Sejsmika refleksyjna
dr inż. Kamila Wawrzyniak
Katedra Geofizyki,
Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska
Akademia Górniczo-Hutnicza
www.geol.agh.edu.pl/~wawrzyniak
Metody geofizyczne w poszukiwaniach – wykład 6
Plan wykładu
Trasa sejsmiczna.
Hodograf fali odbitej.
Rekord polowy i kolekcja CMP.
Poprawka kinematyczna.
Suma.
Sekcja sejsmiczna.
Trasa sejsmiczna
Ile energii sejsmicznej ulegnie
odbiciu zależy od…
impedancji akustycznej
z = v ⋅ ρ
Liczbowo wyraża to …
współczynnik odbicia R
0
1
A
A
R
=
1
2
1
2
Z
Z
Z
Z
R
+
−
=
1
1
≤
≤
−
R
R jest dodatnie gdy…
Z
2
> Z
1
R jest ujemne gdy…
Z
2
< Z
1
Wartość R zależy od…
wielkości kontrastu
impedancji akustycznej
Trasa sejsmiczna
g
łę
b
o
k
o
ś
ć
Profil
geologiczny
c
za
s
Profilowanie
impedancji
akustycznej
Rozkład
współczynników
odbicia
z głębokością
Rozkład
współczynników
odbicia
w domenie czasu
Sygnał
ź
ródła
Trasa
sejsmiczna
=
Trasa sejsmiczna to
splot
rozkładu współczynników odbicia z sygnałem źródła.
Ponieważ ośrodek geologiczny działa jak filtr, dlatego zmienia sygnał źródła.
Trasa sejsmiczna wyraża zmianę pola falowego wyemitowanego w źródle na
kontrast impedancji akustycznej w ośrodku skalnym.
Hodograf fali odbitej
PS – punkt strzałowy
PO – punkt odbioru (geofon)
1
1
,
V
ρ
2
2
,
V
ρ
PS
P0
1
P0
2
P0
3
P0
4
x
t
PS
P0
1
P0
2
P0
3
P0
4
Hodograf:
wykres czasu przyjścia
fali w funkcji offsetu.
offset (x):
odległość między PS a PO.
Hodograf fali odbitej
1
1
,
V
ρ
2
2
,
V
ρ
PS
P0
1
x
Ile wynosi czas przyjścia fali odbitej do
odbiornika (t
x
)?
Czas = droga/prędkość
Z równania Pitagorasa:
t
PS
P0
1
t
x
x
s
h
2
4
2
2
2
2
2
2
2
h
x
s
h
x
s
V
s
t
+
=
⇒
+
=
=
hiperboli
równanie
V
h
x
t
x
⇒
+
=
2
2
4
Czas przyjścia fali do odbiornika jest funkcją:
prędkości i głębokości do granicy.
Hodograf fali odbitej
Hodografem fali refleksyjnej
jest hiperbola.
Krzywizna hodografu jest
funkcją prędkości i
głębokości do granicy
odbijającej
.
V = const, h↑ ⇒ hodograf
jest bardziej płaski
h = const, V↑ ⇒ hodograf
jest bardziej płaski
Hodografy fali odbitej
0
1
2
3
4
5
6
-6000
-4000
-2000
0
2000
4000
6000
x [m]
t [s]
h = 500 m, v =2000 m/s
h = 2000 m, v =2000 m/s
h = 5000 m, v =2000 m/s
Czas pionowy
Czas pionowy t
0
(podwójny czas pionowy):
to czas fali rejestrowany w miejscu wzbudzenia fali (czas fali odbitej
od granicy biegnącej pionowo) tzw.
czas zerooffsetowy
.
PS, P01
h
V
h
V
h
t
t
t
x
2
4
2
0
0
0
=
=
=
=
x [m]
t [s]
t
0
Metoda pokryć wielokrotnych
W sejsmice refleksyjnej falami
użytecznymi są
fale odbite
, które
nie
są pierwszymi falami
rejestrowanymi
na trasach sejsmicznych i generalnie
mają niewielkie amplitudy
.
Istotne było opracowanie
specjalnej
metodyki
pomiarowej
wzmacniającej
fale użyteczne
i
osłabiającej fale
zakłócające
.
Metoda pokryć wielokrotnych to
specyficzna metodyka
obserwacji
,
specyficzna metodyka
przetwarzania
.
Kearey et al. 2002
Metoda pokryć wielokrotnych
rozstaw skrajny
rozstaw środkowy
PS
PO
Schematy obserwacji
Profile pomiarowe
rekordy
polowe
Rozstaw
–
geometryczny
układ geofonów
względem PS
Rekord polowy –
zbiór tras
mających
wspólny PS
Metoda pokryć wielokrotnych
Metodyka pomiarowa:
schemat ciągłego profilowania sejsmicznego –
wzajemne położenie PS i
rozstawu nie zmienia się
przy zmianie położenia PS w miarę posuwania się
wzdłuż profilu sejsmicznego.
Metoda pokryć wielokrotnych
Przy takim schemacie pomiarowym uzyskuje się
różne wersje
sygnału odbitego od tego samego punktu granicy odbijającej
przy
różnych offsetach.
Punkty strzałowe
Punkty odbioru
punkt odbicia
Metoda pokryć wielokrotnych
Położenie punktu odbicia nie jest znane.
Dobrym przybliżeniem położenia punktu odbicia jest
punkt środkowy
(zakładając, że punkt odbicia leży pod punktem środkowym).
Zbiór tras sejsmicznych mających wspólny punkt środkowy nazywa
się
kolekcją wspólnego punktu środkowego CMP
Punkty strzałowe
Punkty odbioru
CMP
CDP
CMP (Common Mid-Point)
– wspólny punkt środkowy
(punkt leżący w połowie odległości PS-PO)
CDP (Common Depth-Point)
– wspólny punkt głębokościowy
(punkt odbicia fali od granicy)
Metoda pokryć wielokrotnych
Punkt środkowy CMP leży nad
punktem odbicia CDP tylko
wtedy, gdy granica odbijająca
jest pozioma.
Metoda pokryć wielokrotnych
Metodyka przetwarzania
Kolekcje CMP są podstawą przetwarzania danych sejsmiki refleksyjnej:
Równie hodografu zakłada poziomą granicę odbijającą.
Najprostszą aproksymacją zbioru tras sejsmicznych odpowiadającą
hodografowi fali odbitej od płaskiej granicy jest kolekcja CMP.
Każda trasa z kolekcji CMP jest odbita od tego samego punktu
głębokościowego. Dla tych tras zmiana czasu przyjścia fali z offsetem
(tj. krzywizna hodografu) zależy tylko od prędkości.
Pozwala to na
obliczenie prędkości fali
.
Metoda pokryć wielokrotnych
Metodyka przetwarzania
Kolekcje CMP są podstawą przetwarzania danych sejsmiki refleksyjnej:
Energia fal odbitych jest niewielka (małe amplitudy). Ważne jest, aby
zwiększyć stosunek sygnału do szumu (S/N).
Znając prędkość fali do granicy odbijającej można do kolekcji CMP
wprowadzić tzw.
poprawkę kinematyczną
, aby sprowadzić każdą
trasę z kolekcji do trasy zerooffsetowej.
Poprawka kinematyczna
Poprawka kinematyczna (NMO)
w punkcie x, to różnica czasów
przyjścia ∆T między czasem przyjścia fali do punktu x t
x
i dla offsetu
zerowego t
0
.
Wartość poprawki kinematycznej w punkcie x zależy od prędkości.
x [m]
t [s]
t
0
t
x
∆Τ
∆Τ
∆Τ
∆Τ
x
Poprawka kinematyczna
Wprowadzenie poprawki kinematycznej do tras CMP z dobrze
dobraną prędkością powoduje wyprostowanie hodografu, co
oznacza sprowadzenie każdej trasy do
trasy zerooffsetowej i
otrzymanie czasu pionowego
.
Składanie (sumowanie) tras CMP
Każda z tras kolekcji CMP:
uzyskiwana jest w innym czasie, charakteryzuje się więc innym szumem
otoczenia,
uzyskiwana jest przy innej odległości od źródła, charakteryzuje się więc
innym szumem generowanym przez źródło (np. fala powierzchniowa).
Sumując
kolejne trasy kolekcji CMP po poprawce kinematycznej
otrzymuje się
wzmocniony sygnał od granicy i osłabione szumy
.
trasa sumaryczna
(suma)
Sekcja sejsmiczna
Wynikiem końcowym przetwarzania tras sejsmicznych w metodzie
pokryć wielokrotnych jest
sekcja tras sumarycznych (tzw. suma),
sekcja sejsmiczna
, stanowiąca zwykle materiał wyjściowy do
interpretacji geologicznej lub do dalszego, bardziej
zaawansowanego przetwarzania cyfrowego.
Sekcja sejsmiczna pozwala śledzić przebieg granicy sejsmicznej.
X
t
Literatura
Kearey P., Brooks M. i Hill I., 2002. An introduction to geophysical
exploration. Blackwell Publishing, Oxford.
Kasia Z., 1998. Przetwarzanie sejsmiczne. Wydawnictwo Centrum
PPGSMiE PAN, Kraków.
Kasia Z., 1998. Metodyka badań sejsmicznych. Wydawnictwo
Centrum PPGSMiE PAN, Kraków.
Trześniowski Z., 2005. Jak odkryć ropę naftową. Agencja
Reklamowo-Wydawnicza media2, Kraków.