ANDROLOGIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

www.weterynaria.elamed.pl

MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2007

66

wad plemników a ich ruchliwością oraz
stwierdzono, że gamety kocurów z du-
żym odsetkiem wad morfologicznych
mają mniejszą zdolność penetracji oocy-
tów in vitro, w porównaniu z plemnika-
mi pochodzącymi z nasienia o niskim
wskaźniku wad (8). Uzyskanie potom-
stwa w wyniku krycia kocurem, którego
nasienie reprezentuje gorszą jakość, jest
możliwe, jakkolwiek znalezienie odpo-
wiedzi na pytanie o przyczyny obniżonej
zapładnianości samic jest bardziej skom-
plikowane, aniżeli stwierdzenie całkowi-
tej bezpłodności samca (5).

Zaawansowane zmiany w ejakulatach

kotów oprócz teratozoospermii to azo-
ospermia (brak plemników w nasieniu),
ciężka oligospermia (bardzo niska kon-
centracja), astenozoospermia (komór-
ki nieruchliwe), (1). Zaobserwowano, że
stosunek plemników z wadami morfolo-
gicznymi do gamet prawidłowych może
się wahać w różnych ejakulatach pocho-
dzących od tego samego kocura, z tego
względu jednokrotne pobranie nasienia
od danego osobnika i wykonanie na jego
podstawie spermiogramu nie jest obiek-
tywne (2).

W chwili obecnej metodyka oceny ja-

kości nasienia jest bardzo szeroka, a jej
wachlarz obejmuje wykorzystanie me-
tod manualnych, jak również technik
wykorzystujących użycie nowoczesne-
go sprzętu i mniejszych nakładów pracy
człowieka. Standardowo do oceny budo-
wy morfologicznej plemników stosuje się
zróżnicowane barwienia, które umożli-
wiają uwidocznienie i dokładną ocenę
poszczególnych wad morfologicznych.
Wykonanie rozmazu z nasienia i zabar-
wienie jedną z wielu dostępnych tech-
nik pozwala wyróżnić następujące wady:
główki gruszkowate, o nieprawidłowym
konturze, zwężone u podstawy, wąskie,
niedorozwinięte, luźne albo podwój-
ne główki, mikro- i makrocefalię; część
barwników umożliwia zaobserwowanie
wad i zmian akrosomów (5, 9).

We wstawce można wykryć takie nie-

prawidłowości, jak załamana, podwójna
wstawka, nieregularne ułożenie mito-

Znajomość fizjologii i patologii rozrodu
kotów stanowi coraz potężniejsze wy-
zwanie dla lekarzy weterynarii. Liczeb-
ność kotów jako zwierząt utrzymywa-
nych w charakterze towarzysza w domu
oraz zwierzęcia, z którym właściciel wią-
że plany hodowlane, wymusza niejako
na lekarzach konieczność dobrego opa-
nowania warsztatu związanego z rozro-
dem kotów. W Polsce bardzo popularne
obecnie są wystawy kotów i wiele osób,
które nie może sobie pozwolić na posia-
danie psa, decyduje się na kupno kota ra-
sowego. Wydaje się, że era kastracji ko-
tów i kotek oraz odraczania rui jako je-
dynej działalności lekarskiej związanej
z rozrodem u tego gatunku należy już do
przeszłości. Coraz powszechniej mamy
do czynienia z problemami w rozrodzie
kotów rasowych, a natura tego zjawiska
jest wieloczynnikowa.

W przypadku kotów przeznaczo-

nych do hodowli pobieranie nasienia
na sztuczną pochwę wydaje się najroz-
sądniejszym sposobem. Problemem jest
jednak trudność w przyuczeniu samca do
oddawania nasienia tą metodą.

Podczas oceny plemników kota prze-

prowadza się przede wszystkim badania
należące do uzupełniających metod oceny
nasienia. Określa się koncentrację plem-
ników, ich ruchliwość oraz odsetek wad
morfologicznych. Standardowo do oceny
budowy morfologicznej plemników sto-
suje się zróżnicowane barwienia, które
umożliwiają uwidocznienie i dokładną
ocenę poszczególnych wad morfologicz-
nych. Plemniki przedstawicieli rodziny
Felidae charakteryzują się znacznym od-
setkiem wad. W przypadku kota domo-
wego odsetek plemników prawidłowych
po wypłukaniu z najądrzy oscyluje wo-
kół 60-70%.

Do stwierdzenia, że niska różnorod-

ność genetyczna przyczynia się do wzro-
stu plejomorfizmu w nasieniu, skut-
kującego pogorszeniem wskaźników
rozrodu, przychyla się wielu naukow-
ców zajmujących się rozrodem Felidae
(3, 5, 8, 10, 11, 17). Wykazano istnienie
ujemnej korelacji pomiędzy odsetkiem

dr n. wet. Marta Siemieniuch, dr n. wet. Wiesław Bielas

Zakład Immunologii Rozrodu, Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN, Olsztyn

Abstract

Nowadays breeding pure-breed cats is
presenting an increasing problem of mul-
tifactorial background. Breeding a small
number of animals and limiting a gene-
tic diversity of the population favour the
occurrence of this problem.
The evaluation of semen in toms is hin-
dered by two major factors. The minor
amount of ejaculate, i.e. 0,034-0,4 ml,
obtained while collecting it into an ar-
tificial vagina is the first disadvantage.
The second one is connected with the
techniques of collecting the ejaculate
from the tom. There are three key me-
thods: collecting into the artificial vagi-
na, electroejaculation and post-neute-
ring epididymis lavage.

Key words

Cat, andrological examination, semen
evaluation

Streszczenie

Coraz powszechniej mamy do czynie-
nia z problemami w rozrodzie kotów
rasowych, a natura tego zjawiska jest
wieloczynnikowa. Wystąpieniu tych
problemów sprzyja wykorzystanie nie-
wielkiej liczby zwierząt do rozrodu i za-
wężanie genetycznego zróżnicowania
populacji.
Ocena nasienia kota napotyka dwa za-
sadnicze problemy. Pierwszym z nich
jest niewielka objętość ejakulatu, wy-
nosząca 0,034-0,04 ml podczas po-
bierania na sztuczną pochwę. Druga
niedogodność związana jest z moż-
liwością pobrania ejakulatu od kota.
Istnieją trzy główne metody pobiera-
nia nasienia od kocura: pobieranie na-
sienia przy pomocy sztucznej pochwy,
elektroejakulacja oraz pokastracyjne
płukanie najądrzy.

Słowa kluczowe

kot, badanie andrologiczne, ocena na-
sienia

Nasienie

kota domowego

METODY OCENY

ANDROLOGIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

www.weterynaria.elamed.pl

MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2007

68

chondriów dające obraz wstawki w for-
mie korkociągu. Klasyfikacja wad witki
jest następująca: pojedyncze/podwójne
zagięcie witki, pętla witki i witka podwój-
na. W preparatach można zauważyć tak-
że kroplę cytoplazmatyczną w położeniu
bliższym lub dalszym (3, 5, 17).

Ze względu na wpływ wad morfolo-

gicznych plemników na płodność, zo-
stały one podzielone u kota na pierwot-
ne i wtórne (5). Wady pierwotne powstają
w trakcie spermatogenezy, w kanalikach
nasiennych jąder i mają znaczny wpływ
na płodność (1, 2, 4). Należą do nich de-
fekty główki i wstawki. Wady wtórne po-
wstają podczas dojrzewania i transportu
plemników przez najądrze i nasieniowo-
dy. Zalicza się do nich obecność kropli
cytoplazmatycznych, uszkodzenia akro-
somów, załamania i zawinięcia witki. Ich
obecność w nasieniu w mniejszym stop-
niu upośledza płodność samca (2, 3, 5).

Zazwyczaj w celu oceny prawidłowości

budowy męskich komórek rozrodczych
stosuje się jeden rodzaj barwienia (5).
Rozmaz z kropli nasienia barwi się nastę-
pującymi barwnikami: eozyną i nigrozy-
ną, kombinacja tych barwników umoż-
liwia przede wszystkim ocenę żywotno-
ści plemników (5, 11); eozyną z zielenią
FCF (11); różem bengalskim i 1-procen-
tową zielenią FCF w 40% etanolu w kwa-
sie cytrynowym (11, 15); fuksyną karbo-
lową (5); Spermac™ (18); barwnikiem
Giemsy (21, 22). Następnie przeprowadza
się ocenę spermiogramu w mikroskopie
świetlnym pod powiększeniem 1000-
-krotnym, licząc odsetek poszczególnych
wad na 100 lub 200 komórek. Spotyka się
metodę utrwalania plemników w 1% glu-
taraldehydzie, w celu wizualizacji kropli
cytoplazmatycznej w położeniu proksy-
malnym i dystalnym w mikroskopie kon-
trastowo-fazowym (5). Jeżeli plemnik wy-
kazuje więcej niż jedną wadę, należy kla-
syfikować je osobno (5).

Ocenę ruchliwości plemników prze-

prowadza się w mikroskopie kontrasto-
wo-fazowym lub świetlnym, rozpatrując
całkowity odsetek plemników ruchli-
wych oraz tych poruszających się ruchem

progresywnym. Obiektywną i nowocze-
sną metodą oceny ruchliwości gamet sta-
nowi system komputerowej analizy mor-
fologii i ruchliwości plemników, który
określa różne parametry ruchu komó-
rek (11, 23). Odsetek ruchliwości plem-
ników w ejakulatach jest w dużej mie-
rze uzależniony od metody pobierania
nasienia. U osobników normozoosper-
micznych ruchliwość plemników w eja-
kulatach pobieranych metodą elektroeja-
kulacji lub na sztuczną pochwę charak-
teryzuje się dużą zmiennością i waha się
od 56 do 85% (3, 5, 19).

Kolejne parametry określające jakość

nasienia i jego potencjalne wykorzysta-
nie w technikach wspomaganego rozro-
du to: objętość, koncentracja plemników
w jednostce objętości oraz całkowita licz-
ba plemników w ejakulacie.

Liczba męskich komórek rozrodczych

w całym ejakulacie kocura wynosi, pod-
czas pobierania na sztuczną pochwę,
57-61 x 10

6

lub 12-30 x 10

6

, po zastoso-

waniu elektroejakulacji (13, 22). Nato-
miast po przeprowadzeniu owariohiste-
rektomii, 30 minut po kryciu, uzyskano
4,5 x 10

4

plemników wypłukanych z dróg

rodnych kotki.

Koncentracja gamet w nasieniu róż-

ni się w zależności od metody pobra-
nia i wynosi 1730 x 10

6

/ml przy pobie-

raniu na sztuczną pochwę oraz 168-361
x 10

6

/ml przy zastosowaniu elektroeja-

kulacji (13, 22).

Istotnym problemem utrudniającym

wykorzystanie nasienia kota jest mała ob-
jętość ejakulatu, wynosząca 0,034-0,04 ml
podczas pobierania na sztuczną pochwę
i nieco większa, 0,076-0,22 ml, przy za-
stosowaniu elektroejakulacji (20, 21). Jed-
nakże ejakulaty pobierane metodą elek-
troejakulacji cechują się gorszą jakością
nasienia, mimo większej objętości, będą-
cej wynikiem hiperstymulacji dodatko-
wych gruczołów płciowych. Obserwuje
się wówczas spadek ruchliwości plemni-
ków oraz wzrost odsetka form nieprawi-
dłowych morfologicznie (3, 6, 22). Nato-
miast pH nasienia kota waha się między
6,6 a 8,8 (średnio 7,4), (20, 22).

Barwę nasienia kota można określić

jako mleczną, białawą, przy niższej kon-
centracji bardziej przezroczystą. Podczas
uzyskiwania nasienia metodą elektroeja-
kulacji spotkać można żółtawe zabarwie-
nie pochodzące od moczu (12).

Plemniki kota uzyskuje się poprzez

pokastracyjne lub pośmiertne płukanie
najądrzy, pobierając ejakulat na sztucz-
ną pochwę lub metodą elektroejakula-
cji (2, 3, 4, 5, 13, 14, 21, 22). Najpow-
szechniejszą metodą otrzymywania
pełnych ejakulatów kota jest zastoso-
wanie elektroejakulacji, przeprowadza-
nej w pełnym znieczuleniu, przy użyciu
stymulatora bodźców elektrycznych
oraz elektrody doodbytniczej. Otrzy-
mywanie nasienia za pomocą sztucznej
pochwy jest trudnym i czasochłonnym
przedsięwzięciem, wymagającym od-
powiedniego treningu samca. Jedynie
około 20% kocurów udaje się przyuczyć
do oddawania nasienia na sztuczną po-
chwę (5, 21, 22).

Do badań naukowych oraz procedur

mrożenia można wykorzystać plem-
niki wypłukane z najądrzy po kastra-
cji chirurgicznej lub w krótkim czasie
od śmierci zwierzęcia. Podczas mani-
pulacji związanych z nasieniem należy
pamiętać o utrzymywaniu temperatury
37-38°C wszystkich materiałów i roz-
rzedzalników mających kontakt z nasie-
niem, aby przeciwdziałać szokowi ter-
micznemu. Najądrza odpreparowuje się
od jąder, wielokrotnie nacina się i inku-
buje z rozrzedzalnikiem. Plemniki prze-
mieszczają się do roztworu i po zastoso-
waniu odpowiednich procedur mogą być
użyte w technikach wspomaganego roz-
rodu po konserwacji w stanie płynnym,
mrożonym, bądź natychmiast po wyizo-
lowaniu z tkanki (7, 15, 16).

‰

Piśmiennictwo
1. Axnér E., Ström B., Linde-Forsberg C.: Re-

productive disorders in 10 domestic male cats.
“J Small Anim Pract”, 1996, 37, 394-401.

2. Axnér E., Ström B., Linde-Forsberg C.:

Sperm morphology is better in the second eja-
culate than in the first in domestic cats elec-

Ryc. 1. Podczas krycia niekiedy udaje się pobrać nasienie od kocura na sztuczną pochwę. Ryc. 2. Jedną z metod stosowanych podczas pobierania nasienia jest
użycie elektroejakulatora. Ryc. 3. Obraz prawidłowych plemników ejakulatu kocura. Ryc. 4. Przykłady wad plemników: plemniki z zawiniętą i zapętloną witką

Ryc. 3.

Ryc. 2.

Ryc. 4

Ryc. 1.

ANDROLOGIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

www.weterynaria.elamed.pl

MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2007

69

troejaculated twice during the same period of
anesthesia. “Theriogenology”, 1997, 47,
929-934.

3. Axnér E., Ström H.B., Linde-Forsberg

C.: Morphology of spermatozoa in the cauda
epididymis before and after electroejaculation
and a comparison with ejaculated spermato-
zoa in the domestic cat. “Theriogenology”,
1998, 50, 973-979.

4. Axnér E., Linde-Forsberg C., Einarsson

S.: Morphology and motility of spermatozoa
from different regions of the epididimal duct in
the domestic cat. “Theriogenology”, 1999,
52, 767-778.

5. Axnér E., Linde-Forsberg C.: Semen col-

lection and assessment, and artificial insemi-
nation in the cat. http://www.ivis.org, com-
munications date: 15.09.2002

6. Dooley M.P., Pineda M.H.: Effect of method

of collection on seminal characteristics of the
domestic cat. “Am. J. Vet. Res.”, 1986, 47,
286-292.

7. Farstad W.: Current state in biotechnology in

canine and feline reproduction. “Anim. Re-
prod. Scie.”, 60-61 (2000)375-387.

8. Howard J.E., Donoghue A.M., Johnston

L.A.: Zona pellucida filtration of structually
abnormal spermatozoa and reduced fertiliza-
tion in teratospermic cats. “Biol. Reprod.”,
1993, 49, 131-139.

9. Little S.: Uncovering the cause of infertili-

ty in queens. “Vet. Med.”, 2001, 96 557-
-568.

10. Luvoni G.C., Kalchsmidt E., Leoni S.,

Ruggiero C.: Conservation of feline semen.
Part I: Cooling and freezing protocols. “J. Fel.
Med. Surg.”, 2003, 5, 203-208.

11. Luvoni G.C., Kalchsmidt E., Marinoni G.:

Conservation of feline semen. Part II: Cold-in-
duced damages on spermatozoal fertilizing abi-
lity. “J. Fel. Med. Surg.”, 2003, 5, 257-263.

12. Pineda M.H., Dooley M.P.: Effects of volta-

ge and order of voltage application on seminal
characteristics of electroejaculates of the do-
mestic cat. “Am J Vet Res”, 1984, 45, 1520-
-1525.

13. Platz C.C., Seager S.W.J.: Semen collec-

tion by electroejaculation in the domestic cat.
“J Anim Vet Med Assoc”, 1978, 173, 1353-
-1355.

14. Platz C.C., Wildt D.E., Seager W.J.: Pre-

gnancy in the domestic cat after artificial inse-
mination with previously frozen spermatozoa.
“J. Reprod. Fertil.”, 1978, 52, 279-282.

15. Pope C.E., Turner J.L., Quatman S.P.,

Dresser B.L.: Semen storage in the domestic
felid: A comparison of cryopreservation me-
thods and storage temperatures. “Biol. Re-
prod.”, 1991, 44, suppl. 1, str. 177, abst.

16. Pope C.E.: Embryo technology in conserva-

tion efforts for endangered felids. “Therioge-
nology”, 2000, 53, 163-174.

17. Pukazhenthi B., Spindler R., Wildt D.,

Bush L.M., Howard J.: Osmotic properties
of spermatozoa from felids producing different
proportions of pleiomorphism: influence of ad-

ding and removing cryoprotectant. “Cryobio-
logy”, 2002, 44, 288-300.

18. Schäfer S., Holzmann A.: The use of trans-

migration and Spermac™ stain to evaluate
epididymal cat spermatozoa. “Anim. Reprod.
Scie.”, 2000, 59, 201-211.

19. Silva A.R., Morato R.G., Silva L.D.M.: The

potential for gamete recovery from non-dome-
stic canids and felids. “Anim. Reprod. Scie.”,
2004, 81, 159-175.

20. Sojka N.J., Jennings L.L., Hamner C.E.:

Artificial insemination in the cat (Felis catus).
“Lab. Anim. Care”, 1970, 20, 198-204.

21. Sojka N.J.: Feline semen collection, evaluation

and artificial insemination. W: Current The-
rapy in Theriogenology 1., W.B. Saunders
Co; Philadelphia, 1980, 848-850.

22. Sojka N.J.: Management of artificial breeding

in cats. W: Current Therapy in Therioge-
nology 2., W.B. Saunders Co; Philadel-
phia, 1986. 805-808.

23. Verstegen J., Iguer-Ouada M., Onclin K.:

Computer assisted semen analyzers in androl-
ogy research and veterinary practise. “The-
riogenology”, 2002, 57, 149-179.

dr n. wet. Marta Siemieniuch

Zakład Immunologii Rozrodu,

Instytut Rozrodu Zwierząt

i Badań Żywności PAN,

ul Bydgoska 5, Olsztyn

e-mail: [e-mail]