8127

TEORETYCZNE ROZWA

ANIA NAD POETYK

REPORTA

Agnieszka Kaczmarczyk

1.DYSKUSJE NAD WYZNACZNIKAMI REPORTA

Pierwsza i druga wojna

wiatowa stały si

ogromnym bod

cem dla ewolucji reporta

u, który poruszał tematy

aktualne, interesuj

ce współczesnego człowieka. Gatunek ukształtował si

w pełni w drugiej połowie XIX

wieku.

Niektórzy upatruj

jednak jego pocz

tków ju

w zapisach Biblii czy w dziełach antycznych (Iliada Homera, Zagłada

Pompei Pliniusza Młodszego).

Sama nazwa pochodzi z j

zyka łaci

skiego (łac. Reportare- ‘odnosi

, donosi

, odda

’)

i ju

w niej kryje si

jedno z podstawowych zało

, mówi

ce o tym,

e jest to relacja zdarze

, których opowiadaj

cy był

wiadkiem i chce o nich opowiedzie

komu

innemu.

W dwudziestoleciu mi

dzywojennym reporta

był nazw

okre

laj

formy, które pozostaj

cisłym zwi

zku

z rzeczywisto

, reprezentuj

zasad

twórcz

zakładaj

autentyzm, czyli zgodno

ść

tre

ci przekazu z okre

lonym,

realnym i sprawdzalnym desygnatem

. Samo poj

cie zostało sformułowane w czasie, kiedy dyskutowano nad

programami „nowego realizmu”, „autentyzmu”, „literatury faktu”. Zało

enia „literatury faktu” po raz pierwszy ogłoszono w

Rosji, gdzie grupa literacka „Nowy Lef” opublikowała w 1929 roku tom pod takim wła

nie tytułem

. W my

l ich zało

nale

ało odrzuci

formy beletrystyczne i wykorzysta

te układy zdarze

i faktów, jakie stwarza

ycie. Dlatego preferowali

min. reporta

, a zało

enia gatunku zbie

ne z wymogami „literatury faktu”, zakwalifikowały go w jej obr

Bezpo

rednio do przeniesienia nowych tendencji na grunt polski przyczynił si

Aleksander Wat i redagowany przez

niego „Miesi

cznik Literacki”. Ukazało si

w nim kilka artykułów Wata dotycz

cych reporta

u. W numerze 7 z 1930 roku

w artykule „ Reporta

jako rodzaj literacki” stwierdził,

e teoria głosz

„likwidacj

tzw. beletrystyki, literatury wymysłu na rzecz literatury opisuj

cej fakty rzeczywiste- jest bardzo

znamiennym wyrazem obiektywnie istniej

cej w literaturze tendencji: mianowicie znacznego przesuni

cia

zainteresowania z fikcji, czyli wymysłu na opis faktów i stosunków rzeczywistych”

Dla Wata reporta

jest gatunkiem, który

le splótł si

z pras

współczesn

. Jest to czynnik, który okre

la jego

cechy strukturalne. Prasa nadała relacji faktograficznej form

zwi

złego, krótkiego przedstawienia faktów

i podporz

dkowała go celom politycznym, agitacyjnym. Czynnikiem kształtuj

cym stała si

sztuka filmowa,

przeszczepiaj

c na grunt reporta

u technik

selekcji i zespalania oddzielnych, niezale

nych uj

ęć

. Z okazji ogłoszenia

konkursu na reporta

w tym miesi

czniku sformułowano jedno z zało

- miała nim by

prawdziwo

ść

zapisu, oraz

typologi

- podział na reporta

wytwórczy, masowy, obyczajowy, podró

niczy, terytorialny i typologiczny

. Był to podział

opieraj

cy si

na temacie.

Na zało

eniu prawdziwo

ci, obserwacji rzeczywisto

ci opierała sw

twórczo

ść

grupa literacka „Przedmie

cie”. Jej

przedstawiciele - Helena Boguszewska i Jerzy Kornacki - postulowali, by uwolni

literatur

od fantazjowania i kłamstwa

poprzez wyzyskanie artystycznej obserwacji zdarze

rodowisk tak, aby rezultaty obserwacji w pisarstwie gwarantowały

autentyczno

ść

i dokumentaryzm

W okresie dwudziestolecia mi

dzywojennego tworzyło wielu wybitnych reporta

ystów, odmawiano im jednak

takiego uznania, jakim darzono twórców literatury fikcyjnej. Melchior Wa

kowicz wspomina,

„Nie od dzi

datuje si

pogarda dla reporta

u (...) od strony kapłanów literatury pi

knej, którzy uwa

ali,

dokumentacja gasi artyzm (...). U nas (reporterzy- przyp.A.T.)- zaledwie tolerowani,

na uboczu, nie s

partnerami dla nikogo „na szczeblu”, ich nazwisk nie dostrzega si

- poza podpisem nad tytułem ksi

ąż

ki czy

reporta

u w prasie”

Podobne zdanie o reporterach maj

krytycy tamtych czasów. Taki wniosek nasuwa si

sam, po prze

ledzeniu kilku

wypowiedzi.

Czołowy krytyk dwudziestolecia Ignacy Fik nie uwa

a reporta

u za literatur

, a ludzi pisz

cych w ten sposób za

tych, którym brakuje talentu.

„Wła

ciw

literatur

reporta

nie jest (...).Lubi

wtedy u

ywa

go pisarze, którzy nie maj

nic do powiedzenia od

siebie, którzy zrezygnowali z twórczo

ci, z budowy, z wysiłku organizowania, walczenia (...). Reporterowi

M. Głowiński i in., Słownik terminów literackich, Ossolineum 1988, s.431.

Słownik literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodzka, Ossolineum 1992, s.930.

Tamże.

J. Waloch, Zjawisko zwane reportażem, „ Prasa Polska” 1985 nr 12 s.33.

Cytuję za: Cz. Niedzielski, O teoretycznoliterackich tradycjach prozy dokumentarnej ( podróż- powieść- reportaż), Toruń 1966, s.

129.

Tamże, s. 130- 131.

Por: tamże, s. 132.

Por: tamże, s. 135.

Słownik literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodzka i in. , Ossolineum 1992, s. 1223.

M. Wańkowicz, Karafka La Fontaine’a, Kraków 1983, s. 49.

zasadniczo obce jest zagadnienie sztuki. W ogóle nie istnieje dla niego problem artystyczno- estetyczny(...). W
najlepszym swym wyrazie nale

y raczej do nauki. Dostarcza materiał, opisuje fakty, na podstawie których mo

czyni

dalsze spostrze

enia, uogólnienia, wyci

wnioski (...).Reporta

eliminuje konieczno

ść

fachowca od

sztuki”

Reporta

powinien by

pisany dla potrzeb praktycznego

ycia, je

eli nie ma takiego celu, jest nieporozumieniem. Czas

pokazał wkrótce,

e nieporozumieniem było traktowanie tego gatunku jako gorszego a opinia I. Fika okazała si

niesłuszna.

„Reporta

pisany tylko dla celów literackich jest nieporozumieniem albo zwyrodnieniem lub wreszcie

oszustwem”

Stanisław Baczy

ski twierdzi,

e reporta

polski jest jeszcze w stanie zal

ąż

kowym, nie ma takiej warto

ci literackiej w

pełni rozwini

tej, która decydowałaby o jego warto

ci artystycznej. T

warto

jest dla Baczy

skiego dramatyczno

ść

któr

nale

y w przedmiocie odnale

źć

i uwydatni

. Powie

ść

wymaga budowy dramatycznej opartej na człowieku, w

przeciwie

stwie do niej reporta

„szuka osnowy dramatycznej w faktach zewn

trznych, nawet niezale

nie od

człowieka, w przyrodzie samej i w zjawiskach ogl

danych obiektywnie”

Okazuje si

e wielu twórcom- reporterom

udało si

odnale

źć

i wykaza

warto

ść

artystyczn

, jak

posiadaj

reporta

Karol Irzykowski nie krytykuje tak mocno reporta

u, nie pochwala raczej tych, którzy uprawiaj

ten gatunek. Nie

podoba mu si

to,

e wykorzystuj

go jedynie w interesach klasy robotniczej. Uwa

e w ten sposób degraduj

reporta

e w pocz

tkach rozwoju tego gatunku tak było, ale wraz z upływem czasu reporta

zaczyna si

interesowa

praktycznie ka

dziedzin

ycia- st

d bogactwo odmian, o których b

dzie jeszcze mowa.

Wacław Kubacki pierwszy zauwa

ył odmienny charakter reporta

u polskiego. Nazwał to „ska

eniem literacko

”

powodu wł

czenia elementów kreacyjnych do reporta

owego opisu rzeczywisto

ci. W ten sposób wydzielił dwie

konwencje reporta

u i zaproponował podział na reporta

dokumentarny i literacki

. Tymi dwoma wyznaczonymi przez

Kubackiego

cie

kami pod

ąż

a on do dzi

W okresie mi

dzywojennym nast

pił rozwój polskiego reporta

u, jako oddzielnego ju

gatunku. W tym czasie

rozpocz

li swoj

karier

sławni w czasie pó

niejszym autorzy. Melchior Wa

kowicz napisał przed wojn

„Szczeni

lata” i „Na tropach Sm

tka”, nie licz

c wielu reporta

y pisanych dla czasopism, Arkady Fiedler wydał reporta

podró

nicze „Kanada pachn

ywic

”, „Ryby

piewaj

w Ukajali”, o bohaterstwie wojsk republika

skich napisał

Ksawery Pruszy

ski w utworze „W czerwonej Hiszpanii”. Znacznie pó

niej, w latach dziewi

ęć

dziesi

tych, Ryszard

Kapu

ski nazwał Wa

kowicza i Pruszy

skiego „dwoma wielkimi polskiego reporta

u”

.Tak charakteryzował ich

twórczo

ść

„Wa

kowicz zamyka epok

reporta

u tradycyjnego, reporta

u- opowie

ci kipi

cego anegdot

, zagłobowego,

pisanego j

zykiem bujnym i barwnym, stylem zamaszystym, szerokim. Pruszy

ski otwiera epok

reporta

u jeszcze

kontynuuj

cego tradycje Radziwiłła, Paska i Wa

kowicza- ale ju

tak

e i nowoczesnego, bardziej oszcz

dnego w

słowie, prostszego w stylu i przede wszystkim- nasyconego esejem, tj. reporta

u nie tylko opisuj

cego

wiat, ale i

próbuj

cego go obja

”

Krytycy dwudziestolecia cz

sto wypowiadali si

na temat reporta

u. Pomimo tego nie pozostawili

adnej syntezy

wiedzy o gatunku. Tymczasem wybuchła wojna, która wywarła du

y wpływ na ukształtowanie reporta

u. Ludzie

wiadczyli rzeczy niezwykłych, strasznych i uwa

ali,

e ich prze

ycia s

o wiele ciekawsze ni

fikcja, któr

„karmi” ich

proza. Naprzeciw tym potrzebom wyszła technika (film, telewizja), staj

c si

bod

cem doskonalenia reporta

rozszerzaj

c kr

g tematycznych zainteresowa

. Jerzy Lovell okre

la,

„Nowoczesny reporta

bezceremonialnie si

ga do zainteresowa

i tematów tradycyjnie nale

nych literaturze.

Przede wszystkim dostrzegł człowieka od wewn

trz i nie zawahał si

jego spraw intymnych u

jako argumentu

w sporze o

wiat. Wkracza mi

dzy społeczno

ść

a władz

, w obr

b konfliktów etycznych, obyczajowych,

wiatopogl

dowych. Zadomowił si

w człowieku. Towarzyszy jego wielkim i małym dramatom”

Reporta

przej

ł tereny nale

ne kiedy

„wielkiej literaturze”, gdy

ona nie mo

e nad

ąż

za gwałtownie

zmieniaj

rzeczywisto

Po drugiej wojnie

wiatowej zało

enia polskiego reporta

u zostały okre

lone bli

ej. Do dzi

nie ma jednak

opracowania, które okre

liłyby je jednoznacznie. Cech gatunkowe starali si

wskaza

jego twórcy i teoretycy. Na

pocz

tku lat sze

ść

dziesi

tych przypada okres najwi

kszego zainteresowania badaczy reporta

em współczesnym, a

I. Fik, O reportażu [ w: ] I. Fik, Wybór pism krytycznych, Warszawa 1961, s. 4-5.

Tamże, s. 8.

S. Baczyński, Nowy realizm [ w: ] S. Baczyński, Pisma krytyczne, Warszawa 1963, s. 404- 405.

K. Irzykowski, Kosmiczne zmartwienia, „Wiadomości Literackie” 1931 nr 45, s. 1.

Cyt: Cz. Niedzielski, tamże s. 143.

Tamże.

R. Kapuściński, Lapidarium II, Warszawa 1996, s. 18.

Tamże, s. 18.

J. Lovell, Notatki o reportażu, „Życie Literackie” 1961 nr 37, s. 3.

spowodowane to było okresem przełomowym dla powojennego reporta

u polskiego jakim były lata 1955- 1959. (nowa

sytuacja polityczna w kraju, powrót Wa

kowicza z emigracji). Nast

pił wówczas boom reporterów, wobec tego krytyka

ponownie zwróciła swe zainteresowania na reporta

. Poddawano rewizji pogl

dy swych przedwojennych poprzedników,

podejmowano sygnalizowane przez nich kwestie, zacz

to dostrzega

nowe problemy, a w

ród nich czołowe: estetyka i

typologia reporta

Cechy reporta

u wyró

nił Jerzy Lovell w cyklu artykułów drukowanych w „

yciu Literackim”. Zało

enia te to: relacja

z rzeczywistych zdarze

- dobrze udokumentowana, aktualny temat z reporterem w charakterze

wiadka, uczestnika lub

rekonstruktora oraz przedstawienie zdarze

rodkami dost

pnymi literaturze

Podstawowym problemem, który zawsze wywoływał dyskusje, była sprawa definicji, literacko

ci reporta

zacieranie si

granic gatunkowych. Melchior Wa

kowicz apelował do swoich kolegów „po fachu”:

„Idzie wi

c tylko o to,

eby

my sami, reporterzy, nie stawiali rzekomo nieprzekraczalnej granicy,

eby

my nie

odcinali reporta

u od literatury, bo przecie

to gał

zie tego samego drzewa i te

same płyn

w nich soki”

Dla Wa

kowicza reporta

jest pewnego rodzaju mozaik

, któr

układa z faktów. Nie chce wi

c, by jego utwory były

wiernym odbiciem rzeczywisto

ci, której

adnego elementu nie mo

na opu

, ale, by wybierały z niej te składniki, które

najlepiej oddadz

istot

problemu.

Marek Miller, na podstawie rozmów z kilkoma najwybitniejszymi przedstawicielami polskiego reporta

u, stwierdza,

e reporta

jest collage’em, wykorzystuj

cym ka

materi

zwi

kszaj

autentyczno

ść

. Hybrydyczno

ść

gatunku

podkre

la równie

K. K

kolewski mówi

e materiał do reporta

u przypomina

mieci, z których trzeba wybra

najlepsze

elementy i poskłada

je w utwór. Zwraca si

c uwag

na synkretyzm gatunku. Cecha ta stawia reporta

, u

ywaj

terminu K. Wyki, na pograniczu literatury. Jedn

z wła

ciwo

ci reporta

u jest wielo

ść

metod, jakie mo

na wykorzysta

kształtowania materiału, by był on sprawdzalny i miał jednocze

nie literack

form

. St

d te

trudno

ci z ustaleniem

poetyki gatunku. Czytaj

c wypowiedzi twórców czy teoretyków, nie mo

na poda

jednoznacznie brzmi

cej definicji

reporta

u. Cz

sto mo

na spotyka

z synonimicznym u

yciem poj

ęć

„literatura faktu” i „reporta

”. Przy takim

zastosowaniu zapomina si

e te słowa nie maj

jednakowej konotacji, gdy

„literatura faktu” ma szersze znaczenie.

Krzysztof K

kolewski sprecyzował te dwa poj

cia, twierdz

e reporta

jest tylko jednym z gatunków u

ywanych w

literaturze dokumentu

O warto

ci artystycznej decyduje wybór i wewn

trzna struktura faktu oraz sposób jego opracowania. To nadanie

faktom okre

lonej formy

wiadczy o artystyczno

ci gatunku. Przy opracowaniu reporter posługuje si

rodkami

ywanymi w prozie fikcyjnej. Fabuła przeniesiona jest jednak z rzeczywisto

ci, nie wymy

la si

jej. Forma przekazu

równie

zale

na jest od faktów, a wzajemny zwi

zek mi

dzy nimi tworzy dramaturgi

reporta

„Forma, fabuła, spi

cie dramatyczne- wszystko to zawarte jest w faktach”

K. K

kolewski wyklucza wi

c jeden składnik literatury beletrystycznej- fikcj

, przyjmuj

c pozostałe. Reporter, który

wykorzystuje fikcj

w swym utworze, przyznaje si

do nieumiej

tno

ci fachu reportera, a tak

e nadu

ywa konwencji

gatunku. Zało

eniem podstawowym reporta

u jest bowiem autentyczno

ść

, fakt, informacja. U

ywaj

c fikcji okłamuje si

czytelnika

. Zgadzaj

c si

z pogl

dami K

kolewskiego nale

ałoby odebra

miano reportera Wa

kowiczowi czy innym

wprowadzaj

cym elementy fikcji do swych utworów.

Z pogl

dami K

kolewskiego zgadza si

kilku innych autorów min. Kazimierz Ko

niewski, Jerzy Lovell.

„Fakty przede wszystkim i fakty

le odtworzone. Reporta

literacki, publicystyczny, informacyjny- je

li ma by

reporta

em, musi przedstawia

protokolarnie prawdziwy przebieg wydarze

, honorowa

autentyczne nazwiska i

yciorysy bohaterów, absolutn

cisło

ść

miejsca i daty.”

Dla Ko

niewskiego fakt jest wi

c podstawowym i bezspornym wyznacznikiem.

Podobnie J. Lovell twierdzi,

e ka

dy reporta

musi odzwierciedla

rzeczywisto

ść

konkretn

, któr

na w ka

dej

chwili sprawdzi

Nie wszyscy twórcy zgadzaj

z tymi pogl

dami. Na ich czele stoi Melchior Wa

kowicz. To on proponuje

rozszerzenie konwencji reporta

u o fikcj

, któr

splata razem z faktami. Druga wojna

wiatowa przytłoczyła człowieka

wielo

i ró

norodno

faktów. M. Wa

kowicz uwa

a wi

e reporter powinien szuka

innej, nowocze

niejszej drogi,

nie obstawa

przy jednej metodzie, gdy

da konwencja po pewnym czasie kostnieje i staje si

przestarzała.

Proponuje wi

c swoj

teori

„reporta

u- mozaiki”, o której ju

była mowa. Metoda ta pomaga unikn

ąć

nawału

niepotrzebnych informacji, które mog

jedynie dekoncentrowa

odbiór czytelnika. Zamiast opisywa

kilku bohaterów,

Tamże, s. 3.

M. Wańkowicz, tamże s. 58.

M. Miller, Reporterów sposób na życie,

K. Kąkolewski, Reportaż [w:]Teoria i praktyka dziennikarstwa. Wybrane zagadnienia, B. Golka Z. Mitzner, M. Kafel, Warszawa

1964, s. 114.

Tamże, s. 117.

Tamże, s. 120.

K. Wolny, O poetyce współczesnego reportażu polskiego 1945- 1985, Rzeszów 1991, s. 39.

na stworzy

jedn

posta

, na któr

dzie si

składało kilka osób. W ten sposób postulat prawdy zostanie

zachowany, gdy

dy element b

dzie prawdziwy, a jednocze

nie poszerzy si

konwencja reporta

Propozycja Wa

kowicza wywołała wiele protestów. Obawiano si

e dopuszczaj

c nowe techniki, obali si

podstawowy warunek gatunku, jakim jest autentyzm

K. Dziewanowski przeciwny jest odchodzeniu od prawdy, gdy

takie post

powanie naruszy zasady reporta

Uznaje niepowtarzalno

ść

kowicza, lecz nie wró

y, by taki reporta

miał przyszło

ść

. Jak bardzo si

mylił, dowodzi

tego dalsza twórczo

ść

reporterów. Z pogl

dami Wa

kowicza zgodziło si

wielu: Jacek Maziarski, Hanna Krall, Jan

Koprowski, a z upływem czasu tak

e jego oponenci: Lesław Bartelski, Aleksander Małachowski.

W dalszym ci

gu utrzymuj

dwa tory rozwojowe reporta

u polskiego: pierwszy- trzymaj

cy si

autentycznych wydarze

, drugi- wykorzystuj

cy poł

czenie faktu z fikcj

literack

. K. Wolny stwierdza,

e ewolucja

gatunku polegała na tym,

„Polski reporta

powojenny przeszedł drog

od suchego relacjonowania zdarze

do bardziej zło

onych sposobów

przedstawiania rzeczywisto

rodkami charakterystycznymi dla j

zyka literackiego”

Sporn

kwesti

stanowi literacko

ść

reporta

u. Wielu zadaje sobie pytania dotycz

ce tej kwestii. Dla J. Lovella

gatunek ów staje si

literacki wtedy, gdy twórca, zachowuj

c podstawowe wła

ciwo

ci „ klasycznego” reporta

u, wchodzi

na teren problemów do tej pory nale

żą

cych do literatury, wyra

c skomplikowan

rzeczywisto

ść

prostym j

zykiem

wzi

tym z dziennikarstwa albo

rodkami literackimi

.Literacko

ść

c to nie tylko pi

kne słowo, metaforyka, konstrukcja,

ale równie

tematyka.

K. K

kolewski stwierdza,

e nie trzeba nadawa

literacko

ci faktom, gdy

one ju

w swej naturze s

takie, a

zadaniem reportera jest jedynie uwydatni

literacko

ść

. Dla Wa

kowicza literacko

ść

reporta

u jest kwesti

bezsporn

i nie

podlegaj

dyskusji. M. Wa

kowicz uznaje reporta

za gał

ąź

literatury, wi

c literacko

ść

jest ich cech

naturaln

Obecnie to nie reporta

ga po

rodki artystyczne literatury beletrystycznej, lecz odwrotnie.

Wypowiedzi twórców i teoretyków polskiego reporta

u pozwalaj

okre

jego wyró

niki gatunkowe. Podstaw

okre

lenia cech s

elementy, które składaj

na proces tworzenia tekstów reporta

owych i które decyduj

o specyfice

tego gatunku.
Pierwszym wyró

nikiem jest wybór aktualnego tematu. Gdy twórca zdecyduje si

, o czym chce pisa

, rozpoczyna si

etap zbierania materiałów, w trakcie którego sporz

dzana jest dokumentacja. W tej fazie autor studiuje dokumenty w

archiwach, bibliotekach, urz

dach. Wiadomo

ci zdobywa z bardzo ró

nych

ródeł. Wa

ne s

rozmowy z lud

mi, z

bohaterami swych przyszłych tekstów. Na tym etapie fundamentem dla zebrania dobrego materiału jest dociekliwo

ść

ciekawo

ść

ycia oraz sztuka słuchania. Dla M. Wa

kowicza cechy te powinien posiada

dobry reporter, by zebra

materiał i stworzy

warto

ciowy reporta

Czynno

ci tego etapu s

niezb

dne ze wzgl

du na uwiarygodnienie tekstu.

Po uporz

dkowaniu faktów przyst

puje si

do literackiego opracowania zebranych dokumentów. K. Wolny wylicza

w tym etapie takie elementy jak: stosowanie

rodków artystycznych, zachowanie klimatu i kolorytu sprawy,

charakterystyka

rodowiska i postaci, wplatanie innych małych form literackich, tekstów dokumentarnych oraz ewentualny

komentarz.

Jak wynika z usystematyzowania wyró

ników, w poetyce reporta

u literacka forma wypowiedzi jest tak samo

na jak dokumentacja. Nie chodzi jednak tylko o to, by opisywa

fakty i je umiej

tnie komponowa

. Dodatkow

warto

ść

reporta

u stanowi indywidualno

ść

reportera, przejawiaj

ca si

w utworze. Fakt nabiera pełnej warto

ci, gdy

zostanie przefiltrowany przez osobowo

ść

pisz

cego.

2.CECHY STRUKTURALNE REPORTA

2.1 Kompozycja

Reporta

kształtuje si

w okre

lonych warunkach, troch

odmiennych ni

np. powie

ść

. Zazwyczaj czytelnicy

przyjmuj

taki układ norm kompozycyjnych, który oddaje realia przedstawionych zdarze

. By wywoła

zamierzone

reakcje, kompozycja musi oddziała

na odbiorc

. Komponuj

c zebrany materiał, reporta

ysta chce uczyni

z niego

pewn

cało

ść

, zbudowan

według pewnych zasad. Ukształtowanie faktów ma nie tylko organizowa

rzeczywisto

ść

przedstawion

, ale wprowadzi

równie

pewien system warto

ci, wobec którego czytelnik musi przyj

ąć

okre

lon

postaw

J. Maziarski, w swej rozprawie na temat reporta

u, pisze,

e na odbiorc

wpływa obrazowo

ść

, która współgra z

fabularno

, dokumentarno

oraz nasyceniem publicystycznym. Trzeba zaznaczy

e wychodzi tu z zało

enia o

podobie

stwie budowy reporta

u i dzieła literackiego. Obrazowo

ść

jest składnikiem unaoczniaj

cym wyobra

enie

pewnych przedmiotów w

wiadomo

ci twórcy i odbiorcy. J. Maziarski odró

nia jednak obrazowo

ść

tak rozumian

wypowiedzi, która ma zdolno

ść

wywoływania u odbiorcy owych wyobra

. Nazywa je za R. Ingardenem „uj

ciami”.

cia to zorganizowane i zwarte zwi

zki zdaniowe „podporz

dkowane jakiej

jednocz

cej zasadzie”. Na struktur

Więcej wiadomości na temat teorii reportażu Wańkowicza można znaleźć w jego artykule „Prosto od krowy” oraz książce

„Karafka La Fontaine’a”

M. Wańkowicz, tamże s. 212.

K. Wolny, tamże s. 32.

J. Lovell, Notatki o reportażu, „Życie Literackie” 1961 nr 37, s. 3.

M. Wańkowicz, tamże s. 76, 80.

K. Wolny, tamże s. 64-65.

reporta

u składaj

ró

nego rodzaju uj

cia: informacyjne- statyczne i dynamiczne, przedstawiaj

ce- statyczne i

akcyjne, komentuj

ce i mieszane.

Jan Pacławski wyró

nia pewne cechy ogólne, które zawiera kompozycja literacka reporta

u. S

to: wyodr

bniona

ekspozycja, odpowiednie rozło

enie akcentów szczególnie wa

nych ze wzgl

dów kompozycyjnych, udramatyzowanie

tre

ci poprzez odpowiednie zabiegi kompozycyjne, zwrócenie uwagi na zjawiska poetyckie j

zyka i efektowne

rozwi

zanie. Wymienia te

kilka rodzajów kompozycji, jakie mo

e wykorzysta

reporta

: panoramiczn

, problemow

naturaln

, historyczn

Model konstrukcyjny reporta

u uzale

niony jest od typu i odmiany.

Konstrukcja reporta

u fabularnego jest zazwyczaj ci

gła, zamyka si

w uporz

dkowanym schemacie lub w

wyodr

bnionych obrazach. Uzale

nione jest to od uj

cia tematu. Na główny w

tek mog

składa

przemiany

wiadomo

ci bohaterów. Elementy tre

ci koncentruj

wokół postaci, fakty nie s

prezentowane ponad konieczno

ść

erudycja bohatera nie obci

ąż

a opowiadanych wydarze

. Reporta

e fabularne prezentuj

zazwyczaj typ kompozycji

zamkni

tej, elementy fabuły

le do siebie przylegaj

. Przedstawione zdarzenia tworz

logiczn

cało

ść

, która d

ąż

y do

zarysowania konturów reporta

Reporta

fabularny zbli

a si

do epiki. Autor stosuje wi

c formy podawcze prozy narracyjnej: dialogi, monologi,

opowiadania, opisy.

2.2 Bohater

Reporter nie powołuje do

ycia swoich bohaterów, s

nimi rzeczywi

cie istniej

cy ludzie. Autorzy mog

przedstawi

posta

tak

, jak

jest naprawd

lub metod

M. Wa

kowicza, kumulowa

losy kilku bohaterów w jednej

sylwetce, aby uzyska

w ten sposób „ obraz zagadnienia, które chce odda

w całej prawdzie”.

Bohaterem reporta

u nie musi by

koniecznie człowiek, mo

e to by

grupa ludzi, a nawet miasto, fabryka czy

wielka budowa. Znane s

tzw. produkcyjniaki, które wykorzystywały wła

nie takich bohaterów jak Nowa Huta czy most.

Martwy przedmiot wysuwa si

na plan pierwszy, ale zawsze pojawiaj

postaci ludzi maj

cych wpływ na przedmiot

zainteresowania.

Reporter mo

e charakteryzowa

bohatera wprost lub po

rednio. Charakterystyka bezpo

rednia przeprowadzana

jest przez autora na podstawie własnych obserwacji, natomiast po

rednia wyra

a si

w dialogach, w opisie działa

postaci, wypowiedzi innych bohaterów. Charakteryzowanie nie przebiega w jednakowy sposób, zale

y to od odmiany

reporta

u. W latach pi

ęć

dziesi

tych bohaterowie byli pokazywani stereotypowo, istniały pewne typy, które „nale

ało”

opisywa

. Niezale

nie jednak od sposobu charakterystyki bohater pełni rol

podstawowego czynnika spajaj

cego

elementy reporta

2.3 Czas i przestrze

Czas i przestrze

stanowi

ny element konstrukcyjny dzieła literackiego, w tym tak

e reporta

u. W tym gatunku

czas mo

na rozpatrywa

na kilku płaszczyznach. Jest wi

c czas zbierania dokumentacji, czas przekazywania tre

ci, czas

przedstawianych zdarze

, czas gramatyczny i czas odbioru.

W reporta

u fabularnym twórca przechodzi zazwyczaj od razu do prezentowania wydarze

przedstawionych, nie

ujawniaj

c czasu dokumentacji czy wypowiedzi. W gatunku, o którym mowa, czas jest nie tylko elementem konstrukcji,

ale równie

„Ma znaczenie, historyczne- szczególnie wa

ne ze wzgl

du na potwierdzenie wiarygodno

ci przekazywanych

faktów”

Wiadomo przecie

e autentyzm jest wa

nym wyznacznikiem reporta

Zało

enia teoretyczne przestrzeni s

takie same jak w utworze fikcyjnym. Przestrze

wyznacza obszar, w którym

działaj

bohaterowie, jest te

wykładnikiem strategii komunikacyjnej, jak

przyjmuje twórca.

Wierny opis rzeczywisto

ci potwierdza autentyczno

ść

zdarze

. Przestrze

e by

okre

lona przy pomocy

zwi

złej informacji lub rozbudowanego opisu. Plastyka opisu przestrzeni jest bardzo wa

na w reporta

u fabularnym, by

pokaza

czno

ść

bohatera z przedstawion

rzeczywisto

Na przestrze

w reporta

u patrzy si

przede wszystkim jako na dokumentalne przedstawienie miejsca wydarze

tak

„jako na „obraz

wiata” w kr

gu okre

lonej kultury oraz sytuacje do

wiadcze

i zachowa

indywidualnych lub

zbiorowych”

Czas i przestrze

pełni

funkcj

konstrukcyjn

, dokumentaln

, poznawcz

a tak

e historiozoficzn

. Mog

przenosi

odbiorc

w kr

g oddziaływa

znacze

symbolicznych

J. Maziarski, Anatomia reportażu, Kraków 1964, s. 43- 59.

J. Pacławski, Reportaż na Kielecczyźnie po II wojnie światowej [w: ] Rocznik Świętokrzyski, Warszawa 1984, s. 99- 128, KTN.

K. Wolny, tamże, s.184.

M. Wańkowicz, tamże, s. 198.

K. Wolny, tamże, s. 208.

Tamże, s. 216.

Przedstawiony artykuł jest tylko szkicem, zasygnalizowaniem spraw dotycz

cych poetyki reporta

u, poniewa

dy twórca ma swoj

okre

lon

metod

, według której tworzy.

Bibliografia

1. M. Głowi

ski i in., Słownik terminów literackich, Ossolineum 1988.

2. Słownik literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodzka, Ossolineum 1992.
3. J. Waloch, Zjawisko zwane reporta

em, „ Prasa Polska” 1985 nr 12.

4. Cz. Niedzielski, O teoretycznoliterackich tradycjach prozy dokumentarnej ( podró

- powie

ść

- reporta

), Toru

1966.

5. M. Wa

kowicz, Karafka La Fontaine’a, Kraków 1983.

6. I. Fik, Wybór pism krytycznych, Warszawa 1961.
7. S. Baczy

ski, Pisma krytyczne, Warszawa 1963.

8. K. Irzykowski, Kosmiczne zmartwienia, „Wiadomo

ci Literackie” 1931 nr 45.

9. R. Kapu

ski, Lapidarium II, Warszawa 1996.

10. J. Lovell, Notatki o reporta

u, „

ycie Literackie” 1961 nr 37.

11. M. Miller, Reporterów sposób na

ycie.

12. Teoria i praktyka dziennikarstwa. Wybrane zagadnienia, B. Golka Z. Mitzner, M. Kafel, Warszawa 1964.
13. K. Wolny, O poetyce współczesnego reporta

u polskiego 1945-1985, Rzeszów 1991.

14. M. Wa

kowicz , „Prosto od krowy”.

15. M. Wa

kowicz, „Karafka La Fontaine’a”.

16. J. Maziarski, Anatomia reporta

u, Kraków 1964, s. 43- 59.

17. J. Pacławski, Reporta

na Kielecczy

nie po II wojnie

wiatowej [w: ] Rocznik

tokrzyski, Warszawa 1984, s. 99-

128, KTN.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
8127
8127
sciaga 8127
094id 8127
8127

więcej podobnych podstron