Moduł 2. Ocena ryzyka zawodowego
2.1. Co to jest ryzyko zawodowe?
Czy wiesz, Ŝe…
Pojęcie ryzyka zawodowego zostało ustalone w Artykule 6 Dyrektywy Rady Wspólnot
Europejskich z dnia 12 czerwca 1989 r. o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia
bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy , zwanej dyrektywą ramową.
W 2003 roku w wyniku ocen ryzyka zawodowego przeprowadzonych na prawie 2 mln stanowisk
pracy wyeliminowano lub ograniczono ryzyko zawodowe dla ok. 650 tys. osób.
Co to oznacza? Czym jest ryzyko zawodowe? Na czym polega jego ocena i dlaczego przepisy
prawa wymagają jej przeprowadzania?
Odpowiedzi na te pytania znać powinni zarówno pracodawcy, jak i pracownicy.
Z kaŜdą pracą związane są zagroŜenia, które często wynikają z obecności w środowisku pracy
czynników szkodliwych, niebezpiecznych i uciąŜliwych. Konsekwencją występowania tych
zagroŜeń jest ryzyko zawodowe.
Określa ono prawdopodobieństwo wystąpienia niepoŜądanych zdarzeń, związanych z
wykonywaną pracą, szkodliwych dla zdrowia i Ŝycia pracownika (wypadku, zachorowania),
uwzględniając równocześnie cięŜkość tych zdarzeń.
Z zagroŜeniami zawodowymi moŜe być równieŜ związane ryzyko utraty mienia, a takŜe ryzyko
zanieczyszczenia środowiska naturalnego.
Od 1.01.2004 r. zgodnie z art.226 k.p. pracodawca jest zobowiązany do:
•
informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąŜe się z wykonywaną pracą,
•
informowania o zasadach ochrony przed zagroŜeniami,
•
dokonania oceny ryzyka zawodowego i jego dokumentowania oraz stosowania
niezbędnych środków profilaktycznych.
Ocena ryzyka zawodowego jest narzędziem, które pracodawca powinien wykorzystywać do
poprawy warunków pracy.
Ocena ryzyka zawodowego polega na:
•
zidentyfikowaniu zagroŜeń występujących na stanowisku pracy,
•
ustaleniu, jakie i jak cięŜkie urazy lub zachorowania mogą powodować oraz
•
określeniu prawdopodobieństwa wystąpienia tych urazów.
Podczas oceny naleŜy oszacować poziom występującego ryzyka.
JeŜeli ryzyko zawodowe, związane ze zidentyfikowanymi zagroŜeniami, moŜna uznać za
dopuszczalne, wystarczy okresowe powtarzanie oceny.
Jeśli w wyniku oceny okaŜe się, Ŝe poziom ryzyka jest nieakceptowalny, naleŜy przeprowadzić
działania prowadzące do jego wyeliminowania lub ograniczenia.
Ocenę ryzyka zawodowego naleŜy przeprowadzić na wszystkich stanowiskach pracy.
Obowiązek oceny ryzyka zawodowego wynika z wymagań prawa (spójrz na ilustrację). Jej
podstawowym celem jest zapewnienie pracownikom skutecznej ochrony przed zagroŜeniami
występującymi w środowisku pracy.
Zidentyfikowanie podczas oceny ryzyka zawodowego zagroŜeń związanych z pracą i
zastosowanie środków ochrony skutkuje poprawą bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz
ogranicza inne straty.
Ocena ryzyka zawodowego umoŜliwia:
•
sprawdzenie, czy wszystkie zagroŜenia występujące na stanowiskach pracy zostały
właściwie zidentyfikowane, czy jest znane związane z nimi ryzyko i czy stosowane są
odpowiednie środki w celu jego ograniczenia;
•
wykazanie, Ŝe przeprowadzono analizę zagroŜeń i zastosowano właściwe środki
ograniczania związanego z nimi ryzyka;
•
dokonanie odpowiedniego wyboru wyposaŜenia stanowisk pracy, materiałów i substancji
chemicznych oraz właściwej organizacji pracy;
•
ustalenie priorytetów w działaniach zmierzających do eliminowania lub ograniczania
ryzyka;
•
zapewnienie systematycznej poprawy warunków pracy.
Ryzyko zawodowe jest konsekwencją występowania w środowisku pracy czynników
szkodliwych, niebezpiecznych i uciąŜliwych.
Aby zidentyfikować zagroŜenia występujące w miejscu pracy, naleŜy przeprowadzić ocenę ryzyka
zawodowego.
Podstawowym celem oceny ryzyka zawodowego jest zapewnienie pracownikom właściwej
ochrony przed zagroŜeniami. W ten sposób moŜna skutecznie zapobiec wystąpieniu szkodliwych
dla zdrowia następstw tych zagroŜeń.
2.2. Ocena i dokumentowanie ryzyka zawodowego
Czy wiesz, Ŝe…
Wyniki oceny ryzyka zawodowego mają istotne znaczenie dla właściwego planowania działań
prewencyjnych.
Sposób zorganizowania i przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego wpływa na budowanie
ś
wiadomości pracowników oraz zwiększenie ich zaangaŜowania w rozwiązywanie problemów
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zgodnie z wymogami prawa pracodawca ma obowiązek konsultowania z pracownikami działań
dotyczących oceny ryzyka zawodowego i informowania ich o tym ryzyku.
Ocenę ryzyka zawodowego przeprowadzać mogą:
•
pracodawca (w przypadku małych zakładów pracy moŜe on przeprowadzać taką ocenę
samodzielnie),
•
pracownicy wyznaczeni przez pracodawcę,
•
eksperci spoza przedsiębiorstwa.
Osoby przeprowadzające ocenę ryzyka zawodowego powinny znać ogólne zasady oceny tego
ryzyka oraz umieć identyfikować zagroŜenia, a takŜe oceniać ich szkodliwe skutki i formułować
propozycje co do sposobu eliminowania lub ograniczania ryzyka.
NaleŜy unikać zastępowania zespołów złoŜonych z pracowników przedsiębiorstwa przez
ekspertów i sięgać po pomoc z zewnątrz tylko wówczas, gdy wyznaczeni do oceny ryzyka
pracownicy nie potrafią sami dokonać oceny lub rozwiązać istniejących problemów.
Ocena ryzyka zawodowego powinna być traktowana jako proces ciągły, prowadzący do
systematycznej poprawy warunków pracy.
Powinna być powtarzana okresowo, w zaleŜności od występujących zagroŜeń. NaleŜy ją
przeprowadzać równieŜ przed wprowadzeniem kaŜdej zmiany na stanowisku pracy, a takŜe po jej
wprowadzeniu.
Ocenę ryzyka naleŜy powtórzyć, jeŜeli ulegają zmianie informacje wykorzystywane podczas jej
przeprowadzania, takie jak np.:
•
wymagania obowiązujących przepisów,
•
informacje na temat moŜliwych skutków występujących zagroŜeń,
•
informacje o nowych, skuteczniejszych środkach ochrony.
Ocena ryzyka zawodowego moŜe być przeprowadzana "krok po kroku", tak jak obrazuje to
schemat na ilustracji. Wykonujące ją osoby powinny kolejno:
•
zebrać informacje niezbędne do oceny ryzyka,
•
przeanalizować te informacje w celu zidentyfikowania występujących zagroŜeń,
•
oszacować ryzyko związane ze zidentyfikowanymi zagroŜeniami i stwierdzić, czy jest ono
akceptowalne,
•
sformułować zalecenia odnośnie działań eliminujących lub ograniczających ryzyko.
Następstwem oceny powinna być realizacja tych działań.
Do oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy potrzebne są przede wszystkim informacje na
temat:
•
lokalizacji stanowiska pracy i/lub realizowanych na nim zadań,
•
stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów,
•
wykonywanych czynności oraz czasu i sposobu ich wykonywania,
•
pracujących na stanowisku osób (ze szczególnym uwzględnieniem kobiet w ciąŜy,
młodocianych, niepełnosprawnych itp.),
•
zagroŜeń, które juŜ zostały zidentyfikowane,
•
moŜliwych skutków występujących zagroŜeń,
•
stosowanych środków ochrony,
•
wypadków i chorób zawodowych, którym uległy osoby pracujące na danym stanowisku,
•
wymagań prawnych i norm odnoszących się do stanowiska.
Zobacz na ilustracji, co moŜe być źródłem informacji potrzebnych do oceny ryzyka zawodowego.
Identyfikacji zagroŜeń dokonuje się na podstawie analizy zebranych informacji.
Do identyfikacji zagroŜeń wykorzystać moŜna listy kontrolne. Przykład takiej listy moŜesz
zobaczyć w załączniku 1.
Do identyfikacji zagroŜeń naleŜy wykorzystać dotychczasową wiedzę o zagroŜeniach
występujących na analizowanym stanowisku. W kaŜdym przypadku celowe jest sprawdzenie, czy
zostały one prawidłowo zidentyfikowane i czy dostępne informacje są wystarczające do oceny
ryzyka związanego z zagroŜeniem.
Przeprowadzając identyfikację, nie naleŜy poświęcać zbyt wiele uwagi tym zagroŜeniom, które w
sposób oczywisty nie wywołują Ŝadnych szkodliwych następstw.
JeŜeli na stanowisku moŜna zaobserwować występowanie szeregu zdarzeń niepoŜądanych,
których przyczyny nie moŜna ustalić, konieczne jest opisanie występującego problemu i
przeprowadzenie jego dokładniejszej analizy.
Szacując ryzyko związane ze zidentyfikowanym zagroŜeniem, naleŜy ustalić, jakie mogą być
szkodliwe następstwa tego zagroŜenia i jakie jest prawdopodobieństwo, Ŝe one wystąpią.
Zarówno prawdopodobieństwo, jak i cięŜkość następstw danego zdarzenia moŜna opisać przy
pomocy 3-stopniowej skali:
•
małe,
•
ś
rednie,
•
duŜe.
Ryzyko moŜna policzyć przy pomocy tabeli, którą widzisz na ilustracji.
W lekcji poznałeś najwaŜniejsze wiadomości na temat oceny ryzyka zawodowego.
Ocenę tę przeprowadzać mogą:
•
pracodawca,
•
pracownicy wyznaczeni przez pracodawcę,
•
eksperci spoza przedsiębiorstwa.
Powinien być to proces ciągły, prowadzący do systematycznej poprawy warunków pracy.
Ocena ryzyka zawodowego moŜe być przeprowadzana "krok po kroku".
Następstwem oceny powinna być realizacja działań, zmierzających do poprawy bezpieczeństwa
pracy.
Identyfikacji zagroŜeń dokonuje się na podstawie analizy zebranych informacji. NaleŜy
odpowiedzieć na pytania:
•
Czy występują czynniki szkodliwe, niebezpieczne i uciąŜliwe, które mogą stanowić źródło
zagroŜenia?
•
Kto jest naraŜony na oddziaływanie tych czynników?
•
W jaki sposób czynniki te mogą oddziaływać na człowieka?
Szacując ryzyko związane ze zidentyfikowanym zagroŜeniem naleŜy ustalić, jakie mogą być
szkodliwe następstwa zagroŜenia i jakie jest prawdopodobieństwo, Ŝe one wystąpią.
2.3. Działania wynikające z oceny ryzyka
Czy wiesz, Ŝe:
Zgodnie z wymaganiami prawa konieczne jest udokumentowanie przeprowadzonej oceny ryzyka
zawodowego i przekazanie pracownikom informacji o tym ryzyku. Konieczne jest równieŜ
zaplanowanie działań, które mają doprowadzić do wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka
zawodowego.
Działania profilaktyczne przeprowadzone w wyniku oceny ryzyka zawodowego mogą być
opłacalne. Zdaniem amerykańskich ekspertów kaŜdy dolar przeznaczony na działania
prewencyjne daje 4-6 dolarów zysku.
Po oszacowaniu badanego ryzyka naleŜy odpowiedzieć na pytanie: Czy ryzyko moŜna uznać za
dopuszczalne?
Decyzja o uznaniu ryzyka za dopuszczalne lub o konieczności zastosowania odpowiednich
ś
rodków w celu jego redukcji wiąŜe się z ustaleniem kryteriów oceny. Głównym kryterium, które
jest podstawą podejmowania decyzji o akceptacji ryzyka lub o konieczności jego obniŜenia, są
wymagania obowiązujących przepisów i norm technicznych. JeŜeli stwierdzi się, Ŝe obowiązujące
wymagania nie są spełnione, ryzyka nie moŜna zaakceptować.
Na przykład:
Ryzyko zawodowe związane z naraŜeniem na oddziaływanie szkodliwych substancji
chemicznych, przekraczających ustaloną wartość najwyŜszego stęŜenia dopuszczalnego, naleŜy
uznać za niedopuszczalne.
Dopiero po zapewnieniu pracownikowi odpowiednich środków ochrony ryzyko moŜna uznać za
dopuszczalne.
Występowanie ryzyka zawodowego oszacowanego jako duŜe jest zawsze niedopuszczalne.
Dokumentacja oceny powinna zawierać takie podstawowe elementy, jak:
•
nazwa przedsiębiorstwa, stanowiska,
•
nazwisko osoby prowadzącej ocenę oraz datę oceny,
•
stanowisko pracy, wykonywane czynności, uŜywane narzędzia,
•
zagroŜenia zidentyfikowane na stanowisku pracy, czynniki środowiska pracy i ryzyko
zawodowe z nimi związane,
•
stosowane środki ochrony,
•
szczegółowe informacje na temat wprowadzenia dodatkowych środków ochrony,
•
informacje dotyczące ustaleń w sprawie monitorowania zastosowanych środków ochrony.
Istotne jest, aby moŜna było wykazać, Ŝe ocena ryzyka zawodowego została przeprowadzona
właściwie, czyli Ŝe:
•
podczas oceny uwzględniono wszystkie osoby, które mogą być naraŜone na ryzyko,
•
rozwaŜono wszystkie istotne zagroŜenia,
•
podjęte środki zapobiegawcze są właściwe, a ryzyko po ich zastosowaniu moŜna ocenić
jako akceptowalne (średnie lub małe).
Sporządzone zapisy są dowodem, Ŝe wymagania prawa zostały spełnione.
Na ilustracji widzisz wzór formularza, który moŜesz wykorzystać do dokumentowania wyników
oceny ryzyka. MoŜesz takŜe stworzyć własny formularz, lepiej dostosowany do potrzeb Twojej
firmy.
Po przeprowadzeniu oceny ryzyka zawodowego naleŜy:
•
poinformować pracowników o wynikach przeprowadzonej oceny,
•
opracować plany działań, które umoŜliwiają wyeliminowanie ryzyka zawodowego, jego
ograniczenie lub utrzymywanie na stałym poziomie.
Przy planowaniu i podejmowaniu działań w celu eliminacji lub ograniczenia zagroŜeń i
związanego z nimi ryzyka zawodowego naleŜy stosować środki ochronne w następującej
kolejności:
•
ś
rodki techniczne eliminujące lub ograniczające zagroŜenia u źródła,
•
ś
rodki ochrony zbiorowej,
•
ś
rodki organizacyjne i proceduralne (procedury lub instrukcje bezpiecznej pracy),
•
ś
rodki ochrony indywidualnej.
Pamiętaj, Ŝe środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane wyłącznie wówczas, gdy nie
jest moŜliwe ograniczenie ryzyka zawodowego innymi metodami.
Po zrealizowaniu zaplanowanych działań naleŜy przeprowadzić kolejną ocenę ryzyka
zawodowego, umoŜliwiającą sprawdzenie ich skuteczności.
RozwaŜ następujący przykład.
Pan Jan Kowalski pracuje w magazynie. Jego praca obejmuje układanie na półkach oraz
zdejmowanie z nich i przenoszenie do wózków transportowych, stojących o 150 m od magazynu,
paczek o wadze do 20 kg i zwojów papieru o wadze do 35 kg.
Zobacz na ilustracji, jakie ryzyko zawodowe wiąŜe się z pracą Pana Jana oraz jakie środki
ograniczające są stosowane. Następnie zastanów się, jakie dodatkowe środki ochrony naleŜałoby
wprowadzić w przypadku kaŜdego ryzyka.
Najedź na kaŜdy wiersz ostatniej kolumny, aby poznać nasze propozycje.
Skończyłeś ostatnią lekcję dotyczącą oceny ryzyka zawodowego. Przypomnij sobie jeszcze
najwaŜniejsze informacje.
Gdy poziom ryzyka zawodowego nie spełnia wymagań obowiązujących przepisów i norm
technicznych, nie moŜna go zaakceptować. Pamiętaj, Ŝe duŜe ryzyko zawodowe jest zawsze
niedopuszczalne.
Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego jest dowodem, Ŝe wymagania prawa zostały spełnione.
Dla firmy istotne jest, aby moŜna było wykazać, Ŝe ocena ryzyka zawodowego została
przeprowadzona właściwie.
DuŜe i średnie ryzyko naleŜy spróbować zmniejszyć. Małe powinno pozostawać na tym samym
poziomie. Środki, które to umoŜliwią, powinno się stosować w następującej kolejności:
•
ś
rodki techniczne eliminujące lub ograniczające zagroŜenia u źródła,
•
ś
rodki ochrony zbiorowej,
•
ś
rodki organizacyjne i proceduralne,
•
ś
rodki ochrony indywidualnej.