Edukacja zróżnicowana - Opcja
różnorodności (COFAPA)
Konfederacja Ojców i Matek Uczniów
Celem Konfederacji jest obrona wolności nauczania i pluralizmu w edukacji. W
niniejszym biuletynie argumentuje się zasadność edukacji zróżnicowanej
i przysługujące rodzicom prawo wyboru szkoły.
Spis treści
Wstęp
Trzy argumenty przemawiające za edukacją zróżnicowaną
Rozwój osobowości dziewcząt i chłopców
Udoskonalenie procesu socjalizacji
Poprawa wyników nauczania
Sprawiedliwa opcja równości
Wstęp
Każdy człowiek rodzi się mężczyzną lub kobietą, z różnymi rytmami dojrzewania
osobistego i różnicami w procesie nauczania, z różną uczuciowością, z różnymi
reakcjami na bodźce, z różnymi sposobami działania, bardzo często
komplementarnymi. Zarówno mężczyzna jak i kobieta mają prawo do odmiennego
sposobu przeżywania swojej, równej, godności osobowej. W związku z tym szkoła
powinna ułatwiać każdemu uczniowi rozwój zdolności, które są mu właściwe ze
względu na sposób bycia, męski lub żeński, a które stanowią o jego konstrukcji
osobowej.
Tak w szkole mieszanej jak w zróżnicowanej można pomóc uczniom w ich
rozwoju, uwzględniając różnice osobowe chłopców i dziewczynek. W szkole
mieszanej często powstają poważne trudności związane z zapewnieniem
odpowiedniej pomocy każdemu uczniowi, gdyż w sali lekcyjnej różnorodność
emocjonalna jest znacznie większa niż w klasie zróżnicowanej.
Szkoły mieszane stały się popularne w krajach zachodnich w latach 60-tych, w
Hiszpanii zaś od momentu wejścia w życie Ogólnego Prawa Edukacji w 1970 r.
Wprowadzenie tego prawa nie było odpowiedzią na przekonujące wyniki badań.
Wzrastająca liczba uczniów oraz pewne naciski ideologiczne ułatwiły
rozpowszechnienie się idei szkół mieszanych, i nikt nie wymagał dowodów na to, że
efekty będą pozytywne. Mimo wszystko tak w Hiszpanii jak i w prawie wszystkich
krajach rozwiniętych utrzymano przy życiu prestiżowe szkoły zróżnicowane. Prawie
od 20 lat słychać coraz częstsze głosy, domagające się rewizji wyników pracy szkół
mieszanych. Doświadczenie pokazuje bowiem, że nie może to być jedyny dostępny
model edukacji. Takie głosy słychać szczególnie w Stanach Zjednoczonych, w
1
Szwecji, w Wielkiej Brytanii, Australii, Kanadzie i Japonii. W związku z tym powstało
wiele nowych szkół zróżnicowanych.
1
Na tych kilku stronach prezentujemy niektóre dane dotyczące słuszności i
wartości, jaką przedstawia szkolnictwo zróżnicowane. Jest to model szkoły, który
ułatwia udzielanie odpowiedniej pomocy człowiekowi, szanując jego różnorodność
wynikającą z różnicy płci, która nie redukuje się tylko do różnicy seksualnej, ale
dotyczy całej osoby. Uczennice i uczniowie mają prawo do równości szans w
szkolnictwie, do korzystania z tych samych treści naukowych przy użyciu tych
samych środków dydaktycznych, do stawiania im podobnych lub identycznych
wymagań, ale edukacja musi dostosować się do różnic, jakie istnieją pomiędzy
uczennicami i uczniami, i to w taki sposób, by nikt nie był dyskryminowany lub
traktowany niesprawiedliwie.
W
każdym razie, skoro nie istnieje żaden dowód naukowy, który model
szkolnictwa jest bardziej korzystny, to rodzice mają prawo decydować jaki model
wybierają dla swoich dzieci. Władze szkolnictwa powinny wyjść naprzeciw
pragnieniom rodziców, ułatwiając korzystanie z tego prawa poprzez ofertę
publicznego szkolnictwa zróżnicowanego. Pluralizm opcji jest czymś koniecznym i
wzbogacającym w społeczeństwie demokratycznym. Społeczeństwo zobligowane do
korzystania z jedynego modelu edukacji zmniejszyłoby swój zakres wolności, która
jest przecież istotą demokracji.
Istnieje wiele badań, które potwierdzają fakt, że szkolnictwo zróżnicowane jest
korzystne dla procesu uczenia się, pomaga w rozwoju osobistym uczniów i osiąga
lepsze globalnie wyniki naukowe. Niektóre badania potwierdzają także przewagę
szkoły zróżnicowanej nad koedukacyjną, jeśli chodzi o niektóre aspekty szacunku
uczniów wobec uczniów innej płci. Z drugiej strony doświadczenie pokazuje, że
koedukacja nie przyczyniła się ani do równości płci, ani równości w możliwościach -
tych dwóch celów, jakie stawiał sobie model szkoły mieszanej.
2
Nawet niektóre ruchy feministyczne ponownie rozważyły swoje poparcie dla
modelu szkoły mieszanej jako sposobu uzyskania równości w możliwościach i
podkreślają swoje poparcie dla szkół zróżnicowanych dla dziewcząt. W Landach
niemieckich Berlina i Nadrenii Północnej Westfalii z inicjatywy socjalistów i
"zielonych" i z poparciem feministek, po ścisłych badaniach, zainicjowano
prowadzenie lekcji z niektórych przedmiotów w klasach zróżnicowanych. W Stanach
Zjednoczonych i w Kanadzie prężnie rozwijają się szkoły zróżnicowane. W Nowej
Galii Południowej, regionie najbardziej zaludnionym w Australii, ilość podań do szkół
mieszanych publicznych w 2001 r. zmniejszyła się o 50% na korzyść szkół
zróżnicowanych.
3
Parlamentarzystka Chris Heister, przewodnicząca Komisji Studiów nad
Edukacją w Szwecji, podtrzymuje w swoim raporcie z lipca 2004, że niepowodzenia
obecnego szkolnictwa wynikają właśnie z niedoceniania różnic płciowych. I zaleca,
by organizowano klasy zróżnicowane dla chłopców i dziewcząt, ponieważ nie jest
1
Patrz www.singlesexschools.org
2
Fize, M. "Les pieges de la mixite scolaire. Paryż, Presses de la Renaissance, 2003.
3
"The Sun-Herald", 25 marzec 2001.
2
sprawiedliwe narzucać takie same postępowania i modele edukacyjne uczniom o
różnej płci.
Trzy argumenty na rzecz edukacji zróżnicowanej
1. Personalizacja rozwoju dziewcząt i chłopców.
Dziewczynki dojrzewają biologicznie i psychicznie wcześniej niż chłopcy, co sprawia,
że w klasach mieszanych chłopcy są w gorszej sytuacji. Dziewczynki uzyskują lepsze
wyniki edukacyjne w szkole ponadpodstawowej i zdarza się często, że stale
porównywani z nimi chłopcy obniżają swoje osiągnięcia naukowe.
Narastające problemy z edukacją wśród chłopców zostały określone przez
jednego ze znanych psychiatrów jako " kruchość męskości".
4
Trudności pojawiające się w klasach mieszanych można wyjaśnić tym, że
naturalne postawy i zachowania spontaniczne dziewczynek lepiej wpisują się w
szkolny rytm - zazwyczaj są one spokojniejsze, bardziej zdyscyplinowane,
uporządkowane - podczas, gdy chłopcy muszą włożyć więcej wysiłku w
przystosowanie się do zasad współżycia. W klasie koedukacyjnej w sposób
nieunikniony porównuje się uczniów. Chłopcy bywają wtedy określani jako brutalni,
agresywni, nie zaadaptowani lub nie zmotywowani. Amerykańskie Stowarzyszenie
Kobiet Uniwersyteckich w pewnym badaniu przeprowadzonym na próbie 1331
dziewczynek wykazało, że w szkołach koedukacyjnych nauczyciele poświęcają
dziewczynkom mniej uwagi przy rozwiązywaniu zadań i wyjaśnianiu wątpliwości, a
one same czują się mniej stymulowane do osiągania swoich celów.
5
Lee i Bryk wykazali, że kobiety wykształcone w szkołach zróżnicowanych mają
wyższą samoocenę i mniej stereotypowe spojrzenie na rolę kobiety. Cairns w
badaniu przeprowadzonym z udziałem 2295 studentów irlandzkich osiągnął podobne
wyniki. Potwierdziły one lepsze zdolności poznawcze, wyższy poziom samooceny i
wewnętrznej kontroli.
6
Eder z kolei podkreśla, że stała obecność chłopców w klasie
utrudnia zawieranie przyjaźni pomiędzy uczennicami.
7
Ostatecznie zdolności
przywódcze i poczucie własnej wartości dziewcząt oraz zdolność utrzymywania
dobrych relacji z koleżankami oraz z nauczycielami są znacząco wyższe w szkołach
wyłącznie dla dziewcząt.
8
4
Kraemer, S., "The fragile male", British Medical Journal, 2000, str. 1609-1612.
5
American Association of University Woman, How schools shortchange girls, Washington, DC, 1992.
6
Lee, V. E. i Bryk, A. S., Effects of single-sex secondary schools on student achievement ans attitudes", Jurnal
of Educational Psychology, 1986, str. 78, 381-395. Carns, E., The relationship between adolescent perceived
self-competence and attendance at single-sex secondary school, British Journal of Educational Psychology,
1990, str. 60, 207-211.
7
Eder, D., The cycle of popularity: Interpersonal relations among female adolescents, Sociology of Education,
1985, str. 58, 154-165.
8
Mael, F. A., Single-sex and coeducational schooling: Relationships to socioemotional and academic
development, Review of Educational Research, 68:2, 1998, str. 101-129. Monaco, N. M i Gaier, E. L., Single-
sex versus coeducational environment and achievementin adolescent females, Adolescence, 1992, str.27, 579-
594. Astin, A. W., On the failure of educational policy, Change, 1977, str. 40-45. Smith, D. G., Women's
colleges and coed colleges: Is there a difference for women, Journal of Higher Education, 1990, str. 61, 181-197.
3
Podsumowując można powiedzieć, że równość szans można również uzyskać
poprzez edukację zróżnicowaną i istnieją ważne powody, by rodzice, używając
należnego im prawa, wybierali dla swoich dzieci tę formę edukacji.
2. Udoskonalenie procesu socjalizacji.
Zwykło się mówić, że koedukacja lepiej sprawdza się w procesie socjalizacji, do
jakiego powołana jest szkoła, a także że obecność spokojniejszych z natury
dziewczynek ułatwia utrzymanie dyscypliny. Jednak zachowanie chłopców w klasie
mieszanej jest bardziej agresywne i egoistyczne niż w klasach zróżnicowanych.
Ponadto zostało stwierdzone, że ogólnie rzecz biorąc, w szkołach mieszanych
chłopcy lepiej rozumieją dziewczynki, ale traktują je z mniejszym szacunkiem.
9
Jest
to zaskakujące, lecz niektóre badania potwierdziły fakt, że w szkołach
koedukacyjnych wzmacnia się stereotypy dotyczące płci
10
i że edukacja
zróżnicowana umożliwia ich pokonywanie, np. w zakresie wyboru przedmiotów
tradycyjnie uznawanych za żeńskie lub męskie. W szkole zróżnicowanej
dziewczynkom łatwiej jest zdecydować się na wybór matematyki, nauk ścisłych i
sportu, chłopcy natomiast łatwiej wybierają sztukę, literaturę i języki obce.
Gillian
11
potwierdza, że kobiety różnią się od mężczyzn w postrzeganiu świata.
Uważa on, że niektóre teorie psychologii rozwojowej niesłusznie pogardzają
charakterystycznym dla kobiet sposobem patrzenia na świat. Kobiety mają większą
łatwość w utrzymywaniu relacji międzyludzkich - delikatność w obcowaniu i
skłonność do kompromisu. Natomiast mężczyznom łatwiej przychodzi myślenie
abstrakcyjne i często ponad relacje międzyludzkie przedkładają osiągnięcie
osobistych celów.
Ponadto
młodzież potrzebuje obcowania z osobami dorosłymi, które prócz
przekazywania im informacji w czasie lekcji, służą także jako punkt odniesienia.
Szkoły zróżnicowane mają tę korzyść nad mieszanymi, że oferują uczniom
odpowiednią liczbę nauczycieli tej samej płci, którzy z większą naturalnością i głębią
mogą pomóc w ukierunkowaniu osobistym ucznia.
12
3. Poprawa wyników nauczania.
9
Payne, M. A. i Newton, E. H., Teachers' and students' perceptions of the major advantages and disadvantages
of coeducational secondary schooling, Australian Journal of Education, 34, 1990, str. 67-86. Hawley R., A case
for boys' schools, w Hollinger, D. K. i Adamson, R. (ed) Single-sex schooling: proponents speak, Washington,
DC, US Department of Education, 1993, str. 14-44.
10
Bailey, S. M., The current status of gender equity research in American schools, Educational Psycologist,
1993, str. 228, 321-339. Masconi, N., Il faut sauver les garcons, w Le monde de l'Education, styczeń 2003.
Hawley R., A case for boys' schools, w Hollinger, D. K. i Adamson, R. (ed) Single-sex schooling: proponents
speak, Washington, DC, US Department of Education, 1993.
11
Gillian, C., In a different voice, Cambridge, MA, Harvard University Press, 1982.
12
Noe, R. A., Women and Mentoring: A review and research agenda, Academy of Management Review, 13,
1988, str. 65-70. Geis, F. L., Boston, M. B., Hoffman, N., Sex of athority role models and achievement by men
and women: Leadership performance and recognition, Journal of Personality ans Social Psychology, 49, 1985,
str. 636-656.
4
Wykonano wiele badań nad wynikami osiąganymi w szkołach mieszanych w
porównaniu ze szkołami zróżnicowanymi. Wiele z nich potwierdza, że uczniowie
chodzący do szkół zróżnicowanych osiągają lepsze wyniki w nauce.
13
Wyniki egzaminu General Certificate of Secondary Schools, który
przeprowadza się w Anglii i Galii w klasach kończących okres szkolnictwa
obowiązkowego wykazały, że w roku szkolnym 2001-2002 spośród najlepszych szkół
(prywatnych i publicznych) 13 to szkoły zróżnicowane. W przypadku tylko szkół
publicznych (do których uczęszcza 80% uczniów) na 10 najlepszych szkół 6 jest
zróżnicowanych.
Financial Times publikuje w sierpniu każdego roku wyniki Top independent
schools w Wielkiej Brytanii: w ostatnich 5 latach 94% z 25 szkół oferowało model
szkoły zróżnicowanej.
W Stanach Zjednoczonych Lee i Bryk przeprowadzili badanie z udziałem 1807
uczniów z 75 szkół ponadpodstawowych i stwierdzili, że uczniowie ze szkół
zróżnicowanych mają wyższe ambicje i osiągają lepsze wyniki w nauce.
14
Ostatni raport na temat stanu szkolnictwa w Ontario (Kanada) zrealizowany
przez Instytut Frazer wykazał, że 10 na 16 najlepszych szkół to szkoły
zróżnicowane.
15
W roku 2001 Australian Coucil for Eduactional Research przeprowadził
badanie, które porównywało wyniki w szkołach zróżnicowanych i koedukacyjnych
oraz ich rozwój w ciągu 6 lat. Badania przeprowadzono na próbie 270000 uczniów.
Wyniki wskazują, że uczniowie uczeni w klasach zróżnicowanych osiągali wyniki o
15-22% lepsze niż ci, którzy chodzili do szkół mieszanych. Atmosfera pracy była
milsza, a zachowanie uczniów lepsze. Rząd Nowej Południowej Walii wprowadził
doświadczalnie klasy zróżnicowane na niektórych przedmiotach w celu poprawy
wyników naukowych uczniów.
Sprawiedliwa opcja równości.
Wolność edukacji jest uznana w artykule 27 Konstytucji Hiszpanii jako prawo
podstawowe i powinna być interpretowana zgodnie z artykułem 10,2 prawa
podstawowego zgodnego z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka i traktatami
oraz umowami międzynarodowymi na ten temat, które zostały ratyfikowane przez
Hiszpanię.
Konwencja UNESCO z 14 grudnia 1960 (artykuł 2) nawiązująca do walki z
dyskryminacją w sferze edukacji, wskazuje, że nie jest dyskryminacją utrzymywanie
szkół zróżnicowanych ze względu na płeć, pod warunkiem że ośrodki te zapewniają
równy dostęp do nauki dla obu płci, dysponują w równym stopniu wykwalifikowaną
kadrą nauczycieli, lokalami i wyposażeniem o takiej samej jakości, i pozwalają na
13
Lee, V., Bryk, A. S., Effects of single-sex secondary schools on students achievement and attitudes. Journal of
Educational Psychology, 78, 1986, str. 381-395. Riordan, C., Girls and boys in school: Together or separate?,
New York, Teachers College Press, 1990. Smith, D. G., Women’s colleges and coed colleges: Is there a
difference for women?, Journal of Higher Education, 61, 1990, str. 181-197. Young, D. J. i Frazer, B. J., Science
achievement of girls in single-sex and coeducational schools. Research in Science and Technological Education,
8, 1990, str. 5-20. Mael, F. A., Single-sex and coeducational schooling: Relationships to socioemotional and
academic development. Reviev of Eduactional Research, 68:2, 1998, str. 101-129.
14
Lee, V., Bryk, A. S., Effects of single-sex secondary schools on students achievement and attitudes. Journal of
Educational Psychology, 78, 1986, str. 381-395.
15
Globe and Mail, 19 kwietnia 2003.
5
stosowanie takich samych lub ekwiwalentnych programów. Komitet Praw
Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych ONZ przypomniał w 1999 roku, że
artykuł ten nadal obowiązuje.
Artykuł 26,3 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 roku wskazuje na
prawo wyboru przez rodziców typu edukacji dla swoich dzieci.
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej zredagowana w Nicei w grudniu
2000 roku, w artykule 14, po tym jak uznaje prawo do edukacji i do uzyskania jej za
darmo w okresie szkolnictwa obowiązkowego, stwierdza, że przysługuje wolność
tworzenia ośrodków szkolnictwa, zachowując szacunek do zasad demokratycznych,
oraz że przysługuje rodzicom prawo do zagwarantowania edukacji swym dzieciom
zgodnie ze swoimi przekonaniami religijnymi, filozoficznymi i pedagogicznymi.
(…)
Tłumaczenie za: Confederación de Padres y Madres de alumnos, La educación
diferenciada. Una opción por la diversidad, Madrid 2004
6