Przedmiot: Ocena Ryzyka Zawodowego 

Temat nr 1  : Ocena  stosowanych  substancji,  materiałów i  procesów technologicznych  w zakresie szkodliwości 
dla zdrowia i zagrożeń wypadkowych. 

Mając  na  względzie  powszechne  w  warunkach  przemysłowych  negatywne  oddziaływanie  na  pracujących 
czynników  towarzyszących  procesom  pracy  Unia  Europejska  (UE)  w  prawodawstwie  i  normach  wprowadziła 
następującą 

terminologię:  

zagrożenie –  potencjalne  źródło  szkody  (urazu  lub  innego  pogorszenia  stanu  zdrowia)  PN-EN  ISO  12100-
1:2005:. 

Termin  „zagrożenie”  może  być  uszczegółowiony  z  podaniem  jego  pochodzenia  (np.  zagrożenie  mechaniczne, 
zagrożenie  elektryczne)  albo  charakteru  oczekiwanej  szkody  (np.  zagrożenie  porażeniem  elektrycznym, 
zagrożenie cięciem, zagrożenie zatruciem, zagrożenie pożarem).  
W myśl tej definicji zagrożenie: 

 



 

istnieje  stale  podczas  zgodnego  z  przeznaczeniem  użytkowania  maszyny  (np.  ruch   niebezpiecznych 
części  przemieszczających  się,  łuk  elektryczny  w  czasie  spawania,  niewłaściwa  pozycja  ciała,  emisja 
hałasu, wysoka temperatura); 

 



 

albo 

może 

wystąpić 

nieoczekiwanie 

(np. 

wybuch, 

zagrożenie 

zgnieceniem  

w  wyniku   niezamierzonego/nieoczekiwanego//  uruchomienia,  wyrzucenia  części  w  wyniku  pęknięcia, 
upadek  
z powodu przyśpieszenia/zahamowania). 

 
sytuacja zagrożenia – sytuacja, w której osoba jest narażona co najmniej na jedno zagrożenie. Narażenie może 
spowodować szkodę natychmiast lub po pewnym czasie wg PN-EN ISO 12100:2005  
ryzyko  (zawodowe) –  kombinacja  prawdopodobieństwa  wystąpienia  szkody  (urazu  lub  pogorszenia  stanu 
zdrowia) i ciężkości tej szkody wg PN-EN ISO 12100-1:2005  
 
W 

związku 

z 

akcesją 

Polski 

do 

Unii 

Europejskiej 

przyjęta 

tu 

sekwencja:  

 
  

  

  

  

  zagrożenie → sytuacja 

zagrożenia → ryzyko 

zawodowe  

 
wyparła, 

dotychczas 

stosowaną 

w 

Polsce 

terminologiczną 

sekwencję:  

 
czynnik(niebezpieczny, 

szkodliwy, 

uciążliwy) 

→zagrożenie → ryzyko 

zawodowe  

 
gdzie wg PN-Z-08052:1980 i PN-N-18004:2001 : 
niebezpieczny  czynnik  (n) występujący  w  procesie  pracy  –  czynnik,  którego  oddziaływanie  na  pracującego 
prowadzi lub może prowadzić do urazu (natychmiast),  
szkodliwy czynnik (s) występujący w procesie pracy - czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi 
lub  może  prowadzić  do  schorzenia.  W  zależności  od  poziomu  oddziaływania  lub  innych  warunków  czynnik 
szkodliwy może stać się niebezpieczny, np. hałas.  
czynnik  uciążliwy  (u) wg  PN-18004:2001-  to,  którego  oddziaływanie  na  pracującego  może  spowodować  złe 
samopoczucie  lub  nadmierne  zmęczenie  nie  prowadząc  do  trwałego  pogorszenia  stanu  zdrowia  człowieka.  
 
Natomiast zagrożenie – to oddziaływanie ww. czynników na człowieka, czyli występowało ono wówczas, gdy 
człowiek  był  narażony  (eksponowany,  wystawiony)  na  oddziaływanie  czynnika  (przekraczające  dopuszczalne 
wartości parametrów charakteryzujących to oddziaływanie).  
Termin zagrożenie stosować  należy  zamiast,  stosowanego  głównie  przez  medyków  i  chemików,  terminu 
narażenie w przypadku gdy dotyczy to narażenia zdrowia lub życia.  
Narażenie –  jest  to  bowiem  „wystawianie  kogoś  lub  czegoś  na  niebezpieczeństwo,  na  działanie  czegoś 
szkodliwego…. ” . 
W  związku  z  tym,  że  obecnie  w  Polsce  stosowane  są  obie  terminologie  musimy  pamiętać  o  podanych  wyżej 
wzajemnych 

zależnościach 

terminologicznych, 

przedstawionych 

schematycznie 

na 

rys. 

1.  

Zagrożenia zawodowe - Podstawowa terminologia  

 

 

 

Rys. 1. Schemat zależności między terminologią UE a terminologią polską stosowaną przed akcesją do UE 
 
 
Poniżej 

podano 

również 

niektóre 

powszechnie 

stosowane 

terminy 

i 

ich 

definicje:  

strefa  zagrożenia (niebezpieczna)  –  strefa,  w  której  występuje  ryzyko  dla  zdrowia  lub  bezpieczeństwa 
pracownika, pracownik  narażony –   to  pracownik  znajdujący  się  w  strefie  zagrożenia  (niebezpiecznej),  
ryzyko 

resztkowe – 

ryzyko 

pozostające 

po 

zastosowaniu 

środków 

ochronnych.  

 
Wyróżnia się: 

 



 

ryzyko pozostające po zastosowaniu środków ochronnych przez projektanta, 

 



 

ryzyko pozostające po zastosowaniu wszelkich środków ochronnych. 

 
dostateczne  zmniejszenie  ryzyka –  zmniejszenie  ryzyka,  które,  uwzględniając  aktualny  stan  nauki  i  techniki, 
odpowiada co najmniej wymaganiom prawnym  

 

Przedmiot: Ocena Ryzyka Zawodowego 

Temat nr 2: Charakterystyka środowiska pracy pod względem występowania czynników szkodliwych i 
uciążliwych - wprowadzenie 

Czynniki szkodliwe w środowisku pracy- to czynniki, których oddziaływanie na pracownika prowadzi lub 
może prowadzić do powstania choroby zawodowej lub innego schorzenia związanego z wykonywaną pracą. 



 

czynniki fizyczne np. hałas, 



 

czynniki chemiczne np. benzen, 



 

pyły np. pył drzewa twardego.  

Czynniki uciążliwe w środowisku pracy- to czynniki, których oddziaływanie na pracownika może być 
przyczyną złego samopoczucie lub nadmiernego zmęczenia, które nie prowadzi jednak do trwałego pogorszenia 
stanu zdrowia. Mogą one jednak prowadzić do dłuższej nieobecności pracownika z powodu choroby i obniżenia 
wydajności. Do głównych czynników o charakterze uciążliwym zaliczyć można następujące kategorie: 



 

Mikroklimat 



 

Monotonia 



 

Obciążenie psychiczne 



 

Obciążenie statyczne 



 

Oświetlenie 



 

Wysiłek fizyczny 

 

 

Temat  nr  3  Charakterystyka  środowiska  pracy  pod  względem  występowania  czynników  szkodliwych  i 
uciążliwych – hałas i drgania mechaniczne 

 

HAŁAS 

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI I PRACY z dnia 5 sierpnia 2005 r. 

w  sprawie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  przy  pracach  związanych  z  narażeniem  na  hałas  lub  drgania 
mechaniczne 

§ 4. 1. Pracodawca  ocenia  ryzyko  zawodowe  związane  z  narażeniem  pracowników  na  hałas  lub  drgania 
mechaniczne,  wynikające  z  cech  miejsca  pracy  oraz  ze  stosowanych  w  konkretnych  warunkach  środków  lub 
procesów pracy, ze szczególnym uwzględnieniem: 

1) 

poziomu  i  rodzaju  narażenia,  włącznie  z  narażeniem  na  hałas  impulsowy  lub  drgania  mechaniczne 

przerywane i powtarzające się wstrząsy; 

2) 

czasu trwania narażenia, w tym  czasu pracy w godzinach nadliczbowych, oraz obowiązujących  u 

pracodawcy systemów i rozkładów czasu pracy; 

3) 

wartości NDN oraz wartości progów działania dla hałasu lub drgań mechanicznych; 

4) 

skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, w tym należących do grup szczególnego ryzyka; 

5) 

skutków dla  zdrowia  i bezpieczeństwa  pracowników  wynikających z  interakcji pomiędzy hałasem  i 

drganiami mechanicznymi; 

6) 

informacji  dotyczących  poziomu  emisji  hałasu  lub  drgań  mechanicznych,  dostarczanych  przez 

producenta środków pracy; 

7) 

istnienia  alternatywnych  środków  pracy,  zaprojektowanych  do  ograniczenia  emisji  hałasu  lub  drgań 

mechanicznych;  

8) 

informacji uzyskanych w wyniku profilaktycznych badań lekarskich pracowników; 

9) 

pośrednich skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracownika, wynikających z interakcji pomiędzy 

hałasem i sygnałami bezpieczeństwa lub innymi dźwiękami, które pracownik powinien obserwować w celu 
ograniczenia ryzyka wypadku przy pracy; 

10) 

skutków  dla  zdrowia  i  bezpieczeństwa  pracownika,  wynikających  z  interakcji  pomiędzy  hałasem  i 

substancjami  chemicznymi  o  działaniu  szkodliwym  na  narząd  słuchu  (substancjami  ototoksycznymi),  jeżeli 
umożliwia to stan wiedzy technicznej i medycznej; 

11) 

dostępności  środków  ochrony  indywidualnej  przed  hałasem  lub  drganiami  mechanicznymi  o 

odpowiedniej charakterystyce tłumienia; 

12) 

pośrednich skutków  dla  zdrowia  i bezpieczeństwa  pracownika,  wynikających z  oddziaływań drgań 

mechanicznych na środki pracy lub miejsce pracy, takich jak zakłócenia stabilności konstrukcji lub złączy, 
utrudnione  operowanie  elementami  sterowniczymi,  nieprawidłowości  w  odczytach  wskazań  aparatury 
kontrolno-pomiarowej; 

13) 

wpływu  niskich  temperatur  i  zwiększonej  wilgotności  na  pracowników  narażonych  na  działanie 

drgań mechanicznych, a szczególnie drgań miejscowych.  

§ 5. 1. Pracodawca  eliminuje  u  źródła  ryzyko  zawodowe  związane  z  narażeniem  na  hałas  lub  drgania 
mechaniczne  albo  ogranicza  je  do  możliwie  najniższego  poziomu,  uwzględniając  dostępne  rozwiązania 
techniczne oraz postęp naukowo-techniczny. 

2. Na  podstawie  oceny  ryzyka  zawodowego,  o  której  mowa  w  §  4,  po  osiągnięciu  lub  przekroczeniu  w 
środowisku pracy przez wielkości charakteryzujące: 

 

1) 

hałas - wartości NDN, 

 

2) 

drgania mechaniczne - wartości progów działania 

pracodawca sporządza i wprowadza w życie program działań organizacyjno-technicznych  zmierzających 
do  ograniczenia  narażenia  na  hałas  lub  drgania  mechaniczne  oraz  dostosowuje  te  działania  do  potrzeb 
pracowników należących do grup szczególnego ryzyka. 

DRGANIA MECHANICZNE 

Długotrwałe oddziaływanie drgań  mechanicznych prowadzi do powstania u człowieka nieodwracalnych zmian 
w różnych narządach i układach. Ich zespół nazywany jest chorobą wibracyjną. Objawy choroby mają charakter 
indywidualny, związany  najczęściej ze specyfiką  wykonywanego zawodu. Początkowo pojawiają się okresowe 
zaburzenia czucia końców palców oraz bóle kończyn górnych. W późniejszym okresie zaburzenia czucia palców 
i dłoni utrwalają się, coraz częstsze są bóle rąk, obniża się ich temperatura. 

Wibracją  nazywamy  drgania,  które  oddziałują  na  człowieka  wskutek  bezpośredniego  kontaktu  z  jego  ciałem 
drgającego elementu maszyny, narzędzia lub urządzenia. Drgania ciał sprężystych o częstotliwościach niższych 
od  20  Hz  organizm  człowieka  odczuwa  jako  wibracje,  a  drgania  o  częstotliwościach  powyżej  20  Hz  – 
jednocześnie  jako  wibracje  i  jako  dźwięki.  Bardzo  istotny  wpływ  na  biologiczne  oddziaływanie  wibracji  ma 
zjawisko  rezonansu.  U  człowieka  narażonego  na  wibrację,  w  poszczególnych  narządach  lub  częściach  ciała 
mogą nastąpić obrażenia mechaniczne (uszkodzenia elastycznych powiązań narządów). Gdy zdolność tłumienia 
drgań przez narządy, mięśnie i inne tkanki, płyn otrzewnowy oraz powietrze i gazy znajdujące się w narządach 
jest  niewystarczająca,  aby  ostatecznie  wytłumić  rezonansowe  drgania  narządów  wewnętrznych,  dochodzi  do 
obrażeń mechanicznych.  

Jeżeli na drgania narażone są oddzielne części ciała, wówczas mamy do czynienia z wibracją lokalną, natomiast 
przy oddziaływaniu drgań pracujących maszyn i urządzeń (np. drgające siedzenia, pomosty robocze itp.) na cały 
organizm - mamy do czynienia z wibracją ogólną. 

Ważnym  czynnikiem  wpływającym  na  natężenie  przenoszenia  drgań  z  narzędzi  pracy  na  ciało  człowieka  jest 
wkładany w pracę wysiłek fizyczny. Wzrost napięcia mięśni w czasie pracy powoduje „ściślejszy” kontakt, np. 
rąk z drgającym narzędziem, a tym samym przyczynia się do wzrostu przenoszenia drgań na ciało. Najsilniejsze 
skutki  oddziaływania  wibracji  występują  przy  częstotliwościach  do  35  Hz,  a  zwłaszcza  w  zakresie  2-20  Hz, 
kiedy  to  rezonans  narządów  i  silne  podrażnienie  błędnika  są  przyczyną  najsilniejszych  skutków  działania 
wibracji  na  człowieka  w  środowisku  wibracyjnym,  objawiające  się  najczęściej  utrudnionym  oddychaniem, 
bezdechem, bólem w klatce piersiowej i jamie brzusznej, mimowolnymi skurczami mięśni, drganiami szczęki, 
zawrotami głowy utrudnieniem mowy, parciem na mocz, wzrostem napięcia mięśniowego oraz ogólnym, złym 
samopoczuciem. 

Przebywanie pod wpływem wibracji powoduje powstanie zmęczenia ogólnego, czego najbardziej odczuwalnym 
skutkiem  jest  zmniejszenie  natężenia  uwagi,  konieczność  częstych  i  coraz  dłuższych  przerw  w  koncentracji 
uwagi na czynnościach umysłowych i ruchowych. Człowiek zaczyna coraz wolniej reagować na bodźce świetlne 
i  dźwiękowe.  Zmniejszenie  ostrości  wzroku  szczególnie  zaznacza  się  przy  częstotliwościach  25-40  Hz,  co 
prowadzi  do  trudności  lub  błędów  w  odczytywaniu  wskazań  czujników  i  zegarów,  zawężenia  pola  widzenia, 
opóźnienia postrzegania i mylnego rozróżnianie barw, a w konsekwencji – zagrożenia wypadkowego. 

W  wyniku  długotrwałego  oddziaływania  drgań  mechanicznych  dochodzi  często  do  powstania  u  człowieka 
nieodwracalnych zmian w różnych narządach i układach. Zespół tych zmian nazywany jest chorobą wibracyjną. 
Pierwsze objawy choroby  wibracyjnej pojawiają  się  najczęściej po 3-4 latach pracy. Objawy chorobowe  mają 
charakter  indywidualny,  związany  najczęściej  ze  specyfiką  wykonywanego  zawodu.  W  okresie  początkowym 
pojawiają  się  okresowe  zaburzenia  czucia  końców  palców  (czucie  zbyt  małe  lub  nadwrażliwość)  oraz  bóle 
kończyn górnych. W następnym okresie zaburzenia czucia palców i dłoni utrwalają się, coraz częstsze są bóle 
rąk, obniża się ich temperatura. Zmiany w układzie nerwowym prowadzą do nerwicy, zaburzeń snu i osłabienie 
pamięci - z jednoczesnym osłabieniem ogólnym. 

Wibracji  powinno  się  zapobiegać  przede  wszystkim  poprzez  konstruowanie  i  używanie  takich  narzędzi,  które 
podczas  pracy  nie  wytwarzają  drgań  o  parametrach  przekraczających  dopuszczalne  normy,  albo  wyposażenie 
uchwytów ręcznych tych maszyn w elementy amortyzujące. Jeżeli takie rozwiązania nie są możliwe, pracownicy 
obsługujący narzędzia wibracyjne, powinni mieć czas pracy tymi narzędziami skrócony do 2/3 trwania zmiany 
roboczej, albo wprowadzenie 10-15-minutowych przerw po każdych 60 minutach pracy.