Przedmiot: Ocena Ryzyka Zawodowego

Temat nr 1 : Ocena stosowanych substancji, materiałów i procesów technologicznych w zakresie szkodliwości
dla zdrowia i zagrożeń wypadkowych.

Mając na względzie powszechne w warunkach przemysłowych negatywne oddziaływanie na pracujących
czynników towarzyszących procesom pracy Unia Europejska (UE) w prawodawstwie i normach wprowadziła
następującą

terminologię:

zagrożenie – potencjalne źródło szkody (urazu lub innego pogorszenia stanu zdrowia) PN-EN ISO 12100-
1:2005:.

Termin „zagrożenie” może być uszczegółowiony z podaniem jego pochodzenia (np. zagrożenie mechaniczne,
zagrożenie elektryczne) albo charakteru oczekiwanej szkody (np. zagrożenie porażeniem elektrycznym,
zagrożenie cięciem, zagrożenie zatruciem, zagrożenie pożarem).
W myśl tej definicji zagrożenie:



istnieje stale podczas zgodnego z przeznaczeniem użytkowania maszyny (np. ruch niebezpiecznych
części przemieszczających się, łuk elektryczny w czasie spawania, niewłaściwa pozycja ciała, emisja
hałasu, wysoka temperatura);



albo

może

wystąpić

nieoczekiwanie

(np.

wybuch,

zagrożenie

zgnieceniem

w wyniku niezamierzonego/nieoczekiwanego// uruchomienia, wyrzucenia części w wyniku pęknięcia,
upadek
z powodu przyśpieszenia/zahamowania).

sytuacja zagrożenia – sytuacja, w której osoba jest narażona co najmniej na jedno zagrożenie. Narażenie może
spowodować szkodę natychmiast lub po pewnym czasie wg PN-EN ISO 12100:2005
ryzyko (zawodowe) – kombinacja prawdopodobieństwa wystąpienia szkody (urazu lub pogorszenia stanu
zdrowia) i ciężkości tej szkody wg PN-EN ISO 12100-1:2005

W

związku

z

akcesją

Polski

do

Unii

Europejskiej

przyjęta

tu

sekwencja:

zagrożenie → sytuacja

zagrożenia → ryzyko

zawodowe

wyparła,

dotychczas

stosowaną

w

Polsce

terminologiczną

sekwencję:

czynnik(niebezpieczny,

szkodliwy,

uciążliwy)

→zagrożenie → ryzyko

zawodowe

gdzie wg PN-Z-08052:1980 i PN-N-18004:2001 :
niebezpieczny czynnik (n) występujący w procesie pracy – czynnik, którego oddziaływanie na pracującego
prowadzi lub może prowadzić do urazu (natychmiast),
szkodliwy czynnik (s) występujący w procesie pracy - czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi
lub może prowadzić do schorzenia. W zależności od poziomu oddziaływania lub innych warunków czynnik
szkodliwy może stać się niebezpieczny, np. hałas.
czynnik uciążliwy (u) wg PN-18004:2001- to, którego oddziaływanie na pracującego może spowodować złe
samopoczucie lub nadmierne zmęczenie nie prowadząc do trwałego pogorszenia stanu zdrowia człowieka.

Natomiast zagrożenie – to oddziaływanie ww. czynników na człowieka, czyli występowało ono wówczas, gdy
człowiek był narażony (eksponowany, wystawiony) na oddziaływanie czynnika (przekraczające dopuszczalne
wartości parametrów charakteryzujących to oddziaływanie).
Termin zagrożenie stosować należy zamiast, stosowanego głównie przez medyków i chemików, terminu
narażenie w przypadku gdy dotyczy to narażenia zdrowia lub życia.
Narażenie – jest to bowiem „wystawianie kogoś lub czegoś na niebezpieczeństwo, na działanie czegoś
szkodliwego…. ” .
W związku z tym, że obecnie w Polsce stosowane są obie terminologie musimy pamiętać o podanych wyżej
wzajemnych

zależnościach

terminologicznych,

przedstawionych

schematycznie

na

rys.

1.

Zagrożenia zawodowe - Podstawowa terminologia

Rys. 1. Schemat zależności między terminologią UE a terminologią polską stosowaną przed akcesją do UE


Poniżej

podano

również

niektóre

powszechnie

stosowane

terminy

i

ich

definicje:

strefa zagrożenia (niebezpieczna) – strefa, w której występuje ryzyko dla zdrowia lub bezpieczeństwa
pracownika, pracownik narażony – to pracownik znajdujący się w strefie zagrożenia (niebezpiecznej),
ryzyko

resztkowe –

ryzyko

pozostające

po

zastosowaniu

środków

ochronnych.

Wyróżnia się:



ryzyko pozostające po zastosowaniu środków ochronnych przez projektanta,



ryzyko pozostające po zastosowaniu wszelkich środków ochronnych.

dostateczne zmniejszenie ryzyka – zmniejszenie ryzyka, które, uwzględniając aktualny stan nauki i techniki,
odpowiada co najmniej wymaganiom prawnym

Przedmiot: Ocena Ryzyka Zawodowego

Temat nr 2: Charakterystyka środowiska pracy pod względem występowania czynników szkodliwych i
uciążliwych - wprowadzenie

Czynniki szkodliwe w środowisku pracy- to czynniki, których oddziaływanie na pracownika prowadzi lub
może prowadzić do powstania choroby zawodowej lub innego schorzenia związanego z wykonywaną pracą.



czynniki fizyczne np. hałas,



czynniki chemiczne np. benzen,



pyły np. pył drzewa twardego.

Czynniki uciążliwe w środowisku pracy- to czynniki, których oddziaływanie na pracownika może być
przyczyną złego samopoczucie lub nadmiernego zmęczenia, które nie prowadzi jednak do trwałego pogorszenia
stanu zdrowia. Mogą one jednak prowadzić do dłuższej nieobecności pracownika z powodu choroby i obniżenia
wydajności. Do głównych czynników o charakterze uciążliwym zaliczyć można następujące kategorie:



Mikroklimat



Monotonia



Obciążenie psychiczne



Obciążenie statyczne



Oświetlenie



Wysiłek fizyczny

Temat nr 3 Charakterystyka środowiska pracy pod względem występowania czynników szkodliwych i
uciążliwych – hałas i drgania mechaniczne

HAŁAS

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI I PRACY z dnia 5 sierpnia 2005 r.

w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania
mechaniczne

§ 4. 1. Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe związane z narażeniem pracowników na hałas lub drgania
mechaniczne, wynikające z cech miejsca pracy oraz ze stosowanych w konkretnych warunkach środków lub
procesów pracy, ze szczególnym uwzględnieniem:

1)

poziomu i rodzaju narażenia, włącznie z narażeniem na hałas impulsowy lub drgania mechaniczne

przerywane i powtarzające się wstrząsy;

2)

czasu trwania narażenia, w tym czasu pracy w godzinach nadliczbowych, oraz obowiązujących u

pracodawcy systemów i rozkładów czasu pracy;

3)

wartości NDN oraz wartości progów działania dla hałasu lub drgań mechanicznych;

4)

skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, w tym należących do grup szczególnego ryzyka;

5)

skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników wynikających z interakcji pomiędzy hałasem i

drganiami mechanicznymi;

6)

informacji dotyczących poziomu emisji hałasu lub drgań mechanicznych, dostarczanych przez

producenta środków pracy;

7)

istnienia alternatywnych środków pracy, zaprojektowanych do ograniczenia emisji hałasu lub drgań

mechanicznych;

8)

informacji uzyskanych w wyniku profilaktycznych badań lekarskich pracowników;

9)

pośrednich skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracownika, wynikających z interakcji pomiędzy

hałasem i sygnałami bezpieczeństwa lub innymi dźwiękami, które pracownik powinien obserwować w celu
ograniczenia ryzyka wypadku przy pracy;

10)

skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracownika, wynikających z interakcji pomiędzy hałasem i

substancjami chemicznymi o działaniu szkodliwym na narząd słuchu (substancjami ototoksycznymi), jeżeli
umożliwia to stan wiedzy technicznej i medycznej;

11)

dostępności środków ochrony indywidualnej przed hałasem lub drganiami mechanicznymi o

odpowiedniej charakterystyce tłumienia;

12)

pośrednich skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracownika, wynikających z oddziaływań drgań

mechanicznych na środki pracy lub miejsce pracy, takich jak zakłócenia stabilności konstrukcji lub złączy,
utrudnione operowanie elementami sterowniczymi, nieprawidłowości w odczytach wskazań aparatury
kontrolno-pomiarowej;

13)

wpływu niskich temperatur i zwiększonej wilgotności na pracowników narażonych na działanie

drgań mechanicznych, a szczególnie drgań miejscowych.

§ 5. 1. Pracodawca eliminuje u źródła ryzyko zawodowe związane z narażeniem na hałas lub drgania
mechaniczne albo ogranicza je do możliwie najniższego poziomu, uwzględniając dostępne rozwiązania
techniczne oraz postęp naukowo-techniczny.

2. Na podstawie oceny ryzyka zawodowego, o której mowa w § 4, po osiągnięciu lub przekroczeniu w
środowisku pracy przez wielkości charakteryzujące:

1)

hałas - wartości NDN,

2)

drgania mechaniczne - wartości progów działania

pracodawca sporządza i wprowadza w życie program działań organizacyjno-technicznych zmierzających
do ograniczenia narażenia na hałas lub drgania mechaniczne oraz dostosowuje te działania do potrzeb
pracowników należących do grup szczególnego ryzyka.

DRGANIA MECHANICZNE

Długotrwałe oddziaływanie drgań mechanicznych prowadzi do powstania u człowieka nieodwracalnych zmian
w różnych narządach i układach. Ich zespół nazywany jest chorobą wibracyjną. Objawy choroby mają charakter
indywidualny, związany najczęściej ze specyfiką wykonywanego zawodu. Początkowo pojawiają się okresowe
zaburzenia czucia końców palców oraz bóle kończyn górnych. W późniejszym okresie zaburzenia czucia palców
i dłoni utrwalają się, coraz częstsze są bóle rąk, obniża się ich temperatura.

Wibracją nazywamy drgania, które oddziałują na człowieka wskutek bezpośredniego kontaktu z jego ciałem
drgającego elementu maszyny, narzędzia lub urządzenia. Drgania ciał sprężystych o częstotliwościach niższych
od 20 Hz organizm człowieka odczuwa jako wibracje, a drgania o częstotliwościach powyżej 20 Hz –
jednocześnie jako wibracje i jako dźwięki. Bardzo istotny wpływ na biologiczne oddziaływanie wibracji ma
zjawisko rezonansu. U człowieka narażonego na wibrację, w poszczególnych narządach lub częściach ciała
mogą nastąpić obrażenia mechaniczne (uszkodzenia elastycznych powiązań narządów). Gdy zdolność tłumienia
drgań przez narządy, mięśnie i inne tkanki, płyn otrzewnowy oraz powietrze i gazy znajdujące się w narządach
jest niewystarczająca, aby ostatecznie wytłumić rezonansowe drgania narządów wewnętrznych, dochodzi do
obrażeń mechanicznych.

Jeżeli na drgania narażone są oddzielne części ciała, wówczas mamy do czynienia z wibracją lokalną, natomiast
przy oddziaływaniu drgań pracujących maszyn i urządzeń (np. drgające siedzenia, pomosty robocze itp.) na cały
organizm - mamy do czynienia z wibracją ogólną.

Ważnym czynnikiem wpływającym na natężenie przenoszenia drgań z narzędzi pracy na ciało człowieka jest
wkładany w pracę wysiłek fizyczny. Wzrost napięcia mięśni w czasie pracy powoduje „ściślejszy” kontakt, np.
rąk z drgającym narzędziem, a tym samym przyczynia się do wzrostu przenoszenia drgań na ciało. Najsilniejsze
skutki oddziaływania wibracji występują przy częstotliwościach do 35 Hz, a zwłaszcza w zakresie 2-20 Hz,
kiedy to rezonans narządów i silne podrażnienie błędnika są przyczyną najsilniejszych skutków działania
wibracji na człowieka w środowisku wibracyjnym, objawiające się najczęściej utrudnionym oddychaniem,
bezdechem, bólem w klatce piersiowej i jamie brzusznej, mimowolnymi skurczami mięśni, drganiami szczęki,
zawrotami głowy utrudnieniem mowy, parciem na mocz, wzrostem napięcia mięśniowego oraz ogólnym, złym
samopoczuciem.

Przebywanie pod wpływem wibracji powoduje powstanie zmęczenia ogólnego, czego najbardziej odczuwalnym
skutkiem jest zmniejszenie natężenia uwagi, konieczność częstych i coraz dłuższych przerw w koncentracji
uwagi na czynnościach umysłowych i ruchowych. Człowiek zaczyna coraz wolniej reagować na bodźce świetlne
i dźwiękowe. Zmniejszenie ostrości wzroku szczególnie zaznacza się przy częstotliwościach 25-40 Hz, co
prowadzi do trudności lub błędów w odczytywaniu wskazań czujników i zegarów, zawężenia pola widzenia,
opóźnienia postrzegania i mylnego rozróżnianie barw, a w konsekwencji – zagrożenia wypadkowego.

W wyniku długotrwałego oddziaływania drgań mechanicznych dochodzi często do powstania u człowieka
nieodwracalnych zmian w różnych narządach i układach. Zespół tych zmian nazywany jest chorobą wibracyjną.
Pierwsze objawy choroby wibracyjnej pojawiają się najczęściej po 3-4 latach pracy. Objawy chorobowe mają
charakter indywidualny, związany najczęściej ze specyfiką wykonywanego zawodu. W okresie początkowym
pojawiają się okresowe zaburzenia czucia końców palców (czucie zbyt małe lub nadwrażliwość) oraz bóle
kończyn górnych. W następnym okresie zaburzenia czucia palców i dłoni utrwalają się, coraz częstsze są bóle
rąk, obniża się ich temperatura. Zmiany w układzie nerwowym prowadzą do nerwicy, zaburzeń snu i osłabienie
pamięci - z jednoczesnym osłabieniem ogólnym.

Wibracji powinno się zapobiegać przede wszystkim poprzez konstruowanie i używanie takich narzędzi, które
podczas pracy nie wytwarzają drgań o parametrach przekraczających dopuszczalne normy, albo wyposażenie
uchwytów ręcznych tych maszyn w elementy amortyzujące. Jeżeli takie rozwiązania nie są możliwe, pracownicy
obsługujący narzędzia wibracyjne, powinni mieć czas pracy tymi narzędziami skrócony do 2/3 trwania zmiany
roboczej, albo wprowadzenie 10-15-minutowych przerw po każdych 60 minutach pracy.