Fryzyngi od ok. 1000 lat, jest wyrazem uniwersalności
Kościoła, „który nie zna różnic rasowych i klasowych”, w którym wszyscy
stanowią jedność w Chrystusie. Muszla to symbol, który przez wieki utrwalił się
jako atrybut pielgrzymów podążających do grobu św. Jakuba w Santiago de
Compostela. Dla przyszłego Papieża - „jest znakiem naszego pielgrzymowania,
naszego ciągłego bycia w drodze”. Łączy się również z opowieścią o św.
Augustynie, który pewnego razu, medytując nad tajemnicą Trójcy Świętej,
zauważył nad brzegiem morza chłopca, który muszlą przelewał wodę z morza
do wykopanego w piasku dołka. Scena ta uświadomiła mu, jak bardzo
ograniczony jest umysł ludzki, kiedy próbuje zrozumieć nieskończoną tajemnicę
Boskości.
Umieszczony w herbie niedźwiedź dźwigający pakunek nawiązuje do legendy o
św. Korbinianie (680-725) - założycielu diecezji we Fryzyndze. Legenda mówi,
że pielgrzymujący do Rzymu Święty został napadnięty przez niedźwiedzia, który
rozszarpał jego konia. Wówczas Święty skarcił niedźwiedzia i nakazał mu
zanieść swój bagaż do Rzymu. Św. Korbinian był pierwszym biskupem
bawarskiej diecezji Fryzynga i został jej patronem. Ale wymowa tego symbolu
jest nie tylko historyczna, bowiem w zakończeniu autobiografii Josepha
Ratzingera czytamy: „Ja również poniosłem mój bagaż do Rzymu i wędruję z
nim już od dość dawna ulicami Wiecznego Miasta. Kiedy zostanę zwolniony, nie
wiem, ale wiem, że również mnie to dotyczy: „Twoim jucznym osłem się stałem i
właśnie w ten sposób jestem blisko Ciebie”.

Opr. Redakcja

145

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Chrześcijanie, Poczet papieży
Poczet papieży(1)
Poczet Papiezy
Poczet Papieży
Poczet Papieży
Aneks - Poczet papieży, studia
Poczet Papieży1
Poczet papieży 2
POCZET PAPIEŻY, RELIGIA
poczet papieży
Chrześcijanie, Poczet papieży
Poczet Papieży
poczet papieży
poczet papieży
Poczet Papieży
POCZET PAPIEŻY
Poczet papieży 2

więcej podobnych podstron