1
Dz.U.03.169.1650
2007.06.21
zm. Dz.U.07.49.330
§ 1
2008.07.09 zm. Dz.U.08.108.690
§ 1
ROZPORZ
Ą
DZENIE
MINISTRA PRACY I POLITYKI SOCJALNEJ
z dnia 26 wrze
ś
nia 1997 r.
w sprawie ogólnych przepisów bezpiecze
ń
stwa i higieny pracy
(tekst jednolity)
Na podstawie art. 237
15
§ 1 Kodeksu pracy zarz
ą
dza si
ę
, co nast
ę
puje:
Dział I
Przepisy wst
ę
pne
§ 1. 1. Rozporz
ą
dzenie okre
ś
la ogólnie obowi
ą
zuj
ą
ce przepisy bezpiecze
ń
stwa i
higieny pracy w zakładach pracy, w szczególno
ś
ci dotycz
ą
ce:
1) obiektów budowlanych, pomieszcze
ń
pracy i terenu zakładów pracy;
2) procesów pracy;
3) pomieszcze
ń
i urz
ą
dze
ń
higienicznosanitarnych.
2. Przepisy rozporz
ą
dzenia nie dotycz
ą
ś
rodków transportu kolejowego,
lotniczego, morskiego i wodnego
ś
ródl
ą
dowego.
§ 2. Ilekro
ć
w rozporz
ą
dzeniu jest mowa o:
1) "osłonie" - rozumie si
ę
przez to element lub zestaw elementów konstrukcyjnych
słu
żą
cy do ochrony człowieka przed niebezpiecznymi lub uci
ąż
liwymi wpływami
pracuj
ą
cych cz
ęś
ci, mechanizmów i układów roboczych maszyny lub innego
urz
ą
dzenia technicznego;
2)
(1)
"pomieszczeniach higienicznosanitarnych" - rozumie si
ę
przez to szatnie,
umywalnie, pomieszczenia z natryskami, ust
ę
py, palarnie, jadalnie z wyj
ą
tkiem
stołówek, pomieszczenia do wypoczynku, pomieszczenia do ogrzewania si
ę
pracowników oraz pomieszczenia do prania, odka
ż
ania, suszenia i odpylania odzie
ż
y
i obuwia roboczego oraz
ś
rodków ochrony indywidualnej;
3) "pomieszczeniu pracy" - rozumie si
ę
przez to pomieszczenie przeznaczone na pobyt
pracowników, w którym wykonywana jest praca. Nie uwa
ż
a si
ę
za przeznaczone na
pobyt pracowników pomieszcze
ń
, w których:
a) ł
ą
czny czas przebywania tych samych pracowników w ci
ą
gu jednej zmiany roboczej
jest krótszy ni
ż
2 godziny, a wykonywane czynno
ś
ci maj
ą
charakter dorywczy b
ą
d
ź
praca polega na krótkotrwałym przebywaniu zwi
ą
zanym z dozorem albo konserwacj
ą
urz
ą
dze
ń
lub utrzymaniem czysto
ś
ci i porz
ą
dku,
b) maj
ą
miejsce procesy technologiczne niepozwalaj
ą
ce na zapewnienie odpowiednich
warunków przebywania pracowników w celu ich obsługi, bez zastosowania
ś
rodków
ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego re
ż
imu organizacji pracy,
2
c) jest prowadzona hodowla ro
ś
lin lub zwierz
ą
t, niezale
ż
nie od czasu przebywania w
nich pracowników zajmuj
ą
cych si
ę
obsług
ą
;
4) "pomieszczeniu stałej pracy" - rozumie si
ę
przez to pomieszczenie pracy, w którym
ł
ą
czny czas przebywania tego samego pracownika w ci
ą
gu jednej doby przekracza 4
godziny;
5) "pomieszczeniu czasowej pracy" - rozumie si
ę
przez to pomieszczenie pracy, w
którym ł
ą
czny czas przebywania tego samego pracownika w ci
ą
gu jednej doby trwa
od 2 do 4 godzin;
6) "przepisach techniczno-budowlanych" - rozumie si
ę
przez to przepisy ustawy -
Prawo budowlane oraz aktów wykonawczych do tej ustawy;
7) "ryzyku zawodowym" - rozumie si
ę
przez to prawdopodobie
ń
stwo wyst
ą
pienia
niepo
żą
danych zdarze
ń
zwi
ą
zanych z wykonywan
ą
prac
ą
, powoduj
ą
cych straty, w
szczególno
ś
ci wyst
ą
pienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w
wyniku zagro
ż
e
ń
zawodowych wyst
ę
puj
ą
cych w
ś
rodowisku pracy lub sposobu
wykonywania pracy;
7a) "terenie zakładu pracy" - rozumie si
ę
przez to przestrze
ń
wraz z obiektami
budowlanymi, b
ę
d
ą
c
ą
w dyspozycji pracodawcy, w której pracodawca organizuje
miejsca pracy;
7b) "miejscu pracy" - rozumie si
ę
przez to miejsce wyznaczone przez pracodawc
ę
, do
którego pracownik ma dost
ę
p w zwi
ą
zku z wykonywaniem pracy;
8) "stanowisku pracy" - rozumie si
ę
przez to przestrze
ń
pracy, wraz z wyposa
ż
eniem w
ś
rodki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje
prac
ę
;
9) "
ś
rodkach ochrony indywidualnej" - rozumie si
ę
przez to wszelkie
ś
rodki noszone lub
trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub wi
ę
ksz
ą
liczb
ą
zagro
ż
e
ń
zwi
ą
zanych z wyst
ę
powaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników
w
ś
rodowisku pracy, w tym równie
ż
wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do
tego celu. Do
ś
rodków ochrony indywidualnej nie zalicza si
ę
:
- zwykłej odzie
ż
y roboczej i mundurów, które nie s
ą
specjalnie przeznaczone do
zapewnienia bezpiecze
ń
stwa i ochrony zdrowia pracownika,
-
ś
rodków ochrony indywidualnej u
ż
ywanych przez wojsko, Policj
ę
i inne słu
ż
by
utrzymania porz
ą
dku publicznego,
- wyposa
ż
enia stosowanego przez słu
ż
by pierwszej pomocy i ratownicze,
-
ś
rodków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisów Prawa o ruchu
drogowym,
- wyposa
ż
enia sportowego,
-
ś
rodków słu
żą
cych do samoobrony lub do odstraszania,
- przeno
ś
nych urz
ą
dze
ń
do wykrywania oraz sygnalizowania zagro
ż
e
ń
i naruszania
porz
ą
dku publicznego;
10) "
ś
rodkach ochrony zbiorowej" - rozumie si
ę
przez to
ś
rodki przeznaczone do
jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed
niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami wyst
ę
puj
ą
cymi pojedynczo lub ł
ą
cznie w
ś
rodowisku
pracy,
b
ę
d
ą
ce
rozwi
ą
zaniami
technicznymi
stosowanymi
w
pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urz
ą
dzeniach;
11) "
ś
rodowisku pracy" - rozumie si
ę
przez to warunki
ś
rodowiska materialnego
(okre
ś
lonego czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi), w którym odbywa
si
ę
proces pracy;
12) "urz
ą
dzeniach ochronnych" - rozumie si
ę
przez to osłony lub takie urz
ą
dzenia, które
spełniaj
ą
jedn
ą
lub wi
ę
cej z ni
ż
ej wymienionych funkcji:
3
– zapobiegaj
ą
dost
ę
powi do stref niebezpiecznych,
– powstrzymuj
ą
ruchy elementów niebezpiecznych, zanim pracownik znajdzie si
ę
w
strefie niebezpiecznej,
– nie pozwalaj
ą
na wł
ą
czenie ruchu elementów niebezpiecznych, je
ś
li pracownik
znajduje si
ę
w strefie niebezpiecznej,
– zapobiegaj
ą
naruszeniu normalnych warunków pracy maszyn i innych urz
ą
dze
ń
technicznych,
– nie pozwalaj
ą
na uaktywnienie innych czynników niebezpiecznych lub szkodliwych;
13) "zagro
ż
eniu" - rozumie si
ę
przez to stan
ś
rodowiska pracy mog
ą
cy spowodowa
ć
wypadek lub chorob
ę
;
14)
(2)
"punkcie pierwszej pomocy" - rozumie si
ę
przez to - w zale
ż
no
ś
ci od wielko
ś
ci
zakładu pracy, rodzaju prowadzonej działalno
ś
ci i zwi
ą
zanych z ni
ą
zagro
ż
e
ń
-
pomieszczenie lub wyodr
ę
bnione miejsce o wystarczaj
ą
cej powierzchni, wyposa
ż
one
w umywalki z ciepł
ą
i zimn
ą
wod
ą
oraz niezb
ę
dny sprz
ę
t i inne
ś
rodki do udzielania
pierwszej pomocy;
15) "znaku bezpiecze
ń
stwa" - rozumie si
ę
przez to znak utworzony przez kombinacj
ę
kształtu geometrycznego, barwy i symbolu graficznego lub obrazkowego
(piktogramu) albo tekstu, przekazuj
ą
cy okre
ś
lon
ą
informacj
ę
zwi
ą
zan
ą
z
bezpiecze
ń
stwem lub jego zagro
ż
eniem;
16) "sygnałach bezpiecze
ń
stwa" - rozumie si
ę
przez to sygnały
ś
wietlne i d
ź
wi
ę
kowe,
komunikaty słowne lub sygnały r
ę
czne, przekazuj
ą
ce informacje istotne dla
zachowania bezpiecze
ń
stwa i ochrony zdrowia pracowników;
17) "sygnale
ś
wietlnym" - rozumie si
ę
przez to sygnał emitowany przez urz
ą
dzenie
wykonane z przezroczystych lub półprzezroczystych materiałów, pod
ś
wietlonych od
wewn
ą
trz lub z tyłu, tak aby dawało to efekt
ś
wiec
ą
cej powierzchni;
18) "sygnale d
ź
wi
ę
kowym" - rozumie si
ę
przez to sygnał akustyczny (d
ź
wi
ę
kowy)
emitowany przez urz
ą
dzenie przeznaczone do tego celu, bez u
ż
ycia głosu ludzkiego
i nieemituj
ą
ce tego głosu, wskazuj
ą
cy na zaistnienie oraz - w razie potrzeby - trwanie
i zako
ń
czenie niebezpiecznej sytuacji;
19) "sygnale r
ę
cznym" - rozumie si
ę
przez to ustalony ruch lub układ r
ą
k i dłoni, słu
żą
cy
do kierowania osobami wykonuj
ą
cymi czynno
ś
ci mog
ą
ce stwarza
ć
zagro
ż
enia dla
bezpiecze
ń
stwa pracowników;
20) "komunikacie słownym" - rozumie si
ę
przez to ustalon
ą
, krótk
ą
i jednoznaczn
ą
,
informacj
ę
słown
ą
wypowiadan
ą
przez człowieka lub emitowan
ą
jako głos ludzki,
nakazuj
ą
c
ą
okre
ś
lone post
ę
powanie w celu zachowania bezpiecze
ń
stwa i ochrony
zdrowia pracowników.
Dział II
Obiekty budowlane i teren zakładu pracy
§ 3. Budynki i inne obiekty budowlane, w których znajduj
ą
si
ę
pomieszczenia
pracy, powinny by
ć
zbudowane i utrzymywane zgodnie z wymaganiami okre
ś
lonymi
w przepisach techniczno-budowlanych.
§ 4. 1. Pracodawca jest obowi
ą
zany zapewni
ć
na terenie zakładu pracy
wykonane i oznakowane, zgodnie z Polskimi Normami i wła
ś
ciwymi przepisami, drogi
komunikacyjne i transportowe, zwane dalej "drogami", drogi dla pieszych, zwane
dalej "przej
ś
ciami", i dojazdy po
ż
arowe oraz utrzymywa
ć
je w stanie niestwarzaj
ą
cym
4
zagro
ż
e
ń
dla u
ż
ytkowników. Drogi i przej
ś
cia oraz dojazdy po
ż
arowe nie mog
ą
prowadzi
ć
przez miejsca, w których wyst
ę
puj
ą
zagro
ż
enia dla ich u
ż
ytkowników.
2. Drogi i przej
ś
cia powinny posiada
ć
wymiary odpowiednie do liczby
potencjalnych u
ż
ytkowników oraz rodzajów i wielko
ś
ci stosowanych urz
ą
dze
ń
transportowych i przemieszczanych ładunków. Minimalne wymiary dróg i przej
ść
okre
ś
laj
ą
Polskie Normy.
3. Nawierzchnia dróg, placów manewrowych, postojowych i składowych,
dojazdów po
ż
arowych i przej
ść
powinna by
ć
równa i twarda lub utwardzona oraz
posiada
ć
no
ś
no
ść
odpowiedni
ą
do obci
ąż
enia wynikaj
ą
cego ze stosowanych
ś
rodków transportowych oraz przemieszczanych i składowanych materiałów.
4. Drogi, przej
ś
cia oraz place manewrowe, postojowe i składowe powinny
posiada
ć
urz
ą
dzenia lub inne rozwi
ą
zania techniczne zapewniaj
ą
ce odprowadzanie
wód opadowych.
§ 5. 1. Na drogach transportowych i w magazynach nie powinny wyst
ę
powa
ć
progi ani stopnie. W przypadku zró
ż
nicowania poziomów podłogi, ró
ż
nice te powinny
by
ć
wyrównane pochylniami o nachyleniu dostosowanym do rodzaju u
ż
ywanego
ś
rodka transportu, ale nie wi
ę
kszym ni
ż
8 %.
2. Pochylnie powinny umo
ż
liwia
ć
bezpieczne poruszanie si
ę
pracowników i
dogodny transport ładunków.
§ 6. 1. Miejsca w zakładzie pracy, w których wyst
ę
puj
ą
zagro
ż
enia dla
pracowników, powinny by
ć
oznakowane widocznymi barwami lub znakami
bezpiecze
ń
stwa zgodnie z wymaganiami okre
ś
lonymi w zał
ą
czniku nr 1 do
rozporz
ą
dzenia i w Polskich Normach.
2. Je
ż
eli oznakowanie, o którym mowa w ust. 1, nie jest wystarczaj
ą
ce dla
zapewnienia bezpiecze
ń
stwa i ochrony zdrowia pracownika, miejsca niebezpieczne
powinny by
ć
wył
ą
czone z u
ż
ytkowania poprzez ich odpowiednie wygrodzenie lub w
inny sposób.
3. Otwory i zagł
ę
bienia powinny by
ć
zamkni
ę
te odpowiednimi pokrywami, a
je
ż
eli jest to niemo
ż
liwe - wła
ś
ciwie ogrodzone i oznakowane.
4. Miejsca niebezpieczne na przej
ś
ciach zagra
ż
aj
ą
ce potkni
ę
ciem si
ę
, upadkiem
lub uderzeniem (np. stopnie) powinny by
ć
pomalowane barwami bezpiecze
ń
stwa
zgodnie z Polskimi Normami.
5. Na drogach - w miejscach, w których mo
ż
liwe jest niespodziewane
wtargni
ę
cie pieszych, w szczególno
ś
ci przed bramami, drzwiami i przej
ś
ciami, nale
ż
y
ustawi
ć
barierki lub zastosowa
ć
inne skuteczne
ś
rodki ochronne.
§ 7. 1. Dróg, przej
ść
i dojazdów po
ż
arowych nie wolno zastawia
ć
materiałami,
ś
rodkami transportu, sprz
ę
tem i innymi przedmiotami.
2. Na skrzy
ż
owaniach dróg powinna by
ć
zapewniona dobra widoczno
ść
.
§ 8.
(3)
W tunelach przeznaczonych do stałej komunikacji nie powinny znajdowa
ć
si
ę
ruroci
ą
gi słu
żą
ce do transportu materiałów niebezpiecznych, o których mowa w §
91, oraz transportu cieczy lub gazów pod ci
ś
nieniem albo o temperaturze wy
ż
szej ni
ż
70 °C lub ni
ż
szej ni
ż
-15 °C. Wymóg ten nie dotyczy przewodów słu
żą
cych do
ogrzewania tunelu, je
ż
eli temperatura czynnika grzewczego nie przekracza 95 °C.
5
§ 9. 1. Pracodawca jest obowi
ą
zany zapewni
ć
drogi ewakuacyjne ze wszystkich
pomieszcze
ń
obiektu budowlanego, w których mog
ą
przebywa
ć
pracownicy,
umo
ż
liwiaj
ą
ce szybkie wydostanie si
ę
pracowników na otwart
ą
przestrze
ń
. Drogi
ewakuacyjne oraz doj
ś
cia do nich prowadz
ą
ce nie mog
ą
by
ć
zastawiane.
2. Wymagania dla dróg ewakuacyjnych i warunki ewakuacji okre
ś
laj
ą
przepisy
techniczno-budowlane i dotycz
ą
ce ochrony przeciwpo
ż
arowej.
§ 10. 1. We wszystkich miejscach na terenie zakładu pracy, w których mog
ą
przebywa
ć
pracownicy, pracodawca jest obowi
ą
zany zapewni
ć
o
ś
wietlenie
elektryczne w porze nocnej lub je
ż
eli o
ś
wietlenie dzienne jest niewystarczaj
ą
ce.
Wymagania dotycz
ą
ce o
ś
wietlenia okre
ś
laj
ą
Polskie Normy.
2. Instalacje i urz
ą
dzenia elektryczne powinny by
ć
tak wykonane i
eksploatowane, aby nie nara
ż
ały pracowników na pora
ż
enie pr
ą
dem elektrycznym,
przepi
ę
cia atmosferyczne, szkodliwe oddziaływanie pól elektromagnetycznych oraz
nie stanowiły zagro
ż
enia po
ż
arowego, wybuchowego i nie powodowały innych
szkodliwych skutków.
§ 11.
(4)
Zakład pracy powinien by
ć
wyposa
ż
ony w urz
ą
dzenia zapobiegaj
ą
ce
zanieczyszczeniu lub ska
ż
eniu, w stopniu szkodliwym dla zdrowia ludzkiego -
powietrza, gruntu oraz wód - substancjami chemicznymi, pyłami,
ś
rodkami
promieniotwórczymi albo szkodliwymi czynnikami biologicznymi, w zwi
ą
zku z
produkcj
ą
b
ą
d
ź
inn
ą
działalno
ś
ci
ą
zakładu pracy.
§ 12. Pracodawca jest obowi
ą
zany zapewni
ć
ochron
ę
obiektów budowlanych i
urz
ą
dze
ń
technicznych przed gromadzeniem si
ę
ładunków i wyładowaniami
elektryczno
ś
ci statycznej - stwarzaj
ą
cymi zagro
ż
enia w
ś
rodowisku pracy.
§ 13. 1. Pracodawca jest obowi
ą
zany zapewni
ć
dostateczn
ą
ilo
ść
wody zdatnej
do picia oraz do celów higienicznosanitarnych, gospodarczych i przeciwpo
ż
arowych.
2. Ilo
ść
wody do celów higienicznych przypadaj
ą
ca dziennie na ka
ż
dego
pracownika jednocze
ś
nie zatrudnionego nie mo
ż
e by
ć
mniejsza ni
ż
:
1) 120 l - przy pracach w kontakcie z substancjami szkodliwymi, truj
ą
cymi lub
zaka
ź
nymi albo powoduj
ą
cymi silne zabrudzenie pyłami, w tym 90 l w przypadku
korzystania z natrysków;
2) 90 l - przy pracach brudz
ą
cych, wykonywanych w wysokiej temperaturze lub
wymagaj
ą
cych zapewnienia nale
ż
ytej higieny procesów technologicznych, w tym 60 l
w przypadku korzystania z natrysków;
3) 30 l - przy pracach niewymienionych w pkt 1 i 2.
3. Niezale
ż
nie od ilo
ś
ci wody, okre
ś
lonej w ust. 2, nale
ż
y zapewni
ć
wod
ę
niezb
ę
dn
ą
do utrzymania czysto
ś
ci pomieszcze
ń
i terenu zakładu pracy w ilo
ś
ci co
najmniej 1,5 l na dob
ę
na ka
ż
dy metr kwadratowy powierzchni podłogi, wymagaj
ą
cej
zmywania, oraz co najmniej 2,5 l na dob
ę
na ka
ż
dy metr kwadratowy powierzchni
terenu poza budynkami, wymagaj
ą
cej polewania (tereny zielone, utwardzone ulice,
place itp.).
6
Dział III
Pomieszczenia pracy
Rozdział 1
Przepisy ogólne
§ 14. Pracodawca jest obowi
ą
zany utrzymywa
ć
pomieszczenia pracy w
czysto
ś
ci i porz
ą
dku oraz zapewni
ć
ich okresowe remonty i konserwacje w celu
zachowania wymaga
ń
bezpiecze
ń
stwa i higieny pracy.
§ 15. 1. Pomieszczenia
pracy
i
ich
wyposa
ż
enie
powinny
zapewnia
ć
pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W szczególno
ś
ci w
pomieszczeniach pracy nale
ż
y zapewni
ć
o
ś
wietlenie naturalne i sztuczne,
odpowiedni
ą
temperatur
ę
, wymian
ę
powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgoci
ą
,
niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem, drganiami oraz innymi
czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uci
ąż
liwo
ś
ciami.
2. W pomieszczeniach pracy, w których wyst
ę
puj
ą
czynniki szkodliwe dla
zdrowia (wysoka temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły, pary itp.)
powinny by
ć
zastosowane rozwi
ą
zania techniczne uniemo
ż
liwiaj
ą
ce przedostawanie
si
ę
tych czynników do innych pomieszcze
ń
pracy oraz do pomieszcze
ń
higienicznosanitarnych.
3.
Ś
ciany i sufity pomieszcze
ń
pracy, w których wydzielaj
ą
si
ę
substancje
szkodliwe dla zdrowia pracowników lub pyły niebezpieczne pod wzgl
ę
dem
wybuchowym, powinny mie
ć
pokrycie ochronne, zabezpieczaj
ą
ce przed adsorpcj
ą
i
gromadzeniem si
ę
pyłu oraz powinny by
ć
przystosowane do łatwego czyszczenia lub
zmywania.
4. Je
ż
eli ze wzgl
ę
du na rodzaj wykonywanych robót lub rodzaj stosowanych
urz
ą
dze
ń
mo
ż
e zachodzi
ć
niebezpiecze
ń
stwo wybuchu, stropy, dachy i
ś
ciany
pomieszcze
ń
pracy powinny by
ć
wykonane zgodnie z wymaganiami bezpiecze
ń
stwa
dla tego rodzaju robót lub znajduj
ą
cych si
ę
tam urz
ą
dze
ń
oraz zgodnie z przepisami
techniczno-budowlanymi.
§ 16. 1. W pomieszczeniach oraz na drogach znajduj
ą
cych si
ę
w obiektach
budowlanych podłogi powinny by
ć
stabilne, równe, nie
ś
liskie, niepyl
ą
ce i odporne na
ś
cieranie oraz nacisk, a tak
ż
e łatwe do utrzymania w czysto
ś
ci.
2. W pomieszczeniach, w których mog
ą
wyst
ą
pi
ć
mieszaniny wybuchowe
palnych par, pyłów lub gazów z powietrzem, powierzchnie podłóg powinny by
ć
wykonane z materiału niepowoduj
ą
cego iskrzenia mechanicznego lub wyładowa
ń
elektrostatycznych.
3. Je
ż
eli podłoga jest wykonana z materiału b
ę
d
ą
cego dobrym przewodnikiem
ciepła lub je
ż
eli przy wykonywaniu pracy wyst
ę
puje jej zamoczenie, w przej
ś
ciach
oraz w miejscach do stania i siedzenia powinny znajdowa
ć
si
ę
podesty izoluj
ą
ce od
zimna lub wilgoci albo powinny by
ć
stosowane inne
ś
rodki izoluj
ą
ce. Podesty
powinny by
ć
stabilne, wytrzymałe na obci
ąż
enie u
ż
ytkowe, zabezpieczaj
ą
ce przed
po
ś
lizgiem i potkni
ę
ciem oraz łatwe do utrzymania w czysto
ś
ci.
7
§ 17. W pomieszczeniach magazynowych i na drogach znajduj
ą
cych si
ę
w
obiektach budowlanych powinny by
ć
umieszczone informacje o dopuszczalnym
obci
ąż
eniu stropów.
§ 18. 1. Pomieszczenia stałej pracy nie powinny by
ć
lokalizowane poni
ż
ej
poziomu otaczaj
ą
cego terenu, z wyj
ą
tkiem pomieszcze
ń
, o których mowa w ust. 2,
oraz je
ż
eli wymaga tego rodzaj produkcji (w chłodniach, rozlewniach win itp.).
2. Poni
ż
ej poziomu otaczaj
ą
cego terenu mog
ą
znajdowa
ć
si
ę
pomieszczenia
pracy w gara
ż
u, kotłowni i warsztatach podr
ę
cznych, pomieszczenia handlowe,
usługowe i gastronomiczne w ulicznych przej
ś
ciach podziemnych, w podziemnych
stacjach komunikacyjnych i tunelach, w domach handlowych i hotelach oraz w
obiektach zabytkowych, pod warunkiem zachowania wymaga
ń
przepisów
techniczno-budowlanych i po uzyskaniu zgody
wła
ś
ciwego pa
ń
stwowego
wojewódzkiego inspektora sanitarnego, wydanej w porozumieniu z okr
ę
gowym
inspektorem pracy.
3. Na warunkach okre
ś
lonych w ust. 2 i w przypadku zapewnienia o
ś
wietlenia
dziennego, pomieszczenia stałej pracy mog
ą
znajdowa
ć
si
ę
w suterenach lub
piwnicach.
orzeczenia s
ą
dów
§ 19. 1. Powierzchnia i wysoko
ść
pomieszcze
ń
pracy powinny zapewnia
ć
spełnienie wymaga
ń
bezpiecze
ń
stwa i higieny pracy, z uwzgl
ę
dnieniem rodzaju
wykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz czasu przebywania pracowników
w tych pomieszczeniach.
2. Na ka
ż
dego z pracowników jednocze
ś
nie zatrudnionych w pomieszczeniach
stałej pracy powinno przypada
ć
co najmniej 13 m
3
wolnej obj
ę
to
ś
ci pomieszczenia
oraz co najmniej 2 m
2
wolnej powierzchni podłogi (niezaj
ę
tej przez urz
ą
dzenia
techniczne, sprz
ę
t itp.).
§ 20. 1. Wysoko
ść
pomieszczenia stałej pracy nie mo
ż
e by
ć
mniejsza ni
ż
:
1) 3 m w
ś
wietle - je
ż
eli w pomieszczeniu nie wyst
ę
puj
ą
czynniki szkodliwe dla zdrowia;
2) 3,3 m w
ś
wietle - je
ż
eli w pomieszczeniu prowadzone s
ą
prace powoduj
ą
ce
wyst
ę
powanie czynników szkodliwych dla zdrowia.
2. Wysoko
ść
pomieszcze
ń
, o których mowa w ust. 1, mo
ż
e by
ć
obni
ż
ona w
przypadku zastosowania klimatyzacji - pod warunkiem uzyskania zgody
pa
ń
stwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego.
3. Wysoko
ść
okre
ś
lona w ust. 1 pkt 1 mo
ż
e by
ć
zmniejszona do:
1) 2,5 m w
ś
wietle:
a) je
ż
eli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie wi
ę
cej ni
ż
4 pracowników, a na
ka
ż
dego z nich przypada co najmniej po 15 m
3
wolnej obj
ę
to
ś
ci pomieszczenia lub
b) w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczo
ś
ci mieszcz
ą
cym
si
ę
w budynku mieszkalnym, je
ż
eli przy wykonywanych pracach nie wyst
ę
puj
ą
pyły
lub substancje szkodliwe dla zdrowia, hałas nie przekracza dopuszczalnych warto
ś
ci
poziomu d
ź
wi
ę
ku w budynkach mieszkalnych, okre
ś
lonych w Polskich Normach, a na
jednego pracownika przypada co najmniej 15 m
3
wolnej obj
ę
to
ś
ci pomieszczenia;
2) 2,2 m w
ś
wietle - w dy
ż
urce, portierni, kantorze, kiosku ulicznym, dworcowym i
innym oraz w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli otwartej do wi
ę
kszego
pomieszczenia.
4. Wysoko
ść
pomieszczenia czasowej pracy nie mo
ż
e by
ć
mniejsza ni
ż
:
8
1) 2,2 m w
ś
wietle - je
ż
eli w pomieszczeniu nie wyst
ę
puj
ą
czynniki szkodliwe dla
zdrowia;
2) 2,5 m w
ś
wietle - je
ż
eli w pomieszczeniu prowadzone s
ą
prace powoduj
ą
ce
wyst
ę
powanie czynników szkodliwych dla zdrowia.
5. W pomieszczeniu o stropie pochyłym wymagania okre
ś
lone w ust. 1, 3 i 4
stosuje si
ę
do
ś
redniej wysoko
ś
ci pomieszczenia, przy czym w najni
ż
szym miejscu
wysoko
ść
pomieszczenia nie mo
ż
e by
ć
mniejsza w
ś
wietle ni
ż
1,9 m (licz
ą
c od
poziomu podłogi do najni
ż
ej poło
ż
onej cz
ęś
ci konstrukcyjnej sufitu).
§ 21. 1. Do pomieszcze
ń
i stanowisk pracy poło
ż
onych na ró
ż
nych poziomach
powinny prowadzi
ć
bezpieczne doj
ś
cia stałymi schodami lub pochylniami.
2. Nawierzchnie schodów, pomostów i pochylni nie powinny by
ć
ś
liskie, a w
miejscach, w których mo
ż
e wyst
ę
powa
ć
zaleganie pyłów - powinny by
ć
a
ż
urowe.
3. Zamocowane na stałe drabiny lub klamry mog
ą
by
ć
stosowane jako doj
ś
cia
dodatkowe oprócz schodów, a zamiast schodów - tylko w wyj
ą
tkowych przypadkach
uzasadnionych wzgl
ę
dami u
ż
ytkowymi lub gdy nie ma technicznych mo
ż
liwo
ś
ci ich
zastosowania.
4. Wymagania, jakie powinny spełnia
ć
schody i pochylnie, okre
ś
laj
ą
przepisy
techniczno-budowlane.
§ 22. 1. Wymiary otworów drzwiowych w ka
ż
dym pomieszczeniu powinny by
ć
odpowiednie do liczby pracowników z nich korzystaj
ą
cych oraz do rodzaju i wielko
ś
ci
u
ż
ywanych urz
ą
dze
ń
transportowych i przemieszczanych ładunków. Wymiary
otworów drzwiowych okre
ś
la Polska Norma.
2. Sposób otwierania drzwi z pomieszcze
ń
pracy i z pomieszcze
ń
higienicznosanitarnych powinien odpowiada
ć
wymaganiom przepisów techniczno-
budowlanych i dotycz
ą
cych ochrony przeciwpo
ż
arowej.
3. Drzwi rozsuwane musz
ą
by
ć
wyposa
ż
one w urz
ą
dzenia zapobiegaj
ą
ce ich
wypadni
ę
ciu z prowadnic.
4. Drzwi i bramy otwieraj
ą
ce si
ę
do góry musz
ą
by
ć
wyposa
ż
one w urz
ą
dzenia
zapobiegaj
ą
ce ich przypadkowemu opadaniu.
5. Wrota bram powinny by
ć
wyposa
ż
one w urz
ą
dzenia zapobiegaj
ą
ce ich
przypadkowemu zamkni
ę
ciu.
6. Wahadłowe drzwi i bramy musz
ą
by
ć
przezroczyste lub posiada
ć
przezroczyste panele.
7. Drzwi i bramy przezroczyste powinny by
ć
wykonane z materiału odpornego na
rozbicie lub ze szkła hartowanego oraz odpowiednio oznakowane w widocznym
miejscu.
8. Pomi
ę
dzy pomieszczeniami nie nale
ż
y wykonywa
ć
progów, chyba
ż
e warunki
techniczne wymagaj
ą
ich zastosowania. W takich przypadkach nale
ż
y je oznaczy
ć
w
sposób widoczny.
9. Drzwi i bramy otwierane i zamykane mechanicznie powinny tak funkcjonowa
ć
,
aby nie stwarzały zagro
ż
enia urazem. Drzwi takie powinny mie
ć
zamontowane łatwo
rozpoznawalne i łatwo dost
ę
pne z obu stron urz
ą
dzenie do ich zatrzymywania, a
tak
ż
e powinny by
ć
przystosowane do r
ę
cznego otwierania.
§ 23. Pomieszczenia pracy, w których przebywaj
ą
pracownicy, nie mog
ą
by
ć
zamykane w sposób uniemo
ż
liwiaj
ą
cy wyj
ś
cie z pomieszczenia. Je
ż
eli istniej
ą
wzgl
ę
dy wymagaj
ą
ce zamykania pomieszcze
ń
w czasie pracy przed osobami
9
nieupowa
ż
nionymi, nale
ż
y stosowa
ć
przy drzwiach zamki uniemo
ż
liwiaj
ą
ce wej
ś
cie z
zewn
ą
trz, a jednocze
ś
nie umo
ż
liwiaj
ą
ce wyj
ś
cie z pomieszczenia bez u
ż
ycia klucza.
W takiej sytuacji nale
ż
y przewidzie
ć
mo
ż
liwo
ść
powiadamiania pracowników
znajduj
ą
cych si
ę
w takich pomieszczeniach o niebezpiecze
ń
stwie gro
żą
cym z
zewn
ą
trz.
§ 24. 1. Szyby w oknach oraz inne przedmioty i powierzchnie szklane,
znajduj
ą
ce si
ę
w pomieszczeniach pracy, nara
ż
one na uszkodzenia w zwi
ą
zku z
rodzajem prowadzonych prac, powinny by
ć
od strony, po której mog
ą
znajdowa
ć
si
ę
ludzie, osłoni
ę
te siatk
ą
zabezpieczaj
ą
c
ą
przed odłamkami szkła.
2. Przezroczyste
ś
ciany działowe, znajduj
ą
ce si
ę
w pomieszczeniach pracy, w
pobli
ż
u takich pomieszcze
ń
lub wzdłu
ż
przej
ść
- musz
ą
by
ć
jednoznacznie
oznakowane oraz wykonane z materiału odpornego na rozbicie lub tak osłoni
ę
te, aby
niemo
ż
liwe było zetkni
ę
cie si
ę
pracownika ze
ś
cian
ą
lub jego zranienie w razie
rozbicia tej
ś
ciany.
Rozdział 2
O
ś
wietlenie
§ 25. W pomieszczeniach stałej pracy nale
ż
y zapewni
ć
o
ś
wietlenie dzienne,
chyba
ż
e jest to niemo
ż
liwe lub niewskazane ze wzgl
ę
du na technologi
ę
produkcji, a
na stosowanie o
ś
wietlenia wył
ą
cznie elektrycznego pracodawca uzyskał zgod
ę
wła
ś
ciwego pa
ń
stwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego wydan
ą
w
porozumieniu z okr
ę
gowym inspektorem pracy.
orzeczenia s
ą
dów
§ 26. 1. O
ś
wietlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy powinno
by
ć
dostosowane do rodzaju wykonywanych prac i wymaganej dokładno
ś
ci oraz
powinno spełnia
ć
wymagania okre
ś
lone w Polskiej Normie.
2. Niezale
ż
nie od o
ś
wietlenia dziennego w pomieszczeniach pracy nale
ż
y
zapewni
ć
o
ś
wietlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami.
§ 27. 1. Stosunek warto
ś
ci
ś
rednich nat
ęż
enia o
ś
wietlenia w pomieszczeniach
s
ą
siaduj
ą
cych ze sob
ą
, przez które odbywa si
ę
komunikacja wewn
ę
trzna, nie
powinien by
ć
wi
ę
kszy ni
ż
5 do 1.
2. Przy wyj
ś
ciu z pomieszcze
ń
, w których ze wzgl
ę
dów technologicznych praca
jest wykonywana w ciemno
ś
ci (np. ciemnie optyczne), powinny by
ć
zapewnione
warunki umo
ż
liwiaj
ą
ce stopniow
ą
adaptacj
ę
wzroku.
§ 28.
(5)
W pomieszczeniach i miejscach pracy, w których w razie awarii
o
ś
wietlenia mog
ą
wyst
ą
pi
ć
zagro
ż
enia dla
ż
ycia lub zdrowia pracowników, nale
ż
y
zapewni
ć
o
ś
wietlenie awaryjne spełniaj
ą
ce wymagania okre
ś
lone w odr
ę
bnych
przepisach i Polskich Normach.
§ 28a. Instalacje o
ś
wietleniowe w pomieszczeniach, w których znajduj
ą
si
ę
miejsca pracy, oraz w korytarzach powinny by
ć
dobrane i wykonane tak, aby nie
nara
ż
ały pracownika na wypadek powodowany rodzajem zainstalowanego
o
ś
wietlenia.
10
§ 29. 1. Okna,
ś
wietliki i na
ś
wietla w pomieszczeniach pracy o du
ż
ej wilgotno
ś
ci
powietrza powinny by
ć
wykonane w sposób zapobiegaj
ą
cy skraplaniu si
ę
w nich pary
wodnej. W przypadku szczególnie du
ż
ego zaparowania pomieszczenia i mo
ż
liwo
ś
ci
spadania kropel wody na stanowisko pracy nale
ż
y zainstalowa
ć
rynienki lub inne
urz
ą
dzenia odprowadzaj
ą
ce wod
ę
z okien,
ś
wietlików i na
ś
wietli.
2. Szyby w oknach i
ś
wietlikach powinny by
ć
czyste oraz przepuszcza
ć
dostateczn
ą
ilo
ść
ś
wiatła. Do mycia okien i
ś
wietlików powinien by
ć
zapewniony
dogodny i bezpieczny dost
ę
p.
3. Okna i
ś
wietliki powinny by
ć
wyposa
ż
one w odpowiednie urz
ą
dzenia
eliminuj
ą
ce nadmierne operowanie promieni słonecznych padaj
ą
cych na stanowiska
pracy.
4. Okna i
ś
wietliki, przeznaczone do wietrzenia pomieszcze
ń
, nale
ż
y wyposa
ż
y
ć
w urz
ą
dzenia pozwalaj
ą
ce na otwieranie ich w sposób łatwy i bezpieczny z poziomu
podłogi oraz ustawienie cz
ęś
ci otwieranych w po
żą
danym poło
ż
eniu.
Rozdział 3
Ogrzewanie i wentylacja
§ 30. W pomieszczeniach pracy nale
ż
y zapewni
ć
temperatur
ę
odpowiedni
ą
do
rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezb
ę
dnego do jej
wykonania) nie ni
ż
sz
ą
ni
ż
14 °C (287 K), chyba
ż
e wzgl
ę
dy technologiczne na to nie
pozwalaj
ą
. W pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca
fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie mo
ż
e by
ć
ni
ż
sza ni
ż
18 °C
(291 K).
orzeczenia s
ą
dów
§ 31. Pomieszczenia i stanowiska pracy powinny by
ć
zabezpieczone przed
niekontrolowan
ą
emisj
ą
ciepła w drodze promieniowania, przewodzenia i konwekcji
oraz przed napływem chłodnego powietrza z zewn
ą
trz.
§ 32. 1. W pomieszczeniach pracy powinna by
ć
zapewniona wymiana powietrza
wynikaj
ą
ca z potrzeb u
ż
ytkowych i funkcji tych pomieszcze
ń
, bilansu ciepła i
wilgotno
ś
ci oraz zanieczyszcze
ń
stałych i gazowych.
2. W pomieszczeniach pracy, w których wydzielaj
ą
si
ę
substancje szkodliwe dla
zdrowia, powinna by
ć
zapewniona taka wymiana powietrza, aby nie były
przekraczane warto
ś
ci najwy
ż
szych dopuszczalnych st
ęż
e
ń
tych substancji.
3. Wymagania dotycz
ą
ce parametrów powietrza w pomieszczeniach pracy
okre
ś
laj
ą
odr
ę
bne przepisy i Polskie Normy.
§ 33. W pomieszczeniach pracy, w których nast
ę
puje wydzielanie si
ę
ciepła
przez promieniowanie w ilo
ś
ci przekraczaj
ą
cej na stanowiskach pracy
kJ x godz.
2.500 -----------
m
2
nale
ż
y stosowa
ć
nawiewn
ą
wentylacj
ę
miejscow
ą
. Parametry nawiewanego
powietrza powinny spełnia
ć
wymagania dla mikroklimatu gor
ą
cego, okre
ś
lone w
11
przepisach w sprawie najwy
ż
szych dopuszczalnych st
ęż
e
ń
i nat
ęż
e
ń
czynników
szkodliwych dla zdrowia w
ś
rodowisku pracy.
§ 34. Urz
ą
dzenia lub ich cz
ęś
ci, z których mog
ą
wydziela
ć
si
ę
szkodliwe gazy,
pary
lub
pyły,
powinny
by
ć
zhermetyzowane.
W
razie
niemo
ż
liwo
ś
ci
zhermetyzowania, urz
ą
dzenia te powinny by
ć
wyposa
ż
one w miejscowe wyci
ą
gi.
§ 35. 1. Powietrze doprowadzane do pomieszcze
ń
pracy z zewn
ą
trz przy
zastosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno by
ć
oczyszczone z
pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia.
2. Klimatyzacja lub wentylacja nie mo
ż
e powodowa
ć
przeci
ą
gów, wyzi
ę
bienia
lub przegrzewania pomieszcze
ń
pracy. Nie dotyczy to wentylacji awaryjnej.
3. Strumie
ń
powietrza pochodz
ą
cy z urz
ą
dze
ń
wentylacji nawiewnej nie
powinien by
ć
skierowany bezpo
ś
rednio na stanowisko pracy.
§ 36. 1. Maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie powinna
przekracza
ć
70 °C (343 K) przy nawiewie powietrza na wysoko
ś
ci nie mniejszej ni
ż
3,5 m od poziomu podłogi stanowiska pracy i 45 °C ( 318 K) - w pozostałych
przypadkach.
2. W pomieszczeniach pracy, w których wyst
ę
puj
ą
łatwo palne lub
niebezpieczne pod wzgl
ę
dem wybuchowym pyły, gazy lub pary, maksymalna
temperatura nawiewanego powietrza powinna by
ć
zgodna z przepisami w sprawie
ochrony przeciwpo
ż
arowej.
§ 37. 1. W przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji
mechanicznej nale
ż
y zapewni
ć
:
1) odpowiedni
ą
konserwacj
ę
urz
ą
dze
ń
i instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyjnych w
celu niedopuszczenia do awarii;
2) stosowanie
ś
rodków maj
ą
cych na celu ograniczenie nat
ęż
enia i rozprzestrzeniania
si
ę
hałasu i drga
ń
powodowanych prac
ą
urz
ą
dze
ń
klimatyzacyjnych i wentylacyjnych.
2. Je
ż
eli w zwi
ą
zku z wydzielaniem si
ę
w procesie pracy substancji szkodliwych
dla zdrowia awaria wentylacji mo
ż
e zagra
ż
a
ć
zdrowiu pracowników, nale
ż
y
zastosowa
ć
system kontrolny sygnalizuj
ą
cy stan zagro
ż
enia.
§ 38. 1. Przy stosowaniu w pomieszczeniach pracy wentylacji mechanicznej z
recyrkulacj
ą
powietrza ilo
ść
powietrza
ś
wie
ż
ego nie powinna by
ć
mniejsza ni
ż
10 %
ogólnej ilo
ś
ci wymienianego powietrza.
2. W powietrzu wprowadzanym do pomieszcze
ń
pracy przy stosowaniu
recyrkulacji zanieczyszczenie czynnikami szkodliwymi dla zdrowia nie powinno
przekracza
ć
poziomu, przy którym suma stosunków st
ęż
e
ń
poszczególnych
substancji do odpowiadaj
ą
cych im warto
ś
ci najwy
ż
szych dopuszczalnych st
ęż
e
ń
przekracza 0,3.
3.
(6)
Recyrkulacja powietrza nie powinna by
ć
stosowana w pomieszczeniach
pracy, w których wyst
ę
puj
ą
szkodliwe czynniki biologiczne, czynniki chemiczne
stwarzaj
ą
ce zagro
ż
enia okre
ś
lone w przepisach w sprawie bezpiecze
ń
stwa i higieny
pracy zwi
ą
zanej z wyst
ę
powaniem w miejscu pracy czynników chemicznych,
materiały wydzielaj
ą
ce nieprzyjemne lub uci
ąż
liwe zapachy albo mo
ż
liwe jest nagłe
zwi
ę
kszenie st
ęż
enia niebezpiecznych substancji chemicznych, a tak
ż
e w
przestrzeniach zagro
ż
onych wybuchem.
12
Dział IV
Procesy pracy
Rozdział 1
Przepisy ogólne
§ 39.
(7)
1. Pracodawca realizuje obowi
ą
zek zapewnienia pracownikom
bezpiecze
ń
stwa i higieny pracy, w szczególno
ś
ci przez zapobieganie zagro
ż
eniom
zwi
ą
zanym z wykonywan
ą
prac
ą
, wła
ś
ciw
ą
organizacj
ę
pracy, stosowanie
koniecznych
ś
rodków profilaktycznych oraz informowanie i szkolenie pracowników.
2. Obowi
ą
zek, o którym mowa w ust. 1, powinien by
ć
realizowany na podstawie
ogólnych zasad dotycz
ą
cych zapobiegania wypadkom i chorobom zwi
ą
zanym z
prac
ą
, w szczególno
ś
ci przez:
1) zapobieganie zagro
ż
eniom;
2) przeprowadzanie oceny ryzyka zwi
ą
zanego z zagro
ż
eniami, które nie mog
ą
by
ć
wykluczone;
3) likwidowanie zagro
ż
e
ń
u
ź
ródeł ich powstawania;
4) dostosowanie warunków i procesów pracy do mo
ż
liwo
ś
ci pracownika, w
szczególno
ś
ci przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy,
dobór maszyn i innych urz
ą
dze
ń
technicznych oraz narz
ę
dzi pracy, a tak
ż
e metod
produkcji i pracy - z uwzgl
ę
dnieniem zmniejszenia uci
ąż
liwo
ś
ci pracy, zwłaszcza
pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenia
negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników;
5) stosowanie nowych rozwi
ą
za
ń
technicznych;
6) zast
ę
powanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urz
ą
dze
ń
, substancji i
innych materiałów - bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi;
7) nadawanie priorytetu
ś
rodkom ochrony zbiorowej przed
ś
rodkami ochrony
indywidualnej;
8) instruowanie pracowników w zakresie bezpiecze
ń
stwa i higieny pracy.
tezy publikacji
§ 39a.
(8)
1. Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe wyst
ę
puj
ą
ce przy
wykonywanych pracach, w szczególno
ś
ci przy doborze wyposa
ż
enia stanowisk i
miejsc pracy, stosowanych substancji i preparatów chemicznych, biologicznych,
rakotwórczych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy. Podczas oceny
ryzyka zawodowego uwzgl
ę
dnia si
ę
wszystkie czynniki
ś
rodowiska pracy
wyst
ę
puj
ą
ce przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac.
2. Stosowane w nast
ę
pstwie oceny ryzyka zawodowego
ś
rodki profilaktyczne,
metody oraz organizacja pracy powinny:
1) zapewnia
ć
zwi
ę
kszenie poziomu bezpiecze
ń
stwa i ochrony zdrowia pracowników;
2) by
ć
zintegrowane z działalno
ś
ci
ą
prowadzon
ą
przez pracodawc
ę
na wszystkich
poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy.
3. Pracodawca prowadzi dokumentacj
ę
oceny ryzyka zawodowego oraz
zastosowanych niezb
ę
dnych
ś
rodków profilaktycznych. Dokument potwierdzaj
ą
cy
dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzgl
ę
dnia
ć
w szczególno
ś
ci:
1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:
13
a) stosowanych maszyn, narz
ę
dzi i materiałów,
b) wykonywanych zada
ń
,
c) wyst
ę
puj
ą
cych na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uci
ąż
liwych czynników
ś
rodowiska pracy,
d) stosowanych
ś
rodków ochrony zbiorowej i indywidualnej,
e) osób pracuj
ą
cych na tym stanowisku;
2) wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla ka
ż
dego z czynników
ś
rodowiska pracy oraz niezb
ę
dne
ś
rodki profilaktyczne zmniejszaj
ą
ce ryzyko;
3) dat
ę
przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonuj
ą
ce oceny.
§ 39b.
(9)
Przy pracach stwarzaj
ą
cych zagro
ż
enia, gdy wymaga tego sytuacja,
do kierowania lud
ź
mi wykonuj
ą
cymi te prace powinny by
ć
stosowane sygnały
bezpiecze
ń
stwa - r
ę
czne lub komunikaty słowne, zgodnie z wymaganiami
okre
ś
lonymi w zał
ą
czniku nr 1 do rozporz
ą
dzenia.
§ 39c.
(10)
Pracodawca informuje pracowników o istniej
ą
cych zagro
ż
eniach, w
szczególno
ś
ci o zagro
ż
eniach, przed którymi chroni
ć
ich b
ę
d
ą
ś
rodki ochrony
indywidualnej oraz przekazuje informacje o tych
ś
rodkach i zasadach ich stosowania.
Szczegółowe zasady stosowania
ś
rodków ochrony indywidualnej okre
ś
la zał
ą
cznik nr
2 do rozporz
ą
dzenia.
§ 40. 1. Pracodawca jest obowi
ą
zany zapewni
ć
systematyczne kontrole stanu
bezpiecze
ń
stwa i higieny pracy ze szczególnym uwzgl
ę
dnieniem organizacji
procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urz
ą
dze
ń
technicznych oraz
ustali
ć
sposoby rejestracji nieprawidłowo
ś
ci i metody ich usuwania.
2. W razie stwierdzenia bezpo
ś
redniego zagro
ż
enia dla
ż
ycia lub zdrowia
pracowników, osoba kieruj
ą
ca pracownikami jest obowi
ą
zana do niezwłocznego
wstrzymania prac i podj
ę
cia działa
ń
w celu usuni
ę
cia tego zagro
ż
enia.
§ 41. 1. Pracodawca jest obowi
ą
zany udost
ę
pni
ć
pracownikom, do stałego
korzystania, aktualne instrukcje bezpiecze
ń
stwa i higieny pracy dotycz
ą
ce:
1) stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac
zwi
ą
zanych z zagro
ż
eniami wypadkowymi lub zagro
ż
eniami zdrowia pracowników;
2) obsługi maszyn i innych urz
ą
dze
ń
technicznych;
3) post
ę
powania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi;
4) udzielania pierwszej pomocy.
2. Instrukcje, o których mowa w ust. 1, powinny w sposób zrozumiały dla
pracowników wskazywa
ć
czynno
ś
ci, które nale
ż
y wykona
ć
przed rozpocz
ę
ciem
danej pracy, zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy, czynno
ś
ci do
wykonania po jej zako
ń
czeniu oraz zasady post
ę
powania w sytuacjach awaryjnych
stwarzaj
ą
cych zagro
ż
enia dla
ż
ycia lub zdrowia pracowników. Instrukcje dotycz
ą
ce
prac zwi
ą
zanych ze stosowaniem niebezpiecznych substancji i preparatów
chemicznych powinny uwzgl
ę
dnia
ć
informacje zawarte w kartach charakterystyki tych
substancji i preparatów.
§ 42. Zmiany w procesie technologicznym, zmiany konstrukcyjne urz
ą
dze
ń
technicznych oraz zmiany w sposobie u
ż
ytkowania pomieszcze
ń
powinny by
ć
poprzedzone ocen
ą
pod wzgl
ę
dem bezpiecze
ń
stwa i higieny pracy, w trybie
ustalonym przez pracodawc
ę
.
14
§ 43. 1.
(11)
Je
ż
eli w pomieszczeniu pracy, w którym zatrudniona jest jedna
osoba, mog
ą
w sytuacji awaryjnej wyst
ą
pi
ć
zagro
ż
enia dla zdrowia lub
ż
ycia
pracowników, a w szczególno
ś
ci zagro
ż
enia: po
ż
arowe, wybuchowe, pora
ż
enia
pr
ą
dem elektrycznym, wydzielanie si
ę
gazów lub par substancji sklasyfikowanych
jako niebezpieczne - pracodawca wprowadza obowi
ą
zek meldowania si
ę
tej osoby w
ustalony sposób w oznaczonych porach.
2. Pracodawca powinien ustali
ć
rodzaje pomieszcze
ń
, o których mowa w ust. 1,
a tak
ż
e okre
ś
li
ć
sposób meldowania si
ę
oraz post
ę
powania w razie braku
meldunków.
§ 44. 1. Pracodawca jest obowi
ą
zany zapewni
ć
pracownikom sprawnie
funkcjonuj
ą
cy system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz
ś
rodki do udzielania
pierwszej pomocy. W szczególno
ś
ci pracodawca powinien zapewni
ć
:
1)
(12)
punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach), w których wykonywane s
ą
prace powoduj
ą
ce du
ż
e ryzyko wypadku lub zwi
ą
zane z wydzielaniem si
ę
par, gazów
albo pyłów substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne ze wzgl
ę
du na ostre
działanie toksyczne;
2) apteczki w poszczególnych wydziałach (oddziałach) zakładu pracy.
2. Ilo
ść
, usytuowanie i wyposa
ż
enie punktów pierwszej pomocy i apteczek
powinny by
ć
ustalone w porozumieniu z lekarzem sprawuj
ą
cym profilaktyczn
ą
opiek
ę
zdrowotn
ą
nad pracownikami, z uwzgl
ę
dnieniem rodzajów i nasilenia wyst
ę
puj
ą
cych
zagro
ż
e
ń
.
3. Obsługa punktów i apteczek, o których mowa w ust. 1, na ka
ż
dej zmianie
powinna by
ć
powierzana wyznaczonym pracownikom, przeszkolonym w udzielaniu
pierwszej pomocy.
4. W punktach pierwszej pomocy i przy apteczkach, w widocznych miejscach,
powinny by
ć
wywieszone instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy w razie wypadku
oraz wykazy pracowników, o których mowa w ust. 3.
5. Punkty pierwszej pomocy i miejsca usytuowania apteczek powinny by
ć
odpowiednio oznakowane, zgodnie z Polsk
ą
Norm
ą
, i łatwo dost
ę
pne.
Rozdział 2
Organizacja stanowisk pracy
§ 45. 1. Stanowiska pracy powinny by
ć
urz
ą
dzone stosownie do rodzaju
wykonywanych na nich czynno
ś
ci oraz psychofizycznych wła
ś
ciwo
ś
ci pracowników,
przy czym wymiary wolnej (niezaj
ę
tej przez urz
ą
dzenia) powierzchni stanowiska
pracy powinny zapewni
ć
pracownikom swobod
ę
ruchu wystarczaj
ą
c
ą
do
wykonywania pracy w sposób bezpieczny, z uwzgl
ę
dnieniem wymaga
ń
ergonomii.
2.
(13)
Stanowiska pracy, na których wyst
ę
puje ryzyko po
ż
aru, wybuchu, upadku
lub wyrzucenia przedmiotów albo pojawienia si
ę
czynników szkodliwych dla zdrowia
lub niebezpiecznych, powinny by
ć
zaopatrzone w odpowiednie urz
ą
dzenia ochronne.
3. Stanowiska pracy, na których wykonywane prace powoduj
ą
wyst
ę
powanie
czynników szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych, powinny by
ć
tak
usytuowane i zorganizowane, aby pracownicy zatrudnieni na innych stanowiskach
nie byli nara
ż
eni na te czynniki.
15
4. Stanowiska pracy znajduj
ą
ce si
ę
na zewn
ą
trz pomieszcze
ń
powinny by
ć
tak
usytuowane i zorganizowane, aby pracownicy byli chronieni przed zagro
ż
eniami
zwi
ą
zanymi w szczególno
ś
ci:
1) z warunkami atmosferycznymi, w tym opadami, nisk
ą
lub wysok
ą
temperatur
ą
,
silnym wiatrem i spadaj
ą
cymi przedmiotami;
2) ze szkodliwym dla zdrowia hałasem, jak równie
ż
szkodliwymi gazami, parami lub
pyłami.
W razie niebezpiecze
ń
stwa powinno by
ć
mo
ż
liwe szybkie opuszczenie stanowisk
pracy przez pracowników lub, w razie potrzeby, udzielenie im szybkiej pomocy.
§ 46. 1. Na stanowiskach pracy nale
ż
y zapewni
ć
wynikaj
ą
c
ą
z technologii
powierzchni
ę
oraz odpowiednie urz
ą
dzenia pomocnicze przeznaczone na
składowanie materiałów, wyrobów, przyrz
ą
dów, narz
ę
dzi i odpadów.
2. Na stanowiskach pracy nie wolno przechowywa
ć
surowców, gotowych
wyrobów, materiałów pomocniczych i odpadów w ilo
ś
ciach wi
ę
kszych od
wynikaj
ą
cych z potrzeb technologicznych, umo
ż
liwiaj
ą
cych utrzymanie ci
ą
gło
ś
ci
pracy na danej zmianie. Odpady produkcyjne powinny by
ć
sukcesywnie usuwane.
3.
(14)
Materiały stosowane do czyszczenia, nasycone lub zanieczyszczone
podczas pracy substancjami i preparatami sklasyfikowanymi jako niebezpieczne albo
wydzielaj
ą
ce uci
ąż
liwe zapachy - nale
ż
y przechowywa
ć
w zamkni
ę
tych naczyniach z
materiału niepalnego oraz co najmniej raz na dob
ę
usuwa
ć
z pomieszcze
ń
pracy i
niszczy
ć
w sposób okre
ś
lony w instrukcjach, o których mowa w § 41.
§ 47. 1. Do ka
ż
dego stanowiska pracy powinno by
ć
zapewnione bezpieczne i
wygodne doj
ś
cie, przy czym jego wysoko
ść
na całej długo
ś
ci nie powinna by
ć
mniejsza w
ś
wietle ni
ż
2 m.
2. W przypadkach uzasadnionych wzgl
ę
dami konstrukcyjnymi maszyn i innych
urz
ą
dze
ń
technicznych dopuszcza si
ę
zmniejszenie wysoko
ś
ci doj
ś
cia do 1,8 m przy
jego odpowiednim zabezpieczeniu i oznakowaniu znakami bezpiecze
ń
stwa zgodnymi
z Polsk
ą
Norm
ą
.
3. Przej
ś
cia mi
ę
dzy maszynami a innymi urz
ą
dzeniami lub
ś
cianami
przeznaczone tylko do obsługi tych urz
ą
dze
ń
powinny mie
ć
szeroko
ść
co najmniej
0,75 m; je
ż
eli w przej
ś
ciach tych odbywa si
ę
ruch dwukierunkowy, szeroko
ść
ich
powinna wynosi
ć
co najmniej 1 m.
§ 48. Pracodawca zatrudniaj
ą
cy pracowników niepełnosprawnych powinien
zapewni
ć
dostosowanie stanowisk pracy oraz doj
ść
do nich - do potrzeb i mo
ż
liwo
ś
ci
tych pracowników, wynikaj
ą
cych ze zmniejszonej sprawno
ś
ci.
§ 49. 1. Przy wykonywaniu pracy niewymagaj
ą
cej stale pozycji stoj
ą
cej nale
ż
y
zapewni
ć
pracownikom mo
ż
liwo
ść
siedzenia.
2. Przy wykonywaniu pracy wymagaj
ą
cej stale pozycji stoj
ą
cej lub chodzenia
nale
ż
y zapewni
ć
pracownikom mo
ż
liwo
ść
odpoczynku w pobli
ż
u miejsca pracy w
pozycji siedz
ą
cej.
3. Siedziska powinny spełnia
ć
wymagania Polskich Norm.
§ 50.
(15)
1. Stosowane w zakładach pracy drabiny przeno
ś
ne powinny spełnia
ć
wymagania okre
ś
lone w Polskich Normach.
16
2. Drabiny przeno
ś
ne powinny by
ć
stosowane zgodnie z ich przeznaczeniem, w
sposób niestwarzaj
ą
cy zagro
ż
e
ń
dla ich u
ż
ytkowników i osób przebywaj
ą
cych w
pobli
ż
u. Wymagania bezpiecze
ń
stwa przy stosowaniu drabin s
ą
okre
ś
lone w
przepisach w sprawie minimalnych wymaga
ń
dotycz
ą
cych bezpiecze
ń
stwa i higieny
pracy w zakresie u
ż
ytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy.
Rozdział 3
Obsługa i stosowanie maszyn, narz
ę
dzi i innych urz
ą
dze
ń
technicznych
§ 51. 1. Maszyny i inne urz
ą
dzenia techniczne, zwane dalej "maszynami",
powinny spełnia
ć
wymagania bezpiecze
ń
stwa i higieny pracy, okre
ś
lone w
odr
ę
bnych przepisach, przez cały okres ich u
ż
ytkowania.
2. Monta
ż
, demonta
ż
i eksploatacja maszyn, w tym ich obsługa, powinny
odbywa
ć
si
ę
przy zachowaniu wymaga
ń
bezpiecze
ń
stwa i higieny pracy oraz
ergonomii, uwzgl
ę
dniaj
ą
cych instrukcje zawarte w dokumentacji techniczno-
ruchowej. Miejsce i sposób zainstalowania oraz u
ż
ytkowania maszyn powinny
uwzgl
ę
dnia
ć
minimalizacj
ę
ryzyka zawodowego, w szczególno
ś
ci poprzez:
1) zapewnienie dostatecznej przestrzeni pomi
ę
dzy ruchomymi cz
ęś
ciami maszyn a
ruchomymi lub stałymi elementami otoczenia;
2) zapewnienie, aby wszystkie u
ż
ywane lub produkowane materiały b
ą
d
ź
energia były
w bezpieczny sposób dostarczane i odprowadzane ze stanowiska pracy.
§ 52. 1. Ka
ż
da maszyna powinna by
ć
wyposa
ż
ona w element sterowniczy
przeznaczony do jej całkowitego i bezpiecznego zatrzymywania.
2. Gdy jest to konieczne w zwi
ą
zku z zagro
ż
eniami, jakie stwarza maszyna, i jej
nominalnym czasem zatrzymania si
ę
, maszyna powinna by
ć
wyposa
ż
ona w
urz
ą
dzenie do zatrzymywania awaryjnego.
3. Elementy sterownicze maszyn maj
ą
ce wpływ na bezpiecze
ń
stwo musz
ą
by
ć
widoczne i mo
ż
liwe do zidentyfikowania oraz oznakowane zgodnie z wymaganiami
okre
ś
lonymi w Polskich Normach.
4. Elementy sterownicze nie mog
ą
stwarza
ć
jakichkolwiek zagro
ż
e
ń
, w
szczególno
ś
ci spowodowanych ich niezamierzonym u
ż
yciem.
§ 53. Maszyny powinny by
ć
wyposa
ż
one w łatwo odró
ż
niaj
ą
ce si
ę
i odpowiednio
oznakowane urz
ą
dzenia do odł
ą
czania od wszystkich
ź
ródeł energii. Wł
ą
czenie
zasilania energi
ą
nie mo
ż
e powodowa
ć
zagro
ż
enia dla obsługi.
§ 54. 1. W przypadku zespołowej obsługi maszyny lub gdy stwarza ona
zagro
ż
enie dla otoczenia, nale
ż
y zapewni
ć
sygnalizacj
ę
ostrzegawcz
ą
i alarmow
ą
-
łatwo dostrzegaln
ą
i zrozumiał
ą
.
2. Maszyny wielostanowiskowe powinny by
ć
wyposa
ż
one w urz
ą
dzenia
sygnalizacji
d
ź
wi
ę
kowej
lub
ś
wietlnej
automatycznie
wysyłaj
ą
ce
sygnały
uprzedzaj
ą
ce o uruchomieniu maszyny. Sygnały powinny by
ć
odbierane na
wszystkich stanowiskach pracy przy danej maszynie.
§ 55. 1. Elementy ruchome i inne cz
ęś
ci maszyn, które w razie zetkni
ę
cia si
ę
z
nimi stwarzaj
ą
zagro
ż
enie, powinny by
ć
do wysoko
ś
ci co najmniej 2,5 m od poziomu
podłogi (podestu) stanowiska pracy osłoni
ę
te lub zaopatrzone w inne skuteczne
17
urz
ą
dzenia ochronne, z wyj
ą
tkiem przypadków, gdy spełnienie tych wymaga
ń
nie jest
mo
ż
liwe ze wzgl
ę
du na funkcj
ę
maszyny.
2. Pasy, ła
ń
cuchy, ta
ś
my, koła z
ę
bate i inne elementy układów nap
ę
dowych oraz
cz
ęś
ci maszyn zagra
ż
aj
ą
ce spadni
ę
ciem, znajduj
ą
ce si
ę
nad stanowiskami pracy lub
przej
ś
ciami na wysoko
ś
ci ponad 2,5 m od poziomu podłogi, powinny by
ć
osłoni
ę
te co
najmniej od dołu trwałymi osłonami.
3. Osłony stosowane na maszynach powinny uniemo
ż
liwia
ć
bezpo
ś
redni dost
ę
p
do strefy niebezpiecznej. Osłony niepełne (wykonane z siatki, blachy perforowanej,
pr
ę
tów itp.) powinny znajdowa
ć
si
ę
w takiej odległo
ś
ci od elementów
niebezpiecznych, aby przy danej wielko
ś
ci i kształcie otworów nie było mo
ż
liwe
bezpo
ś
rednie dotkni
ę
cie tych elementów. Odległo
ś
ci bezpiecze
ń
stwa okre
ś
laj
ą
Polskie Normy.
4. Maszyny powinny by
ć
oznakowane znakami i barwami bezpiecze
ń
stwa,
zgodnie z wymaganiami okre
ś
lonymi w zał
ą
czniku nr 1 do rozporz
ą
dzenia oraz w
Polskich Normach.
§ 56. 1. Urz
ą
dzenia ochronne stosowane przy maszynach powinny spełnia
ć
nast
ę
puj
ą
ce ogólne wymagania:
1) zapewnia
ć
bezpiecze
ń
stwo zarówno pracownikowi zatrudnionemu bezpo
ś
rednio
przy obsłudze maszyny, jak i osobom znajduj
ą
cym si
ę
w jej pobli
ż
u;
2) działa
ć
niezawodnie, posiada
ć
odpowiedni
ą
trwało
ść
i wytrzymało
ść
;
3) funkcjonowa
ć
samoczynnie, niezale
ż
nie od woli i uwagi obsługuj
ą
cego, w
przypadkach gdy jest to celowe i mo
ż
liwe;
4) nie mog
ą
by
ć
łatwo usuwane lub odł
ą
czane bez pomocy narz
ę
dzi;
5) nie mog
ą
utrudnia
ć
wykonywania operacji technologicznej ani ogranicza
ć
mo
ż
liwo
ś
ci
ś
ledzenia jej przebiegu oraz nie mog
ą
powodowa
ć
zagro
ż
e
ń
i dodatkowego
obci
ąż
enia fizycznego lub psychicznego pracowników.
2. Urz
ą
dzenia ochronne przy maszynach szczególnie niebezpiecznych powinny
by
ć
tak skonstruowane, aby:
1) zdj
ę
cie,
otwarcie
lub
wył
ą
czenie
urz
ą
dzenia
ochronnego
powodowało
natychmiastowe zatrzymanie maszyny b
ą
d
ź
jej niebezpiecznych elementów lub
niemo
ż
liwe było zdj
ę
cie albo otwarcie osłony podczas ruchu osłanianych elementów;
2) ponowne zało
ż
enie, zamkni
ę
cie lub wł
ą
czenie urz
ą
dzenia ochronnego nie
uruchamiało automatycznie maszyny.
3. U
ż
ywanie maszyny bez wymaganego urz
ą
dzenia ochronnego lub przy jego
nieodpowiednim stosowaniu jest niedopuszczalne.
4. Szczegółowe wymagania dla urz
ą
dze
ń
ochronnych okre
ś
laj
ą
Polskie Normy.
§ 57. Maszyny i narz
ę
dzia oraz ich urz
ą
dzenia ochronne powinny by
ć
utrzymywane w stanie sprawno
ś
ci technicznej i czysto
ś
ci zapewniaj
ą
cej u
ż
ytkowanie
ich bez szkody dla bezpiecze
ń
stwa i zdrowia pracowników oraz stosowane tylko w
procesach i warunkach, do których s
ą
przeznaczone.
§ 58. 1. O dostrze
ż
onych wadach lub uszkodzeniach maszyny pracownik
powinien niezwłocznie zawiadomi
ć
przeło
ż
onego.
2. Maszyny, których uszkodzenie stwierdzono w czasie pracy, powinny by
ć
niezwłocznie zatrzymane i wył
ą
czone z zasilania energi
ą
. Wznowienie pracy
maszyny bez usuni
ę
cia uszkodzenia jest niedopuszczalne.
18
3. Maszyny niesprawne, uszkodzone lub pozostaj
ą
ce w naprawie powinny by
ć
wycofane z u
ż
ytkowania oraz wyra
ź
nie oznakowane tablicami informacyjnymi i
zabezpieczone w sposób uniemo
ż
liwiaj
ą
cy ich uruchomienie.
§ 59. 1. Maszyn b
ę
d
ą
cych w ruchu nie wolno pozostawia
ć
bez obsługi lub
nadzoru, chyba
ż
e dokumentacja techniczno-ruchowa stanowi inaczej.
2. Pracodawca jest obowi
ą
zany ustali
ć
rodzaje maszyn, które wymagaj
ą
stałej
obsługi, a pozostawianie ich bez niej mo
ż
e by
ć
przyczyn
ą
katastrofy, wybuchu lub
po
ż
aru, oraz ustali
ć
szczegółowe warunki obsługi i nadzoru nad prac
ą
tych maszyn.
§ 60. 1. Maszyn b
ę
d
ą
cych w ruchu nie wolno naprawia
ć
, czy
ś
ci
ć
i smarowa
ć
, z
wyj
ą
tkiem smarowania za pomoc
ą
specjalnych urz
ą
dze
ń
okre
ś
lonych w
dokumentacji techniczno-ruchowej.
2. Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze maszyn z ruchomymi elementami nie
mog
ą
pracowa
ć
w odzie
ż
y z lu
ź
nymi (zwisaj
ą
cymi) cz
ęś
ciami, jak np. lu
ź
no
zako
ń
czone r
ę
kawy, krawaty, szaliki, poły, oraz bez nakry
ć
głowy okrywaj
ą
cych
włosy.
§ 61. 1. Je
ż
eli obsługa, naprawa, remont lub konserwacja maszyn powoduje
zagro
ż
enia dla bezpiecze
ń
stwa lub zdrowia pracowników - pracodawca powinien
zapewni
ć
, aby czynno
ś
ci te wykonywane były przez pracowników upowa
ż
nionych i
posiadaj
ą
cych odpowiednie przygotowanie.
2. W czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest r
ę
czne zakładanie i zrzucanie
pasów p
ę
dnych, lin i ta
ś
m. Czynno
ś
ci te mog
ą
by
ć
wykonywane wył
ą
cznie przy
u
ż
yciu specjalnych urz
ą
dze
ń
przeznaczonych do tego celu.
3. P
ę
dnie powinny posiada
ć
urz
ą
dzenia do zawieszania pasów p
ę
dnych
zapobiegaj
ą
ce zetkni
ę
ciu si
ę
zrzuconych pasów, lin lub ta
ś
m z cz
ęś
ciami p
ę
dni
b
ę
d
ą
cymi w ruchu.
4. Pasy p
ę
dne, liny i ta
ś
my p
ę
dne mog
ą
by
ć
napinane, naprawiane, ł
ą
czone,
skracane i smarowane po unieruchomieniu nap
ę
du maszyny.
Rozdział 4
Transport wewn
ę
trzny i magazynowanie
§ 62. 1. Pracodawca powinien zapewni
ć
zastosowanie odpowiednich rozwi
ą
za
ń
organizacyjnych i technicznych, zwłaszcza w zakresie wyposa
ż
enia technicznego, w
celu wyeliminowania potrzeby r
ę
cznego przemieszczania ci
ęż
arów.
2. Je
ś
li nie ma mo
ż
liwo
ś
ci unikni
ę
cia r
ę
cznego przemieszczania ci
ęż
arów,
nale
ż
y podj
ąć
odpowiednie przedsi
ę
wzi
ę
cia, w tym wyposa
ż
y
ć
pracowników w
niezb
ę
dne
ś
rodki w celu zmniejszenia uci
ąż
liwo
ś
ci i zagro
ż
e
ń
zwi
ą
zanych z
wykonywaniem tych czynno
ś
ci.
§ 63. 1. R
ę
czne
przemieszczanie
i
przewo
ż
enie
ci
ęż
arów
o
masie
przekraczaj
ą
cej ustalone normy jest niedopuszczalne.
2. Szczegółowe wymagania dotycz
ą
ce r
ę
cznego transportu okre
ś
laj
ą
przepisy w
sprawie bezpiecze
ń
stwa i higieny pracy przy r
ę
cznych pracach transportowych oraz
przepisy o pracach wzbronionych kobietom i młodocianym.
19
§ 64. 1. Masa ładunków przemieszczanych przy u
ż
yciu
ś
rodków transportowych
nie powinna przekracza
ć
dopuszczalnej no
ś
no
ś
ci lub ud
ź
wigu danego
ś
rodka
transportowego.
2. Masa i rozmieszczenie ładunku na
ś
rodkach transportowych powinny
zapewnia
ć
bezpieczne warunki przewozu i przeładunku.
3. Ładunek powinien by
ć
zabezpieczony w szczególno
ś
ci przed upadkiem,
przemieszczeniem i zsypywaniem si
ę
ze
ś
rodka transportu.
§ 64a. Stosowane do załadunku i rozładunku pomosty i rampy powinny by
ć
odpowiednie do wymiarów i masy ładunków przeznaczonych do transportu. Na
pomost i ramp
ę
powinno prowadzi
ć
co najmniej jedno wej
ś
cie.
§ 65. Przy obsłudze urz
ą
dze
ń
transportu zmechanizowanego mog
ą
by
ć
zatrudniane tylko osoby o kwalifikacjach wła
ś
ciwych do obsługi okre
ś
lonego
urz
ą
dzenia.
§ 66. 1. Pracodawca jest obowi
ą
zany zapewni
ć
opracowanie zasad ruchu na
drogach wewn
ą
trzzakładowych, zgodnych z przepisami prawa o ruchu drogowym.
2. W zasadach ruchu, wymienionych w ust. 1, nale
ż
y okre
ś
li
ć
w szczególno
ś
ci
maksymalne
pr
ę
dko
ś
ci
ś
rodków
transportu
i
komunikacji
na
drogach
wewn
ą
trzzakładowych oraz w pomieszczeniach zakładu pracy, uzale
ż
nione od
szeroko
ś
ci dróg, nat
ęż
enia ruchu, widoczno
ś
ci itp.
3. Drogi powinny by
ć
oznakowane znakami drogowymi zgodnymi z przepisami
prawa o ruchu drogowym.
§ 67. Wymagania dotycz
ą
ce transportu przy u
ż
yciu d
ź
wignic, przeno
ś
ników,
wózków jezdniowych z nap
ę
dem silnikowym oraz kolei wewn
ą
trzzakładowych
okre
ś
laj
ą
odr
ę
bne przepisy.
§ 68. 1. Materiały i inne przedmioty, zwane dalej "materiałami", powinny by
ć
magazynowane w pomieszczeniach i miejscach do tego przeznaczonych.
Pomieszczenia magazynowe powinny spełnia
ć
wymagania bezpiecze
ń
stwa,
stosownie do rodzaju i wła
ś
ciwo
ś
ci składowanych w nich materiałów.
2. Przy składowaniu materiałów nale
ż
y:
1) okre
ś
li
ć
dla ka
ż
dego rodzaju składowanego materiału miejsce, sposób i
dopuszczaln
ą
wysoko
ść
składowania;
2) zapewni
ć
, aby masa składowanego ładunku nie przekraczała dopuszczalnego
obci
ąż
enia urz
ą
dze
ń
przeznaczonych do składowania (regałów, podestów itp.);
3) zapewni
ć
, aby masa składowanego ładunku, ł
ą
cznie z mas
ą
urz
ą
dze
ń
przeznaczonych do jego składowania i transportu, nie przekraczała dopuszczalnego
obci
ąż
enia podłóg i stropów, na których odbywa si
ę
składowanie;
4) wywiesi
ć
czytelne informacje o dopuszczalnym obci
ąż
eniu podłóg, stropów i
urz
ą
dze
ń
przeznaczonych do składowania.
§ 69. 1. Regały powinny mie
ć
odpowiednio wytrzymał
ą
i stabiln
ą
konstrukcj
ę
oraz zabezpieczenia przed ich przewróceniem si
ę
.
2. Szeroko
ść
odst
ę
pów mi
ę
dzy regałami powinna by
ć
odpowiednia do
stosowanych
ś
rodków transportowych oraz powinna umo
ż
liwia
ć
bezpieczne
operowanie tymi
ś
rodkami i ładunkami.
20
§ 70. 1. Sposób układania materiałów na regałach i ich zdejmowania nie mo
ż
e
stwarza
ć
zagro
ż
e
ń
dla bezpiecze
ń
stwa pracowników.
2.
(16)
Przedmioty łatwo tłuk
ą
ce si
ę
, substancje i preparaty sklasyfikowane jako
niebezpieczne oraz materiały o najwi
ę
kszej masie powinny by
ć
składowane na
najni
ż
szych półkach regałów.
§ 71. Przedmioty, których wymiary, kształt i masa decyduj
ą
o ich indywidualnym
sposobie składowania, powinny by
ć
ustawiane lub układane stabilnie, z
uwzgl
ę
dnieniem poło
ż
enia ich
ś
rodka ci
ęż
ko
ś
ci, tak aby zapobiec ich wywróceniu si
ę
lub spadni
ę
ciu.
§ 72. 1. Przy składowaniu materiałów w stosach nale
ż
y zapewni
ć
:
1) stateczno
ść
stosów poprzez składowanie na wysoko
ść
uzale
ż
nion
ą
od rodzaju
materiałów (ich wymiarów, masy, kształtu) oraz wytrzymało
ś
ci opakowa
ń
;
2) wi
ą
zanie mi
ę
dzy warstwami;
3) układanie stosów tak, aby
ś
rodek ci
ęż
ko
ś
ci przedmiotów składowanych pozostawał
wewn
ą
trz obrysu stosów;
4) zachowanie odległo
ś
ci mi
ę
dzy stosami, umo
ż
liwiaj
ą
cej bezpieczne układanie i
przemieszczanie materiałów.
2. Rozładunek stosów powinien by
ć
prowadzony kolejno pocz
ą
wszy od
najwy
ż
szych warstw. Niedopuszczalne jest wyjmowanie materiałów ze
ś
rodka
stosów.
§ 73. Przy składowaniu materiałów na paletach lub w kontenerach stosuje si
ę
odpowiednio przepis § 69 ust. 2.
§ 74. 1. Przy składowaniu materiałów sypkich luzem nale
ż
y zapewni
ć
:
1) powierzchni
ę
składow
ą
, która przy zachowaniu k
ą
ta zsypu naturalnego umo
ż
liwi
zachowanie przej
ść
lub przejazdów wokół hałdy lub zwału;
2) wytrzymało
ść
zapór odpowiedni
ą
do parcia składowanego materiału sypkiego;
3) w miar
ę
potrzeby wynikaj
ą
cej z ochrony s
ą
siednich stref pracy oraz technicznych
mo
ż
liwo
ś
ci - szczelne obudowanie miejsca przeładunku i urz
ą
dze
ń
przeładunkowych
oraz poł
ą
czenie ich z urz
ą
dzeniami odci
ą
gaj
ą
cymi pył w miejscu jego powstawania;
4) bezpieczne metody pracy, szczególnie przy r
ę
cznym pobieraniu i przenoszeniu
materiałów.
2. Wchodzenie pracowników na zwały materiałów sypkich gro
żą
cych
zasypaniem dozwolone jest jedynie w przypadkach wyj
ą
tkowej konieczno
ś
ci z
zastosowaniem pomostów lub innych urz
ą
dze
ń
zapewniaj
ą
cych bezpiecze
ń
stwo, a
tak
ż
e przy zapewnieniu asekuracji przez drugiego pracownika oraz odpowiedniego
nadzoru.
§ 75. 1. Przy składowaniu materiałów pyl
ą
cych luzem nale
ż
y zapewni
ć
szczelne
ogrodzenie co najmniej do wysoko
ś
ci 0,5 m ponad wysoko
ść
składowanego
materiału.
2. Transport materiałów, o których mowa w ust. 1, mo
ż
e odbywa
ć
si
ę
wył
ą
cznie
specjalnymi
ś
rodkami transportu lub w zamkni
ę
tych pojemnikach (np. kontenerach).
21
§ 76. Przy składowaniu materiałów skłonnych do samozapalenia si
ę
nale
ż
y je
zabezpieczy
ć
przed samozapłonem, a w szczególno
ś
ci ograniczy
ć
wysoko
ść
składowania, stosowa
ć
kominy wentylacyjne oraz przesypywa
ć
lub cz
ę
sto
przerzuca
ć
hałdy i zwały.
§ 77. Niedopuszczalne
jest
składowanie
materiałów
bezpo
ś
rednio
pod
elektroenergetycznymi liniami napowietrznymi lub w odległo
ś
ci mniejszej (licz
ą
c w
poziomie od skrajnych przewodów) ni
ż
:
1) 2 m - od linii niskiego napi
ę
cia;
2) 5 m - od linii wysokiego napi
ę
cia do 15 kV;
3) 10 m - od linii wysokiego napi
ę
cia do 30 kV;
4) 15 m - od linii wysokiego napi
ę
cia powy
ż
ej 30 kV.
Rozdział 5
Ochrona przed hałasem
§ 78. 1. Pracodawca jest obowi
ą
zany zapewni
ć
ochron
ę
pracowników przed
zagro
ż
eniami zwi
ą
zanymi z nara
ż
eniem na hałas, a w szczególno
ś
ci zapewni
ć
stosowanie:
1) procesów technologicznych niepowoduj
ą
cych nadmiernego hałasu;
2) maszyn i innych urz
ą
dze
ń
technicznych powoduj
ą
cych mo
ż
liwie najmniejszy hałas,
nieprzekraczaj
ą
cy dopuszczalnych warto
ś
ci;
3) rozwi
ą
za
ń
obni
ż
aj
ą
cych poziom hałasu w procesach pracy.
2. Dopuszczalne warto
ś
ci hałasu w
ś
rodowisku pracy okre
ś
laj
ą
wła
ś
ciwe
przepisy i Polskie Normy.
§ 79. 1. Na stanowiskach pracy, na których mimo zastosowania mo
ż
liwych
rozwi
ą
za
ń
technicznych i organizacyjnych poziom hałasu przekracza dopuszczalne
normy, pracodawca ma obowi
ą
zek zapewni
ć
:
1) ustalenie
przyczyn
przekroczenia
dopuszczalnego
poziomu
hałasu
oraz
opracowanie i zastosowanie programu działa
ń
technicznych i organizacyjnych,
maj
ą
cych na celu najskuteczniejsze zmniejszenie nara
ż
enia pracowników na hałas;
2) zaopatrzenie pracowników w indywidualne ochrony słuchu, dobrane do wielko
ś
ci
charakteryzuj
ą
cych hałas i do cech indywidualnych pracowników oraz ich
stosowanie;
3) ograniczenie czasu ekspozycji na hałas, w tym stosowanie przerw w pracy;
4) oznakowanie stref zagro
ż
onych hałasem, a tak
ż
e, gdy jest to uzasadnione ze
wzgl
ę
du na stopie
ń
zagro
ż
enia oraz mo
ż
liwe, ograniczenie dost
ę
pu do tych stref
poprzez ich odgrodzenie.
2.
(17)
Wymagania dotycz
ą
ce ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych przy
pracach zwi
ą
zanych z nara
ż
eniem na hałas s
ą
okre
ś
lone w przepisach w sprawie
bezpiecze
ń
stwa i higieny pracy przy pracach zwi
ą
zanych z nara
ż
eniem na hałas lub
drgania mechaniczne.
Rozdział 6
Prace szczególnie niebezpieczne
22
A. Przepisy ogólne
§ 80. 1. Przez prace szczególnie niebezpieczne rozumie si
ę
prace, o których
mowa w niniejszym rozdziale, oraz prace okre
ś
lone jako szczególnie niebezpieczne
w innych przepisach dotycz
ą
cych bezpiecze
ń
stwa i higieny pracy lub w instrukcjach
eksploatacji urz
ą
dze
ń
i instalacji, a tak
ż
e inne prace o zwi
ę
kszonym zagro
ż
eniu lub
wykonywane w utrudnionych warunkach, uznane przez pracodawc
ę
jako szczególnie
niebezpieczne.
2. Pracodawca jest obowi
ą
zany do ustalenia i aktualizowania wykazu prac
szczególnie niebezpiecznych wyst
ę
puj
ą
cych w zakładzie pracy.
§ 81.
(18)
1. Pracodawca okre
ś
la szczegółowe wymagania bezpiecze
ń
stwa i
higieny pracy przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych, w szczególno
ś
ci
zapewnia:
1) bezpo
ś
redni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób;
2) odpowiednie
ś
rodki zabezpieczaj
ą
ce;
3) instrukta
ż
pracowników obejmuj
ą
cy w szczególno
ś
ci:
a) imienny podział pracy,
b) kolejno
ść
wykonywania zada
ń
,
c) wymagania bezpiecze
ń
stwa i higieny pracy przy poszczególnych czynno
ś
ciach.
2. Pracodawca zapewnia, aby dost
ę
p do miejsc wykonywania prac szczególnie
niebezpiecznych miały jedynie osoby upowa
ż
nione i odpowiednio poinstruowane.
B. Roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i monta
ż
owe prowadzone bez
wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego cz
ęś
ci
§ 82. Roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i monta
ż
owe prowadzone
bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego cz
ęś
ci w miejscach przebywania
pracowników zatrudnionych przy innych pracach lub działania maszyn i innych
urz
ą
dze
ń
technicznych powinny by
ć
organizowane w sposób nienara
ż
aj
ą
cy
pracowników na niebezpiecze
ń
stwa i uci
ąż
liwo
ś
ci wynikaj
ą
ce z prowadzonych robót,
z jednoczesnym zastosowaniem szczególnych
ś
rodków ostro
ż
no
ś
ci.
§ 83. 1. Przed rozpocz
ę
ciem robót, o których mowa w § 82, pracodawca, u
którego maj
ą
by
ć
prowadzone roboty, i osoba kieruj
ą
ca robotami powinni ustali
ć
w
podpisanym protokole szczegółowe warunki bezpiecze
ń
stwa i higieny pracy, z
podziałem obowi
ą
zków w tym zakresie.
2. O prowadzonych robotach oraz o niezb
ę
dnych
ś
rodkach bezpiecze
ń
stwa,
jakie nale
ż
y stosowa
ć
w czasie trwania prac, pracodawca powinien poinformowa
ć
pracowników przebywaj
ą
cych lub mog
ą
cych przebywa
ć
na terenie prowadzenia
robót albo w jego s
ą
siedztwie.
3. Teren prowadzenia robót, o których mowa w § 82, powinien by
ć
wydzielony i
wyra
ź
nie oznakowany. W miejscach niebezpiecznych nale
ż
y umie
ś
ci
ć
znaki
informuj
ą
ce o rodzaju zagro
ż
enia oraz stosowa
ć
inne
ś
rodki zabezpieczaj
ą
ce przed
skutkami zagro
ż
e
ń
(siatki, bariery itp.).
§ 84. 1. Spawanie wykonywane w ramach robót, o których mowa w § 82,
powinno by
ć
prowadzone na podstawie pisemnego pozwolenia wydanego w trybie
ustalonym u danego pracodawcy.
23
2. Szczegółowe wymagania bezpiecze
ń
stwa i higieny pracy przy spawaniu i
ci
ę
ciu metali reguluj
ą
odr
ę
bne przepisy.
C. Prace w zbiornikach, kanałach, wn
ę
trzach urz
ą
dze
ń
technicznych i w innych
niebezpiecznych przestrzeniach zamkni
ę
tych
§ 85. Przepisy niniejszej cz
ęś
ci dotycz
ą
pracy w zbiornikach, kanałach,
studniach, studzienkach kanalizacyjnych, wn
ę
trzach urz
ą
dze
ń
technicznych i w
innych zamkni
ę
tych przestrzeniach, do których wej
ś
cie odbywa si
ę
przez włazy lub
otwory o niewielkich rozmiarach lub jest w inny sposób utrudnione, zwanych dalej
"zbiornikami".
§ 86. 1. Podj
ę
cie i prowadzenie pracy w zbiornikach mo
ż
e nast
ą
pi
ć
jedynie na
podstawie pisemnego pozwolenia wydanego w trybie ustalonym przez pracodawc
ę
.
2. Przy pracy w zbiornikach nale
ż
y zapewni
ć
stały nadzór. Osoba wydaj
ą
ca
polecenie wykonania takiej pracy powinna sprawdzi
ć
, czy przygotowania
organizacyjne i techniczne zapewniaj
ą
bezpiecze
ń
stwo pracownikom podczas
wykonywania pracy.
3. Pracownikowi znajduj
ą
cemu si
ę
w zbiorniku nale
ż
y zapewni
ć
mo
ż
liwo
ść
udzielenia natychmiastowej pierwszej pomocy w razie nagłej potrzeby lub wypadku.
§ 87. 1. Prace w zbiorniku mog
ą
by
ć
podj
ę
te i prowadzone, z zastrze
ż
eniem ust.
2, po spełnieniu nast
ę
puj
ą
cych wymaga
ń
:
1) zbiornik nale
ż
y opró
ż
ni
ć
i wst
ę
pnie oczy
ś
ci
ć
przez przemycie, przedmuchanie par
ą
lub gazem oboj
ę
tnym oraz przedmuchanie powietrzem; przedmuchiwanie zbiornika
tlenem jest niedopuszczalne;
2) je
ż
eli praca w zbiorniku mo
ż
e by
ć
zwi
ą
zana z zagro
ż
eniem po
ż
arowym, nale
ż
y
stosowa
ć
niezb
ę
dne
ś
rodki ochrony przeciwpo
ż
arowej;
3) odł
ą
czy
ć
dopływ do zbiornika materiałów, substancji i czynników z innych
zbiorników, przewodów, aparatury itp.;
4) znajduj
ą
ce si
ę
we wn
ę
trzu zbiornika grzejniki, urz
ą
dzenia ruchome i inne mog
ą
ce
stworzy
ć
zagro
ż
enie nale
ż
y odł
ą
czy
ć
od
ź
ródeł zasilania;
5) na czas trwania prac w zbiorniku nale
ż
y wył
ą
czy
ć
z ruchu lub unieruchomi
ć
tory
kolejowe, zwrotnice, przeno
ś
niki, miejsca zsypu itp., znajduj
ą
ce si
ę
nad zbiornikiem;
6)
(19)
bezpo
ś
rednio przed przyst
ą
pieniem do pracy wewn
ą
trz zbiornika powietrze w
zbiorniku nale
ż
y zbada
ć
na zawarto
ść
tlenu oraz gazów i par substancji
sklasyfikowanych jako niebezpieczne;
7) temperatura powietrza w zbiorniku nie powinna si
ę
ró
ż
ni
ć
od temperatury otoczenia
o wi
ę
cej ni
ż
5 °C (5 K);
8) zapewnienie niezb
ę
dnych
ś
rodków ochrony zbiorowej i indywidualnej.
2. Wymagania okre
ś
lone w ust. 1 pkt 1 nie dotycz
ą
przygotowania kanału do
wykonywania w nim pracy, a pkt 3 - kanału i studzienki kanalizacyjnej. Przed
wykonywaniem prac w kanale lub studzience nale
ż
y przewietrzy
ć
dany odcinek
kanału, pozostawiaj
ą
c otwarte włazy, oraz wył
ą
czy
ć
ten odcinek kanalizacyjny, a
je
ż
eli to nie jest mo
ż
liwe - maksymalnie ograniczy
ć
spływ
ś
cieków.
§ 88. Bezpo
ś
rednio przed przyst
ą
pieniem pracowników do pracy w zbiorniku
osoba kieruj
ą
ca pracownikami jest obowi
ą
zana poinformowa
ć
ich o:
1) zakresie pracy, jak
ą
maj
ą
wykona
ć
;
24
2) rodzaju zagro
ż
e
ń
, jakie mog
ą
wyst
ą
pi
ć
;
3) niezb
ę
dnych
ś
rodkach ochrony zbiorowej i indywidualnej oraz o sposobie ich
stosowania;
4) sposobie sygnalizacji mi
ę
dzy pracuj
ą
cymi wewn
ą
trz zbiornika a asekuruj
ą
cymi ich
na zewn
ą
trz zbiornika;
5) post
ę
powaniu w razie wyst
ą
pienia zagro
ż
enia.
§ 89. 1. Pracownik lub pracownicy wykonuj
ą
cy prac
ę
wewn
ą
trz zbiornika powinni
by
ć
asekurowani co najmniej przez jedn
ą
osob
ę
znajduj
ą
c
ą
si
ę
na zewn
ą
trz. Osoba
asekuruj
ą
ca powinna by
ć
w stałym kontakcie z pracownikami znajduj
ą
cymi si
ę
wewn
ą
trz zbiornika oraz mie
ć
mo
ż
liwo
ść
niezwłocznego powiadomienia innych osób
mog
ą
cych, w razie potrzeby, niezwłocznie udzieli
ć
pomocy.
2. Pracownik wchodz
ą
cy do wn
ę
trza zbiornika powinien by
ć
wyposa
ż
ony w
odpowiednie
ś
rodki ochrony indywidualnej, a w szczególno
ś
ci:
1) szelki bezpiecze
ń
stwa z link
ą
umocowan
ą
do odpowiednio wytrzymałego elementu
konstrukcji zewn
ę
trznej;
2) hełm ochronny i odzie
ż
ochronn
ą
;
3) sprz
ę
t izoluj
ą
cy ochronny układu oddechowego.
3. Wyposa
ż
enie w
ś
rodki ochrony indywidualnej osoby asekuruj
ą
cej powinno
by
ć
takie, jak wyposa
ż
enie pracowników wchodz
ą
cych do wn
ę
trza zbiornika.
4. Niestosowanie ochron układu oddechowego jest dopuszczalne wył
ą
cznie w
warunkach, gdy zawarto
ść
tlenu w powietrzu zbiornika wynosi co najmniej 18 % oraz
gdy w powietrzu tym nie wyst
ę
puj
ą
substancje szkodliwe dla zdrowia w st
ęż
eniu
przekraczaj
ą
cym najwy
ż
sze dopuszczalne st
ęż
enia czynników szkodliwych dla
zdrowia w
ś
rodowisku pracy ani nie istnieje niebezpiecze
ń
stwo ich wyst
ą
pienia
podczas przebywania pracownika w zbiorniku.
5. Decyzj
ę
o niestosowaniu przez pracowników ochron układu oddechowego w
zwi
ą
zku ze spełnieniem warunków, o których mowa w ust. 4, mo
ż
e podj
ąć
jedynie
osoba kieruj
ą
ca pracownikami.
§ 90. 1. W czasie przebywania pracowników wewn
ą
trz zbiornika wszystkie włazy
powinny by
ć
otwarte, a je
ż
eli nie jest to wystarczaj
ą
ce do utrzymania wymaganych
parametrów powietrza w zbiorniku - nale
ż
y w tym czasie stosowa
ć
stały nadmuch
powietrza.
2. Wn
ę
trze zbiornika powinno by
ć
o
ś
wietlone przy u
ż
yciu
ź
ródła
ś
wiatła
elektrycznego o bezpiecznym napi
ę
ciu.
3. Transport narz
ę
dzi, innych przedmiotów i materiałów wewn
ą
trz zbiornika
powinien odbywa
ć
si
ę
w sposób niestwarzaj
ą
cy zagro
ż
e
ń
i uci
ąż
liwo
ś
ci dla
zatrudnionych tam pracowników.
4. Je
ż
eli istnieje mo
ż
liwo
ść
powstania st
ęż
e
ń
wybuchowych w zbiorniku, nale
ż
y
zastosowa
ć
ś
rodki zapobiegaj
ą
ce wybuchowi.
5. Je
ż
eli praca ma by
ć
wykonana wewn
ą
trz zbiornika zawieraj
ą
cego materiały
płynne lub sypkie, w którym istnieje mo
ż
liwo
ść
utoni
ę
cia lub zasypania pracownika -
niezale
ż
nie od zabezpieczenia odpowiednimi
ś
rodkami ochrony indywidualnej -
pracownik powinien by
ć
opuszczany do wn
ę
trza na pomo
ś
cie lub innym urz
ą
dzeniu
umo
ż
liwiaj
ą
cym bezpieczne wykonanie pracy.
D. Prace przy u
ż
yciu materiałów niebezpiecznych
25
§ 91.
(20)
Materiałami niebezpiecznymi w rozumieniu rozporz
ą
dzenia s
ą
w
szczególno
ś
ci substancje i preparaty chemiczne sklasyfikowane jako niebezpieczne,
zgodnie z przepisami o substancjach i preparatach chemicznych, oraz materiały
zawieraj
ą
ce szkodliwe czynniki biologiczne zakwalifikowane do 3 lub 4 grupy
zagro
ż
enia zgodnie z przepisami w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla
zdrowia w
ś
rodowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo
nara
ż
onych na te czynniki.
§ 92. 1. Pracodawca
jest
obowi
ą
zany
informowa
ć
pracowników
o
wła
ś
ciwo
ś
ciach fizycznych, chemicznych i biologicznych stosowanych w zakładzie
pracy materiałów, półfabrykatów i wyrobów gotowych oraz o ryzyku dla zdrowia i
bezpiecze
ń
stwa pracowników zwi
ą
zanym z ich stosowaniem, a tak
ż
e o sposobach
bezpiecznego ich stosowania oraz post
ę
powania z nimi w sytuacjach awaryjnych.
2. Materiały o nieznanych wła
ś
ciwo
ś
ciach, do czasu ich zbadania, mog
ą
by
ć
stosowane tylko w warunkach laboratoryjnych, do celów badawczych i
do
ś
wiadczalnych, przy zastosowaniu wzmo
ż
onych
ś
rodków ostro
ż
no
ś
ci.
§ 93. 1. Materiały niebezpieczne nale
ż
y przechowywa
ć
w miejscach i
opakowaniach przeznaczonych do tego celu i odpowiednio oznakowanych.
2. Pomieszczenia, aparatura,
ś
rodki transportu, zbiorniki i opakowania, w których
s
ą
stosowane, przemieszczane lub przechowywane materiały niebezpieczne
powinny by
ć
odpowiednie do wła
ś
ciwo
ś
ci tych materiałów.
3. W czasie transportu, składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych
nale
ż
y stosowa
ć
odpowiednie
ś
rodki ochrony zbiorowej i indywidualnej - chroni
ą
ce
pracowników przed szkodliwym lub niebezpiecznym działaniem tych materiałów.
§ 94. 1. Zbiorniki, naczynia i inne opakowania słu
żą
ce do przechowywania
materiałów niebezpiecznych powinny by
ć
:
1) oznakowane w sposób okre
ś
lony w odr
ę
bnych przepisach;
2) wykonane z materiału niepowoduj
ą
cego niebezpiecznych reakcji chemicznych z ich
zawarto
ś
ci
ą
i nieulegaj
ą
cego uszkodzeniu w wyniku działania znajduj
ą
cego si
ę
w
nich materiału niebezpiecznego;
3) wytrzymałe i zabezpieczone przed uszkodzeniem z zewn
ą
trz odpowiednio do
warunków ich stosowania;
4) odpowiednio szczelne i zabezpieczone przed wydostawaniem si
ę
z nich
niebezpiecznej zawarto
ś
ci lub dostaniem si
ę
do ich wn
ę
trza innych substancji, które
w kontakcie z ich zawarto
ś
ci
ą
mog
ą
stworzy
ć
stan zagro
ż
enia;
5) wypełnione w sposób zapewniaj
ą
cy woln
ą
przestrze
ń
odpowiednio do mo
ż
liwo
ś
ci
termicznego rozszerzania si
ę
cieczy w warunkach przechowywania, transportu i
stosowania.
2. Opró
ż
nione pojemniki po materiałach niebezpiecznych przeznaczone do
wielokrotnego u
ż
ycia powinny spełnia
ć
wymagania okre
ś
lone w ust. 1 pkt 1-4.
3. Przechowywanie materiałów niebezpiecznych w pojemnikach i opakowaniach
słu
żą
cych do
ś
rodków spo
ż
ywczych jest niedopuszczalne.
§ 95. 1. Przy przechowywaniu ciekłego materiału niebezpiecznego w stałych
zbiornikach nale
ż
y:
26
1) stosowa
ć
odpowiednie zabezpieczenia przed rozlewaniem i rozprzestrzenianiem si
ę
zawarto
ś
ci zbiornika w razie jego uszkodzenia, jak np. wanny, rynny, koryta, zbiorniki
rezerwowe;
2) zapewni
ć
urz
ą
dzenie do bezpiecznego pomiaru ilo
ś
ci cieczy zawartej w zbiorniku;
3) uniemo
ż
liwi
ć
dost
ę
p osób niepowołanych do miejsc, w których znajduj
ą
si
ę
zbiorniki.
2. Zbiorniki z ciekłymi materiałami niebezpiecznymi oraz cieczami gor
ą
cymi
mog
ą
by
ć
umieszczane nad stanowiskami pracy lub przej
ś
ciami wył
ą
cznie w
przypadkach wymuszonych przez proces technologiczny. W takich przypadkach
nale
ż
y stosowa
ć
urz
ą
dzenia chroni
ą
ce przed oblaniem pracowników znajduj
ą
cych
si
ę
pod tymi zbiornikami.
3. Nad pomieszczeniami, w których znajduj
ą
si
ę
stałe zbiorniki z gazami
spr
ęż
onymi, skroplonymi lub rozpuszczonymi pod ci
ś
nieniem nie mog
ą
by
ć
organizowane stanowiska pracy.
§ 96. 1. Pakowanie,
składowanie,
załadunek
i
transport
materiałów
niebezpiecznych z innymi materiałami stwarzaj
ą
cymi dodatkowe zagro
ż
enie na
skutek wzajemnego oddziaływania tych materiałów w przypadku uszkodzenia
opakowania jest niedopuszczalne.
2. W magazynach powinny by
ć
wywieszone instrukcje okre
ś
laj
ą
ce sposób
składowania, pakowania, załadunku i transportu materiałów niebezpiecznych; z
tre
ś
ci
ą
instrukcji nale
ż
y zapozna
ć
pracowników zatrudnionych przy tych pracach.
§ 97. 1.
(21)
Pomieszczenia przeznaczone do składowania lub stosowania
materiałów niebezpiecznych pod wzgl
ę
dem po
ż
arowym lub wybuchowym oraz
pomieszczenia, w których istnieje niebezpiecze
ń
stwo wydzielania si
ę
substancji
sklasyfikowanych jako niebezpieczne, powinny by
ć
wyposa
ż
one w:
1) urz
ą
dzenia zapewniaj
ą
ce sygnalizacj
ę
o zagro
ż
eniach;
2) odpowiedni sprz
ę
t i
ś
rodki ga
ś
nicze,
ś
rodki neutralizuj
ą
ce, apteczki oraz
odpowiednie
ś
rodki ochrony zbiorowej i indywidualnej, stosownie do wyst
ę
puj
ą
cych
zagro
ż
e
ń
.
2. Pracownicy zatrudnieni w pomieszczeniach wymienionych w ust. 1 powinni
mie
ć
zapewniony stały dost
ę
p do
ś
rodków ł
ą
czno
ś
ci na wypadek awarii, wybuchu lub
po
ż
aru.
3. Pracodawca jest obowi
ą
zany ustali
ć
i poda
ć
do wiadomo
ś
ci pracowników
warunki, jakie powinny by
ć
spełnione przed wej
ś
ciem pracowników do pomieszcze
ń
,
o których mowa w ust. 1.
§ 98.
(22)
W pomieszczeniach, w których w wyniku awarii mog
ą
wydziela
ć
si
ę
substancje toksyczne lub bardzo toksyczne albo substancje stwarzaj
ą
ce zagro
ż
enie
wybuchem, pracodawca zapewnia awaryjn
ą
wentylacj
ę
wyci
ą
gow
ą
uruchamian
ą
od
wewn
ą
trz i z zewn
ą
trz pomieszcze
ń
- zapewniaj
ą
c
ą
wymian
ę
powietrza dostosowan
ą
do przeznaczenia pomieszcze
ń
zgodnie z odr
ę
bnymi przepisami i Polskimi Normami.
§ 99. 1. Sposób składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych powinien
zapewnia
ć
:
1) zachowanie temperatur, wilgotno
ś
ci i ochron
ę
przed nasłonecznieniem stosownie do
rodzaju materiałów niebezpiecznych i ich wła
ś
ciwo
ś
ci;
2) przestrzeganie ogranicze
ń
dotycz
ą
cych wspólnego składowania i stosowania
materiałów;
27
3) ograniczenie ilo
ś
ci jednocze
ś
nie składowanych materiałów do ilo
ś
ci dopuszczalnej
dla danego materiału i danego pomieszczenia;
4) przestrzeganie zasad rotacji z zachowaniem dopuszczalnego czasu składowania
poszczególnych materiałów;
5) zachowanie dodatkowych wymaga
ń
specyficznych dla składowania materiałów i ich
stosowania;
6) rozmieszczenie materiałów w sposób umo
ż
liwiaj
ą
cy prowadzenie kontroli
składowania i składowanych materiałów.
2. Szczegółowe warunki składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych
powinny by
ć
okre
ś
lone w instrukcjach ustalaj
ą
cych co najmniej wymagania
wymienione w ust. 1 oraz zasady post
ę
powania w sytuacjach awaryjnych.
§ 100. 1. Przeładunek materiałów niebezpiecznych powinien odbywa
ć
si
ę
w
miejscu do tego przystosowanym, przy wykorzystaniu odpowiednich do tego celu
urz
ą
dze
ń
oraz
ś
rodków ochrony zbiorowej i indywidualnej chroni
ą
cych przed
zagro
ż
eniami i skutkami zagro
ż
e
ń
, szczególnie pochodz
ą
cych od elektryczno
ś
ci
statycznej oraz wyst
ę
puj
ą
cych przy przelewaniu cieczy.
2. W miejscu przeładunku materiałów niebezpiecznych nie mog
ą
przebywa
ć
osoby niezatrudnione przy tych pracach.
§ 101. 1. Je
ż
eli
procesy
pracy
powoduj
ą
wyst
ę
powanie
czynników
rakotwórczych, biologicznych o działaniu zaka
ź
nym i innych stwarzaj
ą
cych
niebezpiecze
ń
stwo dla zdrowia i
ż
ycia pracowników - pracodawca powinien podj
ąć
przedsi
ę
wzi
ę
cia w kierunku zast
ą
pienia tych procesów innymi, w których czynniki te
nie wyst
ę
puj
ą
.
2. Je
ż
eli przedsi
ę
wzi
ę
cia, o których mowa w ust. 1, nie s
ą
technicznie mo
ż
liwe,
pracodawca jest obowi
ą
zany w szczególno
ś
ci:
1) ograniczy
ć
do minimum liczb
ę
pracowników nara
ż
onych na czynniki, o których
mowa w ust. 1;
2) ograniczy
ć
do minimum wyst
ę
powanie tych czynników w
ś
rodowisku pracy;
3) zapewni
ć
stosowanie
ś
rodków ochrony zbiorowej, a gdy nara
ż
enie nie mo
ż
e by
ć
zlikwidowane w inny sposób -
ś
rodków ochrony indywidualnej;
4) zapewni
ć
stosowanie przez pracowników wymaga
ń
higieny, a w szczególno
ś
ci
niedopuszczanie do spo
ż
ywania posiłków, picia i palenia tytoniu w miejscach pracy;
5) okre
ś
li
ć
w instrukcjach, o których mowa w § 41, odpowiednie zasady post
ę
powania
w razie powstania nieprzewidzianych sytuacji powoduj
ą
cych powa
ż
ne zagro
ż
enia dla
pracowników;
6) zapewni
ć
oznaczenie miejsc stwarzaj
ą
cych ryzyko dla zdrowia pracowników
zwi
ą
zane z wyst
ę
powaniem czynników rakotwórczych, poprzez umieszczenie w
miejscach nara
ż
enia pracowników na te czynniki odpowiednich napisów i znaków
ostrzegawczych;
7) zapewni
ć
pomieszczenia, instalacje i urz
ą
dzenia przystosowane do regularnego i
skutecznego czyszczenia.
3.
(23)
Wykaz substancji, preparatów, czynników i procesów technologicznych o
działaniu rakotwórczym lub mutagennym, sposób ich rejestrowania oraz
szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagro
ż
eniami spowodowanymi
przez te substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne s
ą
okre
ś
lone w
odr
ę
bnych przepisach.
28
tezy publikacji
§ 102. 1. Pracodawca jest obowi
ą
zany poinformowa
ć
pracowników o mo
ż
liwo
ś
ci
powstania nieprzewidzianych sytuacji, podczas których mogłyby wyst
ą
pi
ć
powa
ż
ne
zagro
ż
enia dla zdrowia lub
ż
ycia, zwi
ą
zane z wyst
ę
powaniem czynników, o których
mowa w § 101 ust. 1.
2. W razie powstania zagro
ż
e
ń
, o których mowa w ust. 1, do czasu usuni
ę
cia
tych zagro
ż
e
ń
nale
ż
y:
1) dopu
ś
ci
ć
do pracy w warunkach zagro
ż
e
ń
jedynie pracowników niezb
ę
dnych do
usuni
ę
cia awarii, zapewniaj
ą
c im odpowiednie do tych prac
ś
rodki ochrony
indywidualnej oraz ograniczaj
ą
c do minimum czas przebywania w tych warunkach;
2) pracownikom niezatrudnionym przy pracach, o których mowa w pkt 1, zakaza
ć
wst
ę
pu do zagro
ż
onych miejsc.
§ 103. 1. Je
ż
eli podczas procesów pracy wyst
ę
puje niebezpiecze
ń
stwo oblania
pracowników
ś
rodkami
ż
r
ą
cymi lub zapalenia odzie
ż
y na pracowniku - nie dalej ni
ż
20 m w linii poziomej od stanowisk, na których wykonywane s
ą
te procesy, powinny
by
ć
zainstalowane natryski ratunkowe (prysznice bezpiecze
ń
stwa) do obmycia
całego ciała oraz oddzielne natryski (prysznice) do przemywania oczu.
2. Natryski, o których mowa w ust. 1, powinny, w razie potrzeby, umo
ż
liwia
ć
ich
natychmiastowe uruchomienie samoczynne lub w inny sposób - z uwzgl
ę
dnieniem
ograniczonej sprawno
ś
ci osób z nich korzystaj
ą
cych. Natryski powinny by
ć
zasilane
wod
ą
nieogrzewan
ą
i działa
ć
niezawodnie bez wzgl
ę
du na warunki atmosferyczne.
3. Przy wyj
ś
ciu z pomieszczenia, w którym odbywa si
ę
praca przy u
ż
yciu
materiałów zaka
ź
nych lub toksycznych powinna znajdowa
ć
si
ę
co najmniej jedna
umywalka z doprowadzon
ą
do niej ciepł
ą
wod
ą
- na ka
ż
dych dwudziestu
pracowników jednocze
ś
nie zatrudnionych, lecz nie mniej ni
ż
jedna umywalka przy
mniejszej liczbie zatrudnionych.
§ 104. Szczegółowe
warunki przechowywania, transportu i stosowania
materiałów niebezpiecznych okre
ś
laj
ą
odr
ę
bne przepisy.
E. Prace na wysoko
ś
ci
§ 105. 1. Prac
ą
na wysoko
ś
ci w rozumieniu rozporz
ą
dzenia jest praca
wykonywana na powierzchni znajduj
ą
cej si
ę
na wysoko
ś
ci co najmniej 1,0 m nad
poziomem podłogi lub ziemi.
2. Do pracy na wysoko
ś
ci nie zalicza si
ę
pracy na powierzchni, niezale
ż
nie od
wysoko
ś
ci, na jakiej si
ę
znajduje, je
ż
eli powierzchnia ta:
1) osłoni
ę
ta jest ze wszystkich stron do wysoko
ś
ci co najmniej 1,5 m pełnymi
ś
cianami
lub
ś
cianami z oknami oszklonymi;
2) wyposa
ż
ona jest w inne stałe konstrukcje lub urz
ą
dzenia chroni
ą
ce pracownika
przed upadkiem z wysoko
ś
ci.
§ 106. 1. Na powierzchniach wzniesionych na wysoko
ść
powy
ż
ej 1,0 m nad
poziomem podłogi lub ziemi, na których w zwi
ą
zku z wykonywan
ą
prac
ą
mog
ą
przebywa
ć
pracownicy, lub słu
żą
cych jako przej
ś
cia, powinny by
ć
zainstalowane
balustrady składaj
ą
ce si
ę
z por
ę
czy ochronnych umieszczonych na wysoko
ś
ci co
najmniej 1,1 m i kraw
ęż
ników o wysoko
ś
ci co najmniej 0,15 m. Pomi
ę
dzy por
ę
cz
ą
i
29
kraw
ęż
nikiem powinna by
ć
umieszczona w połowie wysoko
ś
ci poprzeczka lub
przestrze
ń
ta powinna by
ć
wypełniona w sposób uniemo
ż
liwiaj
ą
cy wypadni
ę
cie osób.
2. Je
ż
eli ze wzgl
ę
du na rodzaj i warunki wykonywania prac na wysoko
ś
ci
zastosowanie balustrad, o których mowa w ust. 1, jest niemo
ż
liwe, nale
ż
y stosowa
ć
inne skuteczne
ś
rodki ochrony pracowników przed upadkiem z wysoko
ś
ci,
odpowiednie do rodzaju i warunków wykonywania pracy.
3. Wymagania okre
ś
lone w ust. 1 nie dotycz
ą
ramp przeładunkowych.
§ 107. Prace na wysoko
ś
ci powinny by
ć
organizowane i wykonywane w sposób
niezmuszaj
ą
cy pracownika do wychylania si
ę
poza por
ę
cz balustrady lub obrys
urz
ą
dzenia, na którym stoi.
§ 108. Przy pracach na: drabinach, klamrach, rusztowaniach i innych
podwy
ż
szeniach nieprzeznaczonych na pobyt ludzi, na wysoko
ś
ci do 2 m nad
poziomem podłogi lub ziemi niewymagaj
ą
cych od pracownika wychylania si
ę
poza
obrys urz
ą
dzenia, na którym stoi, albo przyjmowania innej wymuszonej pozycji ciała
gro
żą
cej upadkiem z wysoko
ś
ci, nale
ż
y zapewni
ć
, aby:
1) drabiny, klamry, rusztowania, pomosty i inne urz
ą
dzenia były stabilne i
zabezpieczone
przed
nieprzewidywan
ą
zmian
ą
poło
ż
enia
oraz
posiadały
odpowiedni
ą
wytrzymało
ść
na przewidywane obci
ąż
enie;
2) pomost roboczy spełniał nast
ę
puj
ą
ce wymagania:
a) powierzchnia pomostu powinna by
ć
wystarczaj
ą
ca dla pracowników, narz
ę
dzi i
niezb
ę
dnych materiałów,
b) podłoga powinna by
ć
pozioma i równa, trwale umocowana do elementów
konstrukcyjnych pomostu,
c) w widocznym miejscu pomostu powinny by
ć
umieszczone czytelne informacje o
wielko
ś
ci dopuszczalnego obci
ąż
enia.
§ 109. 1. Przy pracach wykonywanych na rusztowaniach na wysoko
ś
ci powy
ż
ej
2 m od otaczaj
ą
cego poziomu podłogi lub terenu zewn
ę
trznego oraz na podestach
ruchomych wisz
ą
cych nale
ż
y w szczególno
ś
ci:
1) zapewni
ć
bezpiecze
ń
stwo przy komunikacji pionowej i doj
ś
cia do stanowiska pracy;
2) zapewni
ć
stabilno
ść
rusztowa
ń
i odpowiedni
ą
ich wytrzymało
ść
na przewidywane
obci
ąż
enia;
3) przed rozpocz
ę
ciem u
ż
ytkowania rusztowania nale
ż
y dokona
ć
odbioru technicznego
w trybie okre
ś
lonym w odr
ę
bnych przepisach.
2. Rusztowania i podesty ruchome wisz
ą
ce powinny spełnia
ć
wymagania
okre
ś
lone odpowiednio w odr
ę
bnych przepisach oraz w Polskich Normach.
§ 110. 1. Przy pracach na: słupach, masztach, konstrukcjach wie
ż
owych,
kominach, konstrukcjach budowlanych bez stropów, a tak
ż
e przy ustawianiu lub
rozbiórce rusztowa
ń
oraz przy pracach na drabinach i klamrach na wysoko
ś
ci
powy
ż
ej 2 m nad poziomem terenu zewn
ę
trznego lub podłogi nale
ż
y w
szczególno
ś
ci:
1) przed rozpocz
ę
ciem prac sprawdzi
ć
stan techniczny konstrukcji lub urz
ą
dze
ń
, na
których maj
ą
by
ć
wykonywane prace, w tych ich stabilno
ść
, wytrzymało
ść
na
przewidywane obci
ąż
enie oraz zabezpieczenie przed nieprzewidywan
ą
zmian
ą
poło
ż
enia, a tak
ż
e stan techniczny stałych elementów konstrukcji lub urz
ą
dze
ń
maj
ą
cych słu
ż
y
ć
do mocowania linek bezpiecze
ń
stwa;
30
2) zapewni
ć
stosowanie przez pracowników, odpowiedniego do rodzaju wykonywanych
prac, sprz
ę
tu chroni
ą
cego przed upadkiem z wysoko
ś
ci jak: szelki bezpiecze
ń
stwa z
link
ą
bezpiecze
ń
stwa przymocowan
ą
do stałych elementów konstrukcji, szelki
bezpiecze
ń
stwa z pasem biodrowym (do prac w podparciu - na słupach, masztach
itp.);
3)
(24)
zapewni
ć
stosowanie przez pracowników hełmów ochronnych.
2. Wymagania okre
ś
lone w ust. 1 dotycz
ą
równie
ż
prac wykonywanych na
galeriach, pomostach, podestach i innych podwy
ż
szeniach, o których mowa w § 108,
je
ż
eli rodzaj pracy wymaga od pracownika wychylenia si
ę
poza balustrad
ę
lub obrys
urz
ą
dzenia, na którym stoi, albo przyjmowania innej wymuszonej pozycji ciała
gro
żą
cej upadkiem z wysoko
ś
ci.
Dział V
Pomieszczenia i urz
ą
dzenia higienicznosanitarne oraz zaopatrzenie
pracowników w napoje i
ś
rodki higieny osobistej
§ 111. 1. Pracodawca jest obowi
ą
zany zapewni
ć
pracownikom pomieszczenia i
urz
ą
dzenia higienicznosanitarne, których rodzaj, ilo
ść
i wielko
ść
powinny by
ć
dostosowane do liczby zatrudnionych pracowników, stosowanych technologii i
rodzajów pracy oraz warunków, w jakich ta praca jest wykonywana.
2. Wymagania dla pomieszcze
ń
i urz
ą
dze
ń
higienicznosanitarnych okre
ś
la
zał
ą
cznik nr 3 do rozporz
ą
dzenia.
orzeczenia s
ą
dów
tezy publikacji
§ 112. Pracodawca jest obowi
ą
zany zapewni
ć
wszystkim pracownikom wod
ę
zdatn
ą
do picia lub inne napoje, a pracownikom zatrudnionym stale lub okresowo w
warunkach szczególnie uci
ąż
liwych zapewni
ć
oprócz wody, inne napoje. Ilo
ść
, rodzaj
i temperatura tych napojów powinny by
ć
dostosowane do warunków wykonywania
pracy i potrzeb fizjologicznych pracowników. Szczegółowe zasady zaopatrzenia w
napoje pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie uci
ąż
liwych okre
ś
laj
ą
odr
ę
bne przepisy.
pisma urz
ę
dowe
§ 113. 1. Miejsca czerpania wody zdatnej do picia powinny znajdowa
ć
si
ę
nie
dalej ni
ż
75 m od stanowisk pracy.
2. Zbiorniki, przewody i miejsca czerpania wody powinny by
ć
zabezpieczone
przed zanieczyszczeniem lub zaka
ż
eniem. Czerpanie wody ze zbiorników powinno
odbywa
ć
si
ę
wył
ą
cznie z zaworów czerpalnych.
3. Miejsca czerpania wody nienadaj
ą
cej si
ę
do picia powinny by
ć
oznakowane
zgodnie z Polsk
ą
Norm
ą
.
§ 114.
(25)
(uchylony).
§ 115. Pracodawca jest obowi
ą
zany zapewni
ć
dostarczanie pracownikom
ś
rodków higieny osobistej, których ilo
ść
i rodzaje powinny by
ć
dostosowane do
rodzaju i stopnia zanieczyszczenia ciała przy okre
ś
lonych pracach.
31
Dział VI
Przepisy przej
ś
ciowe i ko
ń
cowe
§ 116. Przepisy § 27 ust. 2 rozporz
ą
dzenia oraz § 14 ust. 2 i 3, § 23 ust. 4 i § 28
zał
ą
cznika do rozporz
ą
dzenia nie dotycz
ą
zakładów pracy powstałych przed dniem
wej
ś
cia w
ż
ycie rozporz
ą
dzenia, natomiast przepisy § 55 ust. 1 i 2 rozporz
ą
dzenia
nie dotycz
ą
maszyn, w które wyposa
ż
one zostały stanowiska pracy przed wej
ś
ciem
w
ż
ycie rozporz
ą
dzenia.
§ 117. Traci moc:
1) rozporz
ą
dzenie Ministrów: Pracy i Opieki Społecznej, Zdrowia, Przemysłu,
Odbudowy, Administracji Publicznej oraz Ziem Odzyskanych z dnia 6 listopada 1946
r. o ogólnych przepisach dotycz
ą
cych bezpiecze
ń
stwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 62,
poz. 344, z 1947 r. Nr 45, poz. 240 i z 1959 r. Nr 53, poz. 316);
2) rozporz
ą
dzenie Rady Ministrów z dnia 21 sierpnia 1959 r. w sprawie ogólnych
warunków higieniczno-sanitarnych w nowo budowanych lub przebudowywanych
zakładach przemysłowych (Dz. U. Nr 53, poz. 316, z 1963 r. Nr 18, poz. 97 i z 1976 r.
Nr 13, poz. 77).
§ 118. 1. Rozporz
ą
dzenie wchodzi w
ż
ycie po upływie 6 miesi
ę
cy od dnia
ogłoszenia, z zastrze
ż
eniem ust. 2.
2. Przepisy § 103 i § 114 ust. 1 rozporz
ą
dzenia oraz § 3 ust. 1, § 34 ust. 2 i § 38
zał
ą
cznika do rozporz
ą
dzenia wchodz
ą
w
ż
ycie po upływie 2 lat od dnia ogłoszenia.
ZAŁ
Ą
CZNIKI
ZAŁ
Ą
CZNIK Nr 1
SZCZEGÓŁOWE ZASADY STOSOWANIA ZNAKÓW I SYGNAŁÓW
BEZPIECZE
Ń
STWA
Rozdział 1
Przepisy ogólne
§ 1. 1. Pracodawca powinien zapewni
ć
stosowanie znaków lub sygnałów
bezpiecze
ń
stwa wsz
ę
dzie tam, gdzie nie mo
ż
na zlikwidowa
ć
zagro
ż
enia
ś
rodkami
ochrony zbiorowej lub innymi
ś
rodkami stosowanymi w organizacji pracy.
2. W zale
ż
no
ś
ci od rodzaju stosowanego transportu - w zakładzie pracy powinny
by
ć
stosowane znaki i sygnały u
ż
ywane w transporcie drogowym, kolejowym,
ś
ródl
ą
dowym, morskim i powietrznym.
§ 2. Pracodawca powinien zapewni
ć
pracownikom instrukcje dotycz
ą
ce
stosowanych w zakładzie pracy znaków i sygnałów bezpiecze
ń
stwa, obejmuj
ą
ce w
szczególno
ś
ci znaczenie znaków i sygnałów oraz zasady zachowania si
ę
pracowników, których mog
ą
one dotyczy
ć
.
32
§ 3. Znaki i sygnały bezpiecze
ń
stwa powinny by
ć
stosowane do przekazywania
informacji okre
ś
lonych w niniejszym zał
ą
czniku oraz powinny spełnia
ć
wymagania w
nim zawarte. Wymagania dotycz
ą
ce znaków bezpiecze
ń
stwa nieuregulowane w
zał
ą
czniku, w tym wzory tych znaków, s
ą
okre
ś
lone w Polskich Normach.
§ 4. 1. Znaki zakazu, ostrzegawcze, nakazu, ewakuacyjne i informacyjne
powinny by
ć
stosowane jako znaki stałe.
2. Miejsca, w których istnieje ryzyko upadku lub kolizji z przeszkodami, powinny
by
ć
na stałe oznaczone barw
ą
bezpiecze
ń
stwa lub znakiem bezpiecze
ń
stwa.
3. Drogi powinny by
ć
na stałe oznaczone barw
ą
bezpiecze
ń
stwa.
§ 5. 1. Sygnały
ś
wietlne, sygnały d
ź
wi
ę
kowe i komunikaty słowne powinny by
ć
stosowane, gdy wymaga tego sytuacja, w celu zasygnalizowania niebezpiecze
ń
stwa
i wezwania ludzi do podj
ę
cia okre
ś
lonych działa
ń
albo do ewakuacji.
2. Ł
ą
cznie mog
ą
by
ć
stosowane:
1) sygnały
ś
wietlne i sygnały d
ź
wi
ę
kowe;
2) sygnały
ś
wietlne i komunikaty słowne;
3) sygnały r
ę
czne i komunikaty słowne.
§ 6. 1. Stosowane znaki i sygnały powinny by
ć
odpowiednio czytelne, widoczne i
słyszalne. Ich czytelno
ść
, widoczno
ść
i słyszalno
ść
nie mo
ż
e by
ć
zmniejszana
przede wszystkim przez:
1) jednoczesne stosowanie znaków lub sygnałów tego samego rodzaju. W
szczególno
ś
ci nale
ż
y unika
ć
:
a) umieszczania zbyt wielu znaków lub sygnałów blisko siebie,
b) jednoczesnego stosowania dwóch sygnałów
ś
wietlnych, które łatwo mog
ą
by
ć
pomylone,
c) stosowania sygnału
ś
wietlnego blisko innego
ź
ródła
ś
wiatła,
d) u
ż
ywania jednocze
ś
nie dwóch sygnałów d
ź
wi
ę
kowych,
e) stosowania sygnałów d
ź
wi
ę
kowych przy zbyt du
ż
ym nat
ęż
eniu hałasu tła (otoczenia);
2) zastosowanie nieodpowiedniego wzoru znaku;
3) niewystarczaj
ą
c
ą
liczb
ę
znaków lub sygnałów oraz ich nieodpowiednie
umiejscowienie;
4) niewystarczaj
ą
c
ą
dbało
ść
o stan techniczny lub prawidłowe funkcjonowanie
urz
ą
dze
ń
sygnalizacyjnych.
2. Znaki bezpiecze
ń
stwa i urz
ą
dzenia sygnalizacyjne powinny by
ć
sprawdzane,
czyszczone i konserwowane w regularnych odst
ę
pach czasu oraz, w zale
ż
no
ś
ci od
potrzeb, naprawiane i wymieniane, tak aby zapewni
ć
spełnianie przez nie funkcji
informacyjnej i sygnalizacyjnej.
3. Liczba i umiejscowienie znaków bezpiecze
ń
stwa i urz
ą
dze
ń
sygnalizacyjnych
powinny by
ć
uzale
ż
nione od wielko
ś
ci terenu, na którym s
ą
stosowane, oraz od
rodzajów i poziomu wyst
ę
puj
ą
cych zagro
ż
e
ń
.
§ 7. Je
ś
li zdolno
ść
słyszenia lub widzenia pracowników jest ograniczona, w
szczególno
ś
ci w zwi
ą
zku ze stosowaniem
ś
rodków ochrony indywidualnej, znaki i
sygnały bezpiecze
ń
stwa powinny by
ć
dostosowane do mo
ż
liwo
ś
ci percepcyjnych
pracowników.
33
§ 8. 1. Znaki i sygnały bezpiecze
ń
stwa, wymagaj
ą
ce zasilania energi
ą
elektryczn
ą
, w razie przerwy w dopływie tej energii powinny mie
ć
zapewnione
zasilanie awaryjne, chyba
ż
e przerwa ta spowoduje ustanie zagro
ż
enia.
2. Przed zastosowaniem sygnałów
ś
wietlnych lub sygnałów d
ź
wi
ę
kowych nale
ż
y
upewni
ć
si
ę
,
ż
e działaj
ą
poprawnie i niezawodnie.
3. Zadziałanie sygnału
ś
wietlnego lub sygnału d
ź
wi
ę
kowego powinno nast
ą
pi
ć
w
czasie, kiedy jest to niezb
ę
dne z uwagi na bezpiecze
ń
stwo pracowników; działanie
tego sygnału powinno trwa
ć
do czasu ustania zagro
ż
enia.
Rozdział 2
Wymagania dotycz
ą
ce stosowania znaków bezpiecze
ń
stwa
§ 9. 1. Znaki bezpiecze
ń
stwa powinny by
ć
umieszczone odpowiednio do linii
wzroku - w miejscu lub w najbli
ż
szym otoczeniu okre
ś
lonego zagro
ż
enia, a w
przypadku ogólnego zagro
ż
enia - przy wej
ś
ciu na teren, na którym wyst
ę
puje
zagro
ż
enie.
2. Miejsce, w którym znajduj
ą
si
ę
znaki bezpiecze
ń
stwa, powinno by
ć
dobrze
o
ś
wietlone, łatwo dost
ę
pne i widoczne. W przypadku gdy znaki znajduj
ą
si
ę
w
miejscu o niedostatecznym poziomie o
ś
wietlenia dziennego, miejsce to powinno by
ć
o
ś
wietlone
ś
wiatłem elektrycznym albo powinny by
ć
zastosowane znaki wykonane z
materiału posiadaj
ą
cego zdolno
ść
emisji
ś
wiatła po usuni
ę
ciu
ź
ródła wzbudzaj
ą
cego
lub pokryte takim materiałem.
§ 10. Znak bezpiecze
ń
stwa powinien by
ć
usuni
ę
ty, gdy przestanie istnie
ć
zagro
ż
enie, którego on dotyczy.
§ 11. Wymagania dotycz
ą
ce stosowania znaków ewakuacyjnych i znaków
dotycz
ą
cych ochrony przeciwpo
ż
arowej okre
ś
laj
ą
odr
ę
bne przepisy i Polskie Normy.
Rozdział 3
Wymagania dotycz
ą
ce oznaczania przeszkód, niebezpiecznych miejsc i dróg
§ 12. 1. Miejsca w zakładzie pracy, do których pracownicy maj
ą
dost
ę
p podczas
pracy, a w których istnieje ryzyko kolizji z przeszkodami, upadku lub spadania
przedmiotów, powinny by
ć
oznakowane sko
ś
nymi pasami - na przemian
ż
ółtymi i
czarnymi lub czerwonymi i białymi.
2. Wymiary oznaczenia, o którym mowa w ust. 1, powinny by
ć
odpowiednie do
rozmiaru przeszkody lub niebezpiecznego miejsca.
3.
ś
ółte i czarne lub białe i czerwone pasy powinny by
ć
narysowane pod k
ą
tem
około 45° i powinny mie
ć
zbli
ż
one wymiary.
§ 13. 1. Drogi w budynkach powinny by
ć
wyra
ź
nie wyznaczone za pomoc
ą
ci
ą
głych pasów o dobrze widocznej barwie (z uwzgl
ę
dnieniem barwy podło
ż
a) -
najlepiej
ż
ółtej lub białej.
2. Rozmieszczenie pasów wyznaczaj
ą
cych drogi powinno uwzgl
ę
dnia
ć
niezb
ę
dn
ą
(bezpieczn
ą
) odległo
ść
mi
ę
dzy pojazdami i jak
ą
kolwiek przeszkod
ą
mog
ą
c
ą
znajdowa
ć
si
ę
w pobli
ż
u oraz mi
ę
dzy pieszymi i pojazdami.
34
3. Przepis ust. 1 dotyczy równie
ż
stałych dróg na zewn
ą
trz budynków, o ile drogi
te nie s
ą
otoczone odpowiednimi barierami lub chodnikami.
Rozdział 4
Wymagania dotycz
ą
ce sygnałów
ś
wietlnych
§ 14. 1.
Ś
wiatło
emitowane
przez
urz
ą
dzenie
sygnalizacyjne
powinno
kontrastowa
ć
odpowiednio z otoczeniem i warunkami jego stosowania; nie mo
ż
e ono
by
ć
zbyt silne, aby nie powodowało ol
ś
nienia, ani zbyt słabe, aby nie powodowało
złej widoczno
ś
ci sygnału.
2. Powierzchnia
ś
wiec
ą
ca mo
ż
e by
ć
tylko w jednym kolorze lub zawiera
ć
symbol
obrazkowy (piktogram) na okre
ś
lonym tle - zgodnie z wymaganiami okre
ś
lonymi w
Polskich Normach.
§ 15. 1. Je
ż
eli urz
ą
dzenie mo
ż
e wysyła
ć
sygnał
ś
wietlny ci
ą
gły i przerywany
(migaj
ą
cy) - sygnał przerywany powinien by
ć
u
ż
ywany do informowania o wi
ę
kszym
niebezpiecze
ń
stwie lub o pilniejszej potrzebie interwencji albo podj
ę
cia okre
ś
lonej
akcji, ni
ż
to wskazuje sygnał ci
ą
gły. Czas trwania ka
ż
dego błysku i cz
ę
stotliwo
ść
błysków w sygnale przerywanym powinny by
ć
tak dobrane, aby zapewni
ć
dobr
ą
percepcj
ę
informacji i unikn
ąć
pomylenia z ró
ż
nymi sygnałami
ś
wietlnymi
przerywanymi lub z sygnałem ci
ą
głym.
2. Je
ż
eli sygnał
ś
wietlny przerywany jest u
ż
ywany zamiast lub razem z sygnałem
d
ź
wi
ę
kowym, kod tego sygnału powinien by
ć
taki sam.
3. Urz
ą
dzenie do wysyłania sygnałów
ś
wietlnych, u
ż
ywane w przypadku
powa
ż
nego niebezpiecze
ń
stwa, powinno zapewnia
ć
ci
ą
gło
ść
wysyłania sygnałów, w
szczególno
ś
ci
poprzez
zainstalowanie
dodatkowego
ź
ródła
ś
wiatła
lub
systematyczne kontrole urz
ą
dzenia.
Rozdział 5
Wymagania dotycz
ą
ce sygnałów d
ź
wi
ę
kowych
§ 16. 1. Sygnał d
ź
wi
ę
kowy powinien:
1) by
ć
dobrze słyszalny - o poziomie d
ź
wi
ę
ku odpowiednio wy
ż
szym ni
ż
poziom hałasu
tła (otoczenia), a jednocze
ś
nie nie mo
ż
e by
ć
nadmiernie gło
ś
ny lub przykry;
2) by
ć
łatwo rozpoznawalny, zwłaszcza gdy chodzi o czas trwania impulsów oraz
przerw mi
ę
dzy impulsami i grup
ą
impulsów;
3) łatwo odró
ż
nia
ć
si
ę
od innych sygnałów d
ź
wi
ę
kowych oraz hałasu tła (otoczenia).
2. Je
ż
eli urz
ą
dzenie mo
ż
e wysyła
ć
sygnał d
ź
wi
ę
kowy o zmiennej i stałej
cz
ę
stotliwo
ś
ci - sygnał o zmiennej cz
ę
stotliwo
ś
ci powinien by
ć
u
ż
ywany do
informowania o wi
ę
kszym niebezpiecze
ń
stwie lub o pilniejszej potrzebie interwencji
albo podj
ę
cia okre
ś
lonej akcji, ni
ż
to wskazuje sygnał o stałej cz
ę
stotliwo
ś
ci.
§ 17. D
ź
wi
ę
kowy sygnał wzywaj
ą
cy do ewakuacji powinien by
ć
ci
ą
gły.
§ 18. Wymagania dotycz
ą
ce projektowania sygnałów d
ź
wi
ę
kowych okre
ś
lone s
ą
w Polskich Normach.
35
Rozdział 6
Wymagania dotycz
ą
ce stosowania komunikatów słownych
§ 19. 1. Komunikat słowny wysyłany przez nadawc
ę
lub urz
ą
dzenie emituj
ą
ce do
jednego lub wielu odbiorców powinien mie
ć
form
ę
krótkich tekstów, zwrotów, słów
pojedynczych lub grup słów.
2. Komunikaty słowne powinny by
ć
mo
ż
liwie jak najkrótsze, najprostsze i
najbardziej przejrzyste - przystosowane do zdolno
ś
ci werbalnej nadawcy i zdolno
ś
ci
słyszenia odbiorcy lub odbiorców.
3. Komunikat słowny mo
ż
e by
ć
przekazywany bezpo
ś
rednio (wypowiadany
przez człowieka) lub po
ś
rednio (emitowany za pomoc
ą
odpowiedniego urz
ą
dzenia).
§ 20. 1. Osoby, b
ę
d
ą
ce nadawcami i odbiorcami komunikatu powinny dobrze
zna
ć
j
ę
zyk, w którym jest sformułowany, aby mogły go poprawnie wymówi
ć
oraz
zrozumie
ć
i w efekcie przyj
ąć
odpowiednie zachowanie zgodne z wymaganiami
bezpiecze
ń
stwa i ochrony zdrowia.
2. Je
ż
eli komunikat słowny jest u
ż
ywany zamiast lub razem z sygnałami
r
ę
cznymi, a nie stosuje si
ę
specjalnych kodów, nale
ż
y u
ż
y
ć
takich słów jak:
- start
- oznaczaj
ą
ce rozpocz
ę
cie kierowania,
-
zatrzyma
ć
- oznaczaj
ą
ce przerw
ę
lub zako
ń
czenie jakiego
ś
ruchu,
- koniec
- oznaczaj
ą
ce zatrzymanie działania,
- szybko
- oznaczaj
ą
ce konieczno
ść
przyspieszenia ruchu
ze wzgl
ę
dów bezpiecze
ń
stwa,
- wolno
- oznaczaj
ą
ce konieczno
ść
powolnego wykonywania
ruchu,
- do góry
- w znaczeniu "podnie
ść
ładunek do góry",
- do dołu
- w znaczeniu "opu
ś
ci
ć
ładunek w dół",
- do przodu - oznaczaj
ą
ce kierunek ruchu,
- do dołu
który jednocze
ś
nie powinien
- w prawo by
ć
skoordynowany z odpowiednimi
- w lewo
sygnałami r
ę
cznymi,
- stop
- oznaczaj
ą
ce konieczno
ść
zatrzymania w nagłym
przypadku.
Rozdział 7
Wymagania dotycz
ą
ce stosowania sygnałów r
ę
cznych
§ 21. 1. Sygnał r
ę
czny powinien by
ć
precyzyjny, prosty, łatwy do wykonania i do
zrozumienia, a tak
ż
e odró
ż
nia
ć
si
ę
od innych sygnałów.
2. Je
ś
li podczas sygnału r
ę
cznego konieczne jest u
ż
ywanie obu r
ą
k naraz - ich
u
ż
ycie powinno odbywa
ć
si
ę
w sposób symetryczny i dotyczy
ć
tylko jednego sygnału.
36
§ 22. Osoba przekazuj
ą
ca sygnały r
ę
czne - sygnalista lub hakowy - zwana dalej
"sygnalist
ą
", wykonuje za pomoc
ą
r
ą
k lub dłoni okre
ś
lone w poni
ż
szej tabeli gesty,
przekazuj
ą
c w ten sposób instrukcje dotycz
ą
ce okre
ś
lonych manewrów osobie
odbieraj
ą
cej sygnał, zwanej dalej "operatorem".
Znaczenie sygnału
Opis sygnału
Ilustracja
1
2
3
A. Sygnały ogólne
START
Uwaga!
Pocz
ą
tek kierowania
Obie r
ę
ce wyci
ą
gni
ę
te poziomo, dłonie zwrócone
wewn
ę
trzn
ą
stron
ą
do przodu
rys. 1
ZATRZYMA
Ć
Przerwa -
koniec ruchu
Prawa r
ę
ka skierowana do góry, z wewn
ę
trzn
ą
stron
ą
dłoni skierowan
ą
do przodu
rys. 2
KONIEC
Zatrzymanie działania
Obie r
ę
ce poł
ą
czone na wysoko
ś
ci klatki
piersiowej
rys. 3
RUCH SZYBKI
Zakodowane gesty steruj
ą
ce ruchem,
przedstawione w tabeli, wykonywane s
ą
w
szybkim tempie
RUCH POWOLNY
Zakodowane gesty steruj
ą
ce ruchem,
przedstawione w tabeli, wykonywane s
ą
bardzo
powoli
B. Ruchy pionowe
PODNIE
ŚĆ
DO GÓRY
Prawa r
ę
ka skierowana do góry z dłoni
ą
skierowan
ą
wewn
ę
trzn
ą
stron
ą
do przodu -
wykonuje wolno ruch okr
ęż
ny
rys. 4
OPU
Ś
CI
Ć
DO DOŁU
Prawa r
ę
ka skierowana do dołu z dłoni
ą
skierowan
ą
wewn
ę
trzn
ą
stron
ą
do przodu -
wykonuje wolno ruch okr
ęż
ny
rys. 5
ODLEGŁO
ŚĆ
PIONOWA
Dłonie pokazuj
ą
odpowiedni
ą
odległo
ść
rys. 6
C. Ruchy poziome
RUCH DO PRZODU
Obie r
ę
ce zgi
ę
te, dłonie skierowane wewn
ę
trzn
ą
stron
ą
do góry, przedramiona wykonuj
ą
powolne
ruchy w kierunku ciała
rys. 7
RUCH DO TYŁU
Obie r
ę
ce zgi
ę
te, dłonie skierowane wewn
ę
trzn
ą
stron
ą
na zewn
ą
trz, przedramiona wykonuj
ą
powolne ruchy od siebie
rys. 8
RUCH W PRAWO OD
SYGNALISTY
Prawa r
ę
ka wyci
ą
gni
ę
ta poziomo z dłoni
ą
zwrócon
ą
wewn
ę
trzn
ą
stron
ą
do dołu, wykonuje
małe powolne ruchy w prawo
rys. 9
RUCH W LEWO OD
SYGNALISTY
Lewa r
ę
ka wyci
ą
gni
ę
ta poziomo z dłoni
ą
zwrócon
ą
wewn
ę
trzn
ą
stron
ą
do dołu, wykonuje
małe powolne ruchy w lewo
rys. 10
ODLEGŁO
ŚĆ
POZIOMA Dłonie pokazuj
ą
odpowiedni
ą
odległo
ść
rys. 11
37
D. Niebezpiecze
ń
stwo
STOP
Zatrzymanie w nagłym
przypadku
Obie r
ę
ce wyci
ą
gni
ę
te do góry, dłonie zwrócone
wewn
ę
trzn
ą
stron
ą
do przodu
rys. 12
Uwaga: Wszystkie zakodowane gesty, przedstawione w tabeli, nie wykluczaj
ą
u
ż
ycia,
zwłaszcza w pewnych sektorach działalno
ś
ci, innych dodatkowych gestów,
stosowanych na podstawie przepisów szczegółowych.
§ 23. 1. Sygnalista kieruje manewrami w taki sposób, aby ich wykonywanie
zapewniało bezpiecze
ń
stwo pracownikom znajduj
ą
cym si
ę
w pobli
ż
u.
2. Sygnalista powinien mie
ć
mo
ż
liwo
ść
kontrolowania wszystkich manewrów -
bez ryzyka nara
ż
enia na zagro
ż
enia zwi
ą
zane z wykonywaniem tych manewrów.
Je
ż
eli wymóg ten nie mo
ż
e by
ć
w pełni spełniony przez jednego sygnalist
ę
-
pracodawca powinien zatrudni
ć
jednego lub kilku dodatkowych sygnalistów.
3. Je
ż
eli operator nie mo
ż
e wykona
ć
otrzymanych od sygnalisty polece
ń
z
zachowaniem wymaga
ń
bezpiecze
ń
stwa - powinien wstrzyma
ć
wykonywanie
rozpocz
ę
tego manewru i za
żą
da
ć
nowych instrukcji.
§ 24. Sygnalista powinien by
ć
wyposa
ż
ony w jeden lub wi
ę
cej elementów
rozpoznawczych,
takich
jak
kurtka,
kamizelka,
kask,
opaska.
Elementy
rozpoznawcze powinny mie
ć
jaskrawe, najlepiej jednakowe kolory, takie jak
pomara
ń
czowy,
ż
ółty lub czerwony, u
ż
ywane wył
ą
cznie przez sygnalist
ę
.
ZAŁ
Ą
CZNIK Nr 2
SZCZEGÓŁOWE ZASADY STOSOWANIA
Ś
RODKÓW OCHRONY
INDYWIDUALNEJ
§ 1.
Ś
rodki ochrony indywidualnej powinny by
ć
stosowane w sytuacjach, kiedy
nie mo
ż
na unikn
ąć
zagro
ż
e
ń
lub nie mo
ż
na ich wystarczaj
ą
co ograniczy
ć
za pomoc
ą
ś
rodków ochrony zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy.
§ 2. Dostarczane pracownikom do stosowania
ś
rodki ochrony indywidualnej
powinny:
1) by
ć
odpowiednie do istniej
ą
cego zagro
ż
enia i nie powodowa
ć
same z siebie
zwi
ę
kszonego zagro
ż
enia;
2) uwzgl
ę
dnia
ć
warunki istniej
ą
ce w danym miejscu pracy;
3) uwzgl
ę
dnia
ć
wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika;
4) by
ć
odpowiednio dopasowane do u
ż
ytkownika - po wykonaniu niezb
ę
dnych
regulacji.
§ 3. W przypadku wyst
ę
powania wi
ę
cej ni
ż
jednego zagro
ż
enia i konieczno
ś
ci
jednoczesnego stosowania kilku
ś
rodków ochrony indywidualnej -
ś
rodki te powinny
da
ć
si
ę
dopasowa
ć
wzgl
ę
dem siebie bez zmniejszenia ich wła
ś
ciwo
ś
ci ochronnych.
§ 4. W zale
ż
no
ś
ci od stopnia zagro
ż
enia, cz
ę
sto
ś
ci nara
ż
enia na zagro
ż
enie,
cech stanowiska pracy ka
ż
dego pracownika i skuteczno
ś
ci działania
ś
rodków
38
ochrony indywidualnej - pracodawca powinien okre
ś
li
ć
warunki stosowania
ś
rodków
ochrony indywidualnej, a w szczególno
ś
ci czas i przypadki, w których powinny by
ć
u
ż
ywane.
§ 5.
Ś
rodki ochrony indywidualnej powinny by
ć
przeznaczone do osobistego
u
ż
ytku. W wyj
ą
tkowych przypadkach
ś
rodek ochrony indywidualnej mo
ż
e by
ć
u
ż
ywany przez wi
ę
cej ni
ż
jedn
ą
osob
ę
, o ile zastosowano działania wykluczaj
ą
ce
niepo
żą
dany wpływ takiego u
ż
ytkowania na zdrowie lub higien
ę
u
ż
ytkowników.
§ 6. 1.
Ś
rodki ochrony indywidualnej powinny by
ć
stosowane zgodnie ze swoim
przeznaczeniem, z wył
ą
czeniem szczególnych i wyj
ą
tkowych sytuacji - zgodnie z
instrukcj
ą
przekazan
ą
przez pracodawc
ę
. W razie potrzeby - w celu zapewnienia
wła
ś
ciwego u
ż
ywania
ś
rodków ochrony indywidualnej - pracodawca powinien
zorganizowa
ć
pokazy u
ż
ywania tych
ś
rodków.
2. Instrukcja, o której mowa w ust. 1, powinna by
ć
zrozumiała dla pracowników
oraz powinna okre
ś
la
ć
sposoby u
ż
ywania
ś
rodków ochrony indywidualnej, ich
kontroli i konserwacji.
§ 7. 1. Przed nabyciem
ś
rodków ochrony indywidualnej pracodawca powinien
oceni
ć
, czy
ś
rodki, które zamierza zastosowa
ć
, spełniaj
ą
wymagania okre
ś
lone w § 2
i 3. Ocena taka powinna obejmowa
ć
:
1) analiz
ę
i ocen
ę
zagro
ż
e
ń
, których nie mo
ż
na unikn
ąć
innymi metodami;
2) okre
ś
lenie cech, jakie musz
ą
posiada
ć
ś
rodki ochrony indywidualnej, aby skutecznie
chroniły przed zagro
ż
eniami, o których mowa w pkt 1, uwzgl
ę
dniaj
ą
c wszelkie ryzyko,
jakie mog
ą
stwarza
ć
te
ś
rodki same z siebie;
3) porównanie cech dost
ę
pnych na rynku
ś
rodków ochrony indywidualnej z cechami, o
których mowa w pkt 2.
2. Ocena, o której mowa w ust. 1, powinna by
ć
ponawiana w sytuacji
wyst
ą
pienia zmian któregokolwiek z jej elementów.
§ 8. Przy ustalaniu
ś
rodków ochrony indywidualnej niezb
ę
dnych do stosowania
przy okre
ś
lonych pracach pracodawca powinien uwzgl
ę
dnia
ć
wskazania zawarte w
tabelach nr 1-3.
Tabela nr 1
ZAGRO
ś
ENIA, PRZY KTÓRYCH WYMAGANE JEST STOSOWANIE
Ś
RODKÓW
OCHRONY INDYWIDUALNEJ
Najcz
ęś
ciej zagro
ż
one cz
ęś
ci ciała
Zagro
ż
enia
Głowa
Ko
ń
czy
ny
górne
Ko
ń
cz
yny
dolne
Inne
Czas
zka
Tw
arz
Oc
zy
Nar
z
ą
d
słuc
hu
Drogi
oddec
howe
Dło
nie
R
ę
ce
Sto
py
No
gi
Sk
óra
Tuł
ów,
w
tym
brz
uch
Dr
ogi
rod
ne
39
1
2
3
4 5
6
7
8
9
10 11 12 13
Upadki
z
wysoko
ś
ci
X
X
X
X
Wybuch
y,
uderzen
ia,
wstrz
ą
s
y,
zgniece
nia
X
X
X
X X
X X
X
Mechanic
zne
Przekłu
cia,
przeci
ę
c
ia,
otarcia
X
X
X
X X
X X
X
Fizycz
ne
Po
ś
lizgn
i
ę
cia,
upadki
X
X
X
Drgania
(wibracj
a)
X
X X
Termiczn
e
Wysoka
tempera
tura,
ogie
ń
X
X
X
X
X X
X X
Zimno
X
X
X
X
X
X
Elektryczne
X
X
X
X
X
Promieni
owanie
Jonizuj
ą
ce
X
X
X
X
X
X
Niejoniz
uj
ą
ce
X
X
X
X
Hałas
X
Pyły,
włókna
X
X
X
Aerozole Dymy
X
X
Mgła
X
X
X
X
Chemi
czne
Zanurze
nie
X
X
X
Płyny
Chlapan
ie,
pryskani
e
X
X
X
X X
X X
X
Gazy, pary
X
X
X
40
Szkodliwe bakterie
X
X
X
X
X
X
Szkodliwe wirusy
X
X
X
X
Grzyby
X
X
X
X
Biologi
czne
Biologiczne
antygeny inne ni
ż
mikroorganizmy
X
Pierwotniaki i
zwierz
ę
ta
bezkr
ę
gowe
X
X
Tabela nr 2
RODZAJE PRAC, PRZY KTÓRYCH WYMAGANE JEST STOSOWANIE
Ś
RODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ
Lp.
Rodzaje
ś
rodków
ochrony
indywidualnej
Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie
ś
rodków ochrony indywidualnej
1 2
3
1 Odzie
ż
ochronna
Prace w nara
ż
eniu na działanie wody, czynników
chemicznych, pyłowych, mechanicznych i
biologicznych oraz wysokiej i niskiej temperatury -
stwarzaj
ą
ce ryzyko dla zdrowia lub bezpiecze
ń
stwa
pracowników, w tym w szczególno
ś
ci:
a) prace w nara
ż
eniu na działanie szkodliwych dla
zdrowia substancji chemicznych i biologicznych oraz
pyłów,
b) prace w nara
ż
eniu na działanie substancji
rakotwórczych,
c) prace w kanałach
ś
ciekowych, rowach,
podziemnych
kryptach, studzienkach, cysternach, kadziach,
zbiornikach lub innych podobnych miejscach - w
nara
ż
eniu na kontakt z wilgotnymi lub mokrymi
ś
ciankami,
d) prace na zewn
ą
trz pomieszcze
ń
- w nara
ż
eniu na
deszcz
lub chłód,
e) prace w pomieszczeniach o bardzo niskiej
temperaturze, w tym w komorach chłodniczych,
f) przenoszenie ładunków o wysokiej temperaturze lub
przebywanie w ich pobli
ż
u oraz prace w wysokiej
temperaturze (pochodzenia technologicznego),
g) spawanie, kucie oraz odlewanie metali,
h) prace stwarzaj
ą
ce ryzyko zapalenia odzie
ż
y od
płomienia, gor
ą
cych odprysków metali lub
ż
u
ż
la,
41
i) prace w kontakcie z przedmiotami o szorstkich
powierzchniach, ostrych kraw
ę
dziach i inne
stwarzaj
ą
ce ryzyko urazu,
j) oczyszczanie odlewów, piaskowanie albo
ś
rutowanie
wyrobów,
k) prace nara
ż
aj
ą
ce na zamoczenie ciała lub
przesi
ą
kni
ę
cie odzie
ż
y w wyniku stosowania wody,
roztworów, k
ą
pieli, mas ciekłych, olei, tłuszczów lub
innych substancji płynnych, wilgotnych, oleistych lub
tłustych,
l) prace w nara
ż
eniu na zanieczyszczenie ciała
substancjami podatnymi na gnicie lub
zainfekowanymi
albo odpadami, w tym w zakładach oczyszczania
miasta,
zakładach zajmuj
ą
cych si
ę
opró
ż
nianiem szamb lub
zbiorników na gnojówk
ę
, w laboratoriach
biologicznych, w ubojniach, rze
ź
niach, wytwórniach
konserw mi
ę
snych lub rybnych, zakładach
przetwórstwa
podrobów i wszelkie inne prace, przy których istnieje
ryzyko podobnych zanieczyszcze
ń
,
ł) prace, podczas których pracownicy musz
ą
by
ć
dobrze
widoczni, w tym wykonywane na torach kolejowych,
w
miejscach o wzmo
ż
onym ruchu pojazdów, w
transporcie
dołowym kopal
ń
i w transporcie
wewn
ą
trzzakładowym
2
Ś
rodki ochrony
głowy
1) hełmy ochronne
Prace nara
ż
aj
ą
ce pracowników na urazy głowy, w tym
w szczególno
ś
ci:
a) prace budowlane, zwłaszcza na rusztowaniach i w
ich
s
ą
siedztwie, przy wznoszeniu i demonta
ż
u
szalowania,
przy rozbiórkach obiektów budowlanych, prace
monta
ż
owe i instalacyjne,
b) prace na mostach, konstrukcjach stalowych,
masztach,
wie
ż
ach, stalowych konstrukcjach hydraulicznych,
wielkich piecach, w stalowniach, walcowniach,
du
ż
ych
zbiornikach i ruroci
ą
gach, stacjach energetycznych,
prace remontowo-monta
ż
owe przy kotłach i ich
42
instalacjach,
c) prace ziemne i skalne, prace w wykopach, rowach,
szybach i tunelach,
d) prace w podziemnych wyrobiskach, kopalniach
odkrywkowych, przy wydobywaniu w
ę
gla i innych
surowców mineralnych,
e) prace z materiałami wybuchowymi,
f) prace przy wielkich piecach, w zakładach przeróbki
rud, ku
ź
niach i odlewniach metali,
g) prace w s
ą
siedztwie urz
ą
dze
ń
do podnoszenia,
d
ź
wigów
i przeno
ś
ników,
h) prace przy piecach przemysłowych,
i) prace w stoczniach okr
ę
towych,
j) prace manewrowe na kolei.
2) nakrycia głowy
Prace stwarzaj
ą
ce ryzyko pochwycenia włosów,
zamoczenia głowy lub zanieczyszczenia substancjami
i materiałami toksycznymi, dra
ż
ni
ą
cymi,
ż
r
ą
cymi,
podatnymi na gnicie lub mog
ą
cymi by
ć
ź
ródłem
infekcji oraz wykonywane w warunkach niskiej i
wysokiej temperatury, a w szczególno
ś
ci:
a) prace w nara
ż
eniu na działanie pyłów toksycznych
albo
substancji
ż
r
ą
cych lub dra
ż
ni
ą
cych,
b) przenoszenie, na głowie lub ramionach, półtuszy
zwierz
ę
cych, skór lub innych produktów podatnych
na
gnicie, pochodz
ą
cych z uboju zwierz
ą
t, paczek z
niezdezynfekowanymi kawałkami materiału lub
substancji pochodzenia zwierz
ę
cego (nawet je
ś
li s
ą
suche) mog
ą
cych by
ć
ź
ródłem infekcji (w tym worki z
ko
ść
mi lub poro
ż
em, paczki zawieraj
ą
ce włosie,
wełn
ę
,
skóry),
c) prace w kanałach
ś
ciekowych, rowach,
podziemnych
kryptach, studzienkach, cysternach, kadziach,
zbiornikach lub innych podobnych miejscach,
zanieczyszczonych osadami albo odpadami z
jakichkolwiek substancji lub opanowanych przez
robactwo,
d) prace na zewn
ą
trz pomieszcze
ń
- w nara
ż
eniu na
deszcz
albo działanie niskiej lub wysokiej temperatury,
e) prace w komorach chłodniczych,
f) prace, przy których włosy pracowników s
ą
nara
ż
one
na
43
wci
ą
gni
ę
cie przez ruchome cz
ęś
ci maszyn lub
urz
ą
dze
ń
mechanicznych,
g) prace w nara
ż
eniu na działanie substancji
rakotwórczych
3
Ś
rodki ochrony
ko
ń
czyn dolnych
Prace stwarzaj
ą
ce ryzyko urazów ko
ń
czyn dolnych (w
tym oparzenia), ich zamoczenia lub zanieczyszczenia
substancjami i materiałami toksycznymi, dra
ż
ni
ą
cymi,
ż
r
ą
cymi, podatnymi na gnicie lub mog
ą
cymi by
ć
ź
ródłem infekcji oraz wykonywane w warunkach
niskiej lub wysokiej temperatury, a w szczególno
ś
ci:
a) prace przy rozbiórce, prace budowlane, prace przy
wznoszeniu rusztowa
ń
, prace przy deskowaniu lub
zdejmowaniu deskowania konstrukcji betonowych
oraz
inne prace na budowie w nara
ż
eniu na zranienie
stóp
przez gwo
ź
dzie lub ostre przedmioty,
b) prace na mostach, konstrukcjach stalowych,
masztach,
wie
ż
ach i d
ź
wigach,
c) prace przy wielkich piecach, w stalowniach,
walcowniach, stacjach energetycznych, du
ż
ych
zbiornikach i ruroci
ą
gach,
d) prace w kopalniach odkrywkowych, przy
wydobywaniu
w
ę
gla, przy wybieraniu i obróbce materiałów
skalnych,
e) oczyszczanie odlewów lub piaskowanie albo
ś
rutowanie
jakichkolwiek przedmiotów,
f) prace w ku
ź
niach lub przy odlewaniu stopionych
metali,
g) prace w nara
ż
eniu na kontakt nóg z bardzo
gor
ą
cymi
lub bardzo zimnymi materiałami,
h) prace w komorach chłodniczych,
i) prace przy wytwarzaniu i obróbce szkła płaskiego i
szklanych pojemników,
j) prace formierskie podczas produkcji wyrobów
ceramicznych i materiałów budowlanych,
k) prace remontowe i renowacyjne,
l) prace w stoczniach, prace manewrowe na kolei,
ł) transport i magazynowanie ci
ęż
kich elementów,
których
upadek na stop
ę
mo
ż
e spowodowa
ć
jej zranienie,
m) prace w nara
ż
eniu na ryzyko upadku z wysoko
ś
ci
44
na
skutek ze
ś
lizgni
ę
cia, w tym prace na dachu,
n) prace z u
ż
yciem pilarki ła
ń
cuchowej, w tym
przycinanie i
ś
cinanie drzew,
o) prace w kanałach
ś
ciekowych, rowach,
podziemnych
kryptach, studzienkach, cysternach, kadziach,
zbiornikach, stawach, ciekach wodnych lub innych
podobnych miejscach zawieraj
ą
cych ciecze lub
błoto,
p) prace, przy których mo
ż
liwe jest wylanie lub wyciek
cieczy, w nara
ż
eniu na zamoczenie stóp przez te
ciecze, w tym w pływalniach lub myjniach,
q) prace w nara
ż
eniu na zanieczyszczenie stóp
substancjami toksycznymi,
ż
r
ą
cymi lub dra
ż
ni
ą
cymi,
r) prace w nara
ż
eniu na zanieczyszczenie stóp
substancjami organicznymi podatnymi na gnicie lub
odpadami
4
Ś
rodki ochrony
ko
ń
czyn górnych
Prace stwarzaj
ą
ce ryzyko urazów r
ą
k (zwi
ą
zanych
równie
ż
z działaniem wysokiej temperatury, wibracji
oraz substancji chemicznych), prace w kontakcie z
wod
ą
, substancjami toksycznymi,
ż
r
ą
cymi lub
dra
ż
ni
ą
cymi, z materiałami podatnymi na gnicie i
innymi mog
ą
cymi by
ć
ź
ródłem infekcji oraz prace w
niskiej temperaturze, w tym w szczególno
ś
ci:
a) prace z u
ż
yciem przedmiotów lub materiałów
ostrych,
tn
ą
cych, kłuj
ą
cych, parz
ą
cych lub szczególnie
chropowatych albo inne nara
ż
aj
ą
ce na uszkodzenia
r
ą
k,
z wył
ą
czeniem prac przy obsłudze maszyn, przy
których
istnieje niebezpiecze
ń
stwo wci
ą
gni
ę
cia r
ę
kawicy,
b) spawanie lub ci
ę
cie metali przy pomocy łuku
elektrycznego i wszelkie inne czynno
ś
ci wymagaj
ą
ce
u
ż
ycia lamp łukowych lub te
ż
innych
ź
ródeł
promieniowania ultrafioletowego,
c) oczyszczanie odlewów lub piaskowanie albo
ś
rutowanie
jakichkolwiek przedmiotów, lub te
ż
odlewanie
stopionych metali,
d) prace, przy których przedramiona s
ą
nara
ż
one na
poranienie lub rozpryskiwanie materiałów
ż
arz
ą
cych
si
ę
,
e) ci
ę
cie mi
ę
sa i usuwanie ko
ś
ci za pomoc
ą
no
ż
y,
f) przenoszenie ładunków o wysokiej temperaturze,
g) prace nara
ż
aj
ą
ce pracowników na działanie
substancji
45
chemicznych i biologicznych niebezpiecznych dla
zdrowia,
h) prace, przy których r
ę
ce pracowników nara
ż
one s
ą
na
kontakt z substancjami toksycznymi,
ż
r
ą
cymi lub
dra
ż
ni
ą
cymi,
i) prace w nara
ż
eniu na działanie substancji
rakotwórczych,
j) prace, przy których r
ę
ce pracowników s
ą
nara
ż
one
na
kontakt z zainfekowanymi zwierz
ę
tami lub padlin
ą
,
szcz
ą
tkami zwierz
ą
t lub substancjami pochodzenia
zwierz
ę
cego nienadaj
ą
cymi si
ę
do spo
ż
ycia, w tym w
miejscach przeznaczonych do rozbioru półtuszy
zwierz
ę
cych i laboratoriach biologicznych,
k) prace w kontakcie ze zwłokami lub z substancjami z
nich pochodz
ą
cymi,
l) prace przy
ś
ciekach i innych instalacjach
kanalizacyjnych oraz czynno
ś
ci zwi
ą
zane z r
ę
cznym
czyszczeniem rur i zbiorników lub inne czynno
ś
ci
wymagaj
ą
ce kontaktu r
ą
k ze
ś
ciekami,
ł) prace w kontakcie z brudn
ą
bielizn
ą
lub brudn
ą
odzie
żą
, szmatami i starymi, niezdezynfekowanymi
ubraniami,
ś
mieciami,
m) wszelkie prace, podczas których r
ę
ce s
ą
nara
ż
one
na
kontakt z substancjami mog
ą
cymi zawiera
ć
zarazki,
n) prace w komorach chłodniczych
5
Ś
rodki ochrony
twarzy i oczu
Prace, przy których twarz lub oczy pracowników s
ą
nara
ż
one na urazy albo podra
ż
nienia w wyniku
działania czynników niebezpiecznych i szkodliwych
dla zdrowia, w tym w szczególno
ś
ci:
a) prace, przy których oczy s
ą
nara
ż
one na kontakt z
substancjami o wyra
ź
nym działaniu dra
ż
ni
ą
cym
wzrok,
jak pył paku, pył w
ę
glowy i inne cz
ą
steczki lub opary
substancji
ż
r
ą
cych,
b) spawanie lub ci
ę
cie metali przy pomocy palnika lub
łuku elektrycznego,
c) prace z laserami,
d) obserwowanie intensywnych punktów
ś
wietlnych, w
tym
wn
ę
trza pieca lub substancji silnie roz
ż
arzonych,
takich jak roztopiona stal albo szkło,
e) prace wymagaj
ą
ce zastosowania promieni
podczerwonych
lub wywołuj
ą
ce intensywne promieniowanie cieplne,
46
f) prace wymagaj
ą
ce u
ż
ycia lamp łukowych lub innych
ź
ródeł promieniowania ultrafioletowego,
g) szlifowanie na sucho, oczyszczanie lub usuwanie
kamienia kotłowego przy u
ż
yciu młota oraz inne
prace
powoduj
ą
ce rozpryskiwanie mog
ą
cych przedosta
ć
si
ę
do
oczu ostrych cz
ą
steczek, stopionych metali lub
ż
r
ą
cych płynów,
h) prace przy maszynach do obróbki skrawaniem
materiału,
podczas której powstaj
ą
wióry odpryskowe,
i) prace w nara
ż
eniu na działanie substancji
rakotwórczych,
j) prace przy rozpylaniu płynów,
k) prace z kwasami i roztworami
ż
r
ą
cymi,
ś
rodkami
odka
ż
aj
ą
cymi i substancjami do usuwania korozji
6
Ś
rodki ochrony
układu
oddechowego
Prace w warunkach ryzyka nara
ż
enia na nadmierne
zanieczyszczenie powietrza czynnikami szkodliwymi
lub w warunkach niedoboru tlenu w powietrzu, w tym
w szczególno
ś
ci:
a) prace w zbiornikach, w ograniczonym obszarze i w
gazowych piecach przemysłowych, gdzie mo
ż
e
wyst
ę
powa
ć
szkodliwy gaz lub niedobór tlenu,
b) prace w nara
ż
eniu na wdychanie szkodliwych
pyłów,
gazów, par lub dymu,
c) prace w s
ą
siedztwie otworów spustowych wielkich
pieców, gdzie mog
ą
wyst
ę
powa
ć
opary metali
ci
ęż
kich,
d) prace w s
ą
siedztwie konwerterów gazowych i
przewodów
gazowych wielkich pieców,
e) prace przy wykładaniu pieców i kadzi, gdzie mo
ż
e
wyst
ę
powa
ć
zapylenie,
f) prace w chłodniach, gdzie istnieje
niebezpiecze
ń
stwo
wycieku czynnika chłodniczego,
g) prace w szybach, kanałach
ś
ciekowych i innych
obiektach podziemnych poł
ą
czonych kanałami,
h) prace w nara
ż
eniu na działanie substancji
rakotwórczych
7
Ś
rodki ochrony
słuchu
Prace w warunkach, w których poziom hałasu
przekracza najwy
ż
sze dopuszczalne nat
ęż
enie, w tym
w szczególno
ś
ci:
a) prace przy obsłudze pras do metalu,
47
b) prace przy u
ż
yciu narz
ę
dzi pneumatycznych,
c) prace obsługi naziemnej na lotniskach,
d) prace przy wbijaniu pali,
e) ci
ę
cie drewna przy u
ż
yciu pilarki tarczowej lub
pilarki z pił
ą
ła
ń
cuchow
ą
8
Ś
rodki ochrony
przed upadkiem z
wysoko
ś
ci
Prace wykonywane w warunkach nara
ż
aj
ą
cych na
upadek z wysoko
ś
ci, w tym w szczególno
ś
ci:
a) prace na rusztowaniach,
b) monta
ż
elementów prefabrykowanych,
c) prace na masztach, słupach,
d) prace w kabinach wysokich d
ź
wigów,
e) prace w wysoko poło
ż
onych kabinach urz
ą
dze
ń
magazynowych,
f) prace na wie
ż
ach wiertniczych, masztach,
czworonogach
i trójnogach,
g) prace w szybach i kanałach
ś
ciekowych
9
Dermatologiczne
ś
rodki
Prace nara
ż
aj
ą
ce na podra
ż
nienia skóry, w tym w
szczególno
ś
ci:
ochrony
indywidualnej
a) prace w nara
ż
eniu na działanie pyłu paku albo
innych
pyłów lub oparów wywieraj
ą
cych na skór
ę
podobne
działanie dra
ż
ni
ą
ce,
b) przetwarzanie materiałów powlekanych,
c) garbowanie skóry,
d) prace w nara
ż
eniu na wdychanie chromianów,
dwuchromianów alkalicznych, kwasu chromowego
lub
innych substancji
ż
r
ą
cych lub dra
ż
ni
ą
cych,
wpływaj
ą
cych na owrzodzenia lub perforacj
ę
przegrody
nosowej
Tabela nr 3
RODZAJE
Ś
RODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ
Lp. Rodzaje
ś
rodków ochrony indywidualnej
1 2
3
1 Odzie
ż
ochronna
ubrania
kombinezony
kurtki, bluzy
kamizelki
spodnie
fartuchy
48
fartuchy przednie
płaszcze
peleryny
ochraniacze barku
ochraniacze klatki piersiowej
ochraniacze brzucha
ochraniacze po
ś
ladków
osłony tułowia
osłony głowy i karku
kamizelki ostrzegawcze
kurtki ostrzegawcze
spodnie ostrzegawcze
narzutki ostrzegawcze
inne rodzaje odzie
ż
y ochronnej
2
Ś
rodki ochrony głowy
hełmy ochronne
hełmy ochronne z wyposa
ż
eniem
dodatkowym
czapki
czepki i sto
ż
ki
kapelusze
kaptury
berety
chustki
inne nakrycia głowy
3
Ś
rodki ochrony ko
ń
czyn r
ę
kawice ochronne
górnych
ochraniacze palców
ochraniacze dłoni
ochraniacze nadgarstka
ochraniacze nadgarstka i przedramienia
ochraniacze łokcia
ochraniacze przedramienia i ramienia
inne
ś
rodki ochrony r
ą
k
4
Ś
rodki ochrony ko
ń
czyn buty
dolnych
półbuty
trzewiki
saperki
półsaperki
kalosze
sandały
trepy
ochraniacze stopy
ochraniacze golenia
49
ochraniacze kolana
ochraniacze uda
getry
inne
ś
rodki ochrony nóg
5
Ś
rodki ochrony twarzy
okulary
i oczu
gogle
osłony twarzy, w tym półosłony i przyłbice
tarcze
inne
ś
rodki ochrony twarzy i oczu
6
Ś
rodki ochrony słuchu
wkładki przeciwhałasowe
nauszniki przeciwhałasowe
hełmy przeciwhałasowe
inne
ś
rodki ochrony słuchu
7
Ś
rodki ochrony układu
oddechowego
sprz
ę
t oczyszczaj
ą
cy do pracy ci
ą
głej, w tym
filtruj
ą
cy, pochłaniaj
ą
cy i filtruj
ą
co-
pochłaniaj
ą
cy
sprz
ę
t izoluj
ą
cy do pracy ci
ą
głej, w tym
autonomiczny i stacjonarny
sprz
ę
t ucieczkowy oczyszczaj
ą
cy, w tym
pochłaniacze i filtropochłaniacze
sprz
ę
t ucieczkowy izoluj
ą
cy, w tym aparaty
powietrzne butlowe i regeneracyjne
inne rodzaje sprz
ę
tu ochrony układu
oddechowego
8
Ś
rodki izoluj
ą
ce cały
ś
rodki z doprowadzeniem powietrza
organizm
ś
rodki umo
ż
liwiaj
ą
ce stosowanie izoluj
ą
cego
sprz
ę
tu ochrony układu oddechowego
ś
rodki umo
ż
liwiaj
ą
ce doprowadzenie
powietrza lub stosowanie sprz
ę
tu ochrony
układu oddechowego
9
Ś
rodki ochrony przed
upadkiem z wysoko
ś
ci
uprz
ęż
e, w tym szelki bezpiecze
ń
stwa i pasy
biodrowe
linki bezpiecze
ń
stwa
amortyzatory
urz
ą
dzenia samohamowne
inne
ś
rodki chroni
ą
ce przed upadkiem z
wysoko
ś
ci
10 Dermatologiczne
ś
rodki
ś
rodki osłaniaj
ą
ce skór
ę
- kremy, pasty, ma
ś
ci
ochrony skóry
ś
rodki oczyszczaj
ą
ce skór
ę
ś
rodki regeneruj
ą
ce skór
ę
ZAŁ
Ą
CZNIK Nr 3
50
WYMAGANIA DLA POMIESZCZE
Ń
I URZ
Ą
DZE
Ń
HIGIENICZNOSANITARNYCH
Rozdział 1
Przepisy ogólne
§ 1. 1. Pomieszczenia higienicznosanitarne powinny znajdowa
ć
si
ę
w budynku,
w którym odbywa si
ę
praca, albo w budynku poł
ą
czonym z nim obudowanym
przej
ś
ciem, które w przypadku przechodzenia z ogrzewanych pomieszcze
ń
pracy
powinno by
ć
równie
ż
ogrzewane. Wymóg ten nie dotyczy pomieszcze
ń
higienicznosanitarnych, o których mowa w § 27 ust. 4 i § 44.
2. Pomieszczenia higienicznosanitarne powinny by
ć
usytuowane w sposób
uniemo
ż
liwiaj
ą
cy pracownikom korzystaj
ą
cym z nich przechodzenie przez
pomieszczenia, w których stosowane s
ą
substancje truj
ą
ce lub materiały zaka
ź
ne
albo wykonywane s
ą
prace szczególnie brudz
ą
ce, je
ż
eli nie pracuj
ą
oni w kontakcie z
tymi czynnikami.
3. Pomieszczenia higienicznosanitarne powinny by
ć
ogrzewane, o
ś
wietlone i
wentylowane zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi i Polskimi Normami.
4. Wysoko
ść
pomieszcze
ń
higienicznosanitarnych nie powinna by
ć
w
ś
wietle
mniejsza ni
ż
2,5 m. Dopuszcza si
ę
zmniejszenie wysoko
ś
ci pomieszcze
ń
higienicznosanitarnych do 2,2 m w
ś
wietle - w przypadku usytuowania ich w
suterenie, piwnicy lub na poddaszu.
§ 2. 1. Pracodawca
jest
obowi
ą
zany
utrzymywa
ć
pomieszczenia
higienicznosanitarne oraz znajduj
ą
ce si
ę
w nich urz
ą
dzenia w stanie zapewniaj
ą
cym
bezpieczne i higieniczne korzystanie z nich przez pracowników.
2. Podłoga oraz
ś
ciany pomieszcze
ń
higienicznosanitarnych powinny by
ć
tak
wykonane, aby mo
ż
liwe było łatwe utrzymanie czysto
ś
ci w tych pomieszczeniach.
Ś
ciany pomieszcze
ń
do wysoko
ś
ci co najmniej 2 m powinny by
ć
pokryte materiałami
gładkimi, nienasi
ą
kliwymi i odpornymi na działanie wilgoci.
3. W pomieszczeniach umywalni i natrysków na podłogach wykonanych z
materiałów o du
ż
ym przewodnictwie ciepła nale
ż
y uło
ż
y
ć
w miejscach mycia si
ę
podkładki izoluj
ą
ce (podesty).
§ 3. 1. Szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ust
ę
py powinny by
ć
urz
ą
dzone oddzielnie dla kobiet i m
ęż
czyzn. Nie dotyczy to zakładu pracy, w którym
jest zatrudnionych do dziesi
ę
ciu pracowników na jednej zmianie - pod warunkiem
zapewnienia mo
ż
liwo
ś
ci osobnego korzystania przez kobiety i m
ęż
czyzn z tych
pomieszcze
ń
.
2. Pracodawca zatrudniaj
ą
cy do dwudziestu pracowników powinien zapewni
ć
im
co najmniej ust
ę
py i umywalki, a tak
ż
e warunki do higienicznego przechowywania
odzie
ż
y własnej (domowej), roboczej i ochronnej oraz do higienicznego spo
ż
ywania
posiłków. Je
ż
eli w zakładzie pracy takiego pracodawcy nie wyst
ę
puj
ą
czynniki
szkodliwe dla zdrowia i prace brudz
ą
ce lub nie wyst
ę
puj
ą
szczególne wymagania
sanitarne, miejsca do spo
ż
ywania posiłków, przechowywania odzie
ż
y oraz umywalki
mog
ą
znajdowa
ć
si
ę
w jednym pomieszczeniu.
§ 4. 1. Odzie
ż
powinna by
ć
przechowywana w szatniach lub odpowiednio w
pomieszczeniach, o których mowa w § 3 ust. 2.
51
2. Pracownicy zatrudnieni w pomieszczeniach biurowych mog
ą
przechowywa
ć
swoj
ą
odzie
ż
w przeznaczonych do tego miejscach w pomieszczeniach pracy.
§ 5. Pracodawca zatrudniaj
ą
cy pracowników niepełnosprawnych powinien
zapewni
ć
dostosowanie urz
ą
dze
ń
higienicznosanitarnych oraz doj
ść
do nich - do
potrzeb i mo
ż
liwo
ś
ci tych pracowników wynikaj
ą
cych ze zmniejszonej sprawno
ś
ci,
zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi.
Rozdział 2
Szatnie
Przepisy ogólne
§ 6. Szatnie powinny by
ć
urz
ą
dzone w oddzielnych lub wydzielonych
pomieszczeniach.
§ 7. 1. Pomieszczenia przeznaczone na szatnie powinny by
ć
suche i, w miar
ę
mo
ż
liwo
ś
ci, o
ś
wietlone
ś
wiatłem dziennym.
2. Szatnie mog
ą
by
ć
urz
ą
dzone w suterenach lub w piwnicach, pod warunkiem
zastosowania odpowiedniej izolacji
ś
cian zewn
ę
trznych i podłóg zabezpieczaj
ą
cej
pomieszczenia przed wilgoci
ą
i nadmiernymi stratami ciepła oraz zapewnienia
warunków ewakuacji ludzi z tych pomieszcze
ń
.
3. W szatniach nale
ż
y zapewni
ć
przynajmniej czterokrotn
ą
wymian
ę
powietrza
na godzin
ę
, a w szatniach wyposa
ż
onych w okna otwieralne przeznaczonych dla nie
wi
ę
cej ni
ż
10 pracowników wymiana powietrza nie mo
ż
e by
ć
mniejsza ni
ż
dwukrotna
na godzin
ę
.
4. Szatnie, o których mowa w ust. 2, przeznaczone dla ponad 25 pracowników
powinny by
ć
wyposa
ż
one w wentylacj
ę
mechaniczn
ą
.
§ 8. 1. W szatni powinny by
ć
zapewnione miejsca siedz
ą
ce dla co najmniej 50 %
zatrudnionych na najliczniejszej zmianie.
2. Szeroko
ść
przej
ść
mi
ę
dzy dwoma rz
ę
dami szaf oraz głównych przej
ść
komunikacyjnych powinna by
ć
nie mniejsza ni
ż
1,5 m. Szeroko
ść
przej
ść
mi
ę
dzy
rz
ę
dami szaf a
ś
cian
ą
powinna by
ć
nie mniejsza ni
ż
1,1 m.
3. Szafy na odzie
ż
powinny spełnia
ć
wymagania Polskiej Normy.
§ 9. 1. Szatnie powinny by
ć
dostosowane do rodzaju prac, stopnia nara
ż
enia
pracownika na zabrudzenie ciała i zanieczyszczenia jego odzie
ż
y substancjami
szkodliwymi, truj
ą
cymi lub materiałami zaka
ź
nymi.
2. Szatnie dzieli si
ę
na:
1) szatnie odzie
ż
y własnej pracowników - przeznaczone do przechowywania odzie
ż
y
nale
żą
cej do pracowników (domowej), je
ż
eli ze wzgl
ę
dów higienicznych odzie
ż
ta nie
powinna si
ę
styka
ć
z odzie
żą
robocz
ą
i
ś
rodkami ochrony indywidualnej;
2) szatnie odzie
ż
y roboczej i ochronnej - przeznaczone do przechowywania odzie
ż
y i
obuwia roboczego oraz
ś
rodków ochrony indywidualnej;
3) szatnie podstawowe - przeznaczone do przechowywania odzie
ż
y własnej
pracowników oraz odzie
ż
y roboczej i
ś
rodków ochrony indywidualnej;
52
4) szatnie przepustowe - składaj
ą
ce si
ę
z cz
ęś
ci przeznaczonej na odzie
ż
własn
ą
pracowników, cz
ęś
ci przeznaczonej na odzie
ż
robocz
ą
i
ś
rodki ochrony indywidualnej
oraz przepustowego zespołu sanitarnego z natryskami, ł
ą
cz
ą
cego obie te cz
ęś
ci.
§ 10. 1. W zespole szatni przeznaczonym dla pracowników zatrudnionych przy
pracach powoduj
ą
cych znaczne zabrudzenie odzie
ż
y (stwarzaj
ą
ce mo
ż
liwo
ść
zanieczyszczenia wn
ę
trza szafy) lub jej zamoczenie, oraz dla pracowników, których
odzie
ż
robocza, z uwagi na rodzaj wykonywanej pracy, musi spełnia
ć
szczególne
wymagania
higienicznosanitarne,
powinny
znajdowa
ć
si
ę
pomieszczenia
wyposa
ż
one w urz
ą
dzenia do odka
ż
ania, odpylania i suszenia odzie
ż
y oraz
czyszczenia obuwia - odpowiednio do potrzeb. W przypadku zainstalowania
jednocze
ś
nie kilku urz
ą
dze
ń
, ka
ż
de z nich powinno by
ć
umieszczone w oddzielnym
pomieszczeniu.
2. Na ka
ż
dego pracownika korzystaj
ą
cego z suszarni powinno przypada
ć
co
najmniej 0,2 m
2
powierzchni podłogi.
3. Wydajno
ść
i ilo
ść
urz
ą
dze
ń
, o których mowa w ust. 1, powinny zapewnia
ć
oczyszczenie i wysuszenie odzie
ż
y i obuwia w czasie trwania jednej zmiany.
Szatnie odzie
ż
y własnej pracowników
§ 11. 1. Szatnia odzie
ż
y własnej pracowników powinna by
ć
wyposa
ż
ona w szafy
przeznaczone do indywidualnego u
ż
ytku ka
ż
dego pracownika.
2. W pomieszczeniu szatni, o której mowa w ust. 1, powinno przypada
ć
co
najmniej 0,3 m
2
wolnej powierzchni podłogi na ka
ż
dego pracownika korzystaj
ą
cego z
tej szatni.
§ 12. 1. Szatnia odzie
ż
y własnej pracowników mo
ż
e by
ć
urz
ą
dzona w formie
szatni wieszakowej, je
ż
eli nie ma do tego przeciwwskaza
ń
ze wzgl
ę
du na rodzaj
pracy, warunki jej wykonywania, rodzaje wyst
ę
puj
ą
cych zanieczyszcze
ń
itp. oraz
je
ż
eli jest zapewniona szybka obsługa. Szatnia taka powinna odpowiada
ć
nast
ę
puj
ą
cym wymaganiom:
1) powinna by
ć
urz
ą
dzona osobna szatnia dla m
ęż
czyzn i osobna dla kobiet; w
przypadku zatrudnienia mniej ni
ż
pi
ę
ciu pracowników na jednej zmianie szatnie mog
ą
by
ć
wspólne dla m
ęż
czyzn i kobiet, z tym
ż
e powinny by
ć
urz
ą
dzone kabiny do
przebierania si
ę
;
2) przyjmowanie odzie
ż
y do szatni i wydawanie odzie
ż
y powinno by
ć
wykonywane
przez specjalnie do tego wyznaczony personel;
3) powinna by
ć
wyposa
ż
ona w stojaki wieszakowe na odzie
ż
własn
ą
pracowników;
odzie
ż
ta powinna by
ć
przechowywana, na indywidualnych wieszakach;
4) stojaki wieszakowe powinny by
ć
jednopoziomowe i mie
ć
w dolnej cz
ęś
ci siatkowe
półki na obuwie, w górnej za
ś
- półki na nakrycia głowy, teczki itp.;
5) szeroko
ść
przej
ś
cia dla obsługi szatni powinna wynosi
ć
co najmniej 1,1 m mi
ę
dzy
rz
ę
dami wieszaków na dwóch s
ą
siednich stojakach, za
ś
co najmniej 0,95 m mi
ę
dzy
ś
cian
ą
a zewn
ę
trznym rz
ę
dem wieszaków;
6) powinna w niej znajdowa
ć
si
ę
przebieralnia wyposa
ż
ona w miejsca do siedzenia i
wieszaki na odzie
ż
; liczba miejsc do siedzenia powinna wynosi
ć
co najmniej 30 %
liczby zatrudnionych na najliczniejszej zmianie.
53
2. Szatnie wieszakowe przeznaczone dla pracowników niemaj
ą
cych obowi
ą
zku
stosowania odzie
ż
y roboczej i ochronnej mog
ą
nie spełnia
ć
wymaga
ń
okre
ś
lonych w
ust. 1 pkt 1 i 6.
Szatnie odzie
ż
y roboczej i ochronnej
§ 13. 1. Szatnia odzie
ż
y roboczej i ochronnej powinna by
ć
urz
ą
dzona -
niezale
ż
nie od szatni odzie
ż
y własnej pracowników - dla pracowników zatrudnionych
przy pracach powoduj
ą
cych znaczne zabrudzenie odzie
ż
y (stwarzaj
ą
ce mo
ż
liwo
ść
zanieczyszczenia wn
ę
trz szafy do przechowywania odzie
ż
y) lub jej zamoczenie oraz
dla pracowników, których odzie
ż
robocza, z uwagi na rodzaj wykonywanej pracy,
musi spełnia
ć
szczególne wymagania higienicznosanitarne.
2. Szatnia, o której mowa w ust. 1, powinna by
ć
wyposa
ż
ona w szafy
przeznaczone do indywidualnego u
ż
ytku ka
ż
dego pracownika.
3. W pomieszczeniu szatni, o której mowa w ust. 1, powinno przypada
ć
co
najmniej 0,3 m
2
wolnej powierzchni podłogi na ka
ż
dego pracownika korzystaj
ą
cego z
tej szatni.
4. Szatnia odzie
ż
y roboczej i ochronnej powinna mie
ć
bezpo
ś
rednie poł
ą
czenie
z umywalni
ą
, z natryskami i szatni
ą
odzie
ż
y własnej pracowników.
Szatnie podstawowe
§ 14. 1. Szatnia podstawowa mo
ż
e by
ć
urz
ą
dzona zamiast osobnych szatni
odzie
ż
y własnej pracowników oraz szatni odzie
ż
y roboczej i ochronnej dla
zatrudnionych przy pracach, podczas których zabrudzenie odzie
ż
y roboczej i
ś
rodków ochrony indywidualnej wyst
ę
puje w tak małym stopniu,
ż
e nie stwarza
ryzyka zanieczyszczenia odzie
ż
y własnej pracowników. Szatnia ta powinna mie
ć
bezpo
ś
rednie poł
ą
czenie z umywalni
ą
.
2. W szatni, o której mowa w ust. 1, powinno przypada
ć
co najmniej 0,5 m
2
wolnej powierzchni podłogi na ka
ż
dego pracownika korzystaj
ą
cego z tej szatni.
3. Szatnia, o której mowa w ust. 1, powinna by
ć
wyposa
ż
ona w dwie szafy
pojedyncze lub jedn
ą
szaf
ę
podwójn
ą
dla ka
ż
dego pracownika korzystaj
ą
cego z tej
szatni. Jedna szafa pojedyncza lub jedna cz
ęść
szafy podwójnej powinna by
ć
przeznaczona na odzie
ż
robocz
ą
i
ś
rodki ochrony indywidualnej, za
ś
druga - na
odzie
ż
własn
ą
pracowników.
§ 15. Do szatni podstawowej mo
ż
na stosowa
ć
odpowiednie przepisy § 12, z tym
ż
e stojaki wieszakowe powinny by
ć
osobne na odzie
ż
własn
ą
pracowników i osobne
na odzie
ż
robocz
ą
i ochronn
ą
.
Szatnie przepustowe
§ 16. 1. Szatnia przepustowa powinna by
ć
urz
ą
dzona dla pracowników
zatrudnionych przy pracach zwi
ą
zanych ze stosowaniem lub wydzielaniem si
ę
substancji truj
ą
cych, zaka
ź
nych, promieniotwórczych, dra
ż
ni
ą
cych lub uczulaj
ą
cych
oraz innych substancji o nieprzyjemnym zapachu, a tak
ż
e przy pracach pyl
ą
cych, w
wilgotnym i gor
ą
cym mikroklimacie lub powoduj
ą
cych intensywne brudzenie.
2. Szatnia przepustowa powinna spełnia
ć
nast
ę
puj
ą
ce wymagania:
54
1) cz
ęść
szatni przeznaczona na odzie
ż
robocz
ą
i
ś
rodki ochrony indywidualnej
powinna odpowiada
ć
wymaganiom okre
ś
lonym w § 13 ust. 2 i 3;
2) cz
ęść
szatni przeznaczona na odzie
ż
własn
ą
pracowników powinna odpowiada
ć
wymaganiom okre
ś
lonym w § 11 lub § 12;
3) ruch u
ż
ytkowników szatni przepustowej pomi
ę
dzy obu jej cz
ęś
ciami powinien
odbywa
ć
si
ę
wył
ą
cznie przez zespół sanitarny z natryskami.
3. Dla pracowników maj
ą
cych kontakt z substancjami truj
ą
cymi lub zaka
ź
nymi
powinna by
ć
przeznaczona odr
ę
bna szatnia przepustowa, spełniaj
ą
ca wymagania
okre
ś
lone w ust. 2.
Rozdział 3
Umywalnie i pomieszczenia z natryskami
§ 17. W skład zespołu szatni powinny wchodzi
ć
umywalnie łatwo dost
ę
pne dla
pracowników i zapewniaj
ą
ce bezkolizyjny ruch pracowników ju
ż
umytych i
przebranych w odzie
ż
własn
ą
.
§ 18. 1. Umywalnia powinna by
ć
wyposa
ż
ona w umywalki emaliowane lub
wykonane z materiału odpornego na korozj
ę
, zgodne z Polsk
ą
Norm
ą
.
2. Do umywalek powinna by
ć
doprowadzona woda bie
żą
ca - ciepła i zimna.
3. Szeroko
ść
przej
ś
cia mi
ę
dzy umywalkami a
ś
cian
ą
przeciwległ
ą
powinna
wynosi
ć
nie mniej ni
ż
1,3 m, a mi
ę
dzy dwoma rz
ę
dami umywalek - nie mniej ni
ż
2 m.
§ 19. 1. Na ka
ż
dych dziesi
ę
ciu pracowników najliczniejszej zmiany powinna w
umywalni przypada
ć
co najmniej jedna umywalka indywidualna, a przy pracach
brudz
ą
cych i w kontakcie z substancjami szkodliwymi lub zaka
ź
nymi - co najmniej
jedna umywalka na ka
ż
dych pi
ę
ciu pracowników - lecz nie mniej ni
ż
jedna przy
mniejszej liczbie zatrudnionych. W przypadku zastosowania umywalek szeregowych
do mycia zbiorowego (np. na placach budowy) powinno przypada
ć
co najmniej jedno
stanowisko do mycia (zawór czerpalny wody) na ka
ż
dych pi
ę
ciu pracowników
jednocze
ś
nie zatrudnionych.
2. Na ka
ż
dych trzydziestu m
ęż
czyzn lub na ka
ż
de dwadzie
ś
cia kobiet
jednocze
ś
nie zatrudnionych przy pracach biurowych lub w warunkach zbli
ż
onych do
tych prac powinna przypada
ć
co najmniej jedna umywalka, lecz nie mniej ni
ż
jedna
umywalka przy mniejszej liczbie zatrudnionych. Umywalki powinny by
ć
instalowane w
pomieszczeniach ust
ę
pów lub w ich przedsionkach izolacyjnych.
§ 20. Dla pracowników nara
ż
onych na zabrudzenie nóg przy pracy powinny by
ć
instalowane w umywalniach brodziki do mycia nóg z doprowadzeniem ciepłej wody,
w ilo
ś
ci co najmniej jeden brodzik na ka
ż
dych dziesi
ę
ciu u
ż
ytkowników. Brodziki nie
s
ą
wymagane dla pracowników zatrudnionych przy pracach na otwartej przestrzeni -
poza terenem zakładu pracy.
§ 21. 1. W zespole szatni powinny znajdowa
ć
si
ę
pomieszczenia z natryskami,
je
ś
li wymagaj
ą
tego warunki pracy lub ochrona zdrowia pracowników.
2. Pomieszczenia z natryskami powinny by
ć
łatwo dost
ę
pne dla pracowników i
zapewnia
ć
bezkolizyjny ruch pracowników ju
ż
umytych i ubranych w odzie
ż
własn
ą
.
55
§ 22. 1. Na ka
ż
dych o
ś
miu pracowników najliczniejszej zmiany wykonuj
ą
cych
prace powoduj
ą
ce zabrudzenie ich ciała powinna przypada
ć
co najmniej jedna
kabina natryskowa, a przy pracach, o których mowa w § 16 ust. 1, co najmniej jedna
kabina natryskowa na ka
ż
dych pi
ę
ciu pracowników - lecz nie mniej ni
ż
jedna przy
mniejszej liczbie zatrudnionych.
2. Wymiary kabin natryskowych powinny by
ć
zgodne z przepisami techniczno-
budowlanymi. Szeroko
ść
przej
ś
cia mi
ę
dzy dwoma rz
ę
dami kabin, przy zastosowaniu
zasłon zasuwanych lub
ś
cianek osłaniaj
ą
cych powinna wynosi
ć
co najmniej 1,30 m,
a mi
ę
dzy kabinami i
ś
cian
ą
- co najmniej 0,90 m.
§ 23. 1. W pomieszczeniu z natryskami poszczególne sitka powinny by
ć
zainstalowane w oddzielnych kabinach i umieszczone w taki sposób, aby strumie
ń
wody spływał na ramiona, a nie na głow
ę
.
2. Pomieszczenie z natryskami, w którym znajduje si
ę
wi
ę
cej ni
ż
sze
ść
sitek,
powinno by
ć
oddzielone od szatni pomieszczeniem izoluj
ą
cym.
3. Do natrysków powinna by
ć
doprowadzona woda bie
żą
ca zimna i ciepła. Woda
zu
ż
yta powinna by
ć
odprowadzana do kanalizacji.
4. Przy pomieszczeniach z natryskami powinna znajdowa
ć
si
ę
wydzielona
kabina z jedn
ą
misk
ą
ust
ę
pow
ą
na ka
ż
de dziesi
ęć
natrysków, lecz nie mniej ni
ż
jedn
ą
.
§ 24. 1. Temperatura wody ciepłej doprowadzonej do umywalek, natrysków i
brodzików przy stosowaniu centralnej regulacji lub zbiorowego mieszania wody
powinna wynosi
ć
od 35 °C do 40 °C (od 308 K do 313 K), a w przypad ku
indywidualnego mieszania wody - od 50 °C do 60 °C ( 323 K do 333 K).
2. W pomieszczeniach umywalni nale
ż
y zapewni
ć
co najmniej dwukrotn
ą
wymian
ę
powietrza w ci
ą
gu godziny, natomiast w pomieszczeniach z natryskami
wymiana ta nie powinna by
ć
mniejsza ni
ż
pi
ę
ciokrotna w ci
ą
gu godziny.
Rozdział 4
Ust
ę
py
§ 25. 1. Ust
ę
py powinny by
ć
zlokalizowane w odległo
ś
ci nie wi
ę
kszej ni
ż
75 m
od stanowiska pracy. Odległo
ść
ta mo
ż
e by
ć
wi
ę
ksza jedynie dla pracowników
pracuj
ą
cych stale na otwartej przestrzeni, lecz nie powinna przekracza
ć
125 m od
najdalszego stanowiska pracy.
2. W budynkach ust
ę
py powinny by
ć
urz
ą
dzone na ka
ż
dej kondygnacji. Je
ż
eli na
kondygnacji pracuje mniej ni
ż
dziesi
ęć
osób, ust
ę
py mog
ą
znajdowa
ć
si
ę
nie dalej ni
ż
na s
ą
siedniej kondygnacji.
§ 26. 1. Wej
ś
cia do ust
ę
pów powinny prowadzi
ć
bezpo
ś
rednio z pomieszcze
ń
,
korytarzy lub dróg słu
żą
cych do komunikacji ogólnej.
2. Ust
ę
p powinien mie
ć
wej
ś
ciowe pomieszczenie izoluj
ą
ce wyposa
ż
one w
umywalki z dopływem ciepłej i zimnej wody w ilo
ś
ci co najmniej jedna umywalka na
trzy miski ust
ę
powe lub pisuary, lecz nie mniej ni
ż
jedna umywalka.
3. Drzwi prowadz
ą
ce do pomieszczenia izoluj
ą
cego oraz drzwi ł
ą
cz
ą
ce je z
dalsz
ą
cz
ęś
ci
ą
ust
ę
pu powinny zamyka
ć
si
ę
samoczynnie.
56
§ 27. 1. Zainstalowane w ust
ę
pach miski ust
ę
powe i pisuary powinny by
ć
spłukiwane bie
żą
c
ą
wod
ą
oraz podł
ą
czone do kanalizacji.
2. Ust
ę
py powinny by
ć
wyposa
ż
one w instalacj
ę
i urz
ą
dzenia przeznaczone do
utrzymania wymaga
ń
higienicznosanitarnych.
3. W pomieszczeniach ust
ę
pów nale
ż
y zapewni
ć
wymian
ę
powietrza w ilo
ś
ci nie
mniejszej ni
ż
50 m
3
na godzin
ę
na 1 misk
ę
ust
ę
pow
ą
i 25 m
3
na 1 pisuar.
4. Dla pracowników zatrudnionych na otwartej przestrzeni poza terenem zakładu
pracy przez okres nie dłu
ż
szy ni
ż
3 miesi
ą
ce oraz zatrudnionych w budynkach
niewyposa
ż
onych w instalacj
ę
wodoci
ą
gow
ą
i kanalizacyjn
ą
mog
ą
by
ć
urz
ą
dzane
ust
ę
py wyposa
ż
one w szczelne zbiorniki nieczysto
ś
ci. W takim przypadku ust
ę
py
mog
ą
nie spełnia
ć
wymaga
ń
okre
ś
lonych w ust. 1, 2 i 3 oraz w § 26 ust. 2.
5. Szeroko
ść
przej
ść
wzdłu
ż
kabin ust
ę
powych przy jednostronnym ich
rozmieszczeniu powinna wynosi
ć
co najmniej 1,3 m. Je
ż
eli naprzeciwko kabin s
ą
umieszczone pisuary, odległo
ść
mi
ę
dzy
ś
cian
ą
, na której s
ą
zainstalowane, a
kabinami nie powinna by
ć
mniejsza ni
ż
2 m. Przej
ś
cie mi
ę
dzy rz
ę
dami kabin powinno
mie
ć
szeroko
ść
co najmniej 2 m.
§ 28. 1. Na ka
ż
dych trzydziestu m
ęż
czyzn zatrudnionych na jednej zmianie
powinna przypada
ć
co najmniej jedna miska ust
ę
powa i jeden pisuar, lecz nie mniej
ni
ż
jedna miska i jeden pisuar przy mniejszej liczbie zatrudnionych.
2. Na ka
ż
de dwadzie
ś
cia kobiet zatrudnionych na jednej zmianie powinna
przypada
ć
jedna miska ust
ę
powa, lecz nie mniej ni
ż
jedna miska przy mniejszej
liczbie zatrudnionych.
Rozdział 5
Jadalnie
§ 29. 1. Pracodawca zatrudniaj
ą
cy powy
ż
ej dwudziestu pracowników na jednej
zmianie powinien zapewni
ć
pracownikom pomieszczenie do spo
ż
ywania posiłków,
zwane dalej "jadalni
ą
".
2. Obowi
ą
zek okre
ś
lony w ust. 1 dotyczy równie
ż
pracodawców zatrudniaj
ą
cych
dwudziestu i mniej pracowników, je
ż
eli nara
ż
eni s
ą
na kontakt ze szkodliwymi
ś
rodkami chemicznymi lub promieniotwórczymi, materiałami biologicznie zaka
ź
nymi
albo przy pracach szczególnie brudz
ą
cych.
3. W jadalni nale
ż
y umie
ś
ci
ć
w widocznych miejscach napisy lub znaki
informuj
ą
ce o zakazie palenia tytoniu.
4. Przepis ust. 1 nie dotyczy zakładów pracy, w których wykonywane s
ą
prace
wył
ą
cznie o charakterze biurowym.
§ 30. Ustala si
ę
nast
ę
puj
ą
ce typy jadalni:
1) jadalnia przeznaczona do spo
ż
ywania posiłków własnych (typ I);
2) jadalnia przeznaczona do spo
ż
ywania posiłków własnych i wydawania napojów (typ
II);
3) jadalnia z zapleczem - przeznaczona do spo
ż
ywania posiłków profilaktycznych (typ
III).
Dopuszcza si
ę
ł
ą
czenie jadalni typu II i III.
57
§ 31. 1. W pomieszczeniu jadalni typu I powinno przypada
ć
co najmniej 1,1 m
2
powierzchni na ka
ż
dego z pracowników jednocze
ś
nie spo
ż
ywaj
ą
cych posiłek.
2. Powierzchnia jadalni nie powinna by
ć
mniejsza ni
ż
8 m
2
.
§ 32. Jadalnia typu II powinna składa
ć
si
ę
z dwóch cz
ęś
ci:
1) jadalni wła
ś
ciwej odpowiadaj
ą
cej wymaganiom jadalni typu I oraz
2) pomieszcze
ń
do przygotowywania, wydawania napojów i zmywania naczy
ń
stołowych.
§ 33. Jadalnia typu III powinna odpowiada
ć
wymaganiom okre
ś
lonym dla jadalni
typu II oraz powinna posiada
ć
w
ę
zeł sanitarny dla konsumentów i w
ę
zeł sanitarny z
szatni
ą
dla pracowników obsługi.
§ 34. 1. Dla ka
ż
dego pracownika spo
ż
ywaj
ą
cego posiłek w jadalni nale
ż
y
zapewni
ć
indywidualne miejsce siedz
ą
ce przy stole.
2. Jadalnia powinna by
ć
wyposa
ż
ona w umywalki w ilo
ś
ci nie mniejszej ni
ż
jedna
umywalka na dwadzie
ś
cia miejsc siedz
ą
cych w jadalni, lecz nie mniej ni
ż
jedna
umywalka. Przy ka
ż
dej umywalce powinny znajdowa
ć
si
ę
r
ę
czniki jednorazowe lub
powinna by
ć
zainstalowana suszarka do r
ą
k.
3. W jadalni powinny by
ć
zainstalowane urz
ą
dzenia do podgrzewania przez
pracownika posiłku własnego oraz zlewozmywaki dwukomorowe w ilo
ś
ci jeden
zlewozmywak na dwadzie
ś
cia miejsc w jadalni, ale nie mniej ni
ż
jeden zlewozmywak.
4. W jadalniach typu I i II lub przy nich powinny znajdowa
ć
si
ę
indywidualne
zamykane szafki przeznaczone do przechowywania w higienicznych warunkach
własnego posiłku pracownika.
§ 35. W pomieszczeniu jadalni nale
ż
y zapewni
ć
przynajmniej 2-krotn
ą
wymian
ę
powietrza w ci
ą
gu godziny.
§ 36. 1. Dla pracowników zatrudnionych przy wykonywaniu prac w kontakcie z
materiałami zaka
ź
nymi lub truj
ą
cymi powinny by
ć
urz
ą
dzone oddzielnie jadalnie
niedost
ę
pne dla innych pracowników.
2. Jadalnia, o której mowa w ust. 1, powinna by
ć
oddzielona od pomieszcze
ń
pracy pomieszczeniem izoluj
ą
cym, w którym nale
ż
y urz
ą
dzi
ć
miejsca do
pozostawiania odzie
ż
y ochronnej oraz zainstalowa
ć
umywalki z ciepł
ą
bie
żą
c
ą
wod
ą
.
Rozdział 6
(26)
Pomieszczenia do wypoczynku
§ 37. 1. Pracodawca zapewnia łatwo dost
ę
pne pomieszczenia przeznaczone do
wypoczynku pracowników, je
ż
eli wymaga tego ich bezpiecze
ń
stwo i zdrowie, w
szczególno
ś
ci gdy:
1) wykonywana praca wymaga stosowania indywidualnych
ś
rodków ochrony układu
oddechowego;
2) prace okresowe, w szczególno
ś
ci monta
ż
owe, konserwacyjne i remontowe, s
ą
wykonywane przez pracowników w pomieszczeniach ciasnych lub niskich,
niespełniaj
ą
cych wymaga
ń
okre
ś
lonych w § 19 ust. 2 i § 20 rozporz
ą
dzenia;
58
3) praca wykonywana jest w pomieszczeniach, w których temperatura spowodowana
procesami technologicznymi jest stale wy
ż
sza ni
ż
30 °C (303 K).
2. Pomieszczenia przeznaczone do wypoczynku powinny by
ć
wyposa
ż
one w
stoły oraz krzesła z oparciami spełniaj
ą
ce wymagania ergonomii. Liczba miejsc
siedz
ą
cych powinna by
ć
nie mniejsza ni
ż
jedno miejsce na pi
ę
ciu pracowników
korzystaj
ą
cych z pomieszczenia, zatrudnionych na najliczniejszej zmianie. Odległo
ść
od najdalszego stanowiska pracy do pomieszczenia przeznaczonego do wypoczynku
nie powinna przekracza
ć
75 m.
3. Pracownikom zatrudnionym w warunkach, o których mowa w ust. 1, nale
ż
y
stworzy
ć
mo
ż
liwo
ść
umycia ciała, szczególnie w ciepłej porze roku - poprzez
umieszczenie w pobli
ż
u pomieszcze
ń
pracy natrysków r
ę
cznych na gi
ę
tkich
przewodach, z doprowadzeniem zimnej i ciepłej wody.
4. Jako pomieszczenia przeznaczone do wypoczynku mog
ą
by
ć
wykorzystane
jadalnie, o ile spełniaj
ą
wymagania okre
ś
lone w ust. 2 oraz w § 38.
§ 38. 1. W pomieszczeniach przeznaczonych do wypoczynku nale
ż
y zapewni
ć
przynajmniej dwukrotn
ą
wymian
ę
powietrza w ci
ą
gu godziny.
2. Pomieszczenia przeznaczone do wypoczynku dla pracowników wykonuj
ą
cych
prace, o których mowa w § 37 ust. 1 pkt 3, powinny by
ć
klimatyzowane. Wymóg ten
nie dotyczy pomieszcze
ń
przeznaczonych do wypoczynku dla pracowników
zatrudnionych w podziemnych zakładach górniczych.
§ 39. 1. W zakładzie pracy zatrudniaj
ą
cym na jedn
ą
zmian
ę
wi
ę
cej ni
ż
dwadzie
ś
cia kobiet w jednym budynku nale
ż
y urz
ą
dzi
ć
pomieszczenie z miejscami
do wypoczynku w pozycji le
żą
cej dla kobiet w ci
ąż
y i karmi
ą
cych matek, przyjmuj
ą
c
co najmniej jedno miejsce na ka
ż
dych trzysta kobiet zatrudnionych na jednej zmianie,
lecz nie mniej ni
ż
jedno miejsce.
2. Powierzchnia pomieszczenia, o którym mowa w ust. 1, nie mo
ż
e by
ć
mniejsza
ni
ż
8 m
2
.
Rozdział 7
Palarnie
§ 40. 1. Palenie tytoniu w zakładach pracy jest dozwolone wył
ą
cznie w
odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach (palarniach) wyposa
ż
onych w
dostateczn
ą
ilo
ść
popielniczek.
2. Palarnie powinny by
ć
usytuowane w sposób nienara
ż
aj
ą
cy osób niepal
ą
cych
na wdychanie dymu tytoniowego.
§ 41. W palarni powinno przypada
ć
co najmniej 0,1 m
2
powierzchni podłogi na
ka
ż
dego pracownika najliczniejszej zmiany korzystaj
ą
cego z tego pomieszczenia, z
tym jednak,
ż
e powierzchnia poszczególnych pomieszcze
ń
przeznaczonych na
palarnie nie powinna by
ć
mniejsza ni
ż
4 m
2
.
§ 42. W palarni nale
ż
y zapewni
ć
przynajmniej dziesi
ę
ciokrotn
ą
wymian
ę
powietrza w ci
ą
gu godziny.
Rozdział 8
(27)
59
Pomieszczenia do prania, odka
ż
ania, suszenia i odpylania odzie
ż
y i obuwia
roboczego oraz
ś
rodków ochrony indywidualnej
§ 43. 1. Je
ż
eli przeznaczona do prania odzie
ż
robocza lub ochronna mo
ż
e sta
ć
si
ę
powodem ska
ż
enia innej odzie
ż
y pranej jednocze
ś
nie lub je
ż
eli jest ona
szczególnie zabrudzona, a tak
ż
e gdy wymagaj
ą
tego specjalne wzgl
ę
dy higieny
produkcji, w zakładzie pracy powinna by
ć
urz
ą
dzona specjalna pralnia odzie
ż
y
wyposa
ż
ona w urz
ą
dzenia mechaniczne do prania.
2. Przy pralni nale
ż
y zapewni
ć
mo
ż
liwo
ść
odpylania, dezynfekcji i suszenia
odzie
ż
y i obuwia roboczego oraz
ś
rodków ochrony indywidualnej, a tak
ż
e naprawy
odzie
ż
y i obuwia roboczego.
3. W zakładzie pracy, w którym odzie
ż
i obuwie robocze oraz
ś
rodki ochrony
indywidualnej stosowane przez pracowników s
ą
nara
ż
one na zanieczyszczenie
substancjami lub preparatami chemicznymi sklasyfikowanymi jako niebezpieczne,
nale
ż
y stosowa
ć
urz
ą
dzenia słu
żą
ce do neutralizacji tych substancji lub preparatów.
Rozdział 9
Pomieszczenia do ogrzewania si
ę
pracowników
§ 44. 1. Przy pracach wykonywanych na otwartej przestrzeni lub w
nieogrzewanych pomieszczeniach nale
ż
y zapewni
ć
pracownikom w pobli
ż
u miejsc
pracy
pomieszczenia
umo
ż
liwiaj
ą
ce
im
schronienie
si
ę
przed
opadami
atmosferycznymi, ogrzanie si
ę
oraz zmian
ę
odzie
ż
y. Pomieszczenia te powinny by
ć
zaopatrzone w urz
ą
dzenia do podgrzewania posiłków.
2. W pomieszczeniach do ogrzewania si
ę
pracowników powinna by
ć
zapewniona temperatura co najmniej 16 °C (289 K), a na ka
ż
dego pracownika
najliczniejszej zmiany powinno przypada
ć
co najmniej 0,1 m
2
powierzchni, przy czym
całkowita powierzchnia pomieszczenia nie mo
ż
e by
ć
mniejsza ni
ż
8 m
2
.
3. W razie gdy ze wzgl
ę
du na rodzaje prac wykonywanych na otwartej
przestrzeni w okresie zimowym nie jest mo
ż
liwe zapewnienie pomieszcze
ń
, o których
mowa w ust. 1, nale
ż
y zapewni
ć
pracownikom w pobli
ż
u miejsca ich pracy
odpowiednio urz
ą
dzone
ź
ródła ciepła, przy zachowaniu wymaga
ń
ochrony
przeciwpo
ż
arowej.
1)
§ 2 pkt 2 zmieniony przez § 1 pkt 1 lit. a) rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin.
rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.
2)
§ 2 pkt 14 zmieniony przez § 1 pkt 1 lit. b) rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin.
rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.
3)
§ 8 zmieniony przez § 1 pkt 2 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z
dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin. rozporz
ą
dzenie z dniem
21 czerwca 2007 r.
4)
§ 11 zmieniony przez § 1 pkt 3 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin. rozporz
ą
dzenie z dniem
21 czerwca 2007 r.
60
5)
§ 28 zmieniony przez § 1 pkt 4 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin. rozporz
ą
dzenie z dniem
21 czerwca 2007 r.
6)
§ 38 ust. 3 zmieniony przez § 1 pkt 5 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin.
rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.
7)
§ 39:
- zmieniony przez § 1 pkt 6 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia
2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin. rozporz
ą
dzenie z dniem 21
czerwca 2007 r.
- zmieniony przez § 1 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6
czerwca 2008 r. (Dz.U.08.108.690) zmieniaj
ą
cego nin. rozporz
ą
dzenie z dniem 9
lipca 2008 r.
8)
§ 39a dodany przez § 1 pkt 7 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z
dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin. rozporz
ą
dzenie z dniem
21 czerwca 2007 r.
9)
§ 39b dodany przez § 1 pkt 7 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z
dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin. rozporz
ą
dzenie z dniem
21 czerwca 2007 r.
10)
§ 39c dodany przez § 1 pkt 7 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z
dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin. rozporz
ą
dzenie z dniem
21 czerwca 2007 r.
11)
§ 43 ust. 1 zmieniony przez § 1 pkt 8 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin.
rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.
12)
§ 44 ust. 1 pkt 1 zmieniony przez § 1 pkt 9 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin.
rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.
13)
§ 45 ust. 2 zmieniony przez § 1 pkt 10 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin.
rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.
14)
§ 46 ust. 3 zmieniony przez § 1 pkt 11 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin.
rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.
15)
§ 50 zmieniony przez § 1 pkt 12 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin.
rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.
16)
§ 70 ust. 2 zmieniony przez § 1 pkt 13 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin.
rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.
17)
§ 79 ust. 2 zmieniony przez § 1 pkt 14 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin.
rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.
18)
§ 81 zmieniony przez § 1 pkt 15 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin.
rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.
19)
§ 87 ust. 1 pkt 6 zmieniony przez § 1 pkt 16 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i
Polityki Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin.
rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.
61
20)
§ 91 zmieniony przez § 1 pkt 17 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin.
rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.
21)
§ 97 ust. 1 zmieniony przez § 1 pkt 18 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin.
rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.
22)
§ 98 zmieniony przez § 1 pkt 19 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin.
rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.
23)
§ 101 ust. 3 zmieniony przez § 1 pkt 20 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin.
rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.
24)
§ 110 ust. 1 pkt 3 zmieniony przez § 1 pkt 21 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i
Polityki Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin.
rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.
25)
§ 114 uchylony przez § 1 pkt 22 rozporz
ą
dzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego nin.
rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.
26)
Zał
ą
cznik rozdział 6 zmieniony przez § 1 pkt 23 lit. a) rozporz
ą
dzenia Ministra
Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego
nin. rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.
27)
Zał
ą
cznik rozdział 8 zmieniony przez § 1 pkt 23 lit. b) rozporz
ą
dzenia Ministra
Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. (Dz.U.07.49.330) zmieniaj
ą
cego
nin. rozporz
ą
dzenie z dniem 21 czerwca 2007 r.