1

Ratownictwo Medyczne- II rok niestacjonarne- Medycyna ratunkowa-wykład 5

ROLA PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ

Państwowa Straż Pożarna została powołana l lipca 1992 r. jako zawodowa, umundurowana

i wyposażona w specjalistyczny sprzęt formacja, przeznaczona do walki z pożarami, klęskami

ż

ywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami. Do podstawowych zadań PSP należy:

1. organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczej w czasie walki z pożarami oraz likwidacji

miejscowych zagrożeń,

2. wykonywanie pomocniczych czynności ratowniczych w czasie klęsk żywiołowych oraz

likwidacji miejscowych zagrożeń przez inne służby ratownicze,

3. rozpoznawanie zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń,

4. szkolenie kadr dla potrzeb PSP i ochrony przeciwpożarowej,

5. nadzór nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych,

6. prowadzenie prac naukowo - badawczych w zakresie ochrony przeciwpożarowej.

Państwowa Straż Pożarna jest organizatorem krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego

mającego na celu ochronę życia, zdrowia oraz mienia podczas:

- walki z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi,

- ratownictwa technicznego,

- ratownictwa chemicznego,

- ratownictwa ekologicznego,

- ratownictwa medycznego.

ORGANIZACJA PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ.

Państwową Straż Pożarną tworzą następujące jednostki organizacyjne:

1. Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej,

2

2. komendy wojewódzkie PSP,

3. komendy rejonowe PSP,

4. jednostki ratowniczo-gaśnicze PSP,

5. Szkoła Główna Służby Pożarniczej i pozostałe szkoły oraz ośrodki szkolenia,

6.

jednostki

badawczo-rozwojowe

PSP

(Centrum

Naukowo-Badawcze

Ochrony

Przeciwpożarowej w Józefowie k. Otwocka).

Komendant Główny PSP jest centralnym organem administracji państwowej w sprawach

organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego oraz ochrony przeciwpożarowej.

Komendant główny podlega ministrowi spraw wewnętrznych i administracji, a sam jest

przełożonym strażaków pełniących służbę w Państwowej Straży Pożarnej.

ZAKRES DZIAŁANIA KOMENDANTA GŁÓWNEGO PAŃSTWOWEJ STRAŻY

POŻARNEJ.

Do zakresu działania komendanta głównego PSP należy w szczególności:

1. kierowanie krajowym systemem ratowniczo-gaśniczym,

3

2. nadzorowanie rozpoznawania zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń,

3. kierowanie pracą Komendy Głównej PSP,

4. nadzorowanie działalności komendantów wojewódzkich PSP,

5. określanie struktury organizacyjnej komend wojewódzkich i rejonowych PSP,

6. ustalanie siedzib, norm liczebności i wyposażenia jednostek ratówniczo-gaśniczych PSP,

7. inicjowanie przedsięwzięć oraz prac naukowo-badawczych w zakresie ochrony

przeciwpożarowej i działań ratowniczych,

8. organizowanie kształcenia zawodowego, nadzorowanie działalności komendantów szkół i

dyrektorów jednostek badawczo - rozwojowych - w zakresie określonym odrębnymi

przepisami,

9. wspieranie inicjatyw społecznych zmierzających do rozwoju ochrony przeciwpożarowej.

Komendanta głównego PSP powołuje i odwołuje prezes Rady Ministrów, na wniosek

ministra spraw wewnętrznych i administracji. Zastępców komendanta głównego PSP

powołuje i odwołuje spośród oficerów straży pożarnej minister spraw wewnętrznych i

administracji, na wniosek komendanta głównego.

Od dnia 1 stycznia 1999 r. na terenie kraju funkcjonują następujące jednostki organizacyjne

Państwowej Straży Pożarnej:

•

Komenda Główna,

•

16 komend wojewódzkich,

4

•

325 komend powiatowych (w tym 46 miejskich), powstałych na bazie

dotychczas funkcjonujących komend rejonowych lub też dotychczasowych

jednostek ratowniczo-gaśniczych. Jednocześnie począwszy od dnia 1 stycznia

1999 r. jednostki ratowniczo-gaśnicze straciły status odrębnych jednostek

organizacyjnych PSP i stały się komórkami organizacyjnymi nowych komend

powiatowych,

•

16 ośrodków szkolenia pożarniczego,

•

7 szkół pożarniczych,

•

Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej,

•

Centralne Muzeum Pożarnictwa.

Z dniem 1 stycznia 1999 r. spośród dotychczasowych 49 komend wojewódzkich Państwowej

Straży Pożarnej, 16 stało się komendami wojewódzkimi w nowych województwach. Są to

komendy wojewódzkie Państwowej Straży Pożarnej w Białymstoku, Gdańsku, Gorzowie

Wlkp., Katowicach, Kielcach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Opolu, Poznaniu,

Rzeszowie, Szczecinie, Toruniu, Warszawie i Wrocławiu. Pozostałe zaś 33 komendy weszły

w skład aparatu pomocniczego kierowników nowych, właściwych terenowo, komend

wojewódzkich.

Spośród istniejących 262 komend rejonowych Państwowej Straży Pożarnej z dniem 1

stycznia 1999 roku 257 komend stało się odpowiednio komendami powiatowymi Państwowej

Straży Pożarnej, a pozostałe komendy tj. w Koniecpolu, Szubinie, Nowogardzie, Łapach i

Biskupcu, zostały zniesione i weszły w skład aparatu pomocniczego:

•

Komendanta powiatowego PSP w Częstochowie - komenda rejonowa PSP w

Koniecpolu,

•

Komendanta powiatowego PSP w Nakle - komenda rejonowa PSP w Szubinie,

•

Komendanta powiatowego PSP w Goleniowie - komenda rejonowa PSP w

Nowogardzie,

•

Komendanta powiatowego PSP w Białymstoku - komenda rejonowa w Łapach

•

Komendanta powiatowego PSP w Olsztynie - komenda rejonowa w Biskupcu .

Z dniem 1 stycznia 1999 r. utworzonych zostało 46 komend miejskich Państwowej Straży

Pożarnej realizujących zadania dla powiatów miejskich i ziemskich.

5

Z dniem 1 stycznia 1999 r. utworzonych zostało 67 komend powiatowych Państwowej

Straży Pożarnej na bazie istniejących jednostek ratowniczo-gaśniczych, zlokalizowanych w

miejscowościach będących siedzibą władz powiatu.

Zakłady zwiększonego i dużego ryzyka a rola Państwowej Straży Pożarnej

Bezpieczeństwo w zakładach zwiększonego ryzyka (ZZR) oraz zakładach dużego ryzyka
(ZDR) stanowi bardzo szeroki zakres wiedzy, kompetencji poszczególnych organów oraz
obowiązków, które należy spełnić zarówno przez prowadzących wyżej wymienionych
zakłady, jak również organy nadzorujące przestrzeganie tych wymagań. W ramach wdrażania
prawa europejskiego w dziedzinie ochrony środowiska jest wdrożenie systemu zapobiegania
oraz ograniczenia skutków awarii i katastrof mogących powstać w zakładach przemysłowych,
które posiadają ( magazynują) jak również produkują i przetwarzają substancje chemiczne
stwarzające zagrożenie dla ludzi i środowiska. W związku z powyższym, zakłady
przemysłowe wdrażają nakładane przez prawo Unii europejskiej postanowienia Dyrektywy
Rady Unii Europejskiej 96/82/WE (SEVESO II) z 9 grudnia 1996 r. w sprawie kontroli
niebezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi zwana
inaczej COMAH. Dokumentem wprowadzającym zmiany jest Dyrektywa 2003/105/WE z 16
grudnia 2003 roku.

Nazwa SEVESCO pochodzi od miejscowości we Włoszech, w której w zakładzie
chemicznym produkującym pestycydy i herbicydy doszło w 1976 roku do potężnego
wybuchu, na skutek którego zostały uwolnione do atmosfery duże ilości toksycznych
substancji chemicznych – dioksyny. Oczywiście spowodowało to skażenie powietrza, , ziemi
oraz wód powierzchniowych i gruntowych. Ewakuowano wówczas ponad 5000 osób a
skażeniu uległo ok. 1500 ha.

Wdrażając Prawo Europejskie w Polsce, Polski Parlament uchwalił ustawę z dnia 27 kwietnia
2001 r. „ Prawo ochrony środowiska” ( Dz. U. Z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.). Ustawa
ta wprowadza dwie kategorie zakładów:

- zakłady o dużym ryzyku (ZDR),

- zakłady o zwiększonym ryzyku (ZZR).

O zaliczeniu poszczególnych obiektów lub ich zespołu ( instalacji lub zakładu ) do kategorii
ZDR lub ZZR decyduje, zgodnie z przepisami rodzaj oraz ilość niebezpiecznych w zakładzie
substancji, określonych w kryteriach klasyfikacyjnych (Dyrektywa EC).

Dyrektywa Seveso II stanowiła podstawę polskiej definicji poważnej awarii, zawartej w
Rozporządzeniu Ministra Środowiska z 30 grudnia 2002 roku „ W sprawie poważnych awarii
objętych obowiązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora ochrony Środowiska” (Dz. U. Nr

6

5, poz. 58). Polska definicja poważnej awarii obejmuje jednak znacznie szersze spektrum
zdarzeń niż przepisy Dyrektywy Seveso II. W Polsce do kategorii poważnej awarii zalicza się
nie tylko awarie w ZDR oraz ZZR, ale także zdarzenia w innych zakładach, w trakcie
magazynowania lub transportu, zdarzenia polegające na uwolnieniu dowolnej substancji
niebezpiecznej dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, jeśli zdarzenie takie spowoduje
przynajmniej jeden ze skutków:

a) skutki wobec osób,

b) szkody w środowisku,

c) szkody w mieniu,

d) negatywne skutki wykraczające poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Substancje
powodujące awarie lub uczestniczące w nich nie muszą być substancjami sevesowskimi, czyli
substancjami ujętymi w kryteriach kwalifikacyjnych Dyrektywy. Tak więc, w myśl polskich
regulacji prawnych, potencjalnymi sprawcami poważnej awarii mogą być nie tylko zakłady
zwiększonego i dużego ryzyka, o których mowa w art. 6 i 9 Dyrektywy Seveso II.
Potencjalnymi sprawcami poważnych awarii mogą również być zakłady posiadające na
swoim terenie substancje niebezpieczne ujęte w kryteriach kwalifikacyjnych w ilościach
mniejszych, niż wartości progowe (tzw. zakłady podprogowe), a także zakłady posiadające
substancje o właściwościach niebezpiecznych innych, niż te, określone w kryteriach
kwalifikacyjnych Dyrektywy Seveso II.

Oprócz podstawowych definicji oraz przepisów ogólnych w zakresie przeciwdziałania,
zapobiegania i ograniczenia skutków poważnych awarii przemysłowych Ustawa „ Prawo
ochrony środowiska „określa:

- obowiązki prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia awarii przemysłowej,

- obowiązki organów administracji związane z awarią przemysłową,

- współpracę międzynarodową w tym samym zakresie pomiędzy różnymi instytucjami.

W ustawie określono właściwe organy, które będą odpowiedzialne za realizację
poszczególnych jej zapisów. Dla zakładów o dużym ryzyku właściwym organem jest
komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej. W przypadku zakładów o zwiększonym
ryzyku odpowiedzialnym jest komendant powiatowy Państwowej Straży Pożarnej.

W stosunku do prowadzących działalność przemysłową z wykorzystaniem substancji
niebezpiecznych szczególny nacisk położono na stworzenie w zakładach wewnętrznego
systemu zarządzania bezpieczeństwem, który łączy w sobie elementy oceny i analizy ryzyka i
podjętych na tej podstawie środków zapobiegawczych (w tym postępowania w przypadku
powstania katastrofy) z całą strukturą zarządzania i kierowania przedsiębiorstwem. Silnie
wyeksponowano rolę organów Państwowej Straży Pożarnej odpowiedzialnych za
bezpieczeństwo i podjęcie działań w przypadku zagrożenia.

7

Do głównych zadań operatorów w zakresie zapobiegania poważnym awariom zakładów o
dużym lub zwiększonym ryzyku , w myśl ustawy, należy: zgłoszenie zakładu właściwemu
organowi PSP (zgłoszenia wymaga także każda istotna zmiana ilości lub rodzaju substancji
niebezpiecznej albo jej charakterystyki fizykochemicznej, pożarowej i toksycznej, technologii
lub profilu produkcji 14 dni przed wprowadzeniem zmiany) oraz sporządzenie programu
zapobiegania poważnym awariom i przedłożenie go przed uruchomieniem zakładu, do
akceptacji właściwemu organowi PSP. Uruchomienie zakładu może nastąpić, jeżeli właściwy
organ PSP nie wniesie sprzeciwu w drodze decyzji. Dodatkowo w przypadku zakładów o
dużym ryzyku należy opracować i wdrożyć system bezpieczeństwa stanowiącego element
organizacji i zarządzania zakładem; opracować raport bezpieczeństwa (ustawa daje delegację
ministrowi gospodarki do określenia w drodze rozporządzenia formy i zakresu raportu
bezpieczeństwa); przedłożyć raport bezpieczeństwa komendantowi wojewódzkiemu PSP i
wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska (rozpoczęcie ruchu zakładu może nastąpić
po jego zatwierdzeniu w drodze decyzji przez komendanta wojewódzkiego PSP, po uzyskaniu
opinii wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska); aktualizować raport bezpieczeństwa
nie rzadziej niż co 5 lat; analizować program zapobiegania poważnym awariom, systemu
bezpieczeństwa i raport bezpieczeństwa przed wprowadzeniem zmian w ruchu zakładu i
uzyskać zatwierdzenia przez komendanta wojewódzkiego PSP zmienionego raportu
bezpieczeństwa; opracować wewnętrzny plan ratowniczy (w ustawie zwarto delegację dla
ministra gospodarki do określenia formy i zakresu wewnętrznych i zewnętrznych planów
ratowniczych) oraz jego analiza i praktyczne sprawdzenie nie rzadziej niż co 3 lata;
dostarczyć komendantowi wojewódzkiemu PSP informacje niezbędne do sporządzenia
zewnętrznego planu operacyjno - ratowniczego (przed uruchomieniem zakładu); dostarczyć
komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej oraz wojewódzkiemu
inspektorowi ochrony środowiska wykazu zawierającego dane o rodzaju, kategorii i ilości
substancji niebezpiecznych znajdujących się na terenie zakładu oraz aktualizowanie tego
wykazu nie rzadziej niż raz na rok; natychmiastowo zawiadomić właściwy organ PSP o
wystąpieniu awarii przemysłowej i przekazać niezbędne informacje.

Na podstawie tych informacji sporządzany jest zewnętrzny plan operacyjno – ratowniczy
przez komendanta Państwowej Straży Pożarnej. Zawiera zbiór procedur postępowania oraz
system koordynacji działań, informowania, powiadamiania i łączności w przypadku gdy
rozmiar zagrożenia przekroczy granice zakładu. Zewnętrzny plan operacyjno – ratowniczy
jest sprawdzany co 3 lata w formie ćwiczeń, a w przypadku jakiejkolwiek zmiany technologii
powinien być aktualizowany.

W przypadku wystąpienia awarii wojewódzki komendant Państwowej Straży Pożarnej jest
zobowiązany do powiadomienia Ministra Środowiska o obecnym stanie i niezwłocznie
przekazać mu informacje dotyczące zdarzenia oraz raport bezpieczeństwa a także zewnętrzny
i wewnętrzny plan operacyjno – ratowniczy. Wówczas Minister zawiadamia państwo na
terenie którego mogą wystąpić skutki awarii.

8

Państwowa Straż Pożarna jest zobowiązana do sprawdzenia skuteczności wewnętrznego
systemu zapobiegania i ograniczenia skutków awarii poprzez kontrole zakładów
stwarzających zagrożenie.

Podczas kontroli sprawdzane jest czy podjęto odpowiednie środki zapobiegające wystąpieniu
poważnej awarii przemysłowej a także czy zapewniono wystarczające środki ograniczające
skutki awarii przemysłowej w zakładzie i poza jego granicami – uwzględniając skutki
transgraniczne (poważne straty na terytorium znajdującym się pod jurysdykcją –danej- strony,
powstałe w wyniku awarii przemysłowej, która wydarzyła się na terytorium znajdującym się
pod jurysdykcją innej strony ).

Kontroli podlega również raport bezpieczeństwa, wewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy a
także dane zawarte w dokumentach, o których mowa w ustawie, takich jak zgłoszenie zakładu
o dużym lub zwiększonym ryzyku czy program zapobiegania awariom. Sprawdzane są
również informacje niezbędne do opracowania zewnętrznego planu operacyjno –
ratowniczego.

Na podstawie przeprowadzonych kontroli, komendanci wojewódzcy i powiatowi sporządzają
tzw. „katalogi zagrożeń”. Należą do nich zagrożenia chemiczne ( w zakładzie – stacjonarne ),
w transporcie drogowym materiałów niebezpiecznych, w transporcie kolejowym, wodnym,
morskim, rurociągowym a także zagrożenia pożarowe np. materiałów niebezpiecznych,
lasów, itp.

Na podstawie katalogów zagrożeń sporządzane są plany ratownicze dla powiatów i
województw a także przeprowadzane są szkolenia strażaków włączonych do krajowego
systemy ratowniczo – gaśniczego. Należy wspomnieć iż, od 1992 roku Państwowa Straż
Pożarna kieruje Krajowym Systemem Ratowniczo – Gaśniczym wykorzystując swoje
kompetencje, wykwalifikowaną kadrę a także specjalistyczny sprzęt oraz sieć łączności i
alarmowania. Można powiedzieć, że przejęła obowiązki zakładowych formacji obrony
cywilnej. Celem tego systemu jest ochrona życia i zdrowia ludzi oraz środowiska przed
pożarami, klęskami żywiołowymi, katastrofami chemicznymi i ekologicznymi.

Działania Państwowej Straży Pożarnej nie byłyby skuteczne bez współpracy z innymi
instytucjami takimi jak: Inspekcja Ochrony Środowiska, Państwowa Inspekcja Pracy oraz
Urząd Dozoru Technicznego, które w zakresie swojego działania mają ochronę środowiska i

ż

ycia ludzi.

Ustawa „Prawo Ochrony Środowiska „ nakłada nowe obowiązki na organy Państwowej
Straży Pożarnej, których zakres działania jest oparty o ustawę z 24 sierpnia 1991 roku o
Państwowej Straży Pożarnej ( Dz. U. Nr 88, poz. 400, z późn. zmianami). Należy jednak
pamiętać, że głównym zadaniem tej instytucji jest kontrola zakładów pod względem
zabezpieczenia przeciwpożarowego.

9

W tym przypadku Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 07
czerwca 2010 Roku „W sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów
budowlanych i terenów” (Dz. U. Nr 109 poz. 719) oraz Rozporządzenie Ministra
Infrastruktury z dnia 12 marca 2009 r. „W sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać budynki i ich usytuowanie” (Dz. U. Nr 56, poz. 461 ) nakłada takie same
obowiązki zabezpieczenia obiektów w sprzęt przeciwpożarowy oraz dokumentację i szkolenia
z uwzględnieniem wyżej wymienionych procedur wynikających z ustawy.

Zagadnienia

1.

Rola Państwowej Straży Pożarnej w systemie ratownictwa.

Literatura

1.

Dz.U.2009.12.68