A

RTHUR

C

ONAN

D

OYLE

P

RZYGODY DETEKTYWA

S

HERLOCKA

H

OLMESA

T

YTUŁ ORYGINAŁU

:

A

DVENTURES OF

S

HERLOCK

H

OLMES

S

KANDAL W

C

ZECHACH

I

Dla Sherlocka Holmesa była zawsze kobietą… i nigdy nie słyszałem, by mówił o niej

używając innego określenia. Jego zdaniem usuwała w cień wszystkie przedstawicielki swej
płci, górując nad nimi bezapelacyjnie. Nie znaczyło to bynajmniej, że obdarzał Irenę Adler
uczuciem zbliżonym do miłości. Wszelkie uczucia, a zwłaszcza to, były obce temu chłodnemu,
dokładnemu, doskonale zrównoważonemu umysłowi. Holmes był, muszę to przyznać,
najdoskonalej rozumującą, obserwującą maszyną, jaką kiedykolwiek oglądał świat, i jako
kochanek postawiłby sam siebie w fałszywej sytuacji. O bardziej subtelnych uczuciach wyrażał
się zawsze z pogardą i drwiną. Uważał je za doskonały materiał dla obserwatora — wspaniały
sposób, by zedrzeć zasłonę z ludzkich pobudek i czynów.

Dla człowieka posługującego się wyłącznie rozumem wpuszczenie tego rodzaju intruzów do

tak precyzyjnego aparatu, jakim był jego umysł, było jednoznaczne z wprowadzeniem
czynnika zaburzającego, który mógł podać w wątpliwość wszystkie wyniki dotychczasowych
dociekań. Ziarnko piasku w czułym przyrządzie albo pęknięcie soczewki w mikroskopie nie
wywołałyby większego niepokoju niż silne wzruszenie u takiego jak on człowieka.

Ale i dla niego istniała tylko jedna kobieta i tą kobietą była właśnie Irena Adler, śpiewaczka

o wątpliwej przeszłości.

Ostatnio rzadko widywałem Holmesa. Moje małżeństwo oddaliło nas od siebie. Byłem —

niezwykłe szczęśliwy i przejęty życiem „rodzinnym. Zainteresowania, które budzą się w
człowieku, gdy po raz pierwszy poczuje się panem domu, pochłonęły mnie całkowicie. Holmes
zaś, który z całej swej cygańskiej duszy nienawidził każdej formy współżycia społecznego,
pozostał w naszym mieszkaniu na Baker Street, zakopany w starych książkach. Był, jak
zwykle, pochłonięty studiowaniem zbrodni. Nadal poświęcał bez reszty swe wielkie zdolności i
niezwykły dar obserwacji odczytywaniu nikłych poszlak i wyjaśnianiu tajemnic, które oficjalna
policja uznała za beznadziejne. Od czasu do czasu dochodziły mnie jakieś mgliste wieści o tym,
czego dokonał: o wezwaniu go do Odessy w sprawie morderstwa Trepowa, o rozwiązaniu
przez niego dziwnej tragedii braci Atkinsonów w Trinconmalee i wreszcie o misji, z której
wywiązał się tak delikatnie i pomyślnie dla rodziny panującej Holandii. Ale oprócz tych
informacji, o których dowiadywałem się wraz z innymi czytelnikami prasy codziennej, nie
wiedziałem wiele więcej o moim dawnym przyjacielu i towarzyszu.

Pewnego wieczoru — było to 20 marca 1888 roku — wracałem właśnie z wizyty u chorego

(w tym czasie podjąłem na nowo prywatną praktykę) i droga moja prowadziła przez Baker
Street. Gdy mijałem dobrze znane drzwi, ogarnęła mnie nagle nieprzeparta chęć, by znów
zobaczyć Holmesa i dowiedzieć się, nad czym teraz ten niezwykły człowiek pracuje. W jego
pokojach światło paliło się jasno i kiedy spojrzałem w górę, szczupła, ciemna sylwetka mignęła
mi dwukrotnie na tle zasłony. Przemierzał pokój szybko, gwałtownie, z głową opuszczoną na
piersi, z założonymi do tyłu rękami. Mnie, który znałem każdy jego nastrój, najdrobniejsze
przyzwyczajenia, ta postawa i to zachowanie powiedziały wszystko. Znów był przy pracy, na
tropie jakiejś nowej sprawy. Zadzwoniłem i zostałem wprowadzony do pokoju, który był
kiedyś również moim.

Holmes nie był wylewny, rzadko mu się to zdarzało, ale widziałem, że jest zadowolony z

mej wizyty. Powiedział zaledwie kilka słów, lecz z przyjaznym błyskiem w oczach wskazał mi
fotel, podsunął pudełko z cygarami, wskazał skrzynkę z trunkami i syfon w rogu stolika. Potem
stanął przed kominkiem i spojrzał na mnie w znany mi dobrze, badawczy sposób.

— Wedlock ci służy — zauważył — myślę, Watsonie, że od czasu naszego ostatniego

widzenia przybyło ci z siedem i pół funta.

— Siedem — sprostowałem.
— Przypuszczam jednak, że nieco więcej, Watsonie, tak mi się zdaje. Jak widzę,

praktykujesz. Nic mi nie mówiłeś, że znów zamierzasz wejść w ten kierat.

— Skąd o tym wiesz?
— Widzę fakty i wyciągam odpowiednie wnioski. A skąd wiem na przykład, żeś ostatnio

bardzo przemókł i że masz najbardziej niezdarną i niedbałą służącą pod słońcem?

— Mój drogi Holmesie, tego już za wiele. Gdybyś żył kilka wieków temu, niewątpliwie

zostałbyś spalony na stosie. To prawda, że w czwartek odbyłem mały spacer i wróciłem do
domu w opłakanym stanie, zmieniłem jednak ubranie i nie rozumiem, z czego to
wywnioskowałeś. Co do Mary Jane, jest ona niepoprawnym stworzeniem i moja żona
wielokrotnie zwracała jej uwagę; ale i tym razem nie rozumiem, jak wpadłeś na to.

Zaśmiał się cicho i zatarł szczupłe, nerwowe dłonie.
— To takie proste — powiedział — moje oczy mi mówią, że na wewnętrznej stronie twego

lewego buta, akurat tam, gdzie pada odblask kominka, skóra jest zadrapana sześcioma prawie
równoległymi rysami. Oczywiście zostały one zrobione przez kogoś, kto bardzo niestarannie
zdrapywał zaschłe wokół zelówki błoto. Skąd, jak widzisz, mój podwójny wniosek, że
przebywałeś na dworze podczas niepogody i że posiadasz wyjątkowo złośliwy, niszczący buty
okaz służby londyńskiej. Co się tyczy twojej praktyki, to jeżeli do mego pokoju wchodzi
dżentelmen pachnący na milę jodoformem, który ma na prawym serdecznym palcu plamę od
azotanu srebra i wypukłość na cylindrze, wskazującą, gdzie schował stetoskop — musiałbym
rzeczywiście być niezwykle tępy, gdybym nie stwierdził, że stał się czynnym przedstawicielem
zawodu lekarskiego.

Słysząc, z jaką łatwością przytaczał mi przebieg rozumowania, nie mogłem powstrzymać

śmiechu.

— Kiedy wyłuszczasz mi swoje przesłanki — powiedziałem — cały problem okazuje się

doprawdy śmiesznie prosty i wydaje mi się wtedy, że sam mógłbym dojść do takiego wyniku,
chociaż przy każdym kolejnym etapie twego rozumowania jestem zupełnie zaskoczony, dopóki
nie wytłumaczysz mi wszystkiego do końca. A przecież myślę, że mam równie dobre oczy jak
ty.

— Z pewnością — odparł zapalając papierosa i opierając się wygodnie w fotelu — ale ty

patrzysz i nie obserwujesz. Różnica jest wyraźna. Na przykład: często widziałeś schody, które
prowadzą z hallu do tego pokoju?

— Często.
— Ile razy?
— Chyba kilkaset.
— No, to powiedz mi, ile mają stopni?
— Ile? Nie wiem.
— Otóż to. Nie zauważyłeś, a jednak patrzyłeś. O to mi właśnie chodzi. Ja wiem, że mają

siedemnaście stopni, ponieważ patrzę i obserwuję. A teraz przy okazji, ponieważ interesujesz
się mymi drobnymi sprawami, a nawet niektóre z nich zapisujesz, może zajmie cię również i to.
— Podał mi leżący dotąd na stole arkusik zapisany czerwonym atramentem. — Przyszedł
ostatnią pocztą — dodał. — Przeczytaj głośno.

List był bez daty, podpisu i adresu nadawcy.
„Dziś wieczorem za piętnaście ósma odwiedzi pana — brzmiał list — pewien dżentelmen,

który pragnie zasięgnąć rady w niezwykle ważnej sprawie. Przysługa, jaką oddał pan ostatnio
jednej z królewskich rodzin europejskich, dowiodła, że jest pan człowiekiem, któremu z
całkowitym zaufaniem można powierzyć sprawę niezwykłej doniosłości. Takie świadectwo o

panu było ze wszystkich stron otrzymane. Proszę być o oznaczonej godzinie w domu i nie
wziąć za złe, jeżeli pański gość będzie nosił maskę”.

— To rzeczywiście bardzo tajemnicza sprawa — powiedziałem — Jak myślisz, o co tu

chodzi?

— Na razie nie mam żadnych danych. Wielkim błędem jest teoretyzować, zanim ma się

dokładne dane. Na chybił trafił łączy się fakty, tak by odpowiadały teoriom, a nic — by teorie
odpowiadały faktom. Ale wróćmy do listu. Co możesz o nim powiedzieć?

Uważnie obejrzałem pismo i papier, na którym skreślone były te słowa.
— Człowiek, który to napisał, jest zapewne dobrze sytuowany — zacząłem starając się

naśladować system rozumowania mego przyjaciela — ponieważ paczka takiego papieru
kosztuje co najmniej pół korony, poza tym jest on dziwnie mocny i sztywny.

— „Dziwnie sztywny”, dobrze to określiłeś — powiedział Holmes — gdyż to nie jest

angielski papier. Podnieś go do światła.

Uczyniłem tak i zauważyłem wodne znaki — duże „E” z małym „g”, „p” i’ duże „G” z

małym „t”.

— Jak myślisz, co to znaczy? — spytał Holmes.
— Jest to zapewne nazwisko fabrykanta albo raczej jego monogram.
— A właśnie, że nie. „Gt” jest skrótem „Gesellschaft”, co znaczy po niemiecku

„Towarzystwo”, zwykły skrót, taki jak nasz „Tow.”, „P” naturalnie zamiast słowa papier. Teraz
co do „Eg”. Zajrzyjmy do naszej encyklopedii geograficznej. — Zdjął z półki ciężki brązowy
tom. — „Eglow”, „Eglonitz”, o mam, „Egria”! „Miejscowość w Czechach niedaleko
Karlsbadu, w powszechnym użyciu język niemiecki. Znana z tego, że zmarł tu Wallenstein, jak
również z licznych hut szkła i papieru”. Ha, ha, mój stary, i co powiesz na to? — Oczy mu
błyszczały, triumfalnie wydmuchnął kłąb błękitnego dymu z papierosa.

— Więc to jest czeski papier.
— Masz rację, a człowiek który napisał list, jest Niemcem. Czyś zwrócił uwagę na

dziwaczną budowę zdania: „Takie świadectwo o panu było ze wszystkich stron otrzymane”.
Ani Francuz, ani Rosjanin by tego nie napisali. Tylko Niemiec może tak nieuprzejmie
traktować czasowniki. Pozostało nam więc jedynie dowiedzieć się, czego pragnie ten Niemiec,
który pisze na czeskim papierze i woli nosić maskę na twarzy. Jeżeli się nie mylę, właśnie
nadjeżdża i sam rozwiąże nasze wątpliwości.

Ledwie skończył mówić, dał się słyszeć mocny stukot kopyt końskich i zgrzyt kół

ocierających się o krawędź chodnika, a zaraz potem ostre szarpnięcie dzwonka. Holmes
zagwizdał.

— Sądząc po hałasie, to para. Tak — ciągnął wyglądając przez okno — piękna kareta i para

cugowych koni, po 150 gwinei sztuka. W tej sprawie kryją się pieniądze, a może i coś jeszcze.

— Może lepiej pójdę, Holmesie.
— Nie ma mowy, doktorze. Pozostań na swoim miejscu. Bez mego Boswella

*

jestem

zgubiony, a sprawa zapowiada się ciekawie. Szkoda byłoby ją stracić.

— Ale twój klient…
— Mniejsza o niego. Być może będę potrzebował twojej pomocy, a tym samym i on. Ale oto

nadchodzi. Siadaj, doktorze, w tym fotelu i pilnie uważaj.

Ciężkie, powolne kroki, które słychać było na schodach i korytarzu, zatrzymały się w tej

chwili przed drzwiami, potem rozległo się mocne, pewne pukanie.

Proszę wejść! — powiedział Holmes.
Mężczyzna, który wszedł, liczył nieco mniej niż sześć stóp i sześć cali wzrostu, a

zbudowany był jak Herkules. Miał na sobie bogaty strój, którego przepych uważany byłby w
Anglii za dowód złego smaku. Rękawy i dwurzędowa kurtka obszyte były karakułami, a

*

James Boswell (1740–1795) — szkocki pisarz, przyjaciel i biograf dra Johnsona, znakomitego filologa i

krytyka literackiego.

peleryna, przerzucona przez ramię, obrzeżona szkarłatnym jedwabiem i spięta przy szyi
wspaniałym berylem oprawnym w broszę. Buty sięgające do połowy łydki, oblamowane u góry
bogatym futrem, dopełniały wrażenia barbarzyńskiego zbytku, jaki wywierała cała postać
przybysza. W ręku trzymał kapelusz o szerokim rondzie, górną część twarzy miał zasłoniętą
czarną maską sięgającą poza kości policzkowe, którą założył widocznie przed chwilą, gdyż
wszedł z podniesioną jeszcze ręką. Z dolnej części twarzy można było sądzić, że jest
człowiekiem o zdecydowanym charakterze, a wydęta warga i prosty, mocny podbródek
świadczyły o silnej woli przechodzącej w upór.

— Czy otrzymał pan mój list? — spytał mocnym, ostrym głosem, z silnym niemieckim

akcentem. — Uprzedziłem, że przyjdę. — Patrzył to na jednego, to na drugiego z nas, jakby
niepewny, do kogo ma się zwrócić.

— Proszę, niech pan zajmie miejsce — powiedział Holmes. — Oto mój przyjaciel i kolega,

doktor Watson, który czasami pomaga mi w moich sprawach. Z kim mam przyjemność
rozmawiać?

— Może się pan do mnie zwracać jako do księcia von Kramm, czeskiego szlachcica.

Wierzę, iż ten dżentelmen, pański przyjaciel, jest człowiekiem honoru i dyskrecji, któremu
mogę zaufać w sprawie doniosłej wagi. Jeżeli nie, wolałbym to omówić tylko z panem.

Wstałem, by wyjść, ale Holmes złapał mnie za przegub ręki i lekko pchnął na fotel.
— Albo my dwaj razem, albo żaden — powiedział — może pan mówić przy tym

dżentelmenie wszystko, co by pan chciał powiedzieć tylko mnie.

Książę wzruszył ramionami.
— A więc na wstępie proszę panów o absolutną dyskrecję w ciągu dwóch lat; gdy minie ten

okres, sprawa ta nie będzie miała żadnego znaczenia. Dziś jednak, bez przesady, wpłynąć może
na historię Europy.

— Obiecuję — przyrzekł Holmes.
— I ja.
— Wybaczcie, panowie, tę maskę — ciągnął dalej nasz dziwny rozmówca — ale wysoko

postawiona osobistość, na której usługach jestem, pragnie, by jej pośrednik pozostał dla was nie
znany, i wyznam od razu, że tytuł i nazwisko, które wymieniłem, jest zmyślone.

— Wiedziałem o tym — powiedział sucho Holmes.
— Sprawa jest niezwykle delikatna i trzeba przedsięwziąć wszelkie środki ostrożności, by

nie dopuścić do wielkiego skandalu i kompromitacji jednej z rodzin panujących w Europie.
Mówiąc otwarcie, sprawa ta dotyczy domu królewskiego Ormstein, dziedzicznie panującego w
Czechach.

— I o tym również wiedziałem — mruknął Holmes sadowiąc się wygodniej i przymykając

oczy.

Nasz gość z widocznym zdumieniem spojrzał na nieruchomą, leniwie wyciągniętą w fotelu

postać człowieka, o którym bez wątpienia słyszał, że jest najbardziej bystrym i energicznym
detektywem w Europie. Holmes powoli otworzył oczy i spojrzał niecierpliwie na swego
imponującego klienta.

— Gdyby wasza wysokość zechciał przedstawić jasno całą sprawę — zauważył —

mógłbym lepiej udzielić rady.

Mężczyzna zerwał się z krzesła i zaczął chodzić po pokoju wzburzony. Nagle rozpaczliwym

gestem zerwał maskę i rzucił ją na ziemię.

— Ma pan rację — krzyknął. — Jestem królem. Po cóż mam to ukrywać?
— Istotnie, po co? — mruknął Holmes. — Zanim wasza wysokość odezwał się, byłem

przekonany, że mam przed sobą Wilhelma Gottsreicha, Zygmunta von Ormstein, wielkiego
księcia Cassel–Falstein i dziedzicznego króla Czech.

— Musi pan zrozumieć — powiedział nasz niezwykły gość, ponownie siadając i

przesuwając dłonią po wysokim białym czole — musi pan zrozumieć, że nie zwykłem tego

rodzaju spraw załatwiać osobiście, ta jest jednakże tak delikatnej natury, że nie mogę
powierzyć jej żadnemu detektywowi, gdyż mógłbym znaleźć się całkowicie w jego ręku.
Przybyłem tu z Pragi incognito, by zasięgnąć pańskiej rady.

— A więc proszę — powiedział Holmes zamykając ponownie oczy.
— Pokrótce fakty przedstawiają się następująco: jakieś sześć lat temu, w czasie dłuższego

pobytu w Warszawie, poznałem znaną awanturnicę Irenę Adler. Nazwisko to nie jest panu
zapewne obce.

— Doktorze, zechciej spojrzeć do mego rejestru — szepnął Holmes nie otwierając oczu.
Od wielu lat miał zwyczaj robienia krótkich notatek dotyczących ludzi i zdarzeń, dzięki

czemu, jeżeli mówiło się o jakiejś sprawie albo osobie, miał zawsze dokładną informację pod
ręką. Życiorys Ireny Adler znalazłem pomiędzy życiorysami jakiegoś rabina i oficera
marynarki, który napisał rozprawę o głębinowych rybach morskich.

— Sprawdźmy — powiedział Holmes. — Hm, „urodzona w New Jersey w roku 1858,

kontralt”, hm. „La Scala!” „Primadonna opery w Warszawie!”, no tak. „Wycofała się ze sceny
operowej, mieszka w Londynie…” aha!… Więc tak, wasza wysokość, jak przypuszczam,
związał się z tą młodą osobą, napisał do niej kilka kompromitujących listów i teraz pragnie je
odzyskać.

— Owszem, ale jak…
— Czy doszło do potajemnego małżeństwa?
— Nie.
— Czy w grę wchodziły jakieś urzędowe papiery albo świadectwa?
— Żadne.
— Tutaj nie rozumiem waszej wysokości. Gdyby ta młoda osoba przedstawiła listy, aby

nimi szantażować albo dla jakichś innych powodów, jak dowiedzie ich autentyczności?

— A charakter pisma?
— Phi! Sfałszowany.
— Mój prywatny papier listowy.
— Ukradziony.
— Moja własna pieczęć.
— Podrobiona.
— Moja fotografia.
— Kupiona.
— Jesteśmy razem na tej fotografii.
— O, to już gorzej. Wasza wysokość naprawdę popełnił nierozważny krok.
— Byłem szalony, niespełna rozumu.
— Pan się poważnie skompromitował.
— Byłem dopiero następcą tronu, bardzo młodym, dopiero niedawno skończyłem

trzydzieści lat.

— Trzeba odzyskać tę fotografię.
— Próbowałem, ale na próżno.
— Wasza wysokość musi zapłacić, trzeba ją odkupić.
— Ona jej nie sprzeda.
— A więc wykraść.
— Pięć razy próbowano. Dwukrotnie włamywacze opłaceni przeze mnie splądrowali jej

dom, raz w podróży przeszukano jej bagaż, dwukrotnie była napadnięta, ale wszystko bez
skutku.

— Ani śladu fotografii?
— Absolutnie żadnego. Holmes roześmiał się.
— A więc mamy ciekawy problem do rozwiązania.
— Ale dla mnie bardzo poważny — odparł z wyrzutem król.

— Nawet bardzo. I cóż zamierza ona zrobić z tą fotografią.
— Chce mnie zniszczyć.
— Ale w jaki sposób?
— Mam zamiar się ożenić.
— Owszem, słyszałem o tym.
— Z Klotyldą Lothman von Saxe–Meningen, drugą córką króla Skandynawii. Zapewne

słyszał pan o niewzruszonych zasadach tej rodziny. Moja narzeczona jest niezwykle wrażliwa,
cień wątpliwości co do mego prowadzenia się zakończy natychmiast całą sprawę.

— A Irena Adler?
— Grozi, że pośle im tę fotografię. Zrobi to z pewnością, jestem o tym przekonany. Pan jej

nie zna, ma serce ze stali. To kobieta o najpiękniejszej na świecie twarzy i umyśle najbardziej
stanowczego mężczyzny. Pójdzie na wszystko, byle nie dopuścić do mego małżeństwa.

— Czy jest pan pewien, że już jej nie przesłała?
— Jestem pewien.
— Dlaczego?
— Ponieważ uprzedziła, że wyśle ją w dniu publicznego ogłoszenia zaręczyn, a to ma

nastąpić w przyszły poniedziałek.

— No, to mamy jeszcze trzy dni — powiedział ziewając Holmes. — Bardzo szczęśliwie się

składa, ponieważ mam kilka spraw, których muszę teraz dopilnować. Wasza wysokość
naturalnie tymczasem zostanie w Londynie?

— Tak, znajdzie mnie pan w hotelu Langham pod nazwiskiem księcia von Kramm.
— Zawiadomię pana, jak tylko będę coś wiedział.
— Bardzo o to proszę, oczekiwać będę z niepokojem.
— Teraz co do spraw pieniężnych.
— Ma pan carte blanche.
— Całkowicie?
— Powiadam panu, oddałbym jedną z prowincji mego królestwa, żeby tylko zdobyć tę

fotografię.

— A na bieżące wydatki?
Młody król wyjął spod peleryny ciężki woreczek skórzany i położył na stole.
— Tutaj jest trzysta funtów w złocie i siedemset w banknotach — powiedział.
Holmes napisał pokwitowanie na kartce z notesu i podał mu.
— A teraz poproszę o adres panny Adler.
— Briony Lodge, przy Serpentine Avenue, dzielnica St. John’s Wood.
Holmes zapisał to sobie.
— Jeszcze jedno pytanie — powiedział. — Czy fotografia była rozmiarów portretowych?
— Tak.
— Więc dobranoc, wasza wysokość. Jestem przekonany, że wkrótce będziemy mieli dobre

wiadomości dla pana.

— Dobranoc, Watsonie — dodał, gdy na ulicy ucichł hałas kół karety królewskiej. —

Gdybyś był tak dobry i wpadł do mnie jutro po południu o trzeciej, omówiłbym z tobą tę
sprawę.

II

Punktualnie o trzeciej byłem na Baker Street, ale Holmes jeszcze nie wrócił. Gospodyni

powiedziała mi, że wyszedł z domu około ósmej rano. Usiadłem przy kominku postanawiając,
że będę tak długo czekać, dopóki nie wróci. Zaciekawiło mnie to nowe zadanie, chociaż nie
otaczała go ponura i dziwna atmosfera dwóch zbrodni, które opisałem poprzednio, jednak istota
sprawy i wzburzenie nowego klienta Holmesa nadały tej historii specyficzny charakter. Muszę
też wyznać, że poza samą metodą prowadzenia badań, którą mój przyjaciel miał w małym
palcu, było coś w mistrzowskim ocenianiu sytuacji przez niego i bystrym, wnikliwym
rozumowaniu, co sprawiało, że z prawdziwą przyjemnością obserwowałem jego system pracy,
szybkie subtelne chwyty, dzięki którym wyjaśniał zawsze najbardziej zawikłane tajemnice.
Tak byłem przyzwyczajony do nieustannych sukcesów, że nigdy nie dopuszczałem myśli o
jego niepowodzeniu.

Była blisko czwarta, gdy drzwi się otworzyły i do pokoju wszedł nędznie ubrany stajenny,

rozczochrany i z bokobrodami, wyglądający na pijanego.

Przyzwyczaiłem się już do niezwykłych umiejętności przebierania się mego przyjaciela,

musiałem jednak ze trzy razy spojrzeć, żeby się upewnić, że to naprawdę on. Skinął mi głową i
zniknął w sypialni, skąd wyszedł po pięciu minutach ubrany w tweedowy garnitur, wytworny
jak zawsze. Włożył ręce do kieszeni, wyciągnął nogi w stronę ognia i przez kilka minut śmiał
się serdecznie.

— Nie, doprawdy! — zawołał i znów zaczął się krztusić ze śmiechu, aż wreszcie opadł

bezwładnie na oparcie fotela.

— O co chodzi?
— To takie śmieszne. Jestem przekonany, że nigdy byś się nie domyślił, czym byłem zajęty

rano i czego dokonałem.

— Nie mam pojęcia, przypuszczam, żeś obserwował zwyczaje Ireny Adler, a może jej dom.
— Masz rację, a wynik jest zupełnie nieoczekiwany. Ale wszystko opowiem ci po kolei.

Dziś rano wyszedłem z domu trochę po ósmej jako stajenny bez pracy. Wśród ludzi
zajmujących się końmi istnieje wspaniałe porozumienie i koleżeństwo. Stań się jednym z nich,
a dowiesz się wszystkiego, co trzeba. Wkrótce odnalazłem Briony Lodge, jest to urocza,
niewielka dwupiętrowa willa, stojąca w ogrodzie tuż przy ulicy; w drzwiach ma patentowy
zamek. Po prawej stronie ładnie umeblowana bawialnia, z sięgającymi nieomal do podłogi
oknami, zamykanymi na te niedorzeczne zasuwy angielskie, które byle dziecko potrafi
otworzyć. Poza tym nie zauważyłem nic ciekawego, chyba tylko to, że okno od korytarza sięga
dachu wozowni. Obszedłem cały dom i przekonałem się, że w bocznej uliczce, przylegającej z
jednej strony do boku ogrodu, znajduje się stajnia. Pomogłem stajennemu w czyszczeniu koni,
za co dostałem dwa pensy, kufel mieszanego piwa, machorki na dwa nabicia fajki i tyle
informacji o Irenie Adler, ile dusza zapragnie, nie mówiąc o kilku innych osobach w
sąsiedztwie, które nic mnie nie obchodziły, ale których życiorysów musiałem wysłuchać.

— Czego dowiedziałeś się o niej?
— Och, że zawróciła głowy wszystkim mężczyznom w okolicy, że jest najpiękniejszą

kobietą na naszej planecie. Takie jest zdanie stajennych z ulicy Serpentine, kiedy pyta o nią
mężczyzna. Irena Adler żyje bardzo spokojnie, śpiewa czasem na koncertach, codziennie o
piątej po południu wyjeżdża na przechadzkę powozem i punktualnie o siódmej wraca na obiad.
Rzadko wychodzi o innej porze, chyba że ma występ. Odwiedzają tylko jeden mężczyzna, ale
za to często. Jest nim przystojny, pewny siebie brunet: bywa u niej co najmniej raz dziennie, a
często nawet dwa. Nazywa się Godfrey Norton i jest adwokatem Inner Temple

*

. Oto, jak

*

Palestra londyńska podzielona jest na cztery jak gdyby izby: Gray, Lincoln, Middle Temple i Inner Temple.

widzisz, korzyści płynące ze zdobycia zaufania dorożkarza. On i jego koledzy ze Stajni
Serpentine kilkanaście razy odwozili Nortona do domu i wszystko o nim wiedzą. Kiedy już
wysłuchałem wszystkiego, co miał mi do powiedzenia, zacząłem się przechadzać koło Briony
Lodge, żeby przemyśleć plan działania.

Było całkiem oczywiste, że Norton Godfrey stał się ważnym czynnikiem w tej sprawie; jest

prawnikiem, a to brzmi groźnie. Jakie są ich wzajemne stosunki i co jest przedmiotem jego
częstych wizyt? Czy Irena Adler jest jego klientką czy kochanką? Jeżeli jest jego klientką,
zapewne powierzyła mu fotografię, jeśli kochanką — przypuszczenie to jest mniej
prawdopodobne. Od rozwikłania tego problemu zależało, czy mam kontynuować swoją pracę
w Briony Lodge, czy zwrócić uwagę na pokoje tego dżentelmena w Temple. Była to sprawa
bardzo delikatna i rozszerzała zasięg moich poszukiwań. Obawiam się, że cię znudziłem tymi
szczegółami, ale staram się naświetlić moje drobne trudności, żebyś lepiej zrozumiał całą
sytuację.

— Słucham uważnie.
— Ciągle jeszcze rozważałem tę sprawę, kiedy przed Briony Lodge zatrzymała się kareta i

wyskoczył z niej bardzo przystojny brunet, z wąsami, o orlim profilu — bez wątpienia
dżentelmen, o którym przed chwilą słyszałem. Zdawał się bardzo śpieszyć; krzyknął woźnicy,
żeby zaczekał, a służącą, która mu otworzyła drzwi, minął spiesznie z miną człowieka, który
czuje się jak u siebie w domu.

Przebywał tam około pół godziny. Od czasu do czasu przechadzając się po bawialni migał

mi w oknie, mówił coś gorączkowo i gestykulował żywo. Jej nie udało mi się wtedy dostrzec.
Wreszcie znów się ukazał, robiąc wrażenie jeszcze bardziej zaaferowanego niż przedtem.
Kiedy wsiadał do karety, wyciągnął złoty zegarek i spojrzał na niego z niepokojem.

— Pędź jak wszyscy diabli — zawołał do woźnicy — najpierw do Grossa i Hankeya na

Regent Street, a potem do kościoła Świętej Moniki na Edgware Road. Jeśli dojedziesz w
dwadzieścia minut, dostaniesz pół gwinei!

Ledwo odjechali, a ja zastanawiałem się właśnie, czy nie należałoby ich śledzić, kiedy

ukazało się małe lando powożone przez woźnicę w na pół zapiętej liberii i przekrzywionym
krawacie; wszystkie rzemienie uprzęży byle jak zapięte sterczały na różne strony. Pojazd nie
zdążył się jeszcze zatrzymać, gdy Irena Adler wybiegła z drzwi hallu i wskoczyła do landa.
Przez mgnienie oka widziałem jej twarz, to doprawdy piękna kobieta, dla której mężczyzna
zgodziłby się nawet umrzeć.

— Kościół Świętej Moniki, Johnie — zawołała — i pół suwerena, jeżeli dojedziesz tam w

ciągu dwudziestu minut.

Ta okazja, Watsonie, była zbyt dobra, by ją tracić. Już się zastanawiałem, czy biec za

powozem, czy uczepić się z tyłu, kiedy nadjechała dorożka. Woźnica spojrzał z ukosa na tak
marnego pasażera, ale wskoczyłem, zanim zdążył się sprzeciwić.

— Kościół Świętej Moniki — powiedziałem — i pół suwerena, jeżeli dojedziesz tam w

dwadzieścia minut.

Była za dwadzieścia pięć minut dwunasta i wiedziałem już, co się szykuje. Mój dorożkarz

pędził co koń wyskoczy. Chyba nigdy w życiu nie jechałem tak szybko, ale tamtych dwoje
dotarło na miejsce przed nami. Kiedyśmy dojechali, kareta i lando stały przed kościołem, a
konie aż parowały ze zmęczenia. Zapłaciłem woźnicy i wszedłem spiesznie do kościoła. Nie
było tam nikogo prócz pary, którą goniłem, i duchownego w komży, który zdawał się
przekonywać ich o czymś z ożywieniem. Wszyscy troje stali przed ołtarzem. Zacząłem powoli
iść boczną nawą, udając przypadkowego przechodnia, który na chwilę wpadł do kościoła.
Nagle, ku memu zdziwieniu, cała trójka odwróciła się w moją stronę i Godfrey Norton szybko
podbiegł do mnie.

— Chwała Bogu! — zawołał. — To nam wystarczy. Chodźcie tu prędko!
— Ale co takiego? — spytałem.

— Chodźcie prędko, człowieku, bo za trzy minuty będzie za późno. Zostałem prawie

zaciągnięty przed ołtarz i zanim zdałem sobie sprawę, co się dzieje, mruczałem jakieś
odpowiedzi i świadczyłem o sprawach, o których nie miałem pojęcia. Jednym słowem
asystowałem przy zawarciu związku małżeńskiego Ireny Adler, panny, z Godfreyem
Nortonem, kawalerem. Wszystko to trwało bardzo krótko i po chwili z jednej strony dziękował
mi pan młody, z drugiej panna młoda, a przede mną stał promieniejący z radości ksiądz. Była to
najkomiczniejsza sytuacja w moim życiu i właśnie wspomnienie tego pobudziło mnie przed
chwilą do śmiechu. Mam wrażenie, że w ich zezwoleniu na małżeństwo była jakaś
niedokładność i że ksiądz stanowczo odmówił udzielenia im ślubu bez jakiegoś świadka. Moje
szczęśliwe nadejście oszczędziło im poszukiwania na ulicy kogoś odpowiedniego. Panna
młoda dała mi suwerena, którego postanowiłem nosić przy łańcuszku od zegarka jako pamiątkę
tego zdarzenia.

— No, to rzeczywiście sprawy przybrały nieoczekiwany obrót — powiedziałem. — I co

dalej?

— Uważam, że moje plany zostały poważnie zagrożone. Wygląda na to, że młoda para

może natychmiast wyjechać, a to wymaga z mojej strony podjęcia szybkich i energicznych
kroków. Co prawda w drzwiach kościoła rozstali się, on pojechał z powrotem do Temple, a ona
do domu.

— Wyjadę do parku o piątej, jak zwykle — powiedziała mu na pożegnanie.
Więcej nic nie słyszałem; rozjechali się w różne strony, a ja poszedłem poczynić pewne

przygotowania.

— Jakie?
— Postarać się o zimną wołowinę i szklankę piwa — odpowiedział ciągnąc za dzwonek. —

Byłem zbyt zajęty, żeby myśleć o jedzeniu, i zapewne tego wieczoru będę jeszcze bardziej
zajęty. Ale przy okazji, doktorze, chciałem cię prosić o współpracę.

— Służę z największą radością.
— Czy nie boisz się złamać prawa?
— Ani trochę.
— Ani zaryzykować możliwości aresztowania?
— W dobrej sprawie na pewno nic.
— Och, sprawa jest znakomita!
— A więc rozporządzaj mną.
— Wiedziałem, że można na tobie polegać.
— Ale o co ci chodzi?
— Ponieważ pani Turner wniosła właśnie tacę, zaraz ci wszystko wyjaśnię — powiedział i

zgłodniały zajął się skromnym posiłkiem, który przygotowała nasza gospodyni. — Muszę z
tobą omówić tę sprawę w trakcie jedzenia, ponieważ mam niewiele czasu. Dochodzi teraz
piąta, a za dwie godziny musimy być na miejscu akcji. Panna Irena, albo raczej pani, wraca ze
swej przejażdżki o siódmej.

— I co wtedy?
— To już pozostaw mnie. To, co się ma stać, zostało już przeze mnie przygotowane. Jest

tylko jeden punkt, na którym mi zależy. Nie wolno ci się wtrącać, cokolwiek by się stało.
Rozumiesz?

— To znaczy mam pozostać neutralny?
— Tak, nic nie robić. Może powstać niemiła sytuacja, trzymaj się na uboczu, zakończy się

ona wniesieniem mnie do willi, potem w jakieś cztery, pięć minut zostanie otworzone okno i ty
musisz znaleźć się blisko tego właśnie otwartego okna.

— Tak.
— Masz pilnie mnie obserwować, ponieważ będę dla ciebie widoczny.
— Tak.

— Kiedy podniosę rękę, o, w ten sposób, wrzucisz do pokoju przedmiot, który ci dam, i w

tej samej chwili zaczniesz wołać „pali się!” Czy dokładnie mnie rozumiesz?

— Całkowicie.
— To nie jest nic groźnego — powiedział wyjmując z kieszeni długą rurkę, z kształtu

podobną do cygara. — To po prostu zwyczajna świeca dymna, używana przez instalatorów,
opatrzona z obu stron w spłonkę, żeby mogła się sama zapalić. Twoje zadanie ogranicza się do
następujących czynności: kiedy zaczniesz krzyczeć „pali się”, powtórzą to za tobą ludzie na
ulicy. Powinieneś odejść wtedy na róg ulicy, a ja dołączę się do ciebie w jakieś dziesięć minut
potem. Mam nadzieję, że wszystko jasno podałem?

— Mam się do niczego nie wtrącać, zbliżyć się do okna, obserwować ciebie i na dany znak

wrzucić ten przedmiot przez okno do pokoju, potem krzyczeć „pali się!” i wreszcie czekać
twego powrotu na rogu ulicy.

— Tak, co do joty.
— Możesz więc polegać na mnie.
— To doskonale, a teraz już czas, byś się przygotował do nowej roli, jaką mam odegrać.
Zniknął w sypialni i po paru minutach wrócił jako sympatyczny, naiwny duchowny, w

szerokim czarnym kapeluszu, workowatych spodniach i białym krawacie; ujmująco się
uśmiechał patrząc badawczo, a zarazem dobrodusznie. To nowe wcielenie było tak doskonałe
w każdym szczególe, że chyba tylko sam John Hare

*

mógłby mu dorównać. Przebierając się

Holmes nie tylko zmieniał ubiór. Jego twarz, sposób bycia, cała jego istota zdawały się
zmieniać z każdym nowym przebraniem, jakie przywdziewał. Z chwilą gdy poświęcił się
badaniu zbrodni, scena straciła doskonałego aktora, a nauka wnikliwego badacza.

Piętnaście po szóstej wyszliśmy z Baker Street i przed upływem godziny znaleźliśmy się na

Serpentine Avenue. Zapadał już zmierzch i właśnie zapalano lampy, kiedy zaczęliśmy się
przechadzać przed Briony Lodge czekając na przybycie właścicielki willi. Dom był dokładnie
taki, jak sobie wyobraziłem na podstawie dokładnego opisu Sherlocka Holmesa, ale dzielnica
wydawała się mniej zaciszna, niż oczekiwałem. Wprost przeciwnie, jak na małą uliczkę w
spokojnej dzielnicy była niezwykle ożywiona. Na rogu stało bezczynnie kilku nędznie
ubranych mężczyzn, którzy paląc papierosy śmiali się głośno; niedaleko zatrzymał się szlifierz
ze swym kołem, dwaj gwardziści flirtowali ze służącą, a kilku starannie ubranych młodzieńców
przechadzało się powoli tam i z powrotem z cygarami w ustach.

— Widzisz — zauważył Holmes, kiedyśmy zaczęli przechadzać się przed domem — to

małżeństwo raczej upraszcza sprawę. Dowód stał się teraz obosieczną bronią. Jest bardzo
prawdopodobne, że pokazanie tej fotografii Godfreyowi Nortonowi będzie dla Ireny Adler
równie niemiłe, jak dla naszego klienta pokazanie jej księżniczce. Najważniejsze zadanie — to
znaleźć fotografię.

— Masz rację.
— Zupełnie niemożliwe, żeby nosiła ją przy sobie, jest przecież za duża i nie można jej

ukryć w fałdach sukni. Wie, że król gotów jest ukartować jakiś nowy napad. Zakładamy więc,
że nie nosi jej przy sobie.

— Więc gdzie jest?
— Może być u jej bankiera albo prawnika. Zawsze istnieje ta podwójna możliwość. Ale

jestem skłonny obie odrzucić. Kobiety z natury są skryte i lubią same pilnować swoich
tajemnic. Po cóż miałaby ją powierzać komuś innemu? Sobie ufa, a nie może być pewna, że
bankier lub prawnik nie ulegnie jakiemuś na przykład politycznemu wpływowi. Poza tym
pamiętaj, że postanowiła wykorzystać fotografię w przeciągu najbliższych paru dni. Musi ją
mieć pod ręką, a więc znajduje się ona w jej własnym domu.

— Przecież dwukrotnie był już przeszukany.

*

John Hare — wybitny aktor londyński w drugiej połowie XIX w.

— Phi, nie wiedzieli, jak szukać.
— A jak ty będziesz szukał?
— Wcale nie będę szukał.
— I co potem?
— Zmuszę ją, by sama mi pokazała.
— Ona odmówi.
— Nie będzie mogła. Ale słyszę już turkot kół, to jej powóz. Pamiętaj wykonać moje

polecenie co do joty.

Gdy to mówił, na zakręcie ukazały się boczne światła jej pojazdu — było to małe,

eleganckie lando, które podjechało do drzwi Briony Lodge. W tej chwili jeden z próżniaków,
stojących na rogu, rzucił się, by otworzyć drzwi, w nadziei, że uda mu się zarobić parę groszy,
został jednak odepchnięty przez innego obdartusa, który nadbiegł w tym samym celu.
Wybuchła kłótnia; podsycał ją jeszcze szlifierz i gwardziści, którzy przyłączyli się do
awantury. Ktoś zadał cios i nagle wysiadająca kobieta znalazła się w środku walczących
mężczyzn, bijących się na oślep pięściami i kijami. Holmes rzucił się w tłum, by jej bronić, ale
w chwili gdy znalazł się przy powozie, krzyknął i upadł na ziemię z twarzą zalaną krwią. Na ten
widok gwardziści uciekli w jedną stronę, obdartusy w drugą, a kilku lepiej ubranych
przechodniów, którzy obserwowali bijatykę nie biorąc w niej udziału, pośpieszyło pomóc
kobiecie i rannemu. Irena Adler — tak już dalej będę ją nazywał — wbiegła na schody, ale
zatrzymała się na ostatnim stopniu, by spojrzeć na ulicę; jej wspaniała figura rysowała się
wyraźnie na tle świateł hallu.

— Czy ten biedny pastor jest poważnie ranny? — spytała.
— On nie żyje — odezwały się głosy.
— Nie, nie, oddycha — zawołał ktoś inny — ale umrze, zanim ero wezmą do szpitala.
— To dzielny człowiek — odezwała się jakaś kobieta — żeby nie on, ukradliby tej pani

woreczek i zegarek. To była jedna szajka. No, już oddycha.

— Nie może tak leżeć na ulicy, może go wnieść do domu, psze pani?
— Ależ tak, zanieście go do bawialni, tam jest wygodna kanapa, o, tędy proszę!
Powoli i uroczyście Holmes został wniesiony do Briony Lodge i ułożony w najpiękniejszym

pokoju, gdy ja tymczasem obserwowałem to wszystko ze swego stanowiska przy oknie.
Zapalono lampy, ale jeszcze nie spuszczono zasłon, tak że mogłem widzieć mego przyjaciela
leżącego na kanapie. Nie wiem, czy w tej chwili trapiły go wyrzuty sumienia z powodu roli,
jaką odgrywał; jeśli o mnie chodzi, to nigdy w życiu nie wstydziłem się tak swego
postępowania jak wtedy, gdy zobaczyłem tę uroczą kobietę, przeciwko której spiskowałem, jej
wdzięk i łagodność, z jaką się krzątała przy rannym. Wycofać się teraz z roli, jaką mi powierzył
Holmes, byłoby jednak najczarniejszą zdradą. Uspokoiłem wyrzuty sumienia i wyciągnąłem
spod płaszcza świecę dymną. Mimo wszystko — pocieszałem się — nie zrobimy jej krzywdy,
po prostu staramy się zapobiec, by ona nie skrzywdziła kogoś innego.

Holmes usiadł na kanapie i zobaczyłem, że ciężko oddycha, jak człowiek, któremu brak

powietrza; widząc to pokojówka podbiegła do okna i otworzyła je szeroko. W tej samej chwili
mój przyjaciel podniósł rękę, a ja według umowy rzuciłem świecę do pokoju i zawołałem „pali
się!” Ledwo to się stało, mój okrzyk został pochwycony przez tłum gapiów na ulicy — byli to
dobrze i źle ubrani przechodnie, dżentelmeni, stajenni i służące. Ciężkie kłęby dymu zasnuły
bawialnię 1 zaczęły się wydobywać przez okno. Widziałem biegające w popłochu postacie, a
zaraz potem usłyszałem uspokajające słowa Holmesa, ze to fałszywy alarm. Wysunąłem się z
krzyczącego tłumu, a po dziesięciu minutach, ku mojej radości, Holmes wziął mnie pod rękę i
odeszliśmy, zostawiając za sobą cały zgiełk. Przez kilka chwil szedł szybko, bez słowa, aż
wreszcie skręciliśmy w jedną z cichych ulic prowadzących do Edgware Road.

— Bardzoś to zręcznie zrobił, doktorze — zauważył. — Nie można było lepiej. Wszystko

udało się znakomicie.

— Masz fotografię?!
— Na razie wiem tylko, gdzie się znajduje.
— Jak doszedłeś do tego?
— Pokazała mi; uprzedzałem cię, że to zrobi.
— Nadal błądzę w ciemności.
— Nie zamierzam robić z tego tajemnicy — powiedział ze śmiechem. — Sprawa jest bardzo

prosta. Zauważyłeś pewnie, że wszyscy przechodnie na Serpentine Avenue byli mymi
wspólnikami, wynająłem ich na ten wieczór.

— Tak przypuszczałem.
— Kiedy wybuchła kłótnia, miałem na dłoni trochę wilgotnej, czerwonej farby, rzuciłem się

w zbiegowisko, przycisnąłem rękę do twarzy, w ten sposób budząc litość Ireny Adler. To stary
trik.

— Tego się również domyśliłem.
— Potem wnieśli mnie do domu — musiała zezwolić, nie miała innego wyjścia. Znalazłem

się w jej bawialni, a miejsce, które najbardziej podejrzewałem, znajdowało się właśnie
pomiędzy sypialnią a bawialnią; byłem zdecydowany zbadać tę sprawę. Położyli mnie na
kanapie, udałem, że mi duszno, musieli otworzyć okno i w ten sposób stworzyłem pomyślną
dla ciebie sytuację.

— Ale w czym ci to pomogło?
— Właśnie od tego zależało wszystko. Kiedy wybucha pożar, kobieta ratuje rzecz, która jest

dla niej najbardziej cenna. Jest to impuls dominujący nad wszystkimi i nieraz z niego
korzystałem. Przydał mi się w sprawie darlingtońskiego skandalu, jak również w sprawie
zamku Arnsworth. Mężatka chwyta dziecko, kobieta niezamężna szkatułkę z biżuterią. Było
jasne, że nasza dzisiejsza ofiara za najcenniejszą rzecz uważa fotografię, której szukamy.
Wiedziałem, że rzuci się ją ratować. Fałszywy alarm z pożarem został zaaranżowany
doskonale. Dym i krzyki mogły poruszyć nawet nerwy ze stali. A ona zareagowała wspaniale.
Fotografia schowana jest we wnęce ukrytej za ruchomą taflą boazerii, nieco powyżej rączki
prawego dzwonka. W jednej chwili znalazła się przy schowku i już wyjmowała fotografię, gdy
zawołałem, że to fałszywy alarm. Wtedy zamknęła szybko schowek, spojrzała na świecę i
wybiegła z pokoju. Więcej jej nie widziałem. Wstałem z kanapy, przeprosiłem za kłopot i
uciekłem z domu. Wahałem się, czy od razu nie zabezpieczyć fotografii, ale do pokoju wszedł
stangret i obserwował mnie tak bacznie, że postanowiłem poczekać. Zbytni pośpiech może
zepsuć wszystko.

— I co dalej?
— W praktyce nasze poszukiwania są skończone. Jutro rano złożę jej wizytę z królem; jeżeli

masz ochotę, możesz iść z nami. Zostaniemy wprowadzeni do bawialni, by zaczekać na panią;
bardzo możliwe, że kiedy wejdzie, nie zastanie już ani nas, ani fotografii. Dla jego wysokości
odzyskanie fotografii własnoręcznie będzie na pewno wielką satysfakcją.

— Kiedy zamierzasz złożyć tę wizytę?
— Jutro rano o ósmej. Ona o tej porze jest jeszcze w łóżku, więc będziemy mieli swobodne

pole do działania. Poza tym musimy się śpieszyć, gdyż małżeństwo może zmienić całkowicie
jej tryb życia i przyzwyczajenia. Natychmiast wysyłam depeszę do króla.

Doszliśmy do Baker Street. Mój przyjaciel szukał właśnie klucza w kieszeni, gdy jakiś

przechodzień odezwał się:

— Dobranoc, panie Sherlock Holmes.
W tym momencie minęło nas kilka osób, ale mnie się zdawało, że słowa te wypowiedział

szczupły młodzieniec w sportowym palcie, który odszedł szybkim krokiem.

— Ten głos już kiedyś słyszałem — powiedział Holmes wpatrując się z natężeniem w słabo

oświetloną ulicę. — Któż by to mógł być, u diabła?

III

Tej nocy spałem na Baker Street i właśnie jedliśmy tosty popijając kawę, gdy król Czech

wszedł do pokoju.

— Czy naprawdę pan ją odzyskał? — zawołał chwytając Sherlocka Holmesa za ramię i

patrząc na niego z niepokojem.

— Jeszcze nie.
— Ale ma pan pewne nadzieje?
— Tak, pewne nadzieje.
— No to chodźmy. Drżę z niecierpliwości, żeby już wyjść.
— Musimy wziąć dorożkę.
— Nie trzeba, na dole czeka moja kareta.
— To nam uprości sprawę.
Zeszliśmy i ruszyliśmy raz jeszcze do Briony Lodge.
— Irena Adler wyszła za mąż — zauważył Holmes.
— Wyszła za mąż? Kiedy?
— Wczoraj.
— Za kogo?
— Za prawnika angielskiego nazwiskiem Norton.
— Ale chyba go nie kocha?
— Mam nadzieję, że nawet bardzo.
— Dlaczego nadzieję?
— Ponieważ to oszczędzi waszej wysokości ewentualnych kłopotów. Jeżeli ta kobieta

kocha swego męża, to nie kocha waszej wysokości i nie ma powodu, dla którego miałaby
pokrzyżować plany waszej wysokości.

— Tak, to prawda, a jednak… Gdyby pochodziła z tej samej sfery co ja, byłaby

nadzwyczajną królową! — Po tych słowach król pogrążył się w rozmyślaniach, których nikt nie
przerywał aż do Serpentine Avenue.

Drzwi Briony Lodge były otwarte, a na schodach stała starsza, siwa kobieta. Przyglądała się

nam ironicznie, kiedy wysiadaliśmy z karety.

— Zapewne pan Sherlock Holmes? — spytała.
— Tak, nazywam się Sherlock Holmes — potwierdził mój przyjaciel, patrząc na nią

pytającym i nieco zaskoczonym wzrokiem.

— Moja pani mi powiedziała, że pan z pewnością przyjdzie. Wyjechała dziś rano z mężem

na kontynent, pociągiem piąta piętnaście, z dworca Charing Cross.

— Co takiego? — Holmes aż się cofnął i pobladł z wrażenia. — Mówi pani, że wyjechała z

Anglii?

— I nigdy nie wróci.
— A fotografia? — spytał ochryple król. — Wszystko stracone.
— Zaraz się przekonamy — Holmes odsunął gospodynię i wpadł do bawialni, za nim król i

ja. Meble stały nieporządnie porozsuwane, półki były opróżnione, a szuflady otwarte, jak
gdyby pani domu przeszukiwała je w pośpiechu przed ucieczką. Holmes podszedł do rączki
dzwonka, usunął ruchomą taflę i wyjął fotografię z listem. Było to zdjęcie samej Ireny Adler w
balowej sukni, na liście widniał napis:

„WPan Sherlock Holmes, wydać na żądanie”.

Mój przyjaciel rozdarł kopertę i wszyscy trzej zaczęliśmy czytać. List datowany był o

północy poprzedniego dnia i brzmiał następująco:

„Drogi panie Sherlock Holmes! Zrobił pan to rzeczywiście doskonale. Zaskoczył mnie pan

zupełnie. Aż do chwili udanego pożaru niczego nie podejrzewałam. Kiedy jednak sama się
zdradziłam, zaczęłam myśleć. Już kilka miesięcy temu ostrzeżono mnie przed panem.
Powiedziano mi, że jeżeli król użyje detektywa, będzie to z pewnością pan. Dano mi nawet
pański adres. Mimo to zmusił mnie pan, bym zdradziła to, czego chciał się pan dowiedzieć.
Nawet kiedy zbudziły się we mnie podejrzenia, nie mogłam uwierzyć, by taki miły, stary pastor
mógł mieć złe zamiary. Ale jak pan wie, mam doświadczenie aktorskie. Męskie przebranie nie
jest dla mnie niczym nadzwyczajnym, a daje swobodę, z której często korzystam. Posłałam
Johna do bawialni, żeby pana pilnował, a tymczasem sama pobiegłam na górę, przebrałam się
w mój strój spacerowy (jak go nazywam) i w chwilę po panu byłam na dole.

Szłam za panem aż do mieszkania na Baker Street i dopiero wtedy upewniłam się

ostatecznie, że stałam się przedmiotem zainteresowania słynnego Sherlocka Holmesa. Pod
wpływem nieostrożnego odruchu życzyłam panu dobrej nocy i ruszyłam do Temple, by
zobaczyć się z mężem.

Doszliśmy oboje do wniosku, że skoro mamy tak wybitnego przeciwnika, najlepszym dla nas

wyjściem będzie ucieczka, dlatego gdy pan przyjdzie do mnie jutro rano, zastanie pan dom
pusty. Co zaś do fotografii, pański klient może być spokojny. Kocham i jestem kochana przez
człowieka lepszego niż on. Król może sobie robić, co mu się podoba, bez przeszkód ze strony
kogoś, kogo okrutnie skrzywdził. Zatrzymuję to zdjęcie, by się zabezpieczyć i mieć broń, która
mnie uchroni przed ewentualną napaścią w przyszłości. W zamian zostawiam fotografię, którą
może chciałby mieć, i pozostaję szczerze panu oddana

Irena Norton, z domu Adler”

— Niezwykła kobieta! Och, jaka niezwykła kobieta! — wykrzyknął król Czech, kiedy

przeczytaliśmy list. — Czy nie mówiłem, jaka jest inteligentna i odważna? Byłaby wspaniałą
królową! Jaka szkoda, że nie dorównuje mi poziomem.

— Z tego, co widziałem, ta kobieta rzeczywiście różni się bardzo poziomem od waszej

wysokości — powiedział chłodno Holmes. — Przykro mi, że nie zdołałem doprowadzić
sprawy waszej wysokości do bardziej pomyślnego końca.

— Wprost przeciwnie, drogi panie — zawołał król — nie mógł pan załatwić tego lepiej.

Wiem, że ona zawsze dotrzymuje słowa. Fotografia jest teraz równie bezpieczna, jak gdyby
znalazła się w ogniu.

— Z wielką radością słucham waszej wysokości.
— Zawdzięczam panu bardzo wiele, proszę mi więc powiedzieć, w jaki sposób mogę

spłacić swój dług? Może ten pierścień… — zsunął z palca szmaragdowy pierścień w kształcie
węża i położył na dłoni.

— Wasza wysokość posiada coś, co przedstawia dla mnie o wiele większą wartość —

powiedział Holmes.

— Niech pan tylko powie.
— Tę oto fotografię!
Król spojrzał na niego ze zdumieniem.
— Fotografię Ireny? Jeżeli pan chce, niech pan bierze.
— Dziękuję waszej wysokości. W tej sprawie nie pozostało nic więcej do zrobienia. Mam

zaszczyt pożegnać pana — skłonił się i odwrócił, nie widząc wyciągniętej ręki króla. Razem
wróciliśmy na Baker Street.

Taki oto skandal groził królestwu czeskiemu i tak kobiecy rozum pokrzyżował starannie

opracowane plany Sherlocka Holmesa. Zwykle żartował sobie z mądrości kobiet, ale ostatnio
nie słyszałem, by to robił. Kiedy zaś wspomina o historii z fotografią albo Irenę Adler, mówi o
niej zawsze z szacunkiem jako o kobiecie.

Przełożyła Irena Doleżal–Nowicka

S

TOWARZYSZENIE

C

ZERWONOWŁOSYCH

Pewnego dnia odwiedziłem mego przyjaciela Sherlocka Holmesa i znalazłem go

pogrążonego w rozmowie z bardzo otyłym, rumianym starszym panem o płomiennie
czerwonych włosach. Przepraszając za najście, chciałem się wycofać, lecz Holmes wciągnął
mnie gwałtownie do pokoju i zamknął za mną drzwi.

— Nie mogłeś przyjść w bardziej stosownej chwili, mój drogi Watsonie — powiedział

serdecznie.

— Myślałem, że jesteś zajęty.
— Jestem. Nawet bardzo.
— Wobec tego zaczekam w sąsiednim pokoju.
— Ależ nie. Ten dżentelmen, panie Wilson, był mi towarzyszem i pomocnikiem w moich

najbardziej udanych dochodzeniach i nie wątpię, że okaże się bardzo użyteczny także i w
pańskiej sprawie.

Otyły pan na wpół uniósł się z krzesła i lekko skinął głową, obejmując mnie szybkim,

badawczym spojrzeniem swych małych, tonących w tłuszczu oczu.

— Siadaj na kanapie — powiedział Holmes, opadając znowu na swój fotel i stykając palce

obu dłoni, co oznaczało u niego, że rozmyśla nad jakąś sprawą. — Wiem, mój drogi Watsonie,
że dzielisz ze mną miłość do spraw niezwykłych, leżących poza konwencjami i nużącą
monotonią codziennego życia. Twój entuzjazm dla tych spraw kazał ci spisać i — jeśli
wybaczysz mi takie określenie — nieco upiększyć wiele moich małych przygód.

— Twoje dochodzenia były rzeczywiście niezwykle interesujące dla mnie — zauważyłem.
— Przypominasz sobie zapewne, co powiedziałem onegdaj, zanim zaczęliśmy rozwiązywać

bardzo prosty problem, który przedstawiła nam panna Mary Sutherland — że niezwykłych
wrażeń i niecodziennych powikłań należy szukać w prawdziwym życiu, które jest zawsze
śmielsze niż jakikolwiek wysiłek wyobraźni.

— Był to wniosek, o którego słuszności pozwoliłem sobie wątpić.
— To prawda, doktorze, niemniej jednak będziesz musiał zgodzić się z moim poglądem,

gdyż w przeciwnym wypadku będę tak długo zasypywał cię faktami, aż wreszcie rozumowanie
twoje załamie się i przyznasz mi słuszność. Obecny tu pan Jabez Wilson był tak uprzejmy, że
zgłosił się do mnie dzisiejszego ranka i właśnie rozpoczął swoją opowieść, zapowiadającą się
może najbardziej niezwykle spośród tych, jakie ostatnio słyszałem. Przypominasz sobie
zapewne moje twierdzenie, że najdziwniejsze i najrzadsze wydarzenia połączone są zwykle nic
z dużymi, ale z małymi przestępstwami, tak że czasem można mieć wątpliwości, czy w ogóle
zostały one popełnione. Z tego, co dotychczas usłyszałem, nie mogę stwierdzić, czy w tej
sprawie mamy do czynienia z przestępstwem, czy nie, ale przebieg wypadków na pewno należy
do najbardziej osobliwych, jakie kiedykolwiek do mnie dotarły. Panie Wilson, może będzie pan
tak dobry i rozpocznie raz jeszcze swoje opowiadanie. Proszę o to nie tylko dlatego, że mój
przyjaciel doktor Watson nie słyszał początku, ale także dlatego, że dziwaczny charakter tej
historii skłania mnie do zebrania wszystkich możliwych szczegółów wprost z pańskich ust. W
zasadzie, kiedy usłyszę nawet pobieżną relację wypadków, mam możność kierowania się
tysiącem podobnych zdarzeń, które pojawiają się w mojej pamięci. Ale w obecnym przypadku
jestem zmuszony przyznać, że fakty są bez precedensu.

Korpulentny interesant wypiął pierś z wyrazem dumy i wyciągnął z zewnętrznej kieszeni

tużurka pomiętą i brudną gazetę. Podczas gdy spoglądał na kolumnę ogłoszeń, mając głowę
pochyloną ku przodowi, a pismo rozpostarte na kolanach, przyjrzałem mu się dokładnie,
usiłując metodą mego przyjaciela wyciągnąć wnioski, które mogły nasuwać jego wygląd i
ubranie.

Niestety, obserwacje moje nie dały mi wiele. Nasz gość był w każdym szczególe zwykłym

handlowcem brytyjskim, tęgim, okazałym i powolnym. Ubrany był w nieco workowate, szare,
kraciaste spodnie, nie za czysty czarny tużurek z poodpinanymi guzikami i płową kamizelką
ozdobioną ciężkim, miedzianym łańcuszkiem w stylu księcia Alberta. Z łańcuszka zwisał
kwadratowy, przebity po środku, metalowy brelok. Wytarty cylinder i wyblakły, brązowy
płaszcz z pomarszczonym aksamitnym kołnierzem wisiały na oparciu jego krzesła. We
wszystkim, co zauważyłem patrząc na tego człowieka, nie było nic godnego uwagi, poza
płomiennie czerwonymi włosami oraz wyrazem wielkiego zmartwienia i niezadowolenia, jaki
malował się na jego twarzy.

Czujne oko Sherlocka Holmesa dostrzegło, czym jestem zajęty. Widząc moje pytające

spojrzenie uśmiechnął się i potrząsnął głową.

— Poza rzucającymi się w oczy faktami, jak na przykład: że swego czasu zajmował się

pracą fizyczną, że zażywa tabakę, że jest wolnomularzem, że był w Chinach i że ostatnio pisał
wiele, nic więcej nie dostrzegam.

Pan Jabez Wilson wyprostował się gwałtownie. Jego wskazujący palec wciąż jeszcze

spoczywał na gazecie, ale oczy wlepione były w mego towarzysza.

— W jaki sposób, na litość boską, zgadł pan to wszystko, panie Holmes? — zapytał. —

Skąd pan wiedział na przykład, że pracowałem kiedyś fizycznie? To prawdziwe jak Ewangelia.
Zacząłem pracować jako stolarz na statku.

— Pańskie dłonie, drogi panie. Prawa dłoń jest o wiele większa niż lewa. Widać, że pan nią

pracował, zresztą mięśnie prawej są o wiele bardziej wyrobione.

— No dobrze, ale tabaka i wolnomularstwo?
— Nie chciałbym uwłaczać pańskiej inteligencji tłumacząc panu, jak to odczytałem; zresztą,

wbrew ścisłym regułom swego związku, nosi pan spinkę w kształcie łuku i cyrkla.

— Tak, rzeczywiście. Zapomniałem o tym. Ale pisanie?
— A czymże innym tłumaczyć sobie można to, że prawy rękaw jest wyświecony na

przestrzeni pięciu cali, a lewy ma lśniący ślad w pobliżu łokcia, w miejscu, gdzie opiera go pan
o biurko?

— No dobrze, a Chiny?
— Ryba, którą wytatuował pan sobie tuż nad prawym przegubem, mogła być zrobiona tylko

w Chinach. Przez pewien czas zajmowałem się studiowaniem tatuaży i przyczyniłem się nawet
do powiększenia literatury dotyczącej tego tematu. Ten sposób barwienia łuski rybiej
delikatnym różowym kolorem jest właściwy jedynie Chinom. A kiedy w dodatku widzę
chińską monetę zwisającą z pańskiego łańcuszka od zegarka, sprawa staje się jeszcze prostsza.

Pan Jabez Wilson roześmiał się z przymusem.
— Rzeczywiście — powiedział. — Początkowo myślałem, że wymyślił pan to bardzo

mądrze, ale teraz widzę, że nie było w tym ostatecznie nic nadzwyczajnego.

— — Zaczynam sądzić, Watsonie — powiedział Holmes — że źle robię wyjaśniając to

wszystko. Omne ignotum pro magnifico

*

, jak wiesz, a moja niewielka, skromna reputacja

zostanie strzaskana, jeśli będę tak szczery. Czy nie może pan znaleźć tego ogłoszenia, panie
Wilson?

— Tak. Już je mam — odpowiedział wskazując grubym, czerwonym palcem środek

kolumny. — Tu jest. Od tego właśnie wszystko się rozpoczęło. Ale niech pan to sam przeczyta.

Wziąłem od niego pismo i przeczytałem, co następuje: „Do Stowarzyszenia

Czerwonowłosych: W związku z zapisem spadkowym pozostawionym przez zmarłego
Ezechiasza Hopkinsa z Lebanon, Pensylwania, USA, każdy członek Stowarzyszenia będzie
mógł otrzymywać uposażenie w wysokości czterech funtów tygodniowo w zamian za czysto
formalne usługi. Wszyscy czerwonowłosi mężczyźni, zdrowi na ciele i umyśle, którzy

*

Omne ignotum pro magnifico (łac.) — wszystko, co nieznane, wydaje się wspaniałe.

przekroczyli dwudziesty pierwszy rok życia, mogą ubiegać się o przyjęcie. Zgłaszać się
osobiście w poniedziałek o godzinie jedenastej u Duncana Rossa w biurach Stowarzyszenia
pod adresem 7 Pope’s Court Fleet Street”.

— A cóż to, na miłość boską, oznacza? — zawołałem po dwukrotnym przeczytaniu tego

zdumiewającego ogłoszenia.

Holmes zachichotał i zaczął kołysać się w krześle, jak to miał we zwyczaju, kiedy był w

doskonałym humorze.

— To odbiega nieco od utartych ścieżek, prawda? — powiedział. — A teraz, panie Wilson,

proszę natychmiast opowiedzieć nam wszystko o sobie, swoim otoczeniu domowym i o tym,
jak to ogłoszenie wpłynęło na pańskie życie. Przede wszystkim zanotuj, doktorze, nazwę i datę
gazety.

— To jest „Morning Chronicie” z dnia 27 kwietnia 1890. Dokładnie sprzed dwóch miesięcy.
— Więc było to tak, jak już panu opowiedziałem, panie Sherlock Holmes — powiedział

Jabez Wilson ocierając czoło. — Jestem właścicielem małego lombardu przy Coburg Square,
niedaleko City. Nie jest to wielkie przedsiębiorstwo i w ostatnich latach zaledwie wystarcza mi
na jakie takie utrzymanie. Niegdyś miałem dwóch pomocników, obecnie utrzymuję tylko
jednego i miałbym trudności z płaceniem mu, ale zgodził się pracować za pół wynagrodzenia,
licząc na to, że nauczy się zawodu.

— A jak brzmi nazwisko tego pilnego młodzieńca? — zapytał Sherlock Holmes.
— Nazywa się Vincent Spaulding i nie jest znowu tak bardzo młody. Trudno zgadnąć, ile

ma lat. Nie życzyłbym sobie bardziej bystrego pomocnika, panie Holmes, i wiem, że mógłby
poprawić swój los zarabiając dwa razy więcej, niż ja mogę mu dać. Ale ostatecznie, jeżeli jest
zadowolony, to czemu mam podsuwać mu takie pomysły?

— Oczywiście, powinien pan być bardzo zadowolony mając pracownika za pół ceny

rynkowej. Nie zdarza się to często pracodawcom w naszych czasach. Nie wiem, czy pański
pomocnik nie jest równie zdumiewający jak to pańskie ogłoszenie.

— Och, ma on także swoje wady — powiedział pan Wilson. — Nigdy nie widziałem

człowieka tak zakochanego w fotografowaniu. Węszy z aparatem wtedy, gdy powinien
rozwijać swój umysł, a potem ucieka do piwnicy, jak królik do swojej nory, żeby wywoływać
zdjęcia. To jego główna wada. Ale ogólnie biorąc, jest dobrym pracownikiem. Nie ma żadnych
nałogów.

— Pracuje nadal u pana?
— Tak. On i czternastoletnia dziewczyna, która trudni się gotowaniem naszych prostych

posiłków i utrzymuje dom w czystości. To całe moje otoczenie domowe, gdyż jestem
wdowcem i nie mam rodziny. Żyjemy we trójkę bardzo spokojnie, proszę pana. Staramy się
zachować dach nad głową i płacić nasze zobowiązania, jeśli nie możemy dokonać więcej.
Pierwszą rzeczą, która wytrąciła nas z równowagi, było to ogłoszenie. Osiem tygodni temu
Spaulding wszedł do biura z gazetą w ręce i powiada:

— Chciałbym być rudy, daję słowo, panie Wilson!
— Dlaczego? — pytam.
— Dlaczego! — powiada on. — Oto jest wolna posada dla członka Stowarzyszenia

Czerwonowłosych. Niezły dochód dla człowieka, który ją dostanie. A podobno jest więcej
posad niż ludzi, którzy mogą je dostać, i powiernicy testamentu zachodzą w głowę, jak te
pieniądze zużytkować. Gdyby tylko moje włosy chciały zmienić barwę, zaraz bym pobiegł do
tego żłobu, który tylko czeka, żeby z niego jeść.

— A o co chodzi? — zapytałem.
Widzi pan, panie Holmes, jestem domatorem, a ponieważ moi interesanci przychodzą do

mnie, a nie ja do nich, więc często całe tygodnie nie wychylam nosa z domu. W ten sposób
niewiele wiem o tym, co się dzieje, i byłem zadowolony, że usłyszę jakieś nowiny.

— Czy nie słyszał pan nigdy o Stowarzyszeniu Czerwonowłosych? — pyta mnie on ze

zdziwieniem w oczach.

— Nigdy.
— Patrzcie! Aż dziwne, bo przecież posada w sam raz dla pana.
— A cóż ona jest warta? — zapytałem.
— Och, mniej więcej paręset funtów rocznie, ale praca prawie żadna i nie zawadza w innych

zajęciach.

Domyślacie się panowie, że nadstawiłem uszu, bo interes kiepsko szedł w ostatnich latach, a

paręset funtów rocznie ekstra bardzo by się przydało.

— Opowiedz mi wszystko, co wiesz — powiedziałem.
Jak widać z tego — rzekł pokazując mi ogłoszenie — stowarzyszenie ma wolne posady, a tu

jest adres, pod który należy się udać po szczegóły. O ile wiem, stowarzyszenie zostało założone
przez amerykańskiego milionera Ezechiasza Hopkinsa, który był nieco dziwacznym
człowiekiem. Sam był rudy i darzył wielką sympatią wszystkich rudych ludzi. A kiedy umarł,
pozostawił swój ogromny majątek w rękach powierników, z poleceniem, aby procenty szły na
stworzenie wygodnych stanowisk dla ludzi o tym właśnie kolorze włosów. Z tego, co
słyszałem, stanowiska te są znakomicie płatne i nie wymagają prawie żadnej pracy.

— Są przecież miliony rudych ludzi, którzy staraliby się o nie.
— Nie tak wielu, jak pan przypuszcza — odpowiedział. — Korzystać z tego mogą jedynie

londyńczycy, i to dorośli. Ów Amerykanin karierę swoją rozpoczął w Londynie i w ten sposób
chciał odwdzięczyć się miastu. Poza tym włosy muszą być prawdziwie rude, a nie jasnorude,
ciemnorude czy ogniste. Oczywiście, gdyby pan chciał się o to starać, panie Wilson, mógłby
pan tam pójść. Ale może nie warto zawracać sobie głowy kilkuset funtami.

Faktem jest, panowie, że włosy moje, jak to sami widzicie, mają bardzo pełną i bogatą

barwę. Wydało mi się, że gdyby doszło rzeczywiście do współzawodnictwa pod tym
względem, mogę mieć takie same możliwości jak każdy inny człowiek. Vincent Spaulding
wiedział tak wiele, że pomyślałem, by załatwić sprawę przy jego pomocy. Kazałem mu
zamknąć okiennice i pójść tam wraz „ze mną. Ucieszył się bardzo tym niespodziewanym
świętem, więc zamknęliśmy biuro i ruszyliśmy w stronę ulicy wskazanej w ogłoszeniu.

Takiego widoku nie będę miał już chyba nigdy w życiu, panie Holmes. Z północy, południa,

wschodu i zachodu każdy człowiek, który miał chociaż odcień czerwieni we włosach, ruszył do
City, by odpowiedzieć na ogłoszenie. Fleet Street była wypełniona po brzegi rudym tłumem, a
Pope’s Court wyglądał jak stragan z pomarańczami. Nie uwierzyłbym nigdy, że tylu ich jest w
całym kraju, ilu zebrało się po tym jednym ogłoszeniu. Były różne odcienie: słomy,
pomarańczy, cegły, irlandzkiego setera, wątroby, gliny — ale, jak to Spaulding powiedział
przedtem, niewielu było takich, którzy mieliby prawdziwie rude włosy. Kiedy zobaczyłem te
tłumy, byłbym już dał za wygraną, lecz Spaulding nie chciał nawet o tym słyszeć. Jak tego
dokonał, nie umiem sobie wyobrazić, ale pchał się i roztrącał tłum, aż wreszcie wydobył mnie
ze ścisku i znaleźliśmy się na schodach prowadzących do biura.

— Musiało to być bardzo zajmujące — zauważył Holmes, podczas gdy jego klient urwał i

próbował odświeżyć swą pamięć potężnym niuchem tabaki. — Błagam, niech pan mówi dalej,
to nadzwyczaj ciekawa historia.

— W biurze nie było nic poza parą drewnianych krzeseł i sosnowym stołem, a za nim

siedział mały człowieczek, którego głowa była chyba jeszcze bardziej czerwona niż moja.
Zamieniał kilka słów z każdym podchodzącym do niego kandydatem i u każdego znajdował
jakąś wadę, która powodowała odrzucenie kandydatury. Jak z tego wynika, otrzymanie posady
nie było rzeczą łatwą. Lecz kiedy nadeszła nasza kolejka, mały człowieczek okazał się
łaskawszy dla mnie niż dla innych. Zamknął drzwi, aby móc zamienić z nami kilka słów na
osobności.

— To jest pan Jabez Wilson — powiedział mój pomocnik. — Pragnie on uzyskać posadę w

Stowarzyszeniu.

— I cudownie się do niej nadaje — odpowiedział tamten. — Spełnia wszystkie wymagania.

Nie pamiętam już, kiedy ostatni raz widziałem coś tak znakomitego.

Cofnął się o krok, przechylił głowę na bok i zaczął wpatrywać się w moje włosy tak długo,

że wreszcie poczułem się onieśmielony. Wtedy niespodziewanie rzucił się naprzód, chwycił
moją rękę i zaczął mi gorąco gratulować sukcesu.

— Byłoby niesłuszne, gdybym się wahał — powiedział. — Ale wierzę, że wybaczy mi pan

konieczną przezorność. — Z tymi słowami chwycił mnie oburącz za włosy i szarpał tak długo,
aż krzyknąłem z bólu. — Pana oczy są wilgotne — powiedział puszczając mnie. — Widzę, że
wszystko jest tak, jak być powinno. Lecz musimy być ostrożni, gdyż dwukrotnie już byliśmy
oszukani przez peruki, a raz za pomocą farby. Mógłbym panu opowiedzieć takie historyjki,
które wywołałyby w panu wstręt do natury ludzkiej.

Podszedł do okna i krzyknął na cały głos, że wolna posada została już zajęta. Jęk

rozczarowania dobiegł do naszych uszu i ludzie rozeszli się we wszystkich kierunkach. Po
chwili nie widać już było ani jednej rudej głowy poza moją własną i tą, która należała do
kierownika biura.

— Moje nazwisko brzmi Duncan Ross — powiedział — i jestem jednym ze stypendystów

funduszu pozostawionego przez naszego szlachetnego dobroczyńcę. Czy jest pan człowiekiem
żonatym, panie Wilson, czy ma pan rodzinę?

Odpowiedziałem, że jestem samotny. Jego twarz wydłużyła się natychmiast.
— O Boże! — powiedział ponurym głosem. — To rzeczywiście bardzo niedobrze. Przykro

mi słyszeć o tym. Fundusz jest przeznaczony na rozmnażanie rudych, jak i na ich utrzymanie.
Nieszczęśliwie się składa, że pan jest kawalerem.

Twarz mi się wyciągnęła, panie Holmes, i pomyślałem sobie, że nic dostanę w końcu tej

posady. Ale po parominutowym namyśle powiedział, że wszystko będzie dobrze.

— W każdym innym wypadku — powiedział — ten brak mógłby być zgubny, ale musimy

przymknąć oko, gdy chodzi o człowieka z taką głową jak pańska. Kiedy będzie pan w stanie
objąć swoje nowe obowiązki?

— Hm, to jest mi trochę nie na rękę; mam własne przedsiębiorstwo — powiedziałem.
— Och, tym niech się pan nie przejmuje, panie Wilson! — powiedział Vincent Spaulding.

— Wszystko panu załatwię.

— Jakie byłyby godziny pracy? — zapytałem.
— Od dziesiątej do drugiej.
Musi pan wiedzieć, panie Holmes, że dawanie pieniędzy pod zastaw odbywa się przeważnie

wieczorem, a najczęściej we wtorki i piątki, tuż przed dniami wypłat. Dlatego byłoby mi na
rękę dorobić sobie coś niecoś w godzinach rannych. Poza tym wiedziałem, że mój pomocnik
jest odpowiedzialnym człowiekiem i przypilnuje wszystkiego, co może się zdarzyć.

— Bardzo mi to odpowiada — powiedziałem. — A pensja?
— Cztery funty tygodniowo.
— A praca?
— Jest tylko czysto nominalna.
— Co pan nazywa czysto nominalną pracą?
— No, musi pan być w biurze, a co najmniej w budynku, w godzinach pracy. Jeżeli pan

wyjdzie, utraci pan swoją posadę na zawsze. Testament nic pozostawia wątpliwości pod tym
względem. Nie spełni pan warunków, jeśli ruszy się pan z biura w tych godzinach.

— To tylko cztery godziny na dzień i nie przyszłoby mi nawet do głowy wychodzić —

powiedziałem.

— Żadne usprawiedliwienie nie będzie istotne — powiedział pan Duncan Ross — ani

choroba, ani interesy, ani nic innego. Musi pan być na miejscu albo straci pan stanowisko.

— A praca?
— Chodzi o przepisywanie Encyclopaedia Britannica. Pierwszy jej tom znajduje się tutaj.

Musi się pan zaopatrzyć we własny atrament, pióra i bibułę, my damy stół i krzesło. Czy będzie
pan gotów jutro?

— Oczywiście — odpowiedziałem.
— W takim razie do widzenia, panie Jabez Wilson, i raz jeszcze gratuluję panu tego

znakomitego stanowiska, które pan tak szczęśliwie zdobył.

W ukłonach odprowadził mnie do drzwi. Gdy szliśmy do domu z moim pomocnikiem, nie

bardzo wiedziałem, jak się zachować, tak byłem uradowany szczęśliwym darem losu.

Przez cały dzień myślałem nad tą sprawą i wieczorem znowu mój nastrój się pogorszył.

Doszedłem do przekonania, że cała ta afera musi być wielką kpiną albo oszustwem, chociaż
jaki mógłby być powód tego, nie mogłem sobie wyobrazić. Wydawało mi się nie do wiary, że
ktoś pozostawił taki testament albo że ktoś mógł płacić taką sumę za tak prostą pracę, jak
przepisywanie Encyclopaedia Britannica. Vincent Spaulding robił, co mógł, aby mnie
podtrzymać na duchu, ale w chwili udania się do łóżka wybiłem sobie z głowy całą sprawę.
Jednak rano postanowiłem przyjrzeć się wszystkiemu, kupiłem więc butelkę atramentu za
pensa, a potem z gęsim piórem i siedmioma arkuszami papieru ruszyłem w stronę Pope’s Court.

Ku memu zdumieniu i zadowoleniu wszystko okazało się prawdziwe. Stół był już dla mnie

przygotowany, a pan Duncan Ross czekał, żeby sprawdzić, czy uczciwie zasiądę do pracy.
Kazał mi rozpocząć od litery „A” i wyszedł, lecz od czasu do czasu zaglądał, by sprawdzić, czy
wszystko jest w porządku. O drugiej wpadł, pogratulował mi ilości przepisanego tekstu,
pożegnał się i wyszedł.

Powtarzało się to dzień po dniu, panie Holmes, a w sobotę kierownik biura przyszedł i

położył przede mną cztery złote suwereny jako zapłatę za moją tygodniową pracę. Tak samo
było następnego tygodnia i w tydzień później. Każdego ranka byłem tam o dziesiątej i
odchodziłem o drugiej. Stopniowo pan Duncan Ross zaczął zaglądać tylko rano, a po pewnym
czasie przestał przychodzić w ogóle. W dalszym ciągu, oczywiście, nie ośmieliłem się
opuszczać pokoju nawet na chwilę, bo nie byłem pewien, kiedy może nadejść, a praca była tak
dobra i odpowiadała mi tak znakomicie, że nie chciałem ryzykować jej utraty.

Osiem tygodni minęło w ten sposób i napisałem już o „Abbasydach” i „Abacji”,

„Architekturze” i „Attyce”, mając nadzieję, że przy pilnej pracy niezadługo dojdę do „B”.
Zajęło mi to wiele stron pełnego formatu i prawie zupełnie zapełniłem już półkę tym, co
napisałem. Wtedy niespodziewanie wszystko się skończyło.

— Skończyło się?
— Tak, proszę pana. Nie dalej jak dzisiaj rano. Przyszedłem jak zwykle do pracy o

dziesiątej, ale zastałem drzwi zamknięte i zaryglowane, a na nich był przybity pluskiewką
kawałek tektury. Mam go tu i może go pan sam przeczytać.

Uniósł kawałek białej tekturki wielkości kartki z notesu. Napis na nim brzmiał następująco:

„Stowarzyszenie Czerwonowłosych jest rozwiązane

9 października 1890”

Sherlock Holmes i ja patrzyliśmy na to krótkie oświadczenie i żałosną twarz naszego klienta

tak długo, aż wreszcie zabawna strona wydarzenia tak zupełnie przesłoniła wszystko inne, że
obaj wybuchnęliśmy szalonym śmiechem.

— Nie widzę w tym nic śmiesznego — zawołał nasz klient, czerwieniąc się aż po korzonki

swoich płomiennych włosów. — Jeśli potraficie tylko śmiać się ze mnie i nic więcej, mogę
pójść gdzie indziej !

— Nie, nie! — krzyknął Holmes sadzając go na krześle z powrotem. — Nie zrezygnuję z tej

sprawy za skarby świata. Jest ona tak odświeżająco niezwykła. Ale, jeżeli mi pan wybaczy to

określenie, jest coś niesłychanie komicznego w tym wszystkim. Proszę, niech pan opowie,
jakie podjął pan kroki po znalezieniu tej kartki na drzwiach?

— Byłem oszołomiony, proszę pana. Nie wiedziałem, co robić. Później zacząłem

wypytywać się w sąsiednich biurach, ale okazało się, że nikt nic nie wie. Wreszcie poszedłem
do właściciela domu, który jest z zawodu rachmistrzem i mieszka na parterze. Spytałem go, czy
może mi powiedzieć, co się stało ze Stowarzyszeniem Czerwonowłosych. Odpowiedział mi, że
nigdy nie słyszał o takim stowarzyszeniu. Wówczas zapytałem go, kim jest pan Duncan Ross.
Odpowiedział, że nazwisko to jest mu zupełnie nieznane.

— No, a ten pan spod numeru 4? — zapytałem.
— Ten rudy?
— Tak.
— Aa, on się nazywa William Morris. Jest adwokatem i używał mego pokoju jako

tymczasowego locum, póki nie przeniesie się do własnego. Wczoraj się wyprowadził.

— A gdzie mógłbym go znaleźć?
— W jego nowym biurze. Pozostawił mi adres. Tak, ulica Króla Edwarda 17, niedaleko

katedry Świętego Pawła.

Wyruszyłem tam, panie Holmes, ale kiedy znalazłem się na miejscu, okazało się, że jest to

fabryka protez i nikt tam nigdy nic słyszał ani o panu Williamie Morris, ani o panu Duncanie
Ross.

— Co pan zrobił wówczas?
— Wróciłem do domu na Saxe–Coburg Square i zapytałem o radę mego pomocnika. Ale nic

mi nie mógł poradzić. Wyraził tylko przypuszczenie, że jeśli zaczekam cierpliwie, powinienem
otrzymać wiadomość pocztą. Ale to nie była najlepsza rada, panie Holmes. Nie chciałem stracić
tak dobrego miejsca bez walki, więc wiedząc o tym, że jest pan tak uprzejmy, by udzielać porad
biednym ludziom, którzy ich potrzebują, poszedłem wprost do pana.

— I bardzo roztropnie pan postąpił — powiedział Holmes. — Pana sprawa jest naprawdę

godna uwagi i będę szczęśliwy mogąc się nią zająć. Z tego, co mi pan opowiedział, odnoszę
wrażenie, że będzie poważniejsza w skutkach, niż to się na pierwszy rzut oka wydaje.

— Już są poważne! — powiedział pan Jabez Wilson. — Przecież straciłem cztery funty

tygodniowo.

— Jeżeli chodzi o pana — zauważył Holmes — to nie widzę powodu, dla którego miałby

pan żywić urazę do tego niezwykłego stowarzyszenia. Przeciwnie, jest pan, jak się domyślam,
bogatszy o mniej więcej trzydzieści funtów, nie mówiąc już o dokładnej wiedzy, którą pan
musiał zdobyć o każdym przedmiocie, znajdującym się pod literą „A”. Nic pan przez nich nie
stracił.

— Nie, proszę pana. Ale chcę się dowiedzieć, kim oni są i jaki mieli cel wciągając mnie w

ten żart, jeżeli to naprawdę był żart. Kosztował ich zresztą dość drogo, bo trzydzieści dwa
funty.

— Postaramy się wyjaśnić panu poszczególne punkty. Ale najpierw jedno albo dwa pytania,

panie Wilson. Ten pański pomocnik, który pierwszy zwrócił pana uwagę na ogłoszenie, jak
dawno pracuje u pana?

— Wtedy był już miesiąc u mnie.
— Jak go pan znalazł?
— Stawił się w odpowiedzi na ogłoszenie.
— Czy był jedynym kandydatem?
— Nie. Było ich tuzin.
— Dlaczego wybrał pan jego?
— Bo wydawał się zręczny i nie żądał wiele.
— Pół pensji, mówiąc szczerze.
— Tak.

— A jak wygląda ten Vincent Spaulding?
— Niski, krępy, szybki w ruchach, bez zarostu na twarzy, chociaż niewiele mu brakuje do

trzydziestki. Ma na czole biały ślad po oparzeniu kwasem.

Holmes wyprostował się na krześle, bardzo podniecony.
— Tak myślałem — powiedział. — Czy zauważył pan, że ma przekłute uszy?
— Tak, proszę pana. Powiedział, że mu Cyganka przekłuła, kiedy był chłopcem.
— Hm! — powiedział Holmes, zamyślając się znowu. — Czy jest ciągle jeszcze u pana?
— O, tak, proszę pana. Przed chwilą rozstałem się z nim.
— A czy pańskie przedsiębiorstwo było dobrze obsłużone podczas pana nieobecności?
— Nie można się skarżyć, proszę pana. Nigdy zresztą nie ma rano za wiele roboty.
— To na razie wszystko, panie Wilson. Bardzo bym chciał w możliwie najkrótszym czasie

przekazać panu mój pogląd na tę sprawę. Dziś jest sobota i mam nadzieję, że nim minie
poniedziałek, dojdziemy do ostatecznych wniosków.

— I cóż, Watsonie? — powiedział Holmes, kiedy nasz gość odszedł. — Co sądzisz o tym

wszystkim?

— Nic nie sądzę — odpowiedziałem szczerze. — To bardzo tajemnicza historia.
— Jest zasada — powiedział Holmes — że im bardziej rzecz się wydaje niezwykła, tym

mniej w końcu okazuje się tajemnicza. To te najzwyklejsze, pozbawione cech szczególnych
zbrodnie są naprawdę zagadkowe, tak jak pospolita twarz jest najtrudniejsza do
zidentyfikowania. Ale muszę przyspieszyć tę sprawę.

— A co chcesz zrobić? — zapytałem.
— Zapalić — odpowiedział. — To jest problem na trzy fajki i bardzo cię proszę, nie

odzywaj się do mnie przez pięćdziesiąt minut.

Zwinął się w kłębek na fotelu, podciągając kolana pod swój jastrzębi nos, i znieruchomiał z

przymkniętymi oczyma i czarną fajką wysuniętą jak dziób jakiegoś dziwacznego ptaka.
Doszedłem do wniosku, że zasnął, i sam nawet zacząłem drzemać, kiedy nagle zerwał się z
fotela jak człowiek, który ustalił swój pogląd na sprawę. Położył fajkę na kominku.

— Sarasate gra dziś po południu w St. James Hall — zauważył. — Co myślisz o tym,

Watsonie? Czy twoi pacjenci mogliby ci dać spokój przez kilka godzin?

— Nie ma dzisiaj nic do roboty. Moja praktyka nigdy mnie zanadto nie absorbuje.
— W takim razie włóż kapelusz i chodźmy. Idę przez City i po drodze możemy coś

przekąsić. Zauważyłem, że jest w programie dużo muzyki niemieckiej, która lepiej przypada mi
do gustu niż muzyka włoska czy francuska. Jest wnikliwa, a ja chcę dziś też być wnikliwy.
Chodźmy!

Pojechaliśmy kolejką podziemną aż do Adersgate i krótka przechadzka zaprowadziła nas do

Saxe–Coburg Square, miejsca owego zdumiewającego zdarzenia, o którym dowiedzieliśmy się
dzisiaj rano. Był to nędzny, niewielki placyk. Cztery rzędy brudnych piętrowych domów z
cegły spoglądały na niewielkie, otoczone sztachetami ogrodzenie, gdzie zachwaszczony
trawnik i kilka kępek usychających krzaczków wawrzynu toczyło ciężką walkę z niemożliwym
do zniesienia, zadymionym powietrzem. Trzy pozłacane kule i brązowy szyld na narożnym
domu: „Jabez Wilson”, wypisany białymi literami, ogłaszały miejsce, gdzie nasz
czerwonowłosy klient prowadził swój interes. Sherlock Holmes zatrzymał się i
przekrzywiwszy głowę na bok obejrzał dokładnie to miejsce. Jego oczy lśniły jasno spod
zmrużonych powiek. Poszedł wolno w górę ulicy, później zawrócił, ciągle spoglądając uważnie
na domy. Wreszcie podszedł do lombardu i uderzywszy mocno dwa albo trzy razy laską w
chodnik zbliżył się do drzwi i zapukał. Otworzył je niezwłocznie gładko ogolony młody
człowiek o pogodnym wyrazie twarzy i poprosił nas do środka.

— Dziękuję panu — powiedział Holmes. — Chciałem tylko zapytać, jak można dojść stąd

do Strandu.

— Trzecia ulica na prawo, czwarta na lewo — odpowiedział młody człowiek bez wahania i

zamknął drzwi.

— Bystry chłopak — zauważył Holmes, kiedy odchodziliśmy. — Mani wrażenie, że jeżeli

chodzi o bystrość, to zajmuje czwarte miejsce w Londynie, a jeżeli weźmiemy pod uwagę
śmiałość, to nie wiem, czy nawet nie trzecie. Niejedno już o nim dawniej słyszałem.

— Widocznie pomocnik pana Wilsona zajmuje wiele miejsca w tajemnicy Stowarzyszenia

Czerwonowłosych. Zdaje się, że zapytałeś o drogę tylko po to, by go zobaczyć.

— Nie jego.
— A co?
— Jego spodnie w okolicy kolan.
— I co zobaczyłeś?
— To, czego się spodziewałem.
— A czemu uderzałeś laską — w chodnik?
— Mój drogi doktorze, ten czas jest przeznaczony na obserwację, a nie na rozmowę.

Jesteśmy wywiadowcami w nieprzyjacielskim kraju. Wiemy coś o Saxe–Coburg Square. Teraz
powinniśmy zbadać ścieżki, które leżą poza nim.

Ulica, na którą weszliśmy po opuszczeniu placu Saxe–Coburg, różniła się od niego jak niebo

i ziemia. Była to jedna z głównych arterii miasta, przez którą tłum pieszych i pojazdów
przepływa ku północy i zachodowi. Jezdnia zatarasowana była olbrzymim strumieniem wozów
z towarami, które sunęły podwójnym szeregiem w obie strony, podczas gdy chodniki były aż
czarne od śpieszącego się tłumu przechodniów. Patrząc na rzędy pięknych sklepów i okazałych
przedsiębiorstw handlowych, trudno było zrozumieć, że na tyłach ich jest wyblakły i
zapomniany plac, który przed chwilą opuściliśmy.

— Chciałbym bardzo popatrzeć — powiedział Sherlock zatrzymując się na rogu i

spoglądając wzdłuż ulicy — i zapamiętać kolejność, w jakiej stoją tu domy. Absolutna
znajomość Londynu to mój konik. Najpierw jest Mortimer, potem sklep tytoniowy, mały
sklepik z gazetami, oddział Coburg Bank dla City i Przedmieść, restauracja dla jaroszy i skład
powozów firmy Macfarlan. Na tym kończy się jeden blok. A teraz, doktorze, dokonaliśmy
naszego dzieła i czas już na rozrywki. Mała przekąska i filiżanka kawy, a potem naprzód do
krainy skrzypiec, gdzie wszystko jest słodyczą, wrażliwością i harmonią i gdzie nie ma
żadnych rudych klientów, którzy by nas dręczyli swymi zagadkami.

Mój przyjaciel był entuzjastą muzyki, będąc nie tylko dobrym wykonawcą, ale i

kompozytorem niemałej wartości. Całe popołudnie siedział w loży, pogrążony w zachwycie.
Jego długie palce poruszały się miękko w takt muzyki, podczas gdy łagodnie uśmiechnięta
twarz i rozmarzone oczy były tak bardzo niepodobne do oczu Holmesa — psa gończego,
Holmesa nieugiętego, przenikliwego detektywa, jak tylko można sobie było wyobrazić. W tym
osobliwym człowieku obie strony jego natury wyłaniały się kolejno, a jego niezwykła ścisłość i
przebiegłość okazywały się, jak często obserwowałem, reakcją przeciw poetyckim i
kontemplacyjnym nastrojom, które od czasu do czasu brały w nim górę. Wahadłowy ruch jego
natury przerzucał go z zupełnego rozmarzenia do stanu wrzącej energii i — jak dobrze
wiedziałem — nigdy nie był tak straszliwy jak wówczas, gdy przez długie dni drzemał w fotelu
pomiędzy swymi improwizacjami muzycznymi i starymi książkami. W takich chwilach żądza
pościgu ogarniała go niespodziewanie, a siła rozumowania rozwijała się aż po granice intuicji,
tak dalece, że ci, którzy nie byli przyzwyczajeni do jego metod, spoglądali na niego z ukosa, jak
na człowieka, którego wiedza jest nie z tego świata. Kiedy przyglądałem mu się tego
popołudnia w St. James Hall, tak pogrążonemu w muzyce, poczułem, że złe chwile mogą
nadejść dla tych, których postanowił doścignąć.

— Pragniesz na pewno pójść do domu, doktorze — zauważył, kiedy wychodziliśmy.
— Właściwie wszystko mi jedno.

— A ja mam pewne zajęcie, które zabierze mi kilka godzin. Ta sprawa na Coburg Square

jest poważna.

— Dlaczego poważna?
— Zaplanowane jest morderstwo. Mam jednak wszelkie podstawy, aby przypuszczać, iż

potrafimy na czas temu zapobiec. Ale fakt, że dzisiaj jest sobota, trochę komplikuje
zagadnienie. Będę potrzebował twojej pomocy dziś wieczorem.

— O której godzinie?
— Najlepiej będzie o dziesiątej.
— Zjawię się o tej godzinie na Baker Street.
— Bardzo dobrze. I jeszcze jedno, doktorze! Może być trochę niebezpiecznie, weź więc

łaskawie ze sobą swój wojskowy rewolwer.

Skinął mi dłonią, zakręcił się na pięcie i natychmiast zniknął w tłumie. Myślę, że nie jestem

bardziej tępy niż moi bliźni, ale zawsze przytłacza mnie poczucie własnej głupoty, kiedy mam
do czynienia z Sherlockiem Holmesem. Słyszałem przecież wszystko to, co on usłyszał,
widziałem to, co on zobaczył, a jednak z jego słów wynikało jasno, że zrozumiał dokładnie nie
tylko to, co zaszło, ale także i to, co miało zajść, podczas kiedy dla mnie cała sprawa wciąż
jeszcze była pogmatwana i groteskowa.

Powracając do siebie na Kensington, przemyślałem raz jeszcze wszystko, od zdumiewającej

opowieści rudego przepisywacza Encyclopaedia Britannica aż do wizyty na Coburg Square i
złowróżbnych słów, którymi mój przyjaciel mnie pożegnał. Cóż miała znaczyć ta nocna
wyprawa i dlaczego powinienem być uzbrojony? Gdzie pójdziemy i co będziemy robić?
Wprawdzie Holmes wspomniał, że ten gładkolicy pomocnik lichwiarza jest straszliwym
człowiekiem — człowiekiem zdolnym do wszystkiego. Starałem się sprawę rozwikłać, ale
moje wysiłki okazały się beznadziejne, dałem więc spokój, licząc na to, że noc wszystko
wyjaśni.

Było piętnaście po dziewiątej, kiedy wyruszyłem z domu i rozpocząłem drogę przez Hyde

Park, Oxford Street na Baker Street. Dwie dorożki stały przed bramą, a kiedy minąłem drzwi
wejściowe, usłyszałem gwar ludzkich głosów na górze. Gdy wszedłem do pokoju, zastałem
Holmesa w ożywionej rozmowie z dwoma ludźmi. W jednym z nich rozpoznałem Petera
Jonesa, agenta policji, podczas gdy drugi był wysokim, chudym człowiekiem o smutnej twarzy,
bardzo lśniącym kapeluszu i narzucającym szacunek surducie.

— Ha! Nasza grupa jest w komplecie! — powiedział Holmes zapinając płaszcz i biorąc

szpicrutę z wieszaka. — Watsonie, wydaje mi się, że znasz pana Jonesa ze Scotland Yardu?
Pozwól, że cię przedstawię panu Merryweatherowi, który będzie nam towarzyszył w naszej
nocnej przygodzie.

— Znowu będziemy polować parami, doktorze — powiedział Jones. — Nasz przyjaciel

Holmes wspaniale się nadaje do pościgu. Potrzebuje tylko starego psa, który by mu pomógł
dopaść zwierzynę.

— Mam nadzieję, że zwykła kaczka nie będzie nas oczekiwać na końcu drogi — zauważył

pan Merryweather ponuro.

— Może pan całkowicie zaufać panu Holmesowi, proszę pana — powiedział agent policji z

dumą. — Jego metody są, jeśli nie będzie mi miał za złe tego stwierdzenia, nieco zbyt
teoretyczne i fantastyczne, ale ma on zadatki na detektywa. Nie będzie przesadą, jeżeli powiem,
że raz albo dwa razy, jak na przykład w sprawie zamordowania Sholto i skarbu Agra, był tak
dokładny albo nawet bardziej dokładny w swoich poszukiwaniach niż przedstawiciele prawa.

— No, jeśli pan tak twierdzi, panie Jones, w takim razie wszystko w porządku — powiedział

nieznajomy z szacunkiem. — Muszę jednak przyznać, że żal mi mojej partyjki. Od dwudziestu
siedmiu lat to pierwsza noc sobotnia bez wista.

— Wydaje mi się — powiedział Sherlock Holmes — że dzisiejszej nocy będzie pan grał o

wyższą stawkę, niż się to panu kiedykolwiek zdarzyło. Ręczę, że gra będzie także o wiele

bardziej podniecająca. Dla pana, panie Merryweather, stawką będzie około trzydziestu tysięcy
funtów, a dla ciebie, Jones, będzie to człowiek, którego już od dawna chcesz mieć w swoim
ręku.

— John Clay, morderca, złodziej, rozpruwacz i fałszerz. To młody człowiek, panie

Merryweather, ale jest mistrzem w swoim zawodzie i wolałbym założyć moje bransoletki jemu
niż jakiemukolwiek innemu przestępcy w Londynie. To godny uwagi człowiek ten John Clay.
Jego dziadek był księciem krwi, a on sam uczył się w Eton i Oxfordzie. Umysł ma równie
przebiegły, jak palce, i chociaż napotykamy jego ślady na każdym kroku, nigdy nie wiemy,
gdzie go znaleźć. Jednego tygodnia robi włamanie w Szkocji, a w następnym zbiera w
Kornwalii pieniądze na budowę sierocińca. Jestem na jego tropie od lat i nigdy jeszcze nie
widziałem go na oczy.

— Mam nadzieję przedstawić go panu dziś w nocy. Miałem także jedną czy dwie sprawy

związane z panem Johnem Clayem i zgadzam się, że w swoim zawodzie dzierży on palmę
pierwszeństwa. Ale już dziesiąta minęła i najwyższy czas, żebyśmy wyruszyli. Jeśli wy dwaj
weźmiecie pierwszą dorożkę, Watson i ja pojedziemy za wami drugą.

Podczas tej długiej jazdy Sherlock Holmes nie był zbyt rozmowny; siedział wygodnie

rozparty, nucąc melodie zasłyszane w ciągu popołudnia. Koła turkotały wzdłuż niekończącego
się labiryntu oświetlonych latarniami gazowymi ulic. Wreszcie wjechaliśmy na Farringdon
Street.

— Jesteśmy już niedaleko — zauważył mój przyjaciel. — Merryweather to dyrektor banku i

jest osobiście zainteresowany całą sprawą. Uważałem, że będzie dobrze, jeżeli Jones pojedzie
razem z nami. To nie jest zły chłop, chociaż absolutnie niedołężny w swoim zawodzie. Ma
jednak pewną zasadniczą cnotę. Jest odważny jak buldog i wytrwały jak homar, gdy uchwyci
kogoś swymi kleszczami. Oto jesteśmy, a oni już czekają.

Zajechaliśmy na tę samą zatłoczoną ulicę, na której byliśmy rankiem. Odesłaliśmy dorożki i

pod przewodnictwem pana Merryweathera weszliśmy w wąską przecznicę, a stamtąd w jakieś
boczne drzwiczki, które przed nami otworzył.

Dalej był niewielki korytarz, który kończył się masywną, żelazną bramą. Otworzył ją

również i zeszliśmy kręconymi kamiennymi schodami ku drugiej potężnej bramie. Pan
Merryweather zatrzymał się, by zapalić latarnię, a potem poprowadził nas ciemnym,
pachnącym wilgocią korytarzem. Wreszcie, po otwarciu trzecich drzwi, znaleźliśmy się w
wielkiej piwnicy zawalonej ciężkimi pakami i skrzyniami.

— Nie jesteście nieprzezorni, jeżeli chodzi o włamanie z góry — zauważył Holmes

podnosząc latarnię i rozglądając się.

— Ani z dołu! — powiedział pan Merryweather, uderzając laską w płyty kamienne, które

tworzyły podłogę. — Jak to, przecież to brzmi pusto! — zawołał ze zdumieniem.

— Prosiłbym bardzo, żeby pan spróbował zachowywać się trochę ciszej — powiedział

Holmes ostro. — Już w tej chwili naraził pan powodzenie naszej wyprawy na
niebezpieczeństwo. Czy mogę prosić, żeby pan usiadł na jednej z tych skrzynek i postarał się
nie wtrącać?

Dostojny pan Merryweather z urażoną miną zasiadł na jednej z pak, a Holmes osunął się

tymczasem na kolana i świecąc sobie latarnią zaczął badać za pomocą powiększającego szkła
szpary pomiędzy płytami. Kilka sekund wystarczyło, by go upewnić, gdyż zerwał się na nogi i
wsunął szkło do kieszeni.

— Mamy przed sobą co najmniej godzinę — zauważył. — Nie mogą rozpocząć żadnych

kroków, zanim nasz dobry lichwiarz nie uśnie bezpiecznie w swoim łóżku. Wówczas
natychmiast wezmą się do dzieła, gdyż im prędzej wykonają swoją pracę, tym więcej czasu
pozostanie im na ucieczkę. Jesteśmy w tej chwili, jak się na pewno domyślasz, doktorze, w
podziemiach oddziału jednego z największych banków londyńskich. Pan Merryweather jest

przewodniczącym rady nadzorczej i wytłumaczy ci, dlaczego najbezczelniejsi przestępcy
Londynu interesują się tą piwnicą.

— Chodzi o nasze francuskie złoto — szepnął dyrektor. — Mieliśmy już liczne ostrzeżenia,

że grozi nam włamanie.

— Francuskie złoto?
— Tak. Przed kilku miesiącami zaistniała konieczność wzmocnienia naszych zapasów,

pożyczyliśmy więc trzydzieści tysięcy napoleonów od Banku Francuskiego. Stało się publiczną
tajemnicą, że nie rozpakowaliśmy jeszcze tych pieniędzy i że znajdują się one nadal w naszym
podziemiu. Skrzynka, na której siedzę, zawiera dwa tysiące napoleonów opakowanych w
ołowianą folię. Nasza rezerwa w sztabach jest w tej chwili o wiele większa, niż bywa zwykle
rezerwa przechowywana w jednym oddziale banku, i dyrektorzy mają ciągłe obawy.

— Które są zupełnie uzasadnione — zauważył Holmes. — A teraz przystąpmy do ułożenia

naszych małych planów. Mam wrażenie, że w ciągu godziny sprawy osiągną punkt
kulminacyjny. Tymczasem, panie Merryweather, musimy osłonić latarkę.

— I siedzieć w ciemności?
— Obawiam się, że tak. Przyniosłem w kieszeni talię kart, sądząc, że skoro jesteśmy partie

carree

*

, będzie pan miał swoją partyjkę tak czy inaczej, ale teraz widzę, że przygotowania

nieprzyjaciela posunęły się za daleko. Nie możemy ryzykować obecności światła. A przede
wszystkim musimy ustalić nasze pozycje. To są ludzie odważni i chociaż weźmiemy ich przez
zaskoczenie, mogą nam zrobić krzywdę, jeżeli nic będziemy ostrożni. Ja stanę za tą paką, a wy
ukryjecie się za tymi. W chwili, kiedy ich oświetlę, rzućcie się na nich natychmiast. Jeśli będą
strzelać, Watsonie, nie miej żadnych skrupułów i połóż ich trupem.

Oparłem mój odbezpieczony rewolwer na pokrywie drewnianej skrzyni, za którą

przykucnąłem. Holmes osłonił latarkę i ogarnęła nas ciemność — tak absolutna, jakiej nie
znałem nigdy przedtem. Woń gorącego metalu upewniała nas, że latarka nie zgasła, gotowa w
każdej chwili rozbłysnąć światłem. Dla mnie, z nerwami napiętymi do ostateczności, było coś
przygnębiającego i obezwładniającego w nagłym mroku i w zimnym, wilgotnym powietrzu
podziemia.

— Mają tylko jedną drogę odwrotu — szepnął Holmes. — Przez dom na Coburg Square.

Mam nadzieję, że zrobiłeś to, o co cię prosiłem, Jonesie?

— Jest tam inspektor i dwóch policjantów, którzy czekają przed bramą.
— W takim razie zatkaliśmy wszystkie dziury. A teraz musimy być cicho i czekać.
Jakże dłużył się ten czas! Z moich notatek, które sprawdzałem później, wynika, że minęła

tylko godzina i kwadrans. Ale wydawało mi się, że chyba cała noc już przeszła i zorza błyska
gdzieś wysoko nad nami. Wszystkie mięśnie mi zesztywniały, bo bałem się poruszyć, by
zmienić pozycję. Ale nerwy trwały w najwyższym napięciu, a słuch stał się tak ostry, że nie
tylko słyszałem przyciszone oddechy moich towarzyszy, ale mogłem odróżnić głębszy,
pełniejszy oddech otyłego Jonesa od cienkiego, podobnego do westchnień oddechu dyrektora.
Z miejsca, które zajmowałem, mogłem spoglądać ponad skrzynią w stronę podłogi. Nagle
dostrzegłem błysk światła.

Początkowo była to tylko blada iskierka na kamiennej posadzce. Potem zaczęła się

wydłużać, aż wreszcie stała się żółtą linią i nagle bez żadnego dźwięku ani ostrzeżenia ukazała
się biała, prawie kobieca dłoń, która zaczęła się poruszać pośrodku małego kręgu światła. Przez
minutę albo dłużej palce jej błądziły po podłodze.

Nagle zniknęła równie szybko, jak się ukazała, i znowu ogarnęły nas ciemności, przecięte

jedynie szparką świetlną pomiędzy kamiennymi płytami.

Zniknięcie ręki było jednak tylko chwilowe. Z przeszywającym, zgrzytliwym odgłosem

jeden z szerokich białych kamieni przewrócił się na bok i ukazał kwadratową, ziejącą wyrwę,

*

Partie carree (franc.) — tu: we czwórkę.

przez którą wpłynęło światło latarni. Nad brzegiem wyrwy ukazała się gładka, chłopięca twarz,
która rozejrzała się bystro. Później, oparłszy dłonie po obu stronach otworu, człowiek
podciągnął się aż po pas i oparł kolano na brzegu podłogi. Po chwili stał już przy otworze i
zaczął wciągać na górę małego i gibkiego jak on sam towarzysza o bladej twarzy i bardzo
czerwonych włosach.

— W porządku — szepnął. — Czy masz dłuto i worki? Wielki Boże! Skacz, Archie, skacz!

A ja za tobą!

Sherlock Holmes wyskoczył i chwycił intruza za kołnierz. Drugi dał nurka do piwnicy i

usłyszałem odgłos drącego się sukna, gdy Jones chwycił go za ubranie. Światło błysnęło na
lufie rewolweru, ale szpicruta Holmesa opadła na przegub ręki i rewolwer uderzył o kamienną
posadzkę.

— Nie warto walczyć, Johnie Clay — powiedział Holmes. — Nie masz już żadnych szans.
— I ja to widzę — odpowiedział tamten zimno. — Zdaje się, że mój przyjaciel jest

bezpieczny, chociaż poły jego surduta są w waszych rękach.

— Trzech ludzi czeka na niego przed bramą — powiedział Holmes.
— O, doprawdy! Widać, że załatwiliście całą sprawę dokładnie.
Muszę wam pogratulować.
— A ja panu — odpowiedział Holmes. — Pański pomysł o czerwonowłosych był nowy i

skuteczny.

— Zaraz zobaczysz swego towarzysza — powiedział Jones. — Jest szybszy w nurkowaniu

po dziurach niż ja. Wyciągnij ręce, założę ci obrączki.

— Proszę, abyś nie dotykał mnie swymi plugawymi rękami — mruknął nasz więzień, kiedy

kajdanki zadzwoniły na jego przegubach. — Być może nie wiesz, że mam królewską krew w
żyłach. Tak samo chciałbym, abyś był tak uprzejmy i mówiąc do mnie używał słów „pan” i
„proszę”.

— Dobrze — powiedział Jones. Spojrzał na niego i zachichotał. — W takim razie może pan

będzie łaskaw pomaszerować na górę, gdzie najmiemy powóz, który odwiezie waszą wysokość
do komisariatu.

— Tak jest o wiele lepiej — powiedział John Clay pogodnie. Złożył nam wszystkim niski

ukłon i spokojnie odszedł pod opieką detektywa.

— Doprawdy, panie Holmes — powiedział Merryweather, gdy ruszyliśmy za nimi. — Nie

wiem, czy bank potrafi się panu odwdzięczyć. Nie ma żadnej wątpliwości, że wyśledził pan i
całkowicie udaremnił jeden z najlepiej zorganizowanych zamachów bankowych, o jakich
kiedykolwiek słyszałem.

— Miałem jeden albo dwa własne rachunki do wyrównania z panem Johnem Clayem —

powiedział Holmes. — Miałem także nieco wydatków w związku z tą sprawą; spodziewam się,
że bank je pokryje; ale poza tym doświadczenie, pod wieloma względami niepowtarzalne, jakie
zdobyłem, a także możność usłyszenia historii o Stowarzyszeniu Czerwonowłosych — to dla
mnie największa nagroda.

— Widzisz, Watsonie — zaczął mi tłumaczyć, kiedy wczesnym rankiem siedzieliśmy przy

Baker Street nad szklanką whisky and soda — od pierwszej chwili było dla mnie zupełnie jasne,
że jedynym możliwym celem tej dość fantastycznej historii ogłoszenia i przepisywania
encyklopedii jest usunięcie na kilka godzin dziennie z domu naszego niezbyt przenikliwego
lichwiarza. Była to ciekawa droga załatwienia całej sprawy, ale w rzeczywistości trudno było
wymyślić lepszą. Sposób ten bez wątpienia nasunął wynalazczemu umysłowi Claya kolor
włosów jego wspólnika. Cztery funty tygodniowo były niewątpliwie nieodpartą przynętą, a cóż
znaczyły one dla tych, których stawką były tysiące? Dali ogłoszenie. Jeden łajdak zakłada
tymczasowe biuro, drugi dopinguje Wilsona do starania się o posadę i wspólnymi siłami
uzyskują to, że jest nieobecny w domu każdego ranka. Od chwili, gdy usłyszałem, że pomocnik
najął się do pracy za pół pensji, było dla mnie jasne, że miał powód, aby tak zrobić.

— Ale w jaki sposób zgadłeś, co było tym powodem?
— Gdyby w domu była kobieta, podejrzewałbym najzwyklejszy podstęp. Ale to nie miało

miejsca. Przedsiębiorstwo tego człowieka było niewielkie i w domu nie znajdowało się nic, co
usprawiedliwiałoby takie żmudne przygotowania i tak duże wydatki. W takim razie musiało to
być coś poza domem. Cóż to mogło być? Pomyślałem o upodobaniu, jakie pomocnik
znajdował w fotografii, i o jego znikaniu w piwnicy. Piwnica! Tu był koniec tego splątanego
węzła. Wówczas zacząłem wypytywać o tego tajemniczego pomocnika i stwierdziłem, że mam
do czynienia z jednym z najbardziej zimnokrwistych i śmiałych zbrodniarzy Londynu. Robił
coś w tej piwnicy — coś, co zabierało mu wiele godzin dziennie przez całe miesiące. Raz
jeszcze zadałem sobie pytanie, co to może być? Nie mogłem wymyślić nic innego, tylko że
drążą oni podkop do innego budynku.

Tyle wiedziałem, kiedy poszliśmy obejrzeć miejsce akcji. Zdumiałem się bijąc laską w

trotuar. Sprawdzałem, czy piwnica znajduje się przed domem, czy za nim. Nie było jej przed
domem. Wówczas nacisnąłem dzwonek i tak jak przypuszczałem, pomocnik zjawił się w
drzwiach. Mieliśmy kilka potyczek, ale nigdy nie widzieliśmy się jeszcze na oczy. Zaledwie
spojrzałem na jego twarz. Istotne były dla mnie jego kolana. Sam chyba zauważyłeś, jak
znoszone, pomięte i poplamione ma spodnie. Świadczyły wyraźnie o tych godzinach, kiedy rył
podkop. Ostatnim brakującym ogniwem była odpowiedź na pytanie, gdzie ci ludzie chcą się
podkopać. Obszedłem róg ulicy, zobaczyłem, że Bank dla City i Przedmieść graniczy z domem
naszego przyjaciela, i poczułem, że problem jest rozwiązany. Kiedy odjechałeś po koncercie do
domu, poszedłem do Scotland Yardu i do przewodniczącego rady nadzorczej banku; wynik
widziałeś na własne oczy.

— A jak udało ci się przewidzieć, że spróbują dokonać włamania dzisiejszej nocy? —

zapytałem.

— Kiedy zamknęli biuro stowarzyszenia, był to znak, że nie zależy im już więcej na

nieobecności pana Jabeza Wilsona. Innymi słowy, podkop jest już gotów. Ale jasne było, że
muszą go użyć jak najszybciej, gdyż może zostać odkryty albo sztaby zostaną przewiezione.
Sobota odpowiadała im lepiej niż jakikolwiek inny dzień, gdyż dawała dwie doby na ucieczkę.
Z tych wszystkich przyczyn oczekiwałem ich przybycia dziś w nocy.

— Pięknie to wyrozumowałeś! — zawołałem ze szczerym podziwem.
— Uratowało to mnie od nudy — odpowiedział ziewając. — Niestety, znowu czuję, że mnie

nachodzi! Moje życie upływa na ucieczce przed pospolitością istnienia. Te małe problemy
ułatwiają mi to.

— Jesteś dobroczyńcą rodu ludzkiego — powiedziałem.
Wzruszył ramionami.
— Cóż, może mimo wszystko jest z tego jakiś mały pożytek — mruknął. — L’homme c’est

rien — l’oeuvre c’est tout

*

, jak to napisał Gustaw Flaubert do George Sand.

Przełożył Kazimierz Kwaśniewski

*

IJhotnme c’est rien — l’oeuvre c’est toul (franc.) — człowiek jest niczym, jego dzieło — wszystkim.

S

PRAWA TOŻSAMOŚCI

Mój drogi — powiedział Sherlock Holmes, gdy siedzieliśmy po obu stronach płonącego

kominka w jego mieszkaniu przy Baker Street. — Rzeczywistość jest o wiele dziwniejsza niż
wszystko, co człowiek może wymyślić. Są sprawy, w których prawdziwość trudno uwierzyć,
choć zdarzają się one co dnia. Gdybyśmy mogli wyfrunąć przez okno, wzlecieć ponad to
ogromne miasto, ostrożnie podnieść dachy i spojrzeć na zdumiewające wydarzenia, dziwaczne
zbiegi okoliczności, zwalczające się pragnienia i cudowne łańcuchy zjawisk, splatające się
przez całe pokolenia i prowadzące do najbardziej niesłychanych wyników — uczyniłoby to
całą fantazję ludzką, wraz z jej umownościami i łatwymi do przewidzenia wnioskami, zupełnie
bezwartościową.

— Nie jestem o tym przekonany — odpowiedziałem. — Wypadki, których przebieg podają

nam pisma, są z reguły bardzo zwykłe i pospolite. Z naszych raportów policyjnych bije
naturalizm posunięty do najdalszych granic, a jednak wyniki nie są ani piękne, ani interesujące.

— Konieczny jest pewien zasób zdrowego rozsądku i dokonanie wyboru, jeżeli się chce

uzyskać realistyczny efekt — zauważył Holmes. — A tego właśnie brakuje raportom
policyjnym, w których jest więcej urzędniczych komunałów niż szczegółów, ukazujących
bystremu obserwatorowi sedno sprawy. Nie zapominaj o tym, że nie ma nic bardziej
niezwykłego niż zwykłe zdarzenia.

Uśmiechnąłem się i potrząsnąłem głową.
— Rozumiem, dlaczego tak sądzisz — powiedziałem. — Jasne jest, że ty, który stałeś się

nieoficjalnym doradcą i pomocnikiem wszystkich zatrwożonych ludzi trzech kontynentów,
stykasz się z tym, co dziwne i niecodzienne. Ale… — podniosłem z podłogi poranny dziennik
— spróbujmy to poddać praktycznej próbie. Oto pierwszy z brzegu nagłówek: „Okrucieństwo
względem żony”. Jest tego pół kolumny druku, lecz wiem, nawet bez zaglądania, o co tam
chodzi. Będzie oczywiście druga kobieta, pijaństwo, zniewaga, uderzenie, siniak, współczująca
siostra albo gospodyni. Najprymitywniejszy z pisarzy nie mógłby wymyślić nic bardziej
prymitywnego.

— Przykład, który podałeś, jest jak najbardziej mylny — powiedział Holmes, biorąc gazetę i

rzucając na nią okiem. — Jest to sprawa rozwodowa Dundasów; tak się złożyło, że swego czasu
wyjaśniłem kilka spraw z nią związanych. Mąż był abstynentem, nie istniała żadna inna
kobieta, a skargę złożono dlatego, że pan Dundas nałogowo zajmował się ciskaniem własnych
sztucznych zębów we własną żonę. Robił to po zakończeniu każdego posiłku. Musisz chyba
przyznać, że tego rodzaju poczynania nie przyjdą łatwo na myśl przeciętnemu
powieściopisarzowi. Lepiej będzie, jeżeli weźmiesz niuch tabaki, doktorze, i przyznasz, że
pokonałem cię za pomocą przykładu, który sam wybrałeś.

Wyciągnął ku mnie tabakierę zrobioną ze starego złota i ozdobioną pośrodku wieczka

wielkim ametystem. Wspaniałość jej tak bardzo kłóciła się z prostym obejściem właściciela i
jego skromnym trybem życia, że nie mogłem powstrzymać się od zwrócenia mu na to uwagi.

— Ach — odparł. — Zapomniałem o tym, że nie widzieliśmy się już od kilku tygodni. Jest

to upominek od króla Czech, ofiarowany za moją pomoc w sprawie fotografii Ireny Adler.

— A pierścień? — zapytałem, spoglądając na piękny brylant, który lśnił na jego palcu.
— To otrzymałem od panującej rodziny holenderskiej, lecz sprawa, w której oddałem im

usługi, jest tak delikatnej natury, że nie mogę jej powierzyć nawet tobie, chociaż byłeś tak
uprzejmy i opisałeś kilka moich niewielkich problemów.

— A czy masz w tej chwili jakąś nową sprawę? — zapytałem z ciekawością.
— Dziesięć albo dwanaście, ale żadna z nich nie przedstawia nic godnego uwagi. Są ważne,

ale nie są ciekawe. Dochodzę do wniosku, że właśnie w błahych sprawach istnieje największe
pole do obserwacji i szybkiej analizy przyczyn, która tak umila dochodzenie. Poważniejsze

zbrodnie są prostsze, gdyż z reguły im większe przestępstwo, tym bardziej rzucająca się w oczy
przyczyna. W żadnej z moich ostatnich spraw nie ma nic interesującego, poza jednym zawiłym
wypadkiem, o którym doniesiono mi z Marsylii. Ale bardzo możliwe, że za chwilę zdarzy się
coś ciekawszego, gdyż musiałbym się chyba bardzo mylić, gdyby to nie był jeden z moich
klientów.

Zerwał się z krzesła i stanął pomiędzy rozsuniętymi storami okna, spoglądając z góry na

posępną i szarą ulicę londyńską. Wyjrzałem spoza jego ramienia i zauważyłem, że na chodniku
po przeciwnej stronie jezdni stoi wysoka kobieta w ciężkim futrzanym boa owiniętym wokół
szyi i w kokieteryjnie zsuniętym na ucho kapeluszu o szerokim rondzie z dużym czerwonym
piórem. Spod tej ogromnej przyłbicy kobieta rzucała ku naszym oknom nerwowe i pełne
wahania spojrzenia, a palce jej bawiły się niespokojnie zapięciem rękawiczek. Nie mogąc się
widocznie zdecydować wykonywała jakieś dziwne ruchy. Wreszcie, jak nurek skaczący z
brzegu do wody, rzuciła się przez jezdnię i usłyszeliśmy ostry dźwięk dzwonka.

— Widziałem już nieraz takie objawy — powiedział Holmes, cisnąwszy papieros w ogień.

— Wahanie się przed wejściem zawsze oznacza affaire du coeur

*

. Chciałaby zasięgnąć rady,

ale obawia się, czy sprawa nie jest za delikatna, by ją komukolwiek powierzać. Lecz nawet i w
tych drobiazgach notujemy różnice. Kiedy kobieta czuje się poważnie skrzywdzona przez
mężczyznę, wówczas nie waha się i rezultatem tego jest zerwany drut naszego dzwonka. W tym
wypadku możemy przyjąć, że chodzi o sprawę miłosną, ale dziewczyna jest nie tyle rozżalona,
co zakłopotana albo zasmucona. Lecz oto nadchodzi we własnej osobie, aby rozwiać nasze
wątpliwości.

Rozległo się pukanie do drzwi, a w chwilę potem wszedł chłopiec do posług, zapowiadając

pannę Mary Sutherland, która jednocześnie ukazała się za jego drobną, czarną figurką jak
wielki statek handlowy, płynący pod pełnymi żaglami za maleńką łódeczką pilota. Sherlock
Holmes powitał ją z charakterystyczną dla niego dobroduszną uprzejmością. Zamknąwszy
drzwi i wskazując jej ruchem głowy fotel, zlustrował ją drobiazgowym, ale równocześnie
roztargnionym spojrzeniem, które także należało do jego właściwości.

— Czy nie znajduje pani — powiedział — że przy pani krótkim wzroku zbyt częste pisanie

na maszynie jest nieco uciążliwe?

— Początkowo tak było — odparła — ale teraz bez patrzenia wiem, gdzie są litery.
Nagle, zdając sobie sprawę z pełnego znaczenia jego słów, zrobiła gwałtowny ruch i

spojrzała na niego z lękiem. Na jej szerokiej, dobrodusznej twarzy odbiło się zdumienie.

— Pan musiał słyszeć o mnie, panie Holmes! — zawołała. — Inaczej nie mógłby pan o tym

wiedzieć!

— Mniejsza z tym — powiedział Holmes śmiejąc się. — To mój zawód wiedzieć różne

rzeczy. Może po prostu nauczyłem się widzieć to, czego inni nie dostrzegają. Gdyby tak nie
było, po cóż by pani przychodziła do mnie po radę?

— Przychodzę do pana, bo słyszałam o panu od pani Etherege, której męża odnalazł pan tak

łatwo, kiedy policja i wszyscy orzekli, że nie żyje. Och, panie Holmes, tak bardzo bym chciała,
żeby pan mógł zrobić to samo dla mnie. Nie jestem bogata, ale mam sto funtów rocznie, oprócz
tego, co dorabiam pisaniem na maszynie. Oddałabym wszystko, żeby wiedzieć, co się stało z
panem Hosmerem Angel.

— Dlaczego przybiegła pani po radę tak nagle i w takim pośpiechu? — zapytał Sherlock

Holmes, wznosząc oczy ku górze i stykając dłonie koniuszkami palców.

Nieco bezmyślna twarz panny Mary Sutherland znowu nabrała spłoszonego wyrazu.
— Tak, rzeczywiście wybiegłam z domu — powiedziała — bo zezłościło mnie, że pan

Windibank, to znaczy mój ojciec, tak łatwo przeszedł nad tym do porządku dziennego. Nie
chciał pójść na policję i nie chciał iść do pana. W końcu, kiedy nie chciał nic zrobić i ciągle

*

Affaire du coeur (franc.) — sprawa sercowa.

gadał, że nic złego się nie stało, wściekłam się, narzuciłam byle co na siebie i pobiegłam prosto
do pana.

— Pani ojciec? — powiedział Holmes — to chyba ojczym, jeżeli nazwiska macie różne?
— Tak, mój ojczym. Nazywam go ojcem, chociaż to brzmi śmiesznie, bo jest ode mnie

starszy tylko o pięć lat i dwa miesiące.

— A czy matka pani żyje?
— O tak, mama żyje i dobrze się miewa. Nie byłam zadowolona, kiedy wyszła po raz drugi

za mąż tak prędko po śmierci tatusia, i to za człowieka, który jest o piętnaście lat młodszy od
niej… Tatuś był blacharzem przy Tottenham Court Road i zostawił dobrze prosperujący
warsztat. Mama prowadziła ten warsztat z majstrem, panem Hardy, ale kiedy pojawił się pan
Windibank, namówił ją, żeby sprzedała interes, bo uważał się za coś lepszego będąc
komiwojażerem składu win. Dostali cztery tysiące siedemset odstępnego, co nie było nawet
połową tego, ile by dostał tatuś, gdyby jeszcze żył.

Sądziłem, że Sherlock Holmes zacznie się niecierpliwić tym bezładnym i zagmatwanym

opowiadaniem, ale przeciwnie, słuchał w najwyższym skupieniu.

— Czy niewielki dochód pani pochodzi właśnie z tego źródła? — zapytał.
— Och, nie, proszę pana. To zupełnie inna sprawa. Pozostawił mi go mój wujek Ned z

Auckland. Są to nowozelandzkie akcje i dają 4

1

/

2

procenta. Kapitał wynosi dwa tysiące pięćset

funtów, ale mogę korzystać tylko z procentów.

— Niezwykle mnie to interesuje — powiedział Holmes. — Ponieważ otrzymuje pani tak

znaczną sumę jak sto funtów rocznie, prócz tego, co pani zarabia dodatkowo, więc
niewątpliwie podróżuje pani trochę i żyje dosyć wygodnie. Wydaje mi się, że samotna dama
może dostatnio żyć z dochodu wynoszącego nawet sześćdziesiąt funtów.

— Wystarczyłoby mi nawet znacznie mniej, ale musi pan zrozumieć, że jak długo pozostaję

w domu, nie chcę być ciężarem, więc oni dysponują tymi pieniędzmi. Oczywiście do czasu. Na
początku każdego kwartału pan Windibank podejmuje procenty od mojego kapitału i oddaje
mamie, a ja zadowalam się tym, co zarobię pisaniem na maszynie. Wystarcza mi to w
zupełności. Dostaję dwa pensy za stronę, a często piszę nawet piętnaście albo dwadzieścia stron
dziennie.

— Wyjaśniła mi pani swoją sytuację bardzo dokładnie — powiedział Holmes. — To jest

mój przyjaciel, pan Watson, wobec którego może pani mówić tak otwarcie jak wobec mnie. A
teraz może będzie pani tak uprzejma i opowie nam, co łączyło panią z panem Angel.

Rumieniec przeleciał przez twarz panny Sutherland, a palce jej zaczęły nerwowo skubać

brzeg żakietu.

— Spotkałam go po raz pierwszy na balu instalatorów gazowni. Zawsze przysyłali

zaproszenia tatusiowi, a teraz przypomnieli sobie o nas i wysłali je do mamy. Pan Windibank
nie życzył sobie, żebyśmy poszły. Nigdy nie życzy sobie, żebyśmy gdziekolwiek szły. Jest
wściekły nawet wtedy, kiedy chcę pójść na wieczorek do szkółki niedzielnej. Ale tym razem
zdecydowałam, że pójdę, bo w końcu jakim prawem mi zabrania? Powiedział, że to nie jest
odpowiednie towarzystwo dla nas, a tymczasem mieli tam być wszyscy przyjaciele tatusia.
Powiedział poza tym, że nie mam stosownego stroju, a miałam przecież purpurową aksamitną
suknię, której jeszcze nigdy nie wyjęłam nawet z szafy. Wreszcie kiedy nic już nie mógł
zdziałać, wyjechał do Francji w interesach firmy, a mama i ja poszłyśmy z panem Hardym,
który był kiedyś kierownikiem w warsztacie ojca. I tam właśnie spotkałam pana Hosmera
Angel.

— Gdy pan Windibank powrócił z Francji — powiedział Holmes — był chyba bardzo

niezadowolony, że poszła pani jednak na ten bal.

— Nie, zachował się bardzo dobrze. Pamiętam, że roześmiał się, wzruszył ramionami i

powiedział, że nie ma sensu zabraniać czegokolwiek kobiecie, bo ona i tak postawi na swoim.

— Rozumiem. Więc na tym balu instalatorów spotkała pani dżentelmena nazwiskiem

Hosmer Angel.

— Tak, proszę pana. Spotkałam go tego wieczoru. A na drugi dzień złożył nam wizytę, żeby

upewnić się, czy doszłyśmy bezpiecznie do domu. Potem spotkałyśmy go, to znaczy ja
spotkałam go jeszcze dwa razy na przechadzce. Ale potem ojciec wrócił i pan Hosmer Angel
nie mógł już więcej przychodzić do naszego domu.

— Nie mógł?
— Widzi pan, ojciec nie lubi przyjmować gości i zawsze powtarza, że kobieta powinna

szukać szczęścia w swoim kółku rodzinnym. Aleja powiedziałam mamie, że kobieta musi
przede wszystkim mieć swoje kółko rodzinne, a ja jeszcze nie mam.

— A cóż na to pan Hosmer Angel? Czy nie próbował zobaczyć się z panią?
— Tak. Następnego tygodnia ojciec miał znowu wyjechać do Francji i Hosmer napisał do

mnie, że lepiej i bezpieczniej będzie, jeżeli nie będziemy się widywać aż do dnia jego wyjazdu.
Tymczasem mogliśmy jeszcze pisać do siebie… On pisywał do mnie codziennie.
Wyjmowałam listy ze skrzynki bardzo rano, więc ojciec o niczym się nie dowiedział.

— Czy już wtedy była pani zaręczona z tym panem?
— Tak, proszę pana. Zaręczyliśmy się po pierwszej przechadzce. Hosmer, to znaczy pan

Angel, był kasjerem w przedsiębiorstwie przy Leadenhall Street i…

— W jakim przedsiębiorstwie?
— To jest najgorsze, panie Holmes. Wiem tylko tyle, że była to Leadenhall Street.
— Więc jak adresowała pani swoje listy?
— Do urzędu pocztowego przy Leadenhall Street na poste restante. Mówił, że gdybym je

adresowała do biura, inni urzędnicy zaczęliby go wyśmiewać, że dostaje listy od damy.
Powiedziałam, że w takim razie mogę je pisać na maszynie, tak samo jak on pisał swoje listy do
mnie. Ale nie zgodził się. Kiedy widział list pisany moją ręką, czuł, że słowa pochodzą ode
mnie. A gdyby były pisane na maszynie, czułby, że maszyna nas dzieli. To powinno panu
powiedzieć, panie Holmes, jak bardzo byłam mu bliska i jak umiał myśleć o tych drobnych
sprawach.

— To bardzo słuszne — powiedział Holmes. — Już od dłuższego czasu twierdzę, że te

drobne sprawy są nieskończenie ważniejsze niż duże. Czy przypomina pani sobie jeszcze jakieś
szczegóły z zachowania pana Hosmera Angel?

— Był człowiekiem bardzo nieśmiałym, panie Holmes. Wolał przechadzać się ze mną

wieczorami niż przy dziennym świetle, bo nie chciał się rzucać ludziom w oczy. Był bardzo
skromny i dobrze wychowany. Nawet głos miał łagodny. Przechodził w młodości zapalenie
krtani i migdałków. Od tego czasu miał słabe gardło i mówił prawie szeptem. Zawsze był
ubrany schludnie i prosto, ale wzrok miał słaby — tak jak ja — i musiał nosić przyciemnione
szkła.

— Tak. I cóż się stało, kiedy pan Windibank, ojczym pani, wyjechał do Francji?
— Pan Hosmer Angel znów przyszedł do nas i oświadczył, że powinniśmy wziąć ślub,

zanim ojciec wróci. Był śmiertelnie poważny i zmusił mnie, żebym przysięgła z ręką na Biblii,
że cokolwiek się stanie, zawsze będę mu wierna. Mama powiedziała, że każąc mi przysięgać
miał zupełną rację i że jest to oznaka jego wielkiej miłości. Mama była po jego stronie od
pierwszej chwili i nawet więcej go chyba lubiła niż ja. Potem, kiedy zaczęli oboje mówić o
ślubie przed upływem tygodnia, zapytałam, co zrobimy, kiedy ojciec się dowie. Ale
powiedzieli, że nie trzeba nawet myśleć o ojcu. Powie mu się, kiedy będzie już po wszystkim, a
mama podjęła się nawet go ułagodzić. Nie bardzo mi się to podobało, panie Holmes. Wydawało
mi się zabawne, że mam go prosić o pozwolenie, kiedy jest tylko o parę lat starszy ode mnie.
Ale nie chciałam niczego ukrywać. Napisałam więc do ojca, do Bordeaux, gdzie firma ma
swoją francuską filię. Ale list powrócił do mnie tego samego ranka, kiedy miał się odbyć ślub.

— Rozminął się z nim?

— Tak. Bo ojciec wyruszył do Anglii na chwilę przed jego nadejściem.
— Ha! Oto nieszczęśliwy zbieg okoliczności. A pani ślub został wyznaczony na piątek. Czy

miał się odbyć w kościele?

— Tak, proszę pana, ale bardzo skromnie. Miał się odbyć w kościele Zbawiciela niedaleko

King’s Cross, a później mieliśmy pójść na śniadanie do hotelu St. Pancras. Hosmer przyjechał
po nas dorożką, ale ponieważ było nas dwie, ulokował w niej nas obie, a dla siebie wziął kryty
powozik, który był jedynym wehikułem, jaki stał w tej chwili na ulicy. Dojechałyśmy do
kościoła pierwsze, a kiedy powozik dogonił nas i zatrzymał się, czekałyśmy, aż Hosmer
wysiądzie. Ale nie wysiadł. Dorożkarz zszedł z kozła i zajrzał. Nikogo nie było w środku!
Dorożkarz powiedział, że nie może sobie nawet wyobrazić, co się z nim stało, bo na własne
oczy widział go, jak wsiadał. To było w zeszły piątek, panie Holmes, i od tego czasu nie
widziałam ani nie słyszałam nic, co mogłoby rzucić jakieś światło na tę całą sprawę.

— Wydaje mi się, że została pani bezwstydnie potraktowana — powiedział Holmes.
— Och, nie, proszę pana! On był za dobry, za łagodny, żeby mnie tak porzucić. Jak to,

przecież przez cały ranek mówił mi, że cokolwiek się stanie, mam być mu wierna, i to nawet
wtedy, jeżeli stanie się coś zupełnie nieprzewidzianego, co nas rozdzieli. Powinnam zawsze
pamiętać, że obiecałam mu całą siebie i że zgłosi się po mnie prędzej czy później. Takie
przemówienie w dzień ślubu wydało mi się trochę dziwne, ale po tym, co się stało, jego słowa
nabrały znaczenia.

— Na pewno nabrały. Więc w pani przekonaniu spotkała go jakaś nieprzewidziana

tragiczna przygoda?

— Tak, proszę pana. Myślę, że przewidywał jakieś niebezpieczeństwo, inaczej nie mówiłby

tak. A później stało się to, co przewidywał.

— Ale nie wyobraża sobie pani nawet, co się mogło stać?
— Nie.
— Jeszcze jedno pytanie. Jak matka pani przyjęła to zdarzenie?
— Była bardzo zła i powiedziała, że nigdy więcej nie chce już o tym słyszeć.
— A pani ojczym? Czy powiedziała mu pani?
— Tak. Przypuszcza tak jak ja, że coś się musiało stać i że prędzej czy później będę miała

wiadomość od Hosmera. Po co miałby zaprosić mnie pod drzwi kościoła i tam zostawić?
Gdyby pożyczył ode mnie pieniądze albo gdyby ożenił się ze mną i przepisał moje pieniądze na
siebie, wtedy byłoby to zrozumiałe. Ale Hosmer był bardzo niezależny i nigdy nie wspominał
nawet o moich pieniądzach. A przecież coś się musiało stać? I dlatego nie napisał do mnie
później. Och, jestem na wpół oszalała, kiedy myślę o tym! Nie mogę oka zmrużyć po nocach.

Wyciągnęła z mufki maleńką chusteczkę i zaczęła łkać, zakrywając nią usta.
— Zajmę się pani sprawą — powiedział Holmes wstając — i nie wątpię, że osiągniemy jakiś

ostateczny wynik. Niech pani przerzuci cały ciężar tej zagadki na mnie i nic zamęcza się
więcej. A nade wszystko niech pani postara się, aby pan Hosmer Angel zniknął z pani pamięci,
tak jak zniknął z pani życia.

— Więc myśli pan, że go już nigdy nie zobaczę?
— Obawiam się, że nie.
— Ale co się z nim stało?
— To już niech pani mnie pozostawi. Chciałbym od pani otrzymać dokładny opis jego

osoby i wszystkie listy, które może pani zebrać.

— Zeszłej soboty dałam ogłoszenie o jego zniknięciu w „Chronicle”. Mam je tu. A to są

cztery listy od niego.

— Dziękuję pani. A jaki jest pani adres?
— Lyon Place 31, Camberwell.
— O ile sobie przypominam, adresu pana Angel nigdy pani nie miała. A gdzie pracuje pani

ojciec?

— Jest komiwojażerem dla Westhouse & Markbank, wielkich importerów czerwonych win

francuskich. Firma znajduje się przy Frenchurch Street.

— Dziękuję. Wyjaśniła mi pani wszystko. Proszę pozostawić te papiery tutaj i pamiętać o

radzie, którą pani dałem. Niech całe to wydarzenie stanie się zapieczętowaną księgą, nie może
ono zaważyć na dalszym pani życiu.

— Pan jest bardzo dobry, panie Holmes, ale nie mogę tak zrobić. Będę wierna Hosmerowi.

Będę na niego czekać.

Mimo dziwacznego kapelusza i bezmyślnej twarzy naszego gościa było w jej prostej wierze

coś szlachetnego, co zmuszało do szacunku. Położyła listy wraz z ogłoszeniem na stole i
odeszła, obiecując, że powróci, gdy tylko zajdzie potrzeba.

Sherlock Holmes przez kilka minut siedział w milczeniu, stykając dłonie koniuszkami

palców. Nogi wyciągnął przed siebie, a w; rok jego błądził po suficie. Wreszcie wziął z półki
starą, zatłuszczoną glinianą fajkę, która była jego najlepszym doradcą. Zapaliwszy ją, opadł na
fotel z wyrazem nieskończonej ospałości w twarzy, otoczony gęstą, niebieską chmurą dymu.

— Bardzo ciekawe studium ta dziewuszka — zauważył. — Wydaje mi się, że jest o wiele

bardziej interesująca niż ta jej sprawa, która nawiasem mówiąc jest banalna. Jeżeli zajrzysz do
mego spisu, znajdziesz podobny wypadek w Andover w roku 1877, a coś podobnego zdarzyło
się przed dwunastu miesiącami w Hadze. Ale chociaż pomysł jest bardzo stary, lecz kilka
szczegółów było nowych. Najciekawsza jest sama dziewczyna.

— Wydaje mi się, że odgadłeś w niej wiele rzeczy, które dla mnie były zupełnie

niewidoczne — powiedziałem.

— Nie niewidoczne, ale przeoczone, Watsonie. Nie wiedziałeś, gdzie patrzeć, więc

opuściłeś to wszystko, co było ważne. Nigdy nie mogę cię nauczyć, abyś zwracał baczną uwagę
na rękawy i paznokcie albo wyciągał wnioski ze sposobu wiązania sznurowadeł. Co możesz
powiedzieć o tej kobiecie?

— Ubrana była w piaskowego koloru kapelusz z dużym rondem i ceglastoczerwonym

piórem. Żakiet miała czarny i obszyty czarnymi paciorkami, suknię brązową, chyba trochę
ciemniejszego koloru niż kolor kawy, i obszytą czerwonym pluszem wokół szyi i rękawów,
rękawiczki szare i przetarte na prawym wskazującym palcu. Bucików nie zauważyłem. Miała
małe, wiszące, okrągłe kolczyki ze złota i sprawiała ogólne wrażenie osoby dość zamożnej w
wulgarnym znaczeniu tego słowa.

Sherlock Holmes cicho klasnął w ręce i zachichotał.
— Słowo daję, Watsonie robisz wspaniałe postępy. Rzeczywiście, zaobserwowałeś to

znakomicie. Wprawdzie opuściłeś wszystko, co ma jakiekolwiek znaczenie, ale nauczyłeś się
metodycznego patrzenia i masz z dobre oko do chwytania barw. Nigdy nie wierz ogólnemu
wrażeniu, mój stary, ale koncentruj się na szczegółach. Moje pierwsze spojrzenie pada zawsze
na kobiece rękawy. Jak zauważyłeś, ta kobieta miała rękawy obszyte pluszem, który
najbardziej ze wszystkich materiałów zachowuje ślady. Podwójna linia biegnąca nieco ponad
przegubem w miejscu, gdzie stenotypistka dotyka stołu, była bardzo pięknie zaznaczona.
Ręczna maszyna do szycia pozostawia takie same znaki, ale nie przez środek, jak było w tym
wypadku, tylko na lewej ręce, i to z tej strony, która jest odległa od kciuka. Potem spojrzałem
na jej twarz i zauważyłem z obu stron nosa wgłębienie po pince–nez. Stąd prosty wniosek,
który ją tak zdziwił, że ma krótki wzrok i pisze na maszynie.

— Przyznam, że też się zdziwiłem.
— Ależ to było chyba zupełnie jasne. Później zdumiałem się, gdy spojrzawszy w dół,

zauważyłem, że buciki na jej nogach są różne, chociaż bardzo podobne. Jeden z nich miał przód
ozdobiony wzorkiem, a drugi był zupełnie gładki. Poza tym jeden był zapięty tylko na dwa
dolne guziki spośród pięciu, a drugi — na pierwszy, trzeci i piąty guzik. Oczywiście skoro
młoda dama, skądinąd schludnie ubrana, wychodzi z domu w dwóch różnych, nie dopiętych
bucikach, nietrudny jest wniosek, że działa w wielkim pośpiechu.

— Co jeszcze? — zapytałem, zaciekawiony jak zwykle ostrością rozumowania mego

przyjaciela.

— Mimochodem zauważyłem, że ubrawszy się do wyjścia na chwilę przed opuszczeniem

domu, napisała kartkę; zwróciłeś uwagę, że prawa jej rękawiczka miała rozdarty palec, ale nie
dostrzegłeś, że i palec, i rękawiczka były powalane fioletowym atramentem. Pisała w
pośpiechu i za głęboko zanurzała pióro w kałamarzu. Musiało to być dzisiejszego ranka, bo w
przeciwnym wypadku ślad na palcu nie byłby tak wyraźny. To wszystko jest zajmujące,
chociaż cokolwiek elementarne. Ale musimy powrócić do naszej pracy, Watsonie. Bądź łaskaw
i przeczytaj mi rysopis pana Hosmera Angel, zamieszczony w ogłoszeniu.

Uniosłem ku światłu mały zadrukowany kawałek papieru. Ogłoszenie brzmiało:
„Rankiem dnia 14 zaginął dżentelmen o nazwisku Hosmer Angel. Wzrost około 5 stóp 7

cali. Budowa ciała mocna, cera ziemista, czarne włosy, niewielka łysina pośrodku głowy, gęste
bokobrody i wąsy, przyciemnione okulary, nieco niewyraźna wymowa. Kiedy go ostatni raz
widziano, ubrany był w czarny żakiet frakowy, czarną jedwabną kamizelkę ozdobioną złotym
łańcuszkiem, szare tweedowe spodnie i brązowe getry na bucikach z miękkiej skóry. Wiadomo,
że był zatrudniony w biurze przy ulicy Leadenhall. Ktokolwiek dostarczy etc…

— To wystarczy — powiedział Holmes. — Jeżeli chodzi o listy… — spojrzał na nie — to są

one bardzo zwyczajne. Nie dają żadnej wskazówki o panu Hosmerze Angel, poza tym, że raz
cytuje Balzaka. Ale istnieje jeden ciekawy punkt, który na pewno cię uderzy.

— Są napisane na maszynie — zauważyłem.
— Nie tylko to. Podpisuje się też na maszynie. Spójrz na te czyściuteńkie „Hosmer Angel” u

spodu. Jest data, jak widzisz, ale nie ma żadnego adresu poza nazwą ulicy, co raczej niewiele
mówi. Punkt dotyczący podpisu jest bardzo ciekawy, a właściwie decydujący.

— O czym?
— Mój drogi, czy naprawdę nie dostrzegasz, jak bardzo ciąży to nad całą sprawą?
— Nie mogę powiedzieć, że dostrzegam; chyba że miałby zamiar wyrzec się tego podpisu,

w wypadku, gdyby go oskarżono o złamanie obietnicy małżeńskiej.

— Nie. Nie o to chodzi. Ale tak czy inaczej, napiszę dwa listy, które wyjaśnią tę sprawę.

Jeden zaadresuję do pewnego przedsiębiorstwa w City, a drugi otrzyma ojczym tej młodej
damy, pan Windibank. Zapytam go, czy mógłby się tu spotkać z nami o szóstej wieczór? A
teraz, doktorze, ponieważ nie możemy uczynić nic więcej do chwili, kiedy przyjdzie
odpowiedź na te listy, musimy aż do tego czasu odłożyć naszą małą zagadkę na półkę.

Miałem wiele powodów, by wierzyć w lotność rozumowania mojego przyjaciela i

niezwykłą energię jego działania. Byłem więc przekonany — widząc, jak lekko traktuje tę
osobliwą tajemnicę — że stoi na pewnym gruncie. Dotychczas raz tylko byłem świadkiem jego
niepowodzenia. Stało się to, gdy rozwiązywał sprawę króla czeskiego i fotografii Ireny Adler.
Ale kiedy pomyślałem o niesamowitej zagadce Znaku Czterech i niezwykłych okoliczności
związanych ze Studium w szkarłacie, doszedłem do wniosku, że zagadnienie, którego by nie
mógł rozwikłać, musiałoby być naprawdę zdumiewające.

Pozostawiłem go więc — wciąż jeszcze pykającego swoją czarną glinianą fajkę — w

przekonaniu, że gdy powrócę następnego wieczoru, będzie miał w ręku wszystkie wątki, które
doprowadzą nas do odkrycia tożsamości zaginionego oblubieńca panny Sutherland.

Bardzo poważny przypadek natury zawodowej zajął moją uwagę w tym czasie i w ciągu

następnego dnia byłem zajęty przy łożu cierpiącego człowieka. Niewiele brakowało do szóstej,
kiedy wreszcie uwolniłem się i wskoczywszy do dorożki pojechałem na Baker Street. Byłem
przerażony aa — myśl, że przybędę za późno, by asystować przy denouement

*

tej małej

tajemnicy. Tymczasem znalazłem Sherlocka Holmesa samego, pogrążonego w półśnie.
Siedział zwinięty w kłębek w zagłębieniu fotela. Potężna armia butelek i probówek, woniejąca

*

Denouement (franc.) — rozwiązanie.

ostro kwasem solnym, powiedziała mi od razu, że spędził dzień na swoich ulubionych
doświadczeniach chemicznych.

— Czy rozwiązałeś zagadnienie? — zapytałem wchodząc.
— Tak. To był dwusiarczan barytu.
— Nie, nie to! Tajemnicę! — zawołałem.
— Och, o to ci chodzi. Myślałem o solach, nad którymi pracowałem. Nigdy nie było żadnej

tajemnicy w tamtej sprawie, chociaż jak ci już wczoraj wspomniałem, kilka szczegółów budzi
zainteresowanie. Jedyną wadą tego wszystkiego jest fakt, że nie ma żadnego prawa, które by
mogło ukarać tego łajdaka.

— Ale kim on jest i jaki miał cel w porzuceniu panny Sutherland?
Ledwie wymówiłem to pytanie, a Sherlock Holmes nie zdążył jeszcze otworzyć ust, by

odpowiedzieć, usłyszeliśmy ciężkie kroki na korytarzu i pukanie do drzwi.

— To pan Windibank, ojczym dziewczyny — powiedział Holmes. — Odpisał mi,

zapewniając, że będzie tu o szóstej. Proszę wejść!

Wchodzący był człowiekiem w wieku około lat trzydziestu, średniego wzrostu, dobrze

zbudowanym, gładko ogolonym, o ziemistej cerze, o uprzejmym, a nawet przypochlebnym
zachowaniu i ostrych, przenikliwych szarych oczach. Kolejno obrzucił nas obu pytającym
spojrzeniem, położył swój lśniący cylinder na konsolce i z lekkim ukłonem opadł na znajdujące
się w pobliżu krzesło.

— Dobry wieczór, panie Windibank — powiedział Holmes. — Sądzę, że list, w którym

zgadza się pan na to spotkanie, pochodzi od pana?

— Oczywiście, proszę pana. Obawiam się, że przyszedłem z małym opóźnieniem, ale

niestety nie jestem panem swojego czasu. Bardzo żałuję, że panna Sutherland trudziła panów tą
sprawą, gdyż sądzę, że tego rodzaju bielizny nie należy prać poza domem. Przyszła tu
absolutnie wbrew mojemu życzeniu. Ale jest to bardzo nieobliczalna i impulsywna
dziewczyna, jak panowie zapewne sami zauważyli. Niełatwo ją powstrzymać, kiedy coś
postanowi. Oczywiście nie jestem wam tak bardzo przeciwny, gdyż nie należycie do policji, ale
nie jest przyjemnie, kiedy tego rodzaju nieszczęście rodzinne zostaje szeroko rozgłoszone.
Poza tym uważam to za niepotrzebny wydatek, bo przecież nie ma żadnych danych na to,
abyście mogli odnaleźć tego Hosmera Angel.

— Przeciwnie — powiedział Holmes cicho. — Mam wszelkie powody, by przypuszczać, że

uda mi się wykryć pana Hosmera Angel.

Pan Windibank poderwał się gwałtownie i upuścił rękawiczki.
— Bardzo się cieszę — powiedział.
— Zdumiewająca rzecz — zauważył Holmes — że pismo maszynowe ma w rzeczywistości

tyle samo cech indywidualnych co rękopis. Nie ma dwóch maszyn, które pisałyby jednakowo.
Jeżeli oczywiście nie są zupełnie nowe. Niektóre litery niszczą się prędzej niż inne, niektóre
zużywają się tylko z jednej strony. Niech pan zwróci uwagę na to, że w pańskim liście
wszystkie litery „e” są trochę zamazane, a „r” mają mały defekt w ogonku. Jest jeszcze
czternaście innych miejsc charakterystycznych, ale te dwa najbardziej rzucają się w oczy.

— Wszystkie listy w naszym przedsiębiorstwie pisze się na maszynie, więc niewątpliwie

musi być trochę zużyta — odpowiedział nasz gość, spoglądając bystro na Holmesa swymi
małymi, jasnymi oczkami.

— A teraz pokażę panu coś, co jest naprawdę ciekawym studium, panie Windibank —

ciągnął dalej Holmes. — Myślę o napisaniu w najbliższym czasie jeszcze jednej małej
monografii, tym razem o maszynie do pisania i jej powiązaniach ze światem zbrodni. Jest to
temat, któremu poświęciłem nieco uwagi. Mam tu cztery listy, które zostały wysłane przez
zaginionego człowieka. Wszystkie są napisane na maszynie. W każdym z nich nie tylko „e” jest
zalane i „r” bez ogonka, ale zauważy pan, jeśli zechce pan użyć mego szkła powiększającego,
że jest tam także czternaście innych cech charakterystycznych, o których wspomniałem.

Pan Windibank zerwał się z krzesła i podniósł kapelusz.
— Nie mogę tracić czasu na tego rodzaju dziwne rozmówki, panie Holmes — powiedział.

— Jeżeli może pan schwytać tego człowieka, niech go pan schwyta i proszę mnie o tym
powiadomić.

— Oczywiście — powiedział Holmes, podchodząc do drzwi i przekręcając klucz w zamku.

— Zawiadamiam pana, że go schwytałem.

— Co? gdzie? — krzyknął pan Windibank. Zbladł, usta mu zbielały i zaczął rozglądać się

dokoła jak szczur schwytany w pułapkę.

— Och, nie warto, naprawdę nie warto — powiedział Holmes łagodnie. — Nie ma żadnych

możliwości ucieczki, panie Windibank. Wszystko jest aż nadto jasne i sądzę, że był to bardzo
niegrzeczny żart z pana strony, gdy powiedział pan, że nie potrafię rozwiązać tak prostej
zagadki. Zrozumiał pan? To dobrze. Proszę usiąść i porozmawiajmy.

Nasz gość opadł na fotel. Twarz miał przeraźliwie bladą, a na jego brwiach zauważyłem

wilgotny połysk.

— To… to nie jest karalne sądownie… — wyjąkał.
— Obawiam się, że nie jest. Ale mówiąc między nami, panie Windibank, był to jeden z

najbardziej okrutnych, samolubnych i nikczemnych uczynków, na jakie udało mi się natrafić.
Teraz proszę mi pozwolić na zrelacjonowanie przebiegu wypadków. Jeśli się omylę, zaprzeczy
pan.

Człowiek siedział skulony w fotelu. Głowę miał opuszczoną na piersi. Wyglądał jak ktoś

zupełnie załamany. Holmes oparł stopy na obramowaniu kominka i pochylony do tylu,
trzymając ręce w kieszeniach, zaczął mówić, raczej do siebie niż do nas.

— Pewien człowiek ożenił się dla pieniędzy z kobietą o wiele starszą niż on sam —

powiedział. — Mógł również korzystać z pieniędzy jej córki, jak długo z nimi mieszkała.
Dochód córki stanowił poważną sumę dla ludzi w ich położeniu materialnym, a utrata jego
bałaby się we znaki. Warto więc było podjąć wysiłki, aby zatrzymać te pieniądze dla siebie.
Córka była osobą o dobrym i łagodnym usposobieniu, serdeczna, ale nieco zbyt uczuciowa.
Jasne było, że te osobiste zalety i stały dochód nie pozwolą jej pozostać w długim panieństwie.
Ale małżeństwo jej oznaczałoby utratę stu funtów rocznie. Cóż więc robi ojczym, aby temu
zapobiec? Stara się ją oczywiście zatrzymać w domu i zabrania szukać towarzystwa ludzi
równych jej wiekiem. Ale wkrótce dochodzi do przekonania, że to mu się wiecznie nie będzie
udawało. Dziewczyna staje się krnąbrna, zaczyna się dopominać o swoje prawa i wreszcie
oznajmia, że postanowiła pójść na pewien bal. Co robi wówczas mądry ojczym? Wpada na
pomysł przynoszący więcej zaszczytu jego głowie niż sercu. Przy pełnym pobłażaniu i
współpracy swej żony przebiera się, zakrywa bystre oczy przyciemnionymi szkłami, maskuje
twarz wąsami i parą krzaczastych bokobrodów, zmienia wyraźny głos w przypochlebny szept,
po czym, podwójnie zabezpieczony — zważywszy krótki wzrok dziewczyny — ukazuje się
jako zalotnik, nie dopuszczając tym samym innych ewentualnych zalotników.

— Początkowo to był żart — jęknął nasz gość. — Nigdy nie przypuszczaliśmy, że da się tak

nabrać.

— Bardzo możliwe. Tak czy inaczej, młoda dama dała się nabrać. Była przekonana, że jej

ojczym znajdował się we Francji, i ani przez chwilę nie podejrzewała oszustwa. Uprzejmości
świadczone przez tego dżentelmena pochlebiły jej, tym bardziej że matka mówiła o nim z takim
podziwem. Wówczas pan Angel zaczął składać wizyty, gdyż stało się oczywiste, że sprawa
powinna posunąć się możliwie jak najdalej, jeżeli ma dać jakieś wyniki. Nastąpiły spotkania,
wreszcie zaręczyny, które miały na celu ostateczne zobowiązanie jej do wierności. Ale
oszustwa nie można było przeciągać w nieskończoność. Pozorowane wyjazdy do Francji stały
się bardzo uciążliwe. Trzeba było zakończyć sprawę, i to w sposób tak dramatyczny, aby
zakończenie to pozostawiło w umyśle dziewczyny trwały ślad i nie pozwoliło przez dłuższy
czas darzyć względami innych zalotników. Stąd te przysięgi wierności wsparte Pismem

świętym, stąd także wzmianki w dniu ślubu o tym, co się może zdarzyć. James Windibank
pragnął, aby panna Mary Sutherland, niepewna losów Hosmera, tak czuła się z nim związana,
by w ciągu dziesięciu co najmniej lat nie mogła zainteresować się innym człowiekiem. Zawiózł
ją aż pod drzwi kościelne i wówczas — ponieważ nie mógł już pojechać dalej — po prostu
zniknął, dzięki starej sztuczce, polegającej na wejściu jednymi drzwiami do krytej dorożki, a
wyjściu drugimi. Wydaje mi się, że taka była kolejność wypadków, panie Windibank.

Podczas gdy Holmes mówił, nasz gość odzyskał nieco pewności siebie, wstał z krzesła. Na

pobladłej twarzy miał zimny, szyderczy uśmiech.

— Może tak jest, a może nie, panie Holmes — powiedział. — Ale jeśli jest pan tak bystry,

powinien pan wiedzieć, że to pan właśnie łamie teraz prawo, nie ja. Od pierwszej chwili nie
zrobiłem nic karalnego, ale tak długo, jak trzyma pan te drzwi zamknięte, wystawia się pan na
oskarżenie o napad i bezprawne przytrzymywanie człowieka.

— Prawo nie może cię dotknąć — powiedział Holmes, obracając klucz i otwierając drzwi na

oścież. — Tym niemniej nigdy nie było człowieka, który by bardziej zasługiwał na karę. Jeżeli
ta młoda dama ma brata albo przyjaciela, powinien on wysmagać cię szpicrutą po plecach. Na
Jowisza! — ciągnął dalej, czerwieniąc się na widok gorzkiego szyderstwa widocznego na
twarzy tego człowieka. — Nie należy to do moich obowiązków wobec klienta, ale mam tu pod
ręką szpicrutę i sądzę, że po prostu…

Zrobił dwa szybkie kroki w kierunku szpicruty, ale zanim zdążył ją pochwycić, rozległ się

głośny tupot po schodach, ciężkie drzwi wyjściowe trzasnęły i zobaczyliśmy z okna, że pan
James Windibank pędził co sił w nogach w dół ulicy.

— Oto bezczelny łajdak! — powiedział Holmes śmiejąc się i opadając znowu na fotel. —

Ten człeczyna będzie się posuwał od przestępstwa do przestępstwa, aż wreszcie zrobi coś
bardzo złego i skończy na szubienicy. Wypadek ten nie był pozbawiony, pod pewnym
względem, ciekawych stron.

— Nie dostrzegam, nawet teraz, całej drogi twego rozumowania — powiedziałem.
— Oczywiście, jasne było od pierwszej chwili, że ten pan Hosmer Angel musi mieć jakieś

ważne powody do zachowywania się w tak dziwny sposób. Jasne było także, że ojczym jest
jedynym człowiekiem, który zyskiwał coś dzięki temu wydarzeniu. Poza tym wiele dawał do
myślenia fakt, że ci dwaj ludzie nigdy nie znajdowali się razem, ale zawsze jeden ukazywał się
wtedy, kiedy drugi był daleko. W równej mierze podejrzane były przyciemnione okulary i
dziwny głos. Wskazywały one na przebranie, tak samo zresztą jak krzaczaste bokobrody.
Wszystkie moje podejrzenia potwierdza niecodzienny zwyczaj podpisywania się na maszynie,
co oczywiście wskazywało, ze pismo tego człowieka musi być dobrze znane dziewczynie i
poznałaby je nawet w tak drobnej próbce. Jak widzisz, wszystkie te rozrzucone fakty, wraz z
wieloma mniejszymi, wskazywały na to samo.

A jak je sprawdziłeś?
Kiedy raz wyśledzę człowieka, reszta idzie łatwo. Znam przedsiębiorstwo, w którym on

pracuje. Wziąwszy z ogłoszenia opis zaginionej osoby, usunąłem wszystko to, co mogło być
wynikiem przebrania — to znaczy okulary, wąsy, głos — i wysłałem do przedsiębiorstwa z
prośbą, aby odpowiedzieli mi, czy zgadza się z wyglądem któregokolwiek z ich
komiwojażerów. Zanotowałem już osobliwości maszyny do pisania i napisałem do tego
człowieka list na jego biurowy adres, prosząc, by tu przyszedł. Tak jak się spodziewałem,
odpowiedź została napisana na maszynie i odkryła mi te same, pospolite, ale charakterystyczne
defekty. Tą samą pocztą nadszedł list z firmy Westhouse & Markbank przy Frenchurch, w
którym doniesiono mi, że opis zgadza się pod każdym względem z wyglądem ich pracownika
Jainesa Windibank. Voilà tout

*

!

— A panna Sutherland?

*

Voilà tout (franc.) — to wszystko.

— Jeżeli jej powiem, nie uwierzy mi. Przypomnij sobie stare perskie przysłowie: „Żyje w

niebezpieczeństwie ten, kto pragnie odebrać młode tygrysowi, a także ten, kto pragnie odebrać
złudzenie kobiecie”. Jest tyleż rozsądku u Hafiza

*

co u Horacego

*

— i tyleż znajomości świata.

Przełożył Kazimierz Kwaśniewski

*

Hafiz (ok. 1320 — 1389) — słynny poeta perski.

*

Horacy (I w. p.n.e.) — poeta i satyryk rzymski.

T

AJEMNICA

D

OLINY

B

OSCOMBE

Pewnego poranku siedziałem z żoną przy śniadaniu, gdy służąca przyniosła depeszę.

Telegrafował Sherlock Holmes, co następuje:

„Czy masz dwa dni wolne? Właśnie wzywają mnie telegraficznie do zachodniej Anglii z

powodu morderstwa w dolinie Boscombe. Cieszyłbym się bardzo, gdybyś udał się ze mną.
Wyborne powietrze i wspaniała okolica. Odjazd z Paddington 11.15”.

— Czy myślisz jechać? — zapytała żona, patrząc na mnie.
— Nie wiem doprawdy, co zrobić? Lista moich chorych jest właśnie teraz dosyć długa.
— Ale mniejsza o to; Anstruther cię zastąpi. W ostatnich czasach wyglądasz trochę

mizernie, więc przejażdżka posłuży ci; zresztą wiem, jak bardzo cię zajmują przygody
Sherlocka Holmesa.

— Jakżeby mogło być inaczej; wszak jednej z nich zawdzięczam poznanie ciebie. Jeżeli

jednak mam naprawdę jechać, to muszę się spieszyć, bo jest tylko pół godziny czasu.

Z mojego pobytu w Afganistanie wyciągnąłem przynajmniej tę korzyść, że w każdym czasie

potrafiłem szybko przygotować się do podróży. W drodze miałem niewielkie potrzeby, wkrótce
więc siedziałem z moją torbą podróżną w dorożce, zdążając na dworzec Paddington. Sherlock
już się tam przechadzał, a jego wysoka, chuda postać w długim, szarym płaszczu podróżnym i
w małej czapce sukiennej wydawała się jeszcze większą i chudszą niż zwykle.

— Bardzo to ładnie z twej strony Watsonie, że przybywasz — rzekł. — Jest to dla mnie

wielka korzyść mieć z sobą towarzysza, na którym można polegać. Pomoc miejscowa bywa
zwykle stronnicza lub bez wartości. Zajmij dwa miejsca w kącie, a ja tymczasem przyniosę
bilety.

W wagonie pozostaliśmy sami z całym stosem gazet i papierów, które Holmes przyniósł z

sobą.

Aż do stacji Reading przeglądał je, czytał, robił notatki i rozmyślał. Nagle zebrał wszystko

razem i rzucił w górę do siatki na pakunki.

— Czy już słyszałeś o wypadku? — zapytał.
— Ani słowa; w ostatnich dniach nie czytałem żadnej gazety.
— Londyńska prasa podała nie bardzo dokładne sprawozdania. Właśnie przeglądałem

najnowsze dzienniki, aby się dowiedzieć o szczegółach. Jest to, jak się zdaje, jeden z tych
prostych wypadków, które są nadzwyczaj trudne do wyświetlenia.

— To brzmi trochę sprzecznie.
— A przecież jest głęboką prawdą. Im mniej dziwne, im pospolitsze jest przestępstwo, tym

trudniejsze do wykrycia. W tym wypadku np. są ciężkie poszlaki przeciw synowi
zamordowanego.

— A więc chodzi o jakieś morderstwo?
— Tak przynajmniej twierdzą. Ja jednak nic nie przyjmuję, zanim nie zbadam rzeczy

osobiście. Opowiem ci w krótkości faktyczny stan rzeczy, o ile sam zdołałem go poznać.

— Dolina Boscombe jest to okręg położony niedaleko Ross w Herefordshire. Największe

posiadłości ma tam pan John Turner, który wzbogacił się w Australii i przed laty powrócił do
ojczyzny. Jedno z jego dóbr, tak zwane Hatherley, dzierżawił pan Charles Mc Carthy, również
dawny Australijczyk. Obaj poznali się w koloniach i łatwo zrozumieć, że potem osiedlili się
możliwie najbliżej siebie. Turner był widocznie bogatszy, dlatego też Mc Carthy został jego
dzierżawcą, co jednak — jak widać — nie przeszkadzało, że obaj pozostawali z sobą na równej
stopie towarzyskiej. Mc Carthy miał osiemnastoletniego syna, Turner córkę w tym samym
wieku; obaj byli wdowcami. Unikali wszelkich stosunków z angielskimi rodzinami w okolicy i
żyli w odosobnieniu, chociaż ojciec i syn Mc Carthy lubili sport i często brali udział w
wyścigach, odbywających się w sąsiedztwie. Mc Carthy trzymał dwoje służby, to jest

służącego i kucharkę, podczas gdy Turner znacznie więcej, bo co najmniej pół tuzina. To
wszystko, czego mogłem się dowiedzieć o obu rodzinach. A teraz przystępuję do faktów
związanych z samą zbrodnią.

Trzeciego czerwca — a więc w zeszły poniedziałek — wyszedł Mc Carthy z Hatherley

około godziny trzeciej po południu i udał się do stawu Boscombe, to jest małego jeziora,
powstałego przez nagłe rozszerzenie się rzeki w dolinie. Rano był ze służącym w Ross i
oświadczył mu, że musi się spieszyć, bo o trzeciej ma umówioną ważną rozmowę; z tej to nie
wrócił już żywy.

Dwór w Hatherley jest oddalony od stawu o ćwierć mili; na drodze do stawu widziały pana

Mc Carthy dwie osoby: kobieta, której nazwiska nie podano, i William Crowder, łowczy w
służbie pana Turnera. Obydwoje zeznali, że Mc Carthy szedł sam. Łowczy oświadczczył nadto,
że w kilka minut po przejściu Mc Carthy spotkał na tej samej drodze jego syna, Johna Mc
Carthy ze strzelbą pod pachą; twierdzi na pewno, że ojciec musiał zostać spostrzeżony przez
syna. Zresztą nie myślał więcej o tym, aż wieczorem dowiedział się o strasznym wypadku.

I później jeszcze widziano obu Mc Carthych, gdy ich łowczy już z oczu stracił. Staw

Boscombe jest naokoło otoczony gęstym lasem, tylko tuż nad brzegiem rośnie pas traw i
trzciny. Córka dozorcy dóbr Boscombe, Patience Moran, zbierała właśnie w lesie kwiaty.
Zeznaje ona, że widziała stamtąd pana Mc Carthy’ego i jego syna; widocznie gwałtownie się
sprzeczali, bo słyszała, że ojciec mówił bardzo ostro do syna, syn zaś wzniósł rękę, jakby chciał
ojca uderzyć. Przerażona gwałtownością obu mężczyzn pobiegła do domu, opowiedziała
matce, co widziała nad stawem, i wyraziła obawę, że między oboma dojdzie pewno do jeszcze
gwałtowniejszych czynów. Zaledwo skończyła, gdy wpadł młody Mc Carthy, prosząc o pomoc
i mówiąc, że znalazł ojca zabitego w lesie. Był bardzo wzruszony, nie miał kapelusza i broni, a
na prawej ręce i rękawie były widoczne ślady krwi. Udano się z młodym człowiekiem, a na
trawie, nad stawem znaleziono rozciągniętego trupa ojca. Na czaszce były ślady kilkakrotnych
uderzeń tępą bronią; mogły one pochodzić od strzelby syna, która leżała w odległości kilku
kroków od trupa na trawie. Wskutek tych okoliczności uwięziono Mc Carthy’ego natychmiast;
ponieważ wstępne śledztwo we wtorek uznało sprawę za „rozmyślne zabójstwo”, został
oddany we środę prokuraturze w Ross, a najbliższa sesja sądu przysięgłych będzie obradowała
nad tą sprawą. Oto jest prosty przebieg zdarzenia, jak się ono przedstawia sędziemu śledczemu
i policji.

— Nie mogę sobie wyobrazić wypadku — rzekłem — w którym wszystkie okoliczności

dokładniej wskazywałyby winowajcę.

— Te wszystkie dowody w zeznaniach są często bardzo wątpliwe — odrzekł poważnie

Holmes. — Często oświetlają one bardzo wyraźnie jakiś oznaczony punkt, gdy jednak trochę
tylko zmienimy obrany punkt wyjścia, okazuje się, że mogą one udowodnić wcale
niedwuznacznie coś wręcz przeciwnego. W tym wypadku występują takty bardzo poważnie
przeciw synowi, i nawet możliwe, że on jest winowajcą. Jednak niektórzy sąsiedzi — a między
nimi panna Turner, córka sąsiedniego właściciela dóbr — wierzą w jego niewinność; ona to
uprosiła Lestrade’a, którego znasz już skądinąd, by podjął się bronić młodego Mc Carthy’ego.
Lestrade, uważając sprawę za trochę zagadkową, oddał ją mnie i dlatego właśnie my dwaj,
stateczni panowie, jedziemy pospiesznym pociągiem na zachód, zamiast spokojnie i wygodnie
trawić w domu śniadanie.

— Obawiam się, czy ta historia przyniesie ci choć trochę sławy, bo fakty są tu nadto

oczywiste!

— Nic łatwiej nie zwodzi, jak właśnie tak zwane oczywiste fakty — odpowiedział śmiejąc

się Holmes. Ale będziemy może mieli szczęście i odkryjemy inne „oczywiste fakty”, które
uszły uwagi pana Lestrade. Bez chełpliwości, której — jak wiesz — nie posiadam, utrzymuję,
że jego teorię stwierdzę lub obalę środkami, do jakich użycia byłby niezdolny i może ich nawet
nie pojmuje. Weźmy pierwszy lepszy przykład: gdy spojrzę na ciebie, wiem zaraz, że okno w

twojej sypialni jest po stronie prawej, a jednak wątpię, czy pan Lestrade coś równie
oczywistego mógłby spostrzec.

— W jakiż sposób?…
— Mój kochany przyjacielu, wszak znam cię dobrze i twoją wojskową dokładność. Golisz

się codziennie, a w tej porze roku czynisz to przy świetle dziennym; ponieważ jednak golenie
twoje przedstawia pewne braki im dalej na lewo, tak że nawet na zaokrągleniu szczęki jest
niedbałe, to oczywiście lewa strona twarzy musi być oświetlona mniej jasno niż prawa. Nie
mogę sobie wyobrazić, aby taki człowiek jak ty zadowolił się takim goleniem, chyba, że czyni
to w nierównomiernym oświetleniu. Wymieniam tylko ten drobny przykład obserwacji i
sposobu wyciągania wniosków. Na tym właśnie polega moje rzemiosło i być może, że przyda
mi się ono w nadchodzącym śledztwie. Przy badaniu wstępnym wspomniano niektóre uboczne
okoliczności, nad którymi warto się zastanowić.

— Któreż by to były?
— Jak się zdaje, został młody człowiek uwięziony dopiero po powrocie do domu w

Hatherley. Gdy mu to oznajmiono, powiedział, że się wcale nie dziwi i że czego innego się nie
spodziewał. Takie uwagi z jego ust musiały — rzecz naturalna — usunąć wszelkie wątpliwości
sędziów.

— Było to wyznanie — zawołałem.
— Nie; albowiem potem nastąpiły zapewnienia niewinności.
— Wobec takiego szeregu okoliczności obciążających bardzo podejrzane są te zapewnienia.
— Przeciwnie, Watsonie; jest to właśnie najjaśniejszy punkt świetlny w całej sprawie, punkt

przebijający ciemne chmury. Chociaż jest niewinny, musiałby być przecież bardzo głupi, aby
nie widzieć, jak ciężko wszystko przeciw niemu świadczy. Gdyby przy uwięzieniu okazał
zdziwienie lub udawał oburzenie, wydałoby mi się to mocno podejrzane, ponieważ takie
uczucia byłyby wobec tego stanu rzeczy nienaturalne; zwykle jednak wydają się one każdemu
przestępcy najmądrzejsze. Otwarte postępowanie syna oznacza albo jego niewinność, albo
wielką moc i panowanie nad sobą. Oświadczenie, że nie spodziewał się czego innego, nie było
nienaturalne, gdy rozważysz, że stał wobec trupa ojca z przeświadczeniem, że w owym dniu tak
dalece zapomniał o swych synowskich obowiązkach, iż popadł w sprzeczkę z ojcem, a nawet
— według ważnego zeznania młodej dziewczyny — podniósł na niego rękę. Wyrzuty i skrucha
leżące na dnie jego uwagi oznaczają raczej czystą aniżeli winną duszę. Wstrząsnąłem głową.

— Niejednego już dla słabszych dowodów powiesili.
— Tak — toteż niejednego powieszono niewinnie.
— Cóż mówi sam oskarżony?
— Boję się, że właśnie to, co on mówi, jest dla jego obrońców nie bardzo zachęcające; mimo

to kilka punktów warto rozważyć. Masz to tutaj; przeczytaj sam.

Holmes odnalazł w swej wiązce akt numer gazety z Herefordshire i przeglądnąwszy ją,

wskazał mi rozdział, w którym podane były zeznania nieszczęśliwego młodzieńca.
Usadowiłem się wygodnie w kącie i czytałem uważnie sprawozdanie śledztwa sądowego.

„Następnie wprowadzono pana Jamesa Mc Carthy’ego, jedynego syna zmarłego; zeznaje

on, co następuje: Byłem trzy dni nieobecny w domu i dopiero w poniedziałek o trzeciej
wróciłem z Bristolu. Nie zastałem ojca w domu, a służąca powiedziała mi, że pojechał do Ross
ze służącym Johnem Coblem. Wkrótce usłyszałem w podwórzu turkot powozu, a
przystąpiwszy do okna, spostrzegłem ojca wysiadającego i szybko oddalającego się, nie wiem
nawet, w którym kierunku. Wziąwszy strzelbę, udałem się nad staw, aby przeszukać jamy
królicze. W drodze spotkałem Williama Crowdera, łowczego, który to zresztą już zeznał; myli
się tylko, twierdząc, że szedłem za ojcem. Nie przeczuwałem nawet, że idzie on przede mną.
Może byłem oddalony o sto kroków od stawu, gdy usłyszałem krzyk: Cooee, było to zwykle
hasło między mną a ojcem. Pospieszyłem za głosem i znalazłem ojca nad stawem. Moje
zjawienie się zdziwiło go trochę; dość ostro Zapytał mnie, czego chcę. Wywiązała się ostra

wymiana słów, która doprowadziła do kłótni, prawie do gwałtownych czynów, ojciec mój był
bowiem człowiekiem bardzo popędliwym. Gdy spostrzegłem, że gniew jego przechodzi już
granicę, opuściłem go i chciałem wrócić do Hatherley. Zaledwie uszedłem ze 150 kroków,
usłyszałem straszny krzyk; wróciłem i znalazłem na ziemi umierającego ojca z ciężką raną na
głowie. Odrzuciłem strzelbę, wziąłem ojca w ramiona, umarł on jednak wkrótce. Chwilę
klęczałem przy nim, a następnie pobiegłem do dozorcy dóbr Turnera, którego dom był w
pobliżu, prosząc o pomoc. Gdy wróciłem, nie spostrzegłem koło ojca nikogo. W ogóle nie mani
pojęcia, w jaki sposób został zamordowany. Nie był on wprawdzie lubiany, gdyż w zachowaniu
się jego było coś zimnego i odpychającego, nie miał jednak żadnych prawdziwych wrogów.
Więcej nie mam nic do powiedzenia.

Sędzia śledczy: Czy panu ojciec powiedział coś przed śmiercią?
Świadek: Szeptał jakieś słowa, ale nie mogłem nic zrozumieć, prócz czegoś, podobnego do

wyrazu »a rat« [szczur].

Sędzia śledczy: O co chodziło w sporze pana z ojcem?
Świadek: Proszę mnie uwolni od odpowiedzi na to pytanie.
Sędzia śledczy. Żałuję, ale muszę domagać się tego usilnie.
Świadek: Ja jednak stanowczo nie mogę powiedzieć. Zapewniam tylko pana, że rozmowa

nie miała najmniejszego związku z tym, co się stało.

Sędzia śledczy: To rozstrzygnie trybunał. Zwracam tylko uwagę, że usuwanie się od

odpowiedzi pogorszy jeszcze pana położenie.

Świadek: Mimo tego muszę odmówić odpowiedzi.
Sędzia śledczy: Jeśli dobrze pana zrozumiałem, to okrzyk »Cooee« był zwykłym hasłem

między panem a ojcem.

Świadek: Tak.
Sędzia śledczy: Jakże więc mógł ojciec wołać, skoro pana nie widział, a nawet nie wiedział,

czy pan wrócił z Bristolu?

Świadek z widocznym zakłopotaniem: Tego nie wiem.
Asesor: Czy w tej chwili, gdy pan na krzyk ojca wrócił i znalazł go ciężko rannego, nie

spostrzegł pan nic, co by mogło wzbudzić jakieś podejrzenie?

Świadek: Nic wyraźnego.
Sędzia śledczy: Co pan chce przez to powiedzieć?
Świadek: Gdy wybiegłem z lasu na pole, byłem tak przerażony i wzruszony, że o niczym

innym nie myślałem, tylko o ojcu. Jednak przypominam sobie niejasno, że biegnąc naprzód,
widziałem na lewo jakiś przedmiot leżący na ziemi. Było to coś szarego, jakby surdut lub pled.
Gdy wracałem od ojca i spojrzałem tam znowu, przedmiotu tego już nie było.

Sędzia śledczy: Sądzi pan, że przedmiot zniknął, zanim pan przyprowadził ojcu pomoc?
Świadek: Tak, zniknął.
Sędzia śledczy: Czy nie mógłby pan powiedzieć, co to było?
Świadek: Nie, miałem tylko wrażenie, że tam coś leży.
Sędzia śledczy: jak to daleko było od zwłok?
Świadek: Może dwadzieścia kroków.
Sędzia śledczy: A jak daleko od skraju lasu?
Świadek: Może także tyle.
Sędzia śledczy: A zatem przedmiot został usunięty, chociaż pan był od niego tylko o

dwadzieścia kroków oddalony.

Świadek: Tak, w czasie, gdy się od niego odwróciłem”.
Na tym zamknięto przesłuchanie.
— Jak widzę — rzekłem, przeglądnąwszy szybko sprawozdanie — ostateczne wnioski

sędziego śledczego brzmią poważnie dla młodego Ml Cailhy’ego. Wykazał on trafnie
sprzeczność zeznania, że ojciec wołał na syna, nie wiedząc o jego obecności; słusznie też

podniósł uchylanie się uwięzionego od odpowiedzi, o czym rozmawiał z ojcem, dalej dziwne
słowa umierającego. Wszystko to przemawia bardzo przeciw synowi.

Holmes uśmiechnął się do siebie i wyciągnął na poduszce.
— Ty i sędzia śledczy — rzekł — zadaliście sobie właśnie za mało trudu, aby podkreślić

najważniejsze okoliczności przemawiające na korzyść młodzieńca. Czy nie uważasz, że mu
obaj przypisujecie z jednej strony za wiele, z drugiej za mało daru zmyślania? Za mało, bo
przecie mógłby wynaleźć taki powód do sprzeczki, który by zapewniał mu współczucie
trybunału; za wiele, bo sądzicie, że zmyśla coś tak dziwnego, jak wzmianka o szczurze ze
strony umierającego ojca lub zajście z owym kawałkiem odzieży, który znikł. Nie, Watsonie, ja
rozważając te okoliczności, wychodzę z tego stanowiska, że młodzieniec mówi prawdę;
zobaczymy, gdzie mnie zaprowadzi to założenie. Tymczasem wyjmę sobie z kieszeni
Plutarcha. Nie mów ani słowa o tej sprawie, dopóki nie staniemy na miejscu. Zjemy śniadacie
w Swindon, gdzie będziemy — jak widzę — za dwadzieścia minut.

Przed godziną czwartą przybyliśmy do miłego miasteczka Ross, przejechawszy przez

piękną dolinę Stroud i przez szeroką lśniącą rzekę Severn. Na dworcu czekał już na nas chudy
mężczyzna o chytrych, przebiegłych oczach. Mimo ciemnoszarego prochowca i skórzanych
kamaszy, które nosił ze względu na wiejską okolicę, poznałem natychmiast Lestrade’a,
znanego detektywa londyńskiego. Pojechaliśmy z nim do „Hereford Arms”, gdzie był już dla
nas zamówiony pokój.

— Na dole stoi powóz — rzekł, gdyśmy jeszcze pili herbatę; — znam pańską energię i

wiem, że nie odpocznie pan wpierw, zanim nie zobaczy widowni zbrodni.

— Bardzo to chwalebne ze strony pana i uprzejme. Nasza podróż zależy jednak zupełnie od

barometru.

Lestrade zdziwił się.
— Nie pojmuję — rzekł.
— Co pokazuje barometr?
— Na dwadzieścia dziewięć — to dobrze. Ani wiatru, ani chmury na niebie. Tu mam

pudełko papierosów, które sobie wypalimy, a ta sofa wydaje mi się lepsza niż niewygodne w
hotelach. Dziś więc prawdopodobnie nie będę potrzebował powozu.

Lestrade uśmiechnął się pobłażliwie.
— Bez wątpienia utworzył sobie pan już na podstawie gazet pogląd na stan rzeczy. Sprawa

jest jasna jak słońce i im dłużej nią się zajmować, tym jaśniejsza się staje. Jednak nie mogłem
darnie — i do tego takiej, która stanowczo występuje — sprzeciwić się, chociaż zapewniłem ją,
że i pan, panie Holmes, nie może nic więcej zrobić nad to, co już zrobiłem. Zaprawdę! Wszak to
jej powóz staje przed drzwiami!

Zaledwie to wyrzekł, gdy do pokoju wpadła panienka, jedna z najsympatyczniejszych, jakie

kiedykolwiek widziałem. Jej fiołkowe oczy błyszczały, usta były wpół otwarte, lica płonęły;
bezgraniczna troska i wzruszenie usunęły z jej myśli wszelką nieśmiałość wobec obcych.

— Ach, panie Holmes — zawołała, przenosząc wzrok swój ze mnie na Sherlocka, aż

wreszcie idąc za nieomylnym przeczuciem kobiecym zatrzymała spojrzenie na twarzy mojego
przyjaciela — panie Holmes, jakaż jestem szczęśliwa, że pan przybył. Przyjechałam tu zaraz,
aby to panu powiedzieć. Ja wiem na pewno, że James jest niewinny i pan powinien o tym się
dowiedzieć, zanim pan jeszcze zabierze się do pracy. Niech pan ani na chwilę w to nie wątpi.
Byliśmy razem od dziecka i znam jego wady jak nikt inny; on ma zbyt dobre serce, aby nawet
muszce sprawić przykrość. Kto go zna, musi uważać podobne oskarżenie za największą
głupotę.

— Mam nadzieję, że nam się uda go obronić — rzekł Holmes. — Proszę spuścić się na

mnie, a zrobię, co tylko będzie w mej mocy.

— Czytał pan oskarżenie? Jakie wyciągnął pan z tego wnioski?
Widzi pan jakieś wyjście lub ocalenie? Czy nawet pan nie uważa go za niewinnego?

— Mnie się wydaje jego niewinność bardzo prawdopodobna.
— Widzi pan! — zawołało dziewczę, spoglądając tryumfująco na Lestrade’a. — Słyszy

pan! Pan Holmes robi nadzieję!

Lestrade wzruszył ramionami.
— Obawiam się — rzekł — że mój kolega spieszy się cokolwiek ze swymi wnioskami.
— Ależ on ma słuszność — wiem, że ją ma. Przenigdy James tego nie zrobił. A co do sporu

z ojcem, to jestem przekonana, że tylko dlatego nie chciał nic zeznać, bo chodziło o mnie.

— Dlaczego? — zapytał Holmes.
— Teraz byłoby nieuczciwością cokolwiek ukrywać. Otóż James miał częste sprzeczki z

ojcem z mojego powodu. Mianowicie Mc Carthy życzył sobie gorąco, aby James ożenił się ze
mną. Kochaliśmy się oboje bardzo jak rodzeństwo, ale on jeszcze młody, mało widział świata, i
dlatego nie chciał się wiązać. O to powstawał często między ojcem i synem spór, z pewnością
więc i tym razem tak się rzecz miała.

— Czy ojciec pani był przychylny temu związkowi? — zapytał Holmes.
— Nie. Był mu nawet bardzo przeciwny. Tylko pan Mc Carthy był za tym. Świeża, młoda

twarzyczka spłonęła, gdy Holmes utkwił w niej swoje przenikliwe, pytające oczy.

— Dziękuję pani za te wyjaśnienia — rzekł. — Czy będę mógł jutro rozmówić się z ojcem

pani?

— Obawiam się, czy lekarz na to pozwoli.
— Lekarz?
— Mój biedny ojciec jest od kilku lat bardzo chory, a ten straszny wypadek całkiem go

powalił. Leży w łóżku, a dr Willows twierdzi, że cierpi na silne rozdrażnienie nerwów. Śmierć
pana Mc Carthy’ego dotknęła ojca bardzo, gdyż był on jedynym znajomym jego z czasów
Pobytu w Wiktorii.

— Tak — w Wiktorii! To jest rzecz ważna?
— Tak, był on tam w kopalniach.
— Ach prawda — w kopalniach złota, gdzie pan Turner — jak słyszałem — zdobył swój

majątek.

— Tak jest.
— Dziękuję pani za wiadomości tak pożyteczne dla całej sprawy. Nieprawdaż, panie

Holmes, że jutro będę mogła usłyszeć coś nowego? Zapewne odwiedzi pan Jamesa w
więzieniu; proszę mu powiedzieć, że jestem przekonana o jego niewinności.

— Zrobię to.
— A teraz muszę spieszyć do domu, bo ojciec jest ciężko chory i zmartwi się, gdy mnie przy

sobie nie znajdzie. Żegnam. Bóg niech panu dopomaga!

Odeszła tak szybko, jak się zjawiła, i wkrótce usłyszeliśmy z ulicy turkot odjeżdżającego

powozu.

— Powinienem się wstydzić za pana, panie Holmes — rzekł z godnością Lestrade po

krótkim milczeniu. — Po co wzbudzać nadzieję, skoro musi nastąpić rozczarowanie. Nie
jestem zbyt miękkiego serca, ale takie postępowanie nazywam okrutnym.

— Kiedy ja mam pewną nadzieję, że uzyskam uniewinnienie Jamesa Mc Carthy’ego. Czy

ma pan pozwolenie na odwiedzenie go w więzieniu?

— Mam, ale tylko dla nas obu.
— Postanowiłem bowiem nie odjeżdżać, dopóki wszystkiego dokładnie nie zbadam. Czy

jest jeszcze czas do pociągu do Hereford, abym mógł zobaczyć się z oskarżonym?

— Jest dosyć czasu.
— A więc chodźmy. Niechże ci się tu nie nudzi, Watsonie; za kilka godzin wrócę.
Towarzyszyłem obu na dworzec, a pochodziwszy trochę po ulicach małego miasta,

wróciłem do hotelu; położyłem się wygodnie i próbowałem czytać jakiś romans. Był on jednak
tak płytki i niezajmujący w porównaniu z posępną tajemnicą, która nas otaczała, że moja myśl

wracała ciągle od książki do rzeczywistości. Odłożyłem więc romans i pogrążyłem się w
rozmyślaniach nad wypadkami dnia dzisiejszego. Przyjąwszy, że nieszczęśliwy młodzieniec
mówi prawdę, cóż za niespodziewane, nieszczęsne zdarzenie, co za szatańskie okoliczności
zaszły w tak krótkim czasie, to jest, gdy syn oddalił się od ojca, do chwili, w której wrócił,
usłyszawszy krzyk trwogi. Musiało to być coś okropnego. Ale co? Może mnie jako lekarzowi
mógłby coś zdradzić rodzaj zadanych ran. Zadzwoniłem i zażądałem gazety z dosłownym
sprawozdaniem z przesłuchania. Według oświadczenia chirurga śmierć nastąpiła w wyniku
zmiażdżenia uderzeniem tępego narzędzia jednej trzeciej części lewej kości ciemieniowej i
lewej połowy tylnej części czaszki. Wyszukałem to miejsce na własnej głowie. Uderzenie takie
zadano oczywiście od tyłu. Poniekąd była to dla obwinionego okoliczność łagodząca, ponieważ
— jak widziano — stał podczas sprzeczki naprzeciwko ojca. Fakt ten dałby się jednak zbić,
gdyż zanim uderzenie padło, ojciec mógł się odwrócić. W każdym razie nie zaszkodzi zwrócić
na to uwagę Holmesa. Dalej, cóż może znaczyć wzmianka umierającego o jakimś szczurze?
Nie było to przecież delirium, bo nie nawiedza ono człowieka ginącego nagłą śmiercią.
Najprawdopodobniej słowo to odnosi się do wypadku, który go spotkał. Ale do czego?
Daremnie łamałem sobie nad tym głowę. A do tego szary przedmiot, który miał widzieć młody
Mc Carthy. Jeżeli nie było to złudzenie, morderca zgubił w ucieczce jakąś część ubrania,
prawdopodobnie zarzutkę, i posiadał na tyle zuchwałości, aby wrócić po nią w chwili, kiedy
syn zaledwie o dwadzieścia kroków klęczał przy zabitym, odwrócony do zabójcy plecami. Co
za tajemniczą sieć nieprawdopodobieństw przedstawia cała historia! Nie dziwiło mnie
zapatrywanie Lestrade’a, jednak silnie wierzyłem mojemu przyjacielowi i nie porzucałem
nadziei innego wyświetlenia; wszak każda nowa okoliczność poboczna zdawała się tylko
wzmacniać przekonanie Holmesa o niewinności młodzieńca.

Późno już wrócił Sherlock; przyszedł sam, bo Lestrade zamieszkał w mieście.
— Barometr stoi jeszcze bardzo wysoko — zauważył, siadając. — Jest to rzecz nadzwyczaj

ważna, gdyż muszę zwiedzić miejsce wypadku, zanim będzie padał deszcz; z drugiej znowu
strony konieczne byłoby jakieś orzeźwienie i wzmocnienie przed żmudną pracą, która mnie
czeka. Nie mógłbym jej zaczynać, tak jestem zmęczony długą jazdą. Na razie widziałem
młodego Mc Carthy’ego.

— I czegóż się od niego dowiedziałeś?
— Niczego.
— Czy nie był w stanie nic wyjaśnić?
— Nie. Z początku przypuszczałem, że zna mordercę i chce oszczędzić jego lub kogoś; teraz

jednak jestem przekonany, że wie on o tym wszystkim tyle, co każdy inny człowiek. Nie
wydaje mi się zbyt roztropny, robi jednak wrażenie człowieka przyjemnego i o dobrym sercu.

— Ale jego gust nie imponuje mi wcale — rzuciłem — jeśli rzeczywiście wzbrania się

zaślubić tak urocze stworzenie, jakim jest panna Turner.

— Pozostaje to w związku z pewną przykrą historią. Chłopak jest w niej zakochany po uszy,

ale przed dwoma laty, zanim jeszcze dobrze poznał pannę Turner, która przez pięć lat była na
pensji, wpadł w sidła jakiejś kelnerki z Bristolu i zaślubił ją; był wtedy jeszcze prawie
dzieckiem, bo wyszedł zaledwie ze szkół. Nikt o tym nie wie, możesz więc sobie wyobrazić
straszne położenie młodzieńca. Wypłynęło to z czystej rozpaczy, że wzniósł ręce do nieba, gdy
ojciec podczas ostatniego spotkania napierał, aby starał się o pannę Turner. Ojciec jego — jak
powszechnie mówią — człowiek bardzo surowy i twardy, byłby go po prostu wygnał, gdyby
znał prawdę. Młodzieniec spędził ostatnie trzy dni u swej żony w Bristolu, a ojciec nie wiedział,
gdzie przebywał; rozważ tę okoliczność dobrze, bo to rzecz ważna. Sam wypadek wpłynął
jednak pod pewnym względem nieźle na przyszłość młodego Mc Carthy’ego; ledwo bowiem
owa kelnerka dowiedziała się z dzienników, w jak strasznym położeniu znajduje się jej
małżonek i że prawdopodobnie będzie powieszony, wyznała mu, że ma prawowitego męża w

Bermuda–Dockyards, a zatem małżeństwo ich jest nieważne. Myślę, że ta przyjemna
wiadomość wynagrodziła młodemu człowiekowi wszystko, co wycierpiał.

— A więc jeżeli on jest niewinny, któż popełnił zbrodnię?
— Tak, kto? Muszę zwrócić twoją uwagę na dwie okoliczności. Pierwsze, że zamordowany

miał z kimś schadzkę nad stawem, a nie mógł to być syn, bo był nieobecny i ojciec nie wiedział,
kiedy wróci. Drugie, że wydał on okrzyk: „Cooee”, zanim jeszcze dowiedział się o powrocie
syna. Około tych dwóch punktów obraca się cały wypadek. Ale teraz, proszę cię, rozmawiajmy
o innych rzeczach, a resztę zostawmy na jutro.

Jak to przepowiedział Holmes, nie było deszczu, ale zabłysnął ranek czysty i bezchmurny.

Lestrade przybył o dziewiątej w powozie, którym pojechaliśmy do dzierżawy Hatherley i nad
staw Boscombe.

— Dziś rano odebrałem wiadomość — rzekł Lestrade — że pan Turner jest tak chory, iż

należy wątpić, czy się z tej choroby podniesie.

— Czy to jest starszy człowiek?
— Może sześćdziesięcioletni. Pobyt za morzem tak wstrząsnął jego organizmem, że od

dawna już choruje. Ten nieszczęśliwy wypadek wpłynął na niego jeszcze gorzej; był on
bowiem starym przyjacielem Mc Carthy’ego i, jak się zdaje, jego dobrodziejem, gdyż o ile
słyszałem, oddał mu Hatherley w dzierżawę bezpłatnie.

— Doprawdy? To bardzo ciekawe! — rzekł Holmes.
— Tak, pomagał on nieraz w rozmaity sposób panu Mc Carthy’emu. Cała okolica nie może

się nachwalić, czego dla niego nie czynił!

— Doprawdy? A czy panu nie wydaje się dziwne, że ten Mc Carthy, który przecież był

niezamożnym i tak wiele zawdzięczał Turnerowi, mówił w taki stanowczy i pewny sposób o
związku syna z córką Turnera, przyszłą dziedziczką dóbr, jakby to była rzecz najprostsza w
świecie. Jest to tym bardziej zastanawiające, że Turner był otwarcie przeciwny temu
małżeństwu, co nam zresztą córka wyraźnie oświadczyła. Czy z tego nie można by wyciągnąć
jakich wniosków?

— A więc stanęlibyśmy szczęśliwie znowu na wnioskach i domysłach — rzekł Lestrade,

mrugając na mnie. — Uważam, panie Holmes, za rzecz bardzo trudną ustalić nagie fakty, a cóż
dopiero uganiać się wyszukanymi teoriami.

— Ma pan słuszność — rzekł drwiąco Holmes — bardzo ciężko panu pojąć te fakty.
— A przecież jeden wydaje mi się zupełnie jasny, na który i pan będzie musiał się zgodzić

— rzekł Lestrade nieco podrażniony.

— Któryż to?
— Że McCarthy ojciec został zamordowany przez McCarthy’ego syna i że wszelkie inne

przypuszczenia są mdłe jak światło księżyca.

— Na szczęście światło księżyca jest jaśniejsze niż mgła — odpowiedział wiedział Holmes

z uśmiechem — ale jeśli się nie mylę, to tutaj na lewo jest dwór Hatherley.

Tak, istotnie. Przed nami wznosił się dom duży, ładnie urządzony, dwupiętrowy i pokryty

łupkiem. Pospuszczane żaluzje i bezdymne kominy nadawały mu wygląd martwoty, jak gdyby
zaciążył nad nim zbrodniczy czyn. Zapukaliśmy do drzwi i na żądanie Holmesa niosła nam
dziewka buty, które jej pan miał na nogach w dzień śmierci, jako też parę butów syna, nie te
jednak, które miał wówczas. Holmes wymierzył je w ośmiu kierunkach, a następnie kazał się
prowadzić na podwórze, skąd poszliśmy ścieżką nad staw Boscombe.

Gdy Sherlock Holmes znajdował się na jakimś świeżym tropie, jak to teraz właśnie było,

zmieniał się do niepoznania. Kto go znał jako spokojnego myśliciela i logika z Baker Street,
uważałby go teraz a człowieka zupełnie innego. Twarz miał zaczerwienioną i jakby
ciemniejszą. Brwi ściągnęły się w dwie silne, czarne linie, spod których świeciły oczy
stalowym blaskiem. Wzrok skierował ku ziemi, ramiona wyciągnął naprzód, zacisnął wargi, a
na jego długiej szyi wystąpiły żyły jak naciągnięte struny. Nozdrza zdawały się drgać dzikim

pragnieniem łupu. Tak bardzo zajęty był swymi myślami, że nie słyszał nawet pytań i uwag
skierowanych ku niemu, a jeśli przypadkiem coś dosłyszał, odpowiadał tylko niecierpliwym,
szybkim mruczeniem. Prędko i w milczeniu szedł ścieżką przez łąkę nad staw. Jak wszędzie w
okolicy, tak i tutaj grunt był bagnisty, czarny, a nie tylko na ścieżce, lecz i na wąskim pasie traw
nadbrzeżnych widać było wiele śladów stóp ludzkich. Holmes już to biegł naprzód, już to
stawał bez ruchu lub biegł na łąkę. Ja i Lestrade postępowaliśmy za nim; detektyw obojętnie i
pełen godności, ja zaś śledząc z natężoną uwagą ruchy przyjaciela, bo wiedziałem, że nie są one
bez celu.

Staw Boscombe o powierzchni małej, bo wynoszącej zaledwie pięćdziesiąt metrów,

obramowany sitowiem, leży między dzierżawą Hatherley a parkiem pana Turnera.

Z tamtej strony rzeki ponad lasami widać było czerwone wieże, należące do posiadłości

bogatego właściciela. Nad stawem od strony Hatherley rósł gęsty las; tylko wąziutki pasek
zielonej trawy rozciągał się między drzewem a nadbrzeżną trzciną. Lestrade wskazał nam
dokładnie miejsce, gdzie znaleziono zwłoki. Ziemia była tu tak wilgotna, że można było
widzieć ślady, jakie wycisnęło leżące ciało. Holmes — jak wskazywał skupiony wyraz jego
twarzy i badawczy wzrok — wywnioskował ze stratowanej trawy jeszcze wiele innych rzeczy.
Jak pies gończy wietrzy zwierzynę, tak on kręcił się naokoło, w końcu zwrócił się do mojego
towarzysza.

— Po co pan wchodził do wody? — zapytał.
— Sądziłem, że znajdę w wodzie broń lub ślad czegoś podobnego. Ale skąd pan wie…?
— Ach, zostawmy to! Teraz nie mam czasu tłumaczyć! Lewa pańska noga widoczna jest

wszędzie; mógłby kret nawet iść za nią. A tu w trzcinie nikną ślady! Ach! O ile jaśniejsze
byłoby dzisiaj niejedno, gdybym mógł tu być, zanim jeszcze wszystko zostało potratowane jak
przez stado bawołów. Stąd przybyło towarzystwo z dozorcą i zatłoczyło wszystkie ślady innych
stóp koło trupa. Ale tutaj są trzy osobne odciski jednej i tej samej nogi.

To mówiąc, wyciągnął Holmes szkło powiększające, położył się na swoim

nieprzemakalnym płaszczu, aby móc lepiej widzieć i rzekł więcej do siebie niż do nas:

— To są ślady młodego Mc Carthy’ego. Dwa razy szedł spokojnie, raz biegł szybko, bo

podeszwy są odciśnięte silnie, obcasy zaś lekko. W tym leży cała jego historia. Biegł, gdy
zobaczył ojca leżącego na ziemi. Dalej są ślady nóg ojca, gdy oddalał się; ale cóż to znowu?
Koniec kolby karabinowej w miejscu, gdzie stał syn i nadsłuchiwał. A to? — Ha! ha! Cóż
znowu tu mamy? Końce innych stóp! Końce innych stóp! A są to niezwykle szerokie buty!
Przychodzą, odchodzą, znowu przychodzą — naturalnie po płaszcz. Skąd jednak przyszły?

Holmes biegał tu i tam, to znajdował ślad, to go tracił, aż dotarliśmy w ten sposób na skraj

lasu, gdzie stał ogromny buk, największe drzewo w okolicy. Holmes stanął w cieniu buka,
położył się twarzą na ziemi i wnet wydał cichy okrzyk zadowolenia. Długo leżał w tej pozycji,
przeszukując gałęzie i suche liście, wziął — jak mi się zdawało — do koperty nieco prochu i
badał przez szkło powiększające nie tylko ziemię, lecz i korę drzewa tak wysoko, jak mógł
dosięgnąć. Wśród mchu leżał ostry kamień, który Holmes dokładnie oglądał i zabrał z sobą.
Następnie poszedł ścieżką przez las ku gościńcowi, gdzie niknął już wszelki ślad.

— To był bardzo dziwny wypadek — rzekł, przybierając znowu swój zwykły wygląd. —

Myślę, że ten szary dom jest mieszkaniem dozorcy. Muszę tam pójść i zamienić z Moranem
parę słów, jako też napisać kilka wierszy. Potem wrócimy na śniadanie. Idźcie z łaski swojej do
powozu, ja tam zaraz przybędę.

W dziesięć minut niespełna jechaliśmy już do Ross; Holmes trzymał ciągle kamień

znaleziony w lesie.

— Może to pana zainteresuje — rzekł, zwracając się do Lestrade’a — gdy powiem, że

popełniono mord tym kamieniem.

— Nie widzę na nim żadnych znaków.
— Bo ich wcale nie ma.

— Skądże więc pan o tym wie?
— Pod kamieniem rosła trawa, a zatem leżał tam zaledwie od paru dni. Nie można odnaleźć

miejsca, skąd został wzięty. Nadaje się również dokładnie do zadanych ran, które nie wykazują
użycia żadnej innej broni.

— A morderca?
— Jest wysokim mężczyzną, mańkutem, utyka na prawą nogę, nosi mocno podbite

myśliwskie buty i szary płaszcz, pali indyjskie cygara, używa cygarniczki i ma w kieszeni tępy
scyzoryk. Istnieją jeszcze inne ślady, ale i te wystarczą, aby trafić na pewny trop.

Lestrade zaśmiał się.
Należę, niestety, zawsze do niewiernych — rzekł. — Teorie są dobre i ładne, ale wie pan, że

mamy do czynienia z surowym angielskim sądem przysięgłych.

— Nous verrons

*

— odrzekł spokojnie Holmes. — Pan postępuje według swojej, ja według

mojej metody.

— Dziś po południu będę miał jeszcze trochę pracy, a wieczornym pociągiem wrócę do

Londynu.

— A sprawę zostawi pan w zawieszeniu?
— Nie — skończę ją.
— A tajemnica?
— Rozwiązana.
— Któż więc jest mordercą?
— Człowiek przeze mnie opisany.
— Któż to jest?
— Odnalezienie go nie będzie zapewne trudne. Tutejsza okolica nie jest zbyt zaludniona.
Lestrade wzruszył ramionami.
Jestem człowiekiem praktycznym — rzekł — i nie mogę latać po kraju, aby szukać

kulawego człowieka, i przy tym mańkuta. Zostałbym w ten sposób pośmiewiskiem całej
policji.

— Już dobrze — rzekł Holmes spokojnie. — Nie moja będzie wina, gdy się pan

skompromituje. Oto pańskie mieszkanie. Bywaj pan zdrów. Przed odjazdem napiszę jeszcze do
pana.

Gdy Lestrade wysiadł, pojechaliśmy do naszego hotelu, gdzie stało już gotowe śniadanie.

Holmes milczał i siedział pogrążony w przykrych rozmyślaniach, jak ktoś znajdujący się w
położeniu bez wyjścia.

— Chodź, Watsonie — rzekł, gdy posprzątano ze stołu — siądź sobie wygodnie w tym

fotelu i pozwól mi się chwilę wygadać. Nie wiem doprawdy, jak zrobić. Poradź mi. Zapal
cygaro i słuchaj!

— Proszę, mów.
— Przy bliższym rozpatrywaniu sprawy młodego Mc Carthy’ego uderzyły natychmiast tak

mnie, jak ciebie dwie okoliczności; ja wytłumaczyłem je na korzyść obwinionego, ty
przeciwnie. Pierwsza to ta, że ojciec zawołał „Cooee”, zanim jeszcze ujrzał syna, druga to
dziwne słowo a rat w ustach umierającego. Szeptał on jeszcze coś więcej, ale syn tyle tylko
zrozumiał. Na tych dwóch punktach muszą opierać się nasze badania, a rozpoczniemy je od
przypuszczenia, że młodzieniec mówił prawdę.

— Jak więc tłumaczysz to „Cooee”?
— Prawdopodobnie nie odnosiło się ono do syna. Według mniemania ojca był on w

Bristolu, a tylko czysty przypadek sprawił, że znajdował się właśnie w pobliżu. Słowo „Cooee”
miało zwrócić uwagę tego, z kim Mc Carthy miał schadzkę. „Cooee” jest okrzykiem
australijskim, używanym bardzo często wśród Australijczyków. Z tego wnoszę, że osobą, z

*

Nous verrons (franc.) — zobaczymy.

którą Mc Carthy miał się spotkać nad stawem, musiał być ktoś, kto przebywał niegdyś w
Australii.

— Cóż jednak chciał wyrazić słowem a rat?
Wówczas Holmes wyjął z kieszeni złożony arkusz i rozłożył go na stole.
— Tu jest mapa kolonii Wiktoria — rzekł — zamówiłem ją wczoraj telegraficznie w

Bristolu. To mówiąc, zakrył ręką część mapy i zapytał:

— Co tu jest napisane? Przeczytałem: „arat”.
— A tu? — I podniósł rękę.
— Ballarat.
— Dobrze. To było widocznie owe słowo, które wyszeptał umierający, a którego tylko

ostatnią zgłoskę syn usłyszał. Ojciec wymawiał nazwisko mordercy: taki i taki z Ballarat.

— Wyśmienicie! — zawołałem.
— Rzeczywiście! Widzisz, jak koło tajemnic zacieśnia się coraz bardziej! Trzecim punktem

do zbadania jest to, że morderca posiada wierzchnią część odzieży barwy szarej. Jeżeli,
zgadzając się z zeznaniem syna, przyjmiemy to za pewnik, dojdziemy nawet z niejasnego do
bardzo określonego pojęcia, że winowajcą jest Australijczyk z Ballarat, noszący szary płaszcz.

— W istocie.
— Dalej, musi to być człowiek, który mieszka w okolicy, gdyż do stawu można się dostać

tylko przez park albo przez dzierżawę Hatherley, co dla obcego byłoby dość trudne.

— Bardzo słusznie.
— Teraz kolej na naszą dzisiejszą wyprawę. Poszukiwania na miejscu dostarczyły mi

szczegółów o osobie zbrodniarza, które ja wyjawiłem temu głupcowi Lestrade’owi.

— Ale jakże doszedłeś do tego wszystkiego?
— Wszak znasz moją metodę, polegającą na obserwacji drobnostek.
— Wiem, że z długości kroków wnosisz o wysokości ciała i że ślady stóp zdradzają rodzaj

obuwia. Tak, były to zresztą szczególne buty!

— Ale chromanie?
— Odcisk prawej nogi występował zawsze słabiej niż lewej, a zatem morderca mniej nią

naciskał. Dlaczego? Bo chromał, był kulawy.

— Czemu jednak miał być mańkutem?
— Wszak ciebie samego dziwił rodzaj obrażeń stwierdzony przez lekarza przy badaniu.

Uderzenie nastąpiło od tyłu, a jednak trafiło w lewą stronę czaszki. Jakby się to mogło stać,
gdyby morderca nie rzucał lewą ręką? Podczas rozmowy ojca z synem stał on za drzewem, a
nawet tam palił, bo znalazłem popiół cygara; dzięki swojej znajomości popiołu tytoniowego
mogłem dokładnie określić, że pochodził z cygara indyjskiego. Jak wiesz, zajmowałem się tą
sprawą i napisałem nawet małą rozprawę o 140 rodzajach tytoniu fajkowego, cygarowego i
papierosowego. Gdy wykryłem popiół, szukałem dalej i znalazłem porzucony we mchu koniec
cygara rzeczywiście indyjskiego, pochodzącego z Rotterdamu.

— A cygarniczka?
— Widziałem, że cygaro nie było w ustach, a zatem musiał użyć cygarniczki. Koniec był

ucięty nierówno, z czego wniosek o tępym scyzoryku.

— Omotałeś tak winowajcę, że ci już nie ujdzie, a młodzieńca tak pewnie uratowałeś od

śmierci, jak gdybyś przeciął powróz, na którym już wisiał. Widzę, dotąd to wszystko zmierza.
Mordercą jest…

— Pan John Turner — zameldował kelner donośnym głosem, otwierając równocześnie

drzwi, aby wpuścić gościa.

Wchodzący robił dziwne, uderzające wrażenie. Jego powolny, kulejący chód, jak też

pochylone barki wskazywały na człowieka bardzo słabego; za to ostre, surowe rysy i zwalista
budowa świadczyły o niezwykłej sile ducha i ciała. Siwa broda, siwe włosy, krzaczaste,
wystające brwi nadawały mu wyrazu godności i powagi; twarz jednak miała popielate

zabarwienie, a koło nozdrzy i warg leżał już prawie błękitny blask śmierci. Na pierwszy rzut
oka poznałem, że człowiek ten cierpi na chroniczną śmiertelną chorobę.

— Proszę usiąść na sofie — prosił uprzejmie Holmes. — Czy pan otrzymał mój bilet?
— Tak. Przyniósł mi go dozorca. Pan życzył sobie ze mną tutaj rozmawiać, aby usunąć

wszelkie domysły?

— Obawiałem się plotek ludzkich, gdybym sam przyszedł do pana.
— A w jakim celu pragnął pan widzieć się ze mną? — zapytał Turner, patrząc na Holmesa

swymi zmęczonymi oczami z taką rozpaczą, jak gdyby znał już odpowiedź na to pytanie.

— Tak — odrzekł Holmes, odpowiadając więcej na spojrzenie niż na słowa Turnera — tak,

wiem wszystko o panu Mc Carthym.

Starzec ukrył twarz w dłoniach.
— Bóg mi świadkiem — zawołał — że nie pozwoliłbym, aby młodzieniec cierpiał

niewinnie. Daję panu słowo, że byłbym wyznał wszystko na wiadomość, że sąd uznał go
winnym.

— Cieszę się, że słyszę to od pana — rzekł poważnie Holmes.
— Uczyniłbym to już teraz, gdyby nie chodziło o moje ukochane dziecko. Pękłoby jej serce

— i pęknie, gdy się dowie o moim uwięzieniu.

— Może do tego nie dojdzie — rzekł Holmes.
— Co!
— Nie jestem urzędnikiem sądowym. O ile wiem, pańska córka właśnie tu mnie

sprowadziła, a zatem jej interesów muszę bronić. Młody Mc Carthy naturalnie zostanie
uniewinniony.

— Jestem już człowiekiem skazanym na śmierć — mówił starzec. — Od wielu lat cierpię na

cukrzycę i mój lekarz wątpi, czy będę żył jeszcze ze cztery tygodnie. Tylko pragnąłbym umrzeć
pod własnym dachem — nie w więzieniu.

Holmes tymczasem wstał i usiadł przy stole; wziął do ręki pióro i położył przed sobą kilka

arkuszy papieru.

— Opowiedz nam pan szczerą prawdę — prosił. — Spiszę fakty, pan się podpisze, a Watson

będzie świadkiem. Pańskie zeznania przedłożę celem uratowania młodego Mc Carthy’ego, ale
daję panu słowo, że uczynię to dopiero w ostatecznej potrzebie.

— Zgadzam się na to. Jest to rzecz bardzo niepewna — rzekł starzec — czy dożyję dnia

posiedzenia sądu przysięgłych, a więc jest mi już wszystko jedno; chodzi mi tylko o to, aby
uchronić od hańby moją Alicję, wyznam zatem wszystko.

— Panowie nie znali zmarłego — tego Mc Carthy’ego. Było to uosobienie szatana, proszę

mi wierzyć. Niech pana Bóg strzeże od szponów takiego człowieka! Przez dwadzieścia lat
trzymał mnie w swoich żelaznych pazurach, zatruwając goryczą moje życie. Teraz dopiero
może pan się dowie, w jaki sposób przyszło do tej zbrodni.

Na początku lat sześćdziesiątych udałem się z poszukiwaczami złota do Australii. Byłem

chłopakiem młodym, gorącej krwi, odważnym aż do szaleństwa i gotowym na wszystko.
Niezadługo wpadłem w złe towarzystwo, począłem pić, a ponieważ nie miałem szczęścia w
poszukiwaniu złota, uciekłem w lasy i, krótko mówiąc, zostałem zbójnikiem przydrożnym.
Było nas sześciu, żyliśmy wolno i dziko, napadając na wozy i namioty ludzi zdążających do
kopalń. Znano mnie pod imieniem Black Jack of Ballarat, a nasz związek ballaracki pamięta
jeszcze do dziś cała kolonia.

Pewnego razu napadliśmy na konwój, który z Ballarat szedł ze złotem do Melbourne.

Przewodników było sześciu, nas także tylu, a zatem sprawa była niepewna. Przy pierwszym
natarciu zrzuciliśmy z siodeł czterech ludzi; z naszych padło trzech, zanim odebraliśmy skarby.
Przewodnikowi konwoju, właśnie temu Mc Carthy’emu, trzymałem już pistolet przy głowie.
Ach, czemuż Bóg nie dał, żebym go był wtedy zabił! Oszczędziłem go jednak, chociaż patrzał
na mnie swymi małymi, złośliwymi oczami w taki sposób, jak gdyby chciał sobie na zawsze

wyryć w pamięci moje rysy. Udało nam się uciec z pieniędzmi; byliśmy teraz bogaci i
wróciliśmy do Anglii bez ściągnięcia na siebie jakiegokolwiek podejrzenia. W Anglii
zerwałem z moimi dotychczasowymi towarzyszami i postanowiłem prowadzić spokojne,
uczciwe życie. Kupiłem tę posiadłość właśnie wtedy wystawioną na sprzedaż i starałem się jak
najlepiej użyć marnie zdobyty majątek. Ożeniłem się, ale żona umarła niezadługo, zostawiając
mi moją ukochaną Alicję. Już jako małe dziecię potrafiła ona prowadzić mnie drogą
uczciwości, jak nikt inny tego by nie zdołał. Słowem, zacząłem nowe życie i czyniłem, co
mogłem, aby naprawić przeszłe występki. Już sądziłem, że mi się udało zatrzeć przeszłość, gdy
wpadłem w szpony tego Mc Carthy’ego.

Raz pojechałem do miasta, aby tam umieścić swój kapitał, i wtedy właśnie na Regent Street

spotkałem go w nędznej, podartej odzieży.

— Jesteśmy tu Jacku — rzekł, chwytając mnie za ramię — możesz nas nadal uważać za

swoich krewnych. Jest nas dwóch, ja i syn, a ty od dziś dnia będziesz starał się o nasze
utrzymanie. Jeżeli tego nie zrobisz, to w Anglii jest zawsze pod ręką prawo, sąd i policja.

Przybyli obaj tutaj i nigdy już od nich się nie uwolniłem. Żyli na mojej najlepszej ziemi za

darmo. Od tej chwili odbiegł ode mnie wszelki spokój i zapomnienie; gdzie się obróciłem, szła
za mną wszędzie jego chytra twarz. Im starsza była Alicja, tym gorzej się działo, gdyż wiedział
on dobrze, że pragnąłem ukryć swą przeszłość bardziej jeszcze przed nią niż przed sądem.
Żądał ode mnie wszystkiego, czego potrzebował, i mógł żądać, czego zapragnął, bo dawałem
mu chętnie ziemię, pieniądze, budynki. Na koniec zażądał tego, czego mu dać nie mogłem —
mojej Alicji.

Jego syn i moja córka dorośli. Mc Carthy wiedział, że zdrowie moje było podkopane,

zapragnął więc, aby po mojej śmierci jego syn zabrał cały majątek. Co do tego byłem jednak
nieugięty. Mc Carthy groził. Byłem zdecydowany na najzaciętszy opór. Dla omówienia tej
sprawy wyznaczyliśmy sobie schadzkę nad stawem, leżącym w jednakowej odległości od
mieszkania nas obu.

Gdy tam przybyłem, zastałem go już rozmawiającego z synem; zapaliłem cygaro i stanąłem

za drzewem, czekając aż pozostanie sam. Gdy usłyszałem, o czym rozmawiają, zawrzała we
mnie krew; ojciec domagał się natarczywie, aby syn poślubił moją córkę, nie pytając wcale, czy
ona sobie tego życzy, tak jak gdyby była jaką prostą dziewką. Myśl, że wszystko, co mi jest
najdroższe i najmilsze, ma przejść w ręce takiego człowieka, przyprawiała mnie o szaleństwo.
Pomyślałem, czy nie mógłbym zerwać tych pęt? Byłem człowiekiem zrozpaczonym, bliskim
śmierci. Mimo zdrowego umysłu i dość jeszcze silnego ciała, wiedziałem jaki los mnie
niezadługo spotka. Ach, ale pamięć moja! Moja córka! Wszystko byłoby zapewnione, gdyby
mi się udało zmusić ten straszny język do milczenia. I wtedy to uczyniłem, panie Holmes.
Uczyniłbym to raz jeszcze. Wina moja była wielka, ale odpokutowałem za nią całym
męczeńskim życiem; żeby jednak dziecko moje miało popaść w te same kajdany, w których ja
jęczałem, to było więcej, niż mógłbym znieść. Zabiłem go, ale wcale tego nie żałuję, bo był
jakby potwornym, wściekłym zwierzęciem. Na krzyk ojca wrócił młody Mc Carthy; ja już
dobiegałem do lasu, gdy musiałem wrócić po płaszcz, który upuściłem, uciekając. Tak, a nie
inaczej odbyło się wszystko.

— Cóż pan zamierza czynić?
— Ze względu na pańskie zdrowie — nic. Sam pan wie, że wkrótce odpowie pan przed

wyższym sędzią. Biorę pańskie zeznanie do siebie; jeżeli Mc Carthy zostanie skazany, będę
zmuszony z nim wystąpić, w przeciwnym razie nie zobaczy dokumentu ludzkie oko i czy pan
będzie żywy, czy umarły, pozostanie wszystko tajemnicą.

— A zatem bądźcie panowie zdrowi — rzekł uroczyście starzec. — I wam kiedyś będzie

milej spoczywać na łożu śmierci, gdy przypomnicie sobie, że pozwoliliście mi w spokoju
odejść z tej ziemi.

Drżący i złamany olbrzym wyszedł z pokoju.

— Boże wesprzyj nas! — rzekł Holmes po długim milczeniu. — Czemu los igra tak

podstępnie z biednymi, bezsilnymi robakami ziemskimi?

Na podstawie licznych innych zarzutów, które Holmes podniósł i podsunął obrońcy, młody

Mc Carthy został uniewinniony. Stary Turner żył jeszcze po naszej rozmowie siedem miesięcy.
Dziś spoczywa już w grobie, syn zaś i córka wrogich sobie ojców tworzą według wszelkiego
prawdopodobieństwa szczęśliwą parę i ani nie przeczuwają, jak ciemna chmura ciąży nad ich
przeszłością.

P

IĘĆ PESTEK POMARAŃCZY

Moje notatki i wspomnienia z lat 1882 — 1890 związane z Sherlockiem Holmesem

zawierają tyle ciekawych i dziwnych spraw, że doprawdy nie wiem, na których się zatrzymać, a
które pominąć. Jedne były już drukowane, w innych mój przyjaciel nie miał pola do pełnego
popisania się tymi niezwykłymi, wprost genialnymi talentami, które postanowiłem opisać w
moich wspomnieniach. Inne znów nie miałyby zakończenia, bo — mimo wszystko —
analityczny umysł Holmesa nie zgłębił ich do dna. Jeszcze inne zostały rozwiązane
połowicznie, i to tylko na podstawie domysłów, a nie za pomocą ścisłej logiki, którą mój
przyjaciel tak bardzo sobie cenił. Ale wśród nich napotkałem wypadek niezmiernie ciekawy w
szczegółach i zadziwiający w wynikach. Nie mogę się więc oprzeć pokusie, by go opisać, choć
nie wszystko w nim jest wyjaśnione i zapewne nigdy się nie wyjaśni.

Rok 1887 przyniósł nam obfity zbiór bardziej lub mniej ciekawych zagadek. Wśród tytułów

mojej kroniki z tych dwunastu miesięcy znajduję relacje ze sprawy Paradol Chambairs,
Stowarzyszenia Miłośników Żebractwa, utrzymującego luksusowy klub w głębokich
podziemiach wielkiego składu mebli, z wypadków związanych z zatonięciem brytyjskiego
okrętu „Sophy Anderson”, z niezwykłych przygód Grice Patersonów na wyspie Uffa i wreszcie
z otrucia Camberwella. W tej ostatniej sprawie niech mi wolno będzie przypomnieć, Sherlock
Holmes nakręciwszy zegarek zmarłego zdołał udowodnić, że sprężyna była nakręcona dwie
godziny temu, a więc zmarły w tym czasie położył się spać. Ta dedukcja znacznie przyczyniła
się do wyjaśnienia tajemnicy. O tym wszystkim zapewne jeszcze kiedyś napiszę, ale żaden ze
wspomnianych wypadków nie był tak niezwykły, jak dziwny splot wydarzeń, o którym zaraz
opowiem.

Było to w ostatnich dniach września i wiatry jesienne rozszalały się na dobre. Wicher wył

tego dnia bez przerwy, a deszcz bił w okna tak, Ze nawet tu, w samym sercu olbrzymiego
Londynu, tworu ludzkich rąk, odrywaliśmy się od naszych zwykłych spraw, by choć przez
chwilę zadumać się nad potęgą żywiołów, które jak dzikie zwierzęta w klatce grożą
człowiekowi ukrytemu za barierami cywilizacji. Pod wieczór wichura jeszcze się wzmogła, a
wiatr w kominie zawodził i łkał jak dziecko. Sherlock Holmes siedział po jednej stronie
kominka i z posępną miną przerzucał swe notatki o zbrodniach. Ja, po drugiej stronie, tak
zatonąłem w jednej z fascynujących opowieści morskich Clarka Russella

*

, że wycie wiatru na

ulicy brałem za żywą ilustrację fabuły, a plusk deszczu — za przeciągłe bicie fal. Tak się
złożyło, że moja żona wyjechała do swej ciotki, a ja na te parę dni raz jeszcze zamieszkałem na
Baker Street.

— Co to? — powiedziałem odrywając się od książki i patrząc na mego towarzysza. —

Chyba dzwonek? Któż by się dziś wybrał do nas? Może któryś z twoich przyjaciół?

— Nie mam nikogo prócz ciebie — odparł Holmes. — Nie jestem zbyt towarzyski.
— A więc jakiś klient.
— Jeśli tak, musi to być coś poważnego. Nikt nie wybrałby się z jakąś błahostką o tej

godzinie i w taką pogodę. Myślę, że to któraś z nieodłącznych kumoszek naszej gospodyni.

Mylił się jednak. Ktoś szedł korytarzem i po chwili zapukał do drzwi. Holmes wyciągnął

swe długie ramię i odwrócił lampę tak, by światło padało na jedyny pusty fotel.

— Proszę — powiedział.
W drzwiach stanął młody człowiek, na oko dwudziestodwuletni, elegancki,

wypielęgnowany, w zachowaniu subtelny i wytworny. Mokry parasol i lśniący od wody
płaszcz świadczyły, jak ciężką miał przeprawę w drodze do nas. Gdy przy blasku lampy

*

Clark William Russell — pisarz i dziennikarz angielski żyjący w latach 1844–1911. Autor powieści morskich

i przygodowych.

nerwowo rozglądał się wkoło, zauważyłem, że był bardzo blady i że wzrok miał niespokojny,
jak ktoś przejęty trwogą.

— Przepraszam bardzo — powiedział wkładając na nos binokle w złotej oprawie. — Chyba

nie przeszkodziłem panom. Obawiam się, że wniosę trochę nieporządku do tego przytulnego
pokoju.

— Niech mi pan da palto i parasol — rzekł Holmes. — Powieszę je na wieszaku, gdzie

szybko przeschną. Widzę, że pan przyszedł z południowo–zachodniej dzielnicy.

— Tak. Z Horsham.
— Biała, kredowa glina na czubkach pańskich butów wyraźnie na to wskazuje.
— Przychodzę po radę.
— O to łatwo.
— I o pomoc.
— Z tym czasem jest trudniej.
— Wiele słyszałem o panu. Major Prendergast opowiadał mi, jak go pan uratował przed

skandalem w klubie „Tankerville”.

— Ach tak. Niesprawiedliwie oskarżono go o szulerstwo.
— Mówi, że pan potrafi rozwiązać każdą zagadkę.
— Przesadza.
— I że nikt jeszcze nie zdołał pana pokonać.
— Pokonano mnie cztery razy. Trzy razy mężczyźni i raz kobieta.
— Cóż to znaczy wobec pańskich sukcesów!
— Istotnie. Przeważnie mi się wiodło.
— To może i w moim wypadku tak będzie.
— Proszę, niech pan przysunie fotel do ognia i powie, o co chodzi.
— To sprawa niezwykła.
— Nie powierzają mi innych. Jestem ostatnią instancją.
— A jednak sądzę, że przy całym swym doświadczeniu nie miał pan jeszcze do czynienia z

tak tajemniczym i niewytłumaczalnym splotem wypadków jak te, które zdarzyły się w mojej
rodzinie.

— To zaczyna być ciekawe. Niechże pan nam poda kolejno główne fakty, a później

wypytam pana o szczegóły, które wydadzą mi się najważniejsze.

Młody człowiek przysunął fotel do kominka i wyciągnął mokre stopy do ognia.
— Nazywam się John Openshaw — powiedział — ale sam chyba mam mało wspólnego z tą

okropną sprawą. To coś dziedzicznego i żeby panu dać pojęcie o wszystkim, zacznę od samego
początku.

Trzeba panu wiedzieć, że mój dziadek miał dwóch synów: mego stryja Eliasza i mego ojca

Józefa. Ojciec miał niedużą fabryczkę w Coventry, którą udało mu się rozbudować, gdy
wynaleziono rowery. On sam wynalazł opony Openshawa, odporne na przebicie, i tyle na tym
zarobił, że niebawem sprzedał fabrykę i wycofał się z interesów ze znaczną fortuną.

Mój stryj za młodu wyemigrował do Ameryki i tam, na Florydzie, założył — jak mówiono

— dobrze prosperującą plantację. W czasie wojny

*

walczył początkowo w armii Jacksona, a

później pod Hoodem, gdzie dosłużył się stopnia pułkownika. Po kapitulacji generała Lee

*

wrócił do swej plantacji i żył na niej jeszcze parę lat. W roku 1869 czy 1870 wrócił do Europy i
nabył mająteczek w pobliżu Horsham w Sussex. W Stanach dorobił się znacznego majątku i
porzucił je tylko z powodu wstrętu, jaki żywił do Murzynów, i niechęci do polityki
republikanów, którzy przyznawali im prawa. Był to człowiek o żywym temperamencie, który
klął siarczyście, gdy wpadał w złość, często też zamykał się w sobie i stronił od ludzi. Nie
wiem, czy mieszkając tyle lat w Horsham choć raz zajrzał do miasta. Koło domu miał ogród, a

*

Mowa o wojnie Północy z Południem w Ameryce (1861–1865).

*

T.J. Jackson, J.B. Hood i R.E. Lee dowodzili konfederatami.

dalej pole, po którym się przechadzał; nieraz zresztą całymi tygodniami nie wychodził z
pokoju. Dużo pił i palił, ale się nie udzielał, nie szukał przyjaciół i nie tęsknił nawet za
rodzonym bratem.

O mnie się nie troszczył, mimo że miał do mnie słabość. Po raz pierwszy zobaczył mnie, gdy

byłem dwunastoletnim chłopcem. Było to już w roku 1878, to znaczy w osiem czy dziewięć lat
po jego powrocie do Anglii. Uprosił ojca, bym zamieszkał u niego, i na swój sposób był dla
mnie dobry. Gdy był trzeźwy, grał ze mną w tryktraka i warcaby. Powierzył mi całe
gospodarstwo, tak że w szesnastym roku życia byłem panem domu. Układałem się z
dostawcami, rządziłem służbą, miałem wszystkie klucze i mogłem chodzić, gdzie chciałem, i
robić, co chciałem, bylebym nie zakłócił jego samotności. Ale był jeden wyjątek: ani mnie, ani
nikomu nie wolno było wejść do stale zamkniętej rupieciarni na poddaszu. Z chłopięcej
ciekawości zaglądałem tam przez dziurkę od klucza, ale nigdy nie udało mi się nic dojrzeć
prócz kolekcji starych kufrów i tłumoków, jakie bywają w takich graciarniach.

Pewnego dnia — było to w marcu 1883 roku — na stole przed nakryciem mego stryja

zobaczyłem list ze stemplem zagranicznym. Listy do niego były rzeczą niezwykłą; wszystkie
rachunki płacił gotówką, a przyjaciół nie miał.

— Z Indii — powiedział biorąc kopertę do ręki. — Stempel urzędu pocztowego w

Pondicherry. Co to może być?

Szybko rozdarł kopertę. Wypadło z niej pięć małych, suchych pestek pomarańczy i z cichym

stukiem rozsypało się po talerzu. Roześmiałem się na ten widok, ale śmiech zamarł mi na
ustach, gdy spojrzałem na stryja. Dolna warga mu obwisła, oczy wyszły na wierzch, zbladł jak
chusta i osłupiałym wzrokiem patrzył na kopertę, którą wciąż trzymał w drżącej ręce.

— „K.K.K.”! — Wykrzyknął. — Boże, mój Boże, dawne grzechy mnie ścigają!
— Co to znaczy, stryju? — zapytałem.
— Śmierć — odpowiedział.
Zerwał się od stołu i znikł w swoim pokoju, a ja siedziałem przerażony. Podniosłem kopertę

i wewnątrz ujrzałem trzy razy naskrobaną czerwonym atramentem literę „K”. Poza tym
wewnątrz nie było nic prócz pięciu suchych pestek. Cóż więc mogło aż tak przerazić stryja?
Wstałem od stołu, a gdy wchodziłem po schodach na górę, spotkałem stryja; trzymał
zardzewiały klucz od graciarni w jednej ręce i małą mosiężną szkatułkę, jak na pieniądze — w
drugiej.

— Niech stają na głowie, a ja się nie dam — powiedział i zaklął soczyście. — Powiedz

Mary, by napaliła u mnie w kominku, i poślij do Harsham po adwokata Fordhama.

Zrobiłem, co mi kazał, a kiedy adwokat przybył, stryj wezwał mnie do pokoju. Na kominku

płonął jasny ogień, a w palenisku leżało pełno czarnego, puszystego popiołu, jak po spalonych
papierach. Otwarta, pusta mosiężna szkatułka stała obok. Drgnąłem ujrzawszy na jej pokrywie
trzykrotnie powtarzającą się literę „K”, jak ta, którą rano widziałem na kopercie.

— Chciałbym, Johnie, żebyś był świadkiem mojej ostatniej woli — powiedział stryj. —

Cały majątek z jego pasywami i aktywami pozostawiam memu bratu, a twemu ojcu. Po nim ty
go odziedziczysz. Życzę ci, byś mógł z niego w pełni korzystać! Ale jeżeli przekonasz się, że
nic ci po nim, radzę ci, mój chłopcze, podaruj go swemu najgorszemu wrogowi. Przykro mi, że
ci zostawiam takie wątpliwe dziedzictwo, ale trudno mi przewidzieć, jak się sprawy obrócą.
Podpisz tam, gdzie ci wskaże pan Fordham.

Podpisałem dokument, gdzie mi kazano, a prawnik zabrał go ze sobą. Pojmuje pan zapewne,

że cała ta historia zrobiła na mnie wielkie wrażenie. Głowiłem się nad nią, ale nic nie mogłem
zrozumieć. Nie mogłem się też pozbyć niejasnego lęku wywołanego tą tajemniczą sprawą. Z
czasem jednak lęk ustąpił, zwłaszcza że nic nie zakłócało naszego normalnego życia.
Zauważyłem jednak pewną zmianę w stryju. Pił częściej i stał się jeszcze większym odludkiem.
Przeważnie siedział zamknięty na cztery spusty w swoim pokoju, ale czasem jakby go szał
ogarniał. Wybiegał z domu i z rewolwerem w ręku miotał się po ogrodzie, krzycząc, że nikogo

się nie boi i że nikt, nawet sam diabeł, nie będzie go więził jak głupią owcę w owczarni. Ale gdy
to nagłe szaleństwo mijało, uciekał przerażony do domu i ryglował za sobą drzwi, jak człowiek,
który nie może opanować strachu czającego się na dnie duszy. Wówczas, nawet w chłodne dni,
widziałem, że był skąpany we własnym pocie.

Żeby już skończyć i nie nadużywać pańskiej cierpliwości, powiem, że pewnej nocy w

przystępie takiego szału stryj wybiegł z domu i nie wrócił. Znaleźliśmy go leżącego twarzą do
dna w małym, porośniętym rzęsą stawie na końcu ogrodu. Staw był płytki, na ciele zmarłego
nie stwierdzono żadnych obrażeń, władze sądowe orzekły więc, znając dziwactwa stryja, że
zachodzi wypadek samobójstwa. Ale ja nie dałem sobie wmówić, że popełnił samobójstwo,
gdyż wiedziałem, jak bardzo bał się wzmianki o śmierci. Wszystko jednak ucichło, mój ojciec
objął posiadłość, a oprócz tego odziedziczył około czternastu tysięcy funtów na rachunku stryja
w banku.

— Chwileczkę — przerwał Holmes. — Pańskie opowiadanie jest chyba jednym z

najciekawszych, jakie słyszałem. Niech mi pan łaskawie poda, kiedy pański stryj otrzymał list,
a kiedy popełnił domniemane samobójstwo.

— List nadszedł 10 marca 1883 roku, a stryj umarł w siedem tygodni później, wieczorem 2

maja.

— Dziękuję. Proszę, niech pan mówi dalej.
— Objąwszy posiadłość w Horsham, ojciec, na moje nalegania, starannie zbadał stale

zamknięty pokój na strychu. Znaleźliśmy tam mosiężną szkatułkę, ale już pustą. Wewnątrz na
pokrywce zobaczyłem nalepkę z trzema literami „K” i napisem: „Listy, notatki,
pokwitowania”. Pozwoliło to domyślić się, co za papiery zniszczył pułkownik Openshaw. Poza
tym nie znaleźliśmy nic ważnego w graciarni. Poniewierało się tam tylko wiele papierów i
notatek z okresu pobytu mego stryja w Ameryce. Niektóre — jeszcze z czasów wojny —
świadczyły, że stryj zyskał sobie opinię dzielnego żołnierza. Inne pochodziły z okresu
rekonstrukcji Południowych Stanów i dotyczyły przede wszystkim polityki wymierzonej
przeciw Północy.

Ojciec przybył więc do Horsham na początku roku 1884 i aż do stycznia 1885 roku żyliśmy

spokojnie. Ale czwartego stycznia, gdy siedzieliśmy razem przy śniadaniu, mój ojciec wydał
nagle okrzyk zdziwienia i przerażenia. Zobaczyłem, że w jednej ręce trzyma otwartą kopertę, a
w drugiej, wyciągniętej przed siebie — pięć suchych pestek pomarańczy. Zawsze wyśmiewał
się z mego opowiadania o liście, jaki otrzymał pułkownik, nazywając je bzdurną historią, ale
teraz, gdy i jemu się to przydarzyło, nie wiedział, co myśleć, i był przerażony.

— Na Boga, co to znaczy, Johnie? — wyjąkał. Serce we mnie zamarło.
— To „K.K.K.” — rzekłem. Zajrzał do środka.
— Masz rację! — zawołał. — Są trzy litery. Ale co tu jest nad nimi napisane?
— „Połóż papiery na zegarze słonecznym” — przeczytałem spoglądając przez jego ramię.
— Jakie papiery? Jaki zegar? — pytał.
— Zegar w ogrodzie. Innego nie ma — odparłem. — A papiery pewnie te, które stryj

zniszczył.

— Uff! — sapnął ojciec opanowując się z trudem. — Żyjemy w cywilizowanym kraju,

gdzie podobne kawały są nie do pomyślenia. Skąd wysłano ten list?

— Z Dundee

*

— odparłem spojrzawszy na stempel pocztowy.

— Jakieś głupie żarty. Co mnie obchodzi słoneczny zegar i papiery? Nie będę sobie głowy

zaprzątał takimi głupstwami.

— Na twoim miejscu zawiadomiłbym policję — powiedziałem.
— Żeby się ze mnie wyśmiali! — Ani mi się śni. Więc pozwól, żebym ja to zrobił.
— Nie. Zabraniam ci. Nie chcę żadnego hałasu wokół tych bzdur.

*

Dundee — port w Szkocji.

Nie sprzeczałem się z nim więcej, bo był bardzo uparty. Gnębiły mnie jednak ciężkie

przeczucia.

Na trzeci dzień po otrzymaniu wspomnianego listu ojciec wybrał się w odwiedziny do

swego starego przyjaciela majora Freebody, komendanta jednego z fortów na Portsdown Hill.
Cieszyłem się z tego, gdyż myślałem, że z dala od domu będzie bezpieczniejszy. Myliłem się
jednak. Nazajutrz po jego wyjeździe otrzymałem depeszę od majora wzywającą mnie
natychmiast. Ojciec wpadł do jednej z kredowych sztolni, których tam pełno, i leżał w szpitalu
nieprzytomny, z pękniętą czaszką. Pospieszyłem natychmiast, ale biedak zmarł nie
odzyskawszy przytomności. Wracał z Fareham o zmroku, nie znał okolicy, a sztolnia była
nieogrodzona, władze zawyrokowały więc bez wahania: śmierć na skutek nieszczęśliwego
wypadku. I choć starannie zbadałem wszystkie okoliczności, nie mogłem znaleźć niczego, co
wskazywałoby na morderstwo. Nie było żadnych znaków gwałtu ani żadnych śladów w
pobliżu. Nie widziano też nikogo obcego na drogach. A jednak, jak się pan chyba domyśla,
wcale mnie to nie przekonało. Byłem niemal pewny, że padł ofiarą jakiegoś ohydnego spisku.

W taki to ponury sposób odziedziczyłem mająteczek. Zapyta pan, czemu się go nie

zrzekłem. Odpowiem na to: przekonany, że te nieszczęścia spadają na nas z winy stryja i że
grożą mi tak czy inaczej.

Nieszczęsny mój ojciec zginął w styczniu 1885 roku. Od tego czasu upłynęło dwa lata i

osiem miesięcy. Spokojnie żyłem przez cały ten czas w Horsham i zacząłem już mieć nadzieję,
że przekleństwo ciążące na naszym rodzie sczezło z poprzednią generacją. Niestety,
pocieszałem się za wcześnie: wczoraj rano przyszła na mnie kolej.

Młody człowiek wyjął z kieszeni kamizelki zmiętoszoną kopertę i wysypał z niej na stół pięć

suchych, małych pestek pomarańczy.

— Oto koperta — ciągnął. — Stempel pocztowy z Londynu, ze wschodniej dzielnicy. W

środku jest to samo, co w ostatniej przesyłce do mojego ojca: „K.K.K.” i „połóż papiery na
słonecznym zegarze”.

— I cóż pan zrobił? — zapytał Holmes.
— Nic.
— Nic?
— Mówiąc prawdę, czułem się zupełnie bezradny — ukrył twarz w szczupłych, białych

dłoniach. — Jak królik przed skradającym się ku niemu wężem. Wydaje mi się, że oplotły mnie
jakieś diabelskie moce, od których nic mnie nie ustrzeże.

— Ho, ho, ho! — wykrzyknął Sherlock Holmes. — Trzeba działać, mój panie, bo inaczej

jest pan zgubiony. Tylko energiczne działanie może pana ocalić. Nie czas na załamywanie rąk.

— Byłem w policji.
— No?
— Wysłuchali mego opowiadania z uśmiechem. Inspektor, zdaje się, jest pewien, że te listy

to jakieś niewczesne żarty, że ojciec i stryj zginęli w nieszczęśliwych wypadkach, jak to
stwierdziły władze, i że ich zgonu nie należy łączyć z otrzymanymi ostrzeżeniami.

Holmes pogroził w powietrzu zaciśniętymi pięściami.
— Co za głupota! — zawołał,
— Przydzielili mi jednak policjanta, który pilnuje domu.
— Czy przyszedł tu z panem?
— Nie. Kazano mu pilnować domu. Holmes znów pogroził komuś pięścią.
— Czemu przyszedł pan do mnie? — zapytał. — A przede wszystkim: czemu nie przyszedł

pan od razu?

— Nie wiedziałem, co robić. Dopiero dziś zwierzyłem się majorowi Prendergastowi, a on

doradził mi pójść do pana.

— Dwa dni minęły od nadejścia listu. Powinniśmy byli już przedtem rozpocząć kroki.

Pokazał pan nam wszystkie dowody rzeczowe w tej sprawie… a może jest jeszcze coś, co by
mogło nam pomóc?

— Mam jeszcze coś — rzekł John Openshaw.
Poszperał w kieszeni marynarki, wyciągnął skrawek spłowiałego niebieskiego papieru i

położył go na stole.

— Przypominam sobie — powiedział — że kiedy mój stryj palił papiery, zauważyłem w

popiele strzępy o takim dziwnym kolorze. A ten skrawek znalazłem na podłodze w pokoju
stryja. Pewno wyfrunął spomiędzy innych i ocalał. Nie wiem, na co mógłby się nam przydać,
bo nic w nim nie ma prócz wzmianki o pestkach. To chyba jakaś stronica z pamiętnika, pismo
niewątpliwie mojego stryja.

Holmes przysunął lampę i obaj pochyliliśmy się nad arkusikiem papieru. Nierówny brzeg

wskazywał, że go wydarto z zeszytu. Nosił datę: marzec 1869, a pod nią figurowały takie
zagadkowe notatki:

„4–go. Przyszedł Hudson. Takie same poglądy.
7–go. Poszczuto pestkami McCauleya, Paramore’a i Swaina z Saint Augustine.
9–go. McCauley ulotnił się.
10–go. John Swain ulotnił się.
12 –go. Odwiedziny u Paramore’a. Wszystko w porządku”.
— Dziękuję panu — rzekł Holmes składając skrawek papieru i oddając go naszemu

gościowi. — A teraz nie ma pan chwili do stracenia. Nie możemy sobie nawet pozwolić na
przedyskutowanie pańskiego opowiadania. Musi pan zaraz wracać do domu i działać.

— Co mam robić?
— Może pan zrobić tylko jedno. Ale to zaraz. Musi pan włożyć ten kawałek papieru do owej

szkatułki i załączyć karteczkę, w której w najbardziej przekonujących słowach wyjaśni pan, że
wszystkie inne dokumenty spalił pański stryj i nic więcej nie zostało. Potem postawi pan
szkatułkę na słonecznym zegarze, tak jak panu kazano. Rozumie pan?

— Rozumiem.
— I w tej chwili niech pan nie myśli o żadnej zemście. Zapewne wywrzemy ją w prawny

sposób. Ale my dopiero musimy spleść naszą sieć, gdy ich już jest gotowa. Przede wszystkim
należy usunąć grożące panu niebezpieczeństwo. Potem trzeba będzie wyjaśnić tajemnicę i
ukarać winnych.

— Dziękuję panu — powiedział młody człowiek wstając i wkładając palto. — Natchnął

mnie pan nadzieją i dodał otuchy. Zrobię, jak pan radzi.

— Niech pan nie traci ani chwili. I nade wszystko niech pan uważa, gdyż grozi panu

zupełnie realne niebezpieczeństwo. Jak pan wraca?

— Pociągiem z Waterloo

*

.

— Nie ma jeszcze dziewiątej. Na ulicach jest dużo ludzi, myślę więc, że dotrze pan do domu

bezpiecznie. Lecz mimo wszystko musi pan być bardzo ostrożny.

— Mam broń.
— To dobrze. Zaraz jutro zabiorę się do tej sprawy.
— Przyjedzie pan zatem do Horsham?
— Nie. Zagadka tkwi w Londynie. I tują będę rozwiązywać.
— Przyjdę więc do pana za jakieś dwa dni i przyniosę wiadomość o szkatułce i papierze.

Zastosuję się całkowicie do pańskiej rady.

Zamienił z nami uścisk dłoni i wyszedł. Wiatr wciąż wył, a deszcz zacinał w szyby.

Niesamowita, dziwna historia, zdawało się, zrodzona wśród rozpętanych sił przyrody —
przygnana do nas niby wodorosty szalejącą burzą, znów została przez nią pochłonięta.

*

Waterloo — stacja w Londynie.

Sherlock Holmes, z lekka pochylony, wpatrzony w czerwony blask ognia, czas jakiś siedział

w milczeniu. Po chwili zapalił fajkę, oparł się o poręcz fotela i przyglądał błękitnym kółkom
dymu ulatującym w górę.

— Myślę, mój drogi — powiedział — że żadna z naszych spraw nie była aż tak fantastyczna.
— Z wyjątkiem chyba Znaku Czterech.
— O, tak. Z wyjątkiem tamtej. A jednak wydaje mi się, że na Johna Openshawa czyha

większe niebezpieczeństwo niż na Sholtonów.

— Czy już doszedłeś, na czym to niebezpieczeństwo polega?
— Co do jego istoty nie może być wątpliwości.
— Więc o co chodzi? Kim jest ten „K.K.K.” i czemu prześladuje tę nieszczęsną rodzinę?
Sherlock Holmes przymknął oczy, oparł łokcie na poręczy fotela i zetknął dłonie

koniuszkami palców.

— Człowiek idealnie rozumujący — powiedział — z jednego, zasadniczego dla sprawy

faktu wysnuje nie tylko cały łańcuch przyczyn, ale i przepowie wszystkie skutki. Cuvier

*

potrafił na podstawie jednej jedynej kości, drogą logicznego rozumowania, opisać całe zwierzę.
Podobnie skrupulatny badacz, który uchwyci jedno ogniwo w splocie wypadków, powinien
umieć ściśle określić wszystkie poprzednie i następne. My jeszcze nie umiemy opierać się na
czystym rozumowaniu. Problemy możemy rozstrzygać jedynie przez dociekliwe badanie
faktów, co sprawi przykrą niespodziankę tym, którzy szukają ich rozwiązania we własnym
umyśle. Ale sztukę logicznego rozumowania tylko wtedy można doprowadzić do szczytu, jeśli
się umie wykorzystać wszystkie poznane fakty. A przyznasz, że to wymaga absolutnej wiedzy,
której nawet dziś, przy naszym encyklopedycznym wykształceniu, nie posiadamy. Zdarza się
jednak, że człowiek wie wszystko, co potrzebne mu jest w jego pracy. Zawsze do tego dążyłem.
Przypominam sobie, że na początku naszej przyjaźni bardzo trafnie określiłeś zasób mych
wiadomości.

— Tak — odpowiedziałem śmiejąc się — to jest niezwykły dokument. Pamiętam. Z

filozofii, astronomii i polityki postawiłem ci niedostatecznie. Z nauk przyrodniczych — słabo.
Z geologii — świetnie, gdy chodzi o ślady błota z każdego terenu w promieniu pięćdziesięciu
mil od miasta. Z chemii, jak stwierdziłem, twe wiadomości są niejednolite, z anatomii —
chaotyczne. Literaturę sensacyjną i kronikę kryminalną znasz niezrównanie. Poza tym jesteś
prawnikiem i skrzypkiem. Uprawiasz boks i szermierkę. Trujesz się tytoniem. Zdaje się, że
takie były najważniejsze punkty tej charakterystyki.

Holmes roześmiał się przy moich ostatnich słowach.
— No tak — powiedział — zawsze twierdzę, że człowiek powinien mieć mózgownicę

umeblowaną najpotrzebniejszym sprzętem, a resztę może wyrzucić do graciarni, dokąd sięgnie
w razie potrzeby. W sprawie, którą nam dziś powierzono, trzeba będzie sięgnąć do wszystkich
naszych zasobów. Podaj mi, proszę, amerykańską encyklopedię na literę „K”. Stoi na półce
obok ciebie. Dziękuję. Zastanówmy się teraz nad sprawą i pomyślmy, co się da
wywnioskować. Przede wszystkim załóżmy, że pułkownik Openshaw miał poważne powody
do porzucenia Ameryki. Człowiek w jego wieku niechętnie rezygnuje ze swoich zwyczajów i
zmienia cudowny klimat Florydy na odludne życie w angielskiej mieścinie. Jego daleko
posunięte zamiłowanie do samotności w Anglii nasuwa przypuszczenie, że bał się kogoś lub
czegoś, co go wygnało z Ameryki. A co to było, możemy ustalić zastanowiwszy się nad
złowieszczymi listami odebranymi przez niego i jego spadkobierców. Czyś zwrócił uwagę na
stemple pocztowe tych listów?

— Pierwszy był z Pondicherry, drugi z Dundee, a trzeci z Londynu.
— Ze wschodniej dzielnicy Londynu. Jakie wnioski ci to nasuwa?
— Wszystko to są porty. Nadawca musiał więc znajdować się na statku.

*

George Leopold Cuvier (1769–1832) — przyrodnik francuski, twórca paleontogii, nauki o skamielinach.

— Doskonale. Mamy już klucz do tajemnicy. A więc rzeczą prawdopodobną, bardzo

prawdopodobną, jest, że piszący znajdował się na statku. Teraz zastanówmy się nad inną
okolicznością. W przypadku „Pondicherry” od groźby do jej wykonania upłynęło siedem
tygodni, w „Dundee” — trzy do czterech dni. Czy ci to nic nie mówi?

— Mieli większą odległość do przebycia.
— Ale i list również.
— No i co z tego?
— Musimy przypuścić, że statek, na którym znajduje się ten człowiek czy ludzie, jest

żaglowcem. Tak wygląda, że owo niezwykłe ostrzeżenie czy znak wysyłają, zanim wyruszają
w swej misji. Widzisz jak prędko nadeszła śmierć po znaku wysłanym z Dundee. Gdyby ci
ludzie z Pondicherry jechali parowcem, przybyliby prawie jednocześnie z listem. Ale w istocie
upłynęło siedem tygodni, zanim się zjawili. I ten fakt, jak myślę, należy przypisać różnicy
czasu między datą przybycia do Anglii statku pocztowego z listem i żaglowca z nadawcą na
pokładzie.

— Zupełnie możliwe.
— Więcej niż możliwe. Prawie pewne. I teraz rozumiesz, czemu ten trzeci list jest aż tak

groźny i czemu tak usilnie ostrzegałem młodego Openshawa. Piszący listy zawsze zabijał przy
końcu tego czasu, jaki był mu potrzebny na dotarcie do swej ofiary. A że ten ostatni list
nadszedł z Londynu, nie wolno nam liczyć na zwłokę.

— Na Boga! — zawołałem. — Co może być powodem tak okrutnego prześladowania?
— Człowiekowi czy ludziom na żaglowcu niezmiernie musi zależeć na dokumentach

przechowywanych przez Openshawa. Dla mnie jest jasne, że tych ludzi musi być paru. Jeden
człowiek nie mógłby dokonać dwóch morderstw tak, by oszukać władze śledcze. Musiało ich
być kilku. Ludzi zdeterminowanych i przebiegłych. Postanowili wyrwać te papiery za wszelką
cenę, chociażby samemu diabłu z gardła.

Widzisz więc, że pod literami „K.K.K.” ukrywa się nie człowiek, lecz cała organizacja.
— Ale jaka?
Holmes pochylił się do mnie i zapytał ściszonym głosem:
— Czy nigdy nie słyszałeś o Ku–Klux–Klanie?
— Nigdy.
Holmes odwrócił kartkę książki leżącej na jego kolanach.
— Oto mamy: „Ku–Klux–Klan. Nazwa wzięta od trzasku kurka strzelby przy napinaniu. Tę

straszną, potajemną organizację zawiązali ekskonfederaci, wojskowi, w południowych stanach,
po wojnie Północy z Południem. Rozrosła się szybko, zwłaszcza w Tennessee, Luizjanie, obu
Karolinach, Georgii i na Florydzie. Miała cele polityczne, przede wszystkim terroryzowała
wyborców Murzynów, a swych przeciwników mordowała lub wypędzała z kraju. Przed
popełnieniem zbrodni Ku–Klux–Klan wysyłał zwykle upatrzonym osobom ostrzeżenie w
jakiejś fantastycznej postaci, powszechnie jednak znanej: dębowych listków w jednych
stanach, pestek z dyni lub pomarańczy w innych. Po otrzymaniu tego ostrzeżenia ofiara albo
musiała otwarcie wyrzec się swych przekonań, albo uciekać z kraju. Jeśli zlekceważyła je
sobie, mordowano ją bezlitośnie, i to w sposób tajemniczy. Organizacja działała tak sprawnie,
że nie znamy wypadku, by któraś z upatrzonych ofiar wyszła cało lub by władze wykryły
zabójców. Bezkarnie rozwijała się też przez parę lat wbrew wszystkim wysiłkom rządu Stanów
Zjednoczonych i szlachetniejszych warstw społeczeństwa stanów południowych. W roku 1869
działalność Ku–Klux–Klanu nagle osłabła, choć i po tej dacie notujemy wypadki
sporadycznych wystąpień tej organizacji”.

— Zauważ — powiedział Holmes odkładając encyklopedię — że nagłe załamanie się

działalności Ku–Klux–Klanu łączy się ze zniknięciem z Ameryki Openshawa i jego
dokumentów. Może to być równie dobrze przyczyna, jak i skutek. Trudno się więc dziwić, że
jakieś nieubłagane duchy ścigają jego i jego rodzinę. Rozumiesz chyba, że w spisie i

pamiętniku mogą figurować nazwiska najwybitniejszych ludzi Południa i że wiele osób nie
zaśnie spokojnie, dopóki nie zdobędzie tych papierów.

— A więc strona, którą widzieliśmy…
— Potwierdza nasze przypuszczenie. Było tam napisane, o ile pamiętam: „Poszczuto

pestkami A, B, C”, co znaczy, że osobom tym wysłano ostrzeżenie. Potem były kolejne
wzmianki, że „A” i „B” — — .ulotnili się”, czyli wyjechali, a „C” złożono wizytę. Obawiam
się, że z tragicznym dla niego wynikiem. Myślę, mój drogi, że uda się nam rzucić trochę światła
na tę ponurą aferę. Tymczasem młodemu Openshawowi pozostaje tylko usłuchać mojej rady.
Nic więcej dziś wieczorem zrobić nie możemy. Podaj mi więc skrzypce i na pół godziny
zapomnijmy o okropnej pogodzie i jeszcze okropniej szych czynach naszych bliźnich.

Rano przejaśniło się nieco. Słońce świeciło blado poprzez mgłę nawisłą nad wielkim

miastem. Sherlock Holmes siedział już przy stole, gdy zszedłem na śniadanie.

— Przepraszam, że nie czekałem na ciebie — powiedział. — Mam dziś moc roboty w

związku ze sprawą Openshawa.

— Co zamierzasz przedsięwziąć? — zapytałem.
— To zależy od wyników moich pierwszych badań. Pewnie jednak będę musiał pojechać do

Horsham.

— Czy nie od tego zaczniesz?
— Nie. Naprzód pójdę do City. Zadzwoń, żeby ci podano kawę. Czekając na kawę wziąłem

ze stołu jeszcze nie ruszoną gazetę i zacząłem ją przeglądać. Wzrok mój padł na jeden z tytułów
i poczułem, jak serce zamiera mi w piersi.

— Słuchaj! — zawołałem. — Już za późno!
— Ach! — powiedział Holmes odstawiając filiżankę. — Tego się właśnie bałem. Jak się to

stało?

Mówił spokojnie, ale widziałem, że był wstrząśnięty.
— Zauważyłem nazwisko Openshawa w tytule. Tragiczny wypadek przy moście Waterloo.

Oto co piszą:

„Wczoraj wieczorem, między dziewiątą a dziesiątą, konstabl Cook z pododdziału H na

służbie koło mostu Waterloo usłyszał wołanie o pomoc i plusk wody. Noc była niezwykle
ciemna i burzliwa, toteż mimo pomocy przechodniów nie udało się uratować ofiary.
Zaalarmowano policję rzeczną, która wyłowiła zwłoki młodego mężczyzny. Ze znalezionej
przy nim koperty ustalono, że był to John Openshaw zamieszkały w pobliżu Horsham.
Prawdopodobnie spiesząc na ostatni pociąg odchodzący ze stacji Waterloo denat pomylił w
ciemności drogę i wszedł na sam brzeg przystani dla rzecznych statków. Żadnych śladów
obrażeń nie stwierdzono. Niewątpliwie mamy do czynienia z nieszczęśliwym wypadkiem,
który powinien zwrócić uwagę władz na niedostateczne zabezpieczenie przystani na rzece”.

Chwilę siedzieliśmy w milczeniu. Nigdy nie widziałem jeszcze Holmesa tak przejętego.
— Bolesny cios dla mojej ambicji — powiedział wreszcie. — Brzydkie uczucie, bez

wątpienia, ale to boleśnie zraniło moją dumę. Teraz już dotknięty zostałem osobiście i jeśli Bóg
mi da zdrowie, nakryję tę szajkę. Przyszedł do mnie po pomoc, a ja go wysłałem na śmierć !…

Zerwał się i w podnieceniu zaczął się przechadzać po pokoju. Rumieniec zabarwił jego

żółtawe policzki, a długie, szczupłe dłonie zaciskały się nerwowo.

— Diablo chytrzy ludzie! — wykrzyknął wreszcie. — Jak go tam ściągnęli? Przystań leży

nieco na uboczu. Nawet w taką pogodę na moście musiało być za ludno na morderstwo.
Zobaczymy jednak, kto w końcu wygra. Wychodzę!

— Na policję!
— Nie. Sam będę własną policją. Dopiero gdy utkam pajęczynę, dam im muchę. Nie

wcześniej.

Cały dzień zajęty byłem swymi zawodowymi czynnościami i na Baker Street wróciłem

dopiero późnym wieczorem. Sherlocka Holmesa jeszcze nie było. Przyszedł przed samą
dziesiątą, blady i zmęczony. Podszedł do kredensu, odłamał kawał chleba i łapczywie począł go
jeść, popijając dużymi łykami wody.

— Głody jesteś? — zauważyłem.
— Śmiertelnie. Zupełnie nie myślałem o jedzeniu. Od śniadania nie miałem nic w ustach.
— Nic?
— Ani kęska. Byłem tak piekielnie zajęty.
— A jak ci się udało?
— Dobrze.
— Wpadłeś na ślad?
— Mam ich w garści. Młody Openshaw wkrótce będzie pomszczony. Wiesz, odpłacimy im

tym samym. To dobry pomysł.

— Co masz na myśli?
Wyjął pomarańczę z kredensu i podzieliwszy ją na części wycisnął pestki na stół. Wybrał

pięć i włożył do koperty. Na jej wewnętrznej stronie wypisał „S.H. dlaJ.C”, zakleił i
zaadresował: „Kapitan James Calhoun, na pokładzie »Lone Star«, Savannah, Georgia”.

Doręczą mu po wejściu do portu — powiedział chichocząc. — opędzi mu to sen z powiek.

Zrozumie, że to wyrok śmierci, jak Openshaw zrozumiał.

— Kimże jest ten kapitan Calhoun?
— To herszt szajki. Złapię i pozostałych, ale on pójdzie na pierwszy ogień.
— Jakżeś ich wyśledził?
Holmes wyjął z kieszeni spory arkusz papieru zapisany datami i nazwiskami.
— Cały dzień przesiedziałem nad rejestrami Lloydu

*

i plikami starych gazet, śledząc drogę

każdego statku, który zawinął do Pondicherry w styczniu i lutym 1883 roku. Naliczyłem
trzydzieści sześć większych statków, które tam były w tym okresie. Z nich uwagę moją przykuł
„Lone Star”, gdyż, po pierwsze, wyruszył do Londynu, a po drugie, takie przezwisko nadano
też jednemu ze stanów Ameryki.

— Texasowi, zdaje się.
— Nie wiem któremu, ale wiem, że statek musi być amerykański.
— No i co potem?
— Przejrzałem sprawozdania z Dundee i upewniłem się w mych podejrzeniach.

Przeczytałem, że „Lone Star” był tam w styczniu 1885 roku. A potem zbadałem, jakie statki
stoją teraz w Londynie.

— No i?
— „Lone Star” przybył tu w ubiegłym tygodniu. Pojechałem do basenu Alberta i

stwierdziłem, że statek odszedł do Savannah z rannym przypływem. Depeszowałem do
Gravesend

*

i dowiedziałem się, że już go minął. A że wiatr mamy wschodni, sądzę, że teraz

„Lone Star” minął też mielizny Goodwins i jest gdzieś koło wyspy Wight.

— Cóż chcesz zrobić?
— Och, trzymam go w ręku. Kapitan i jego dwaj zastępcy są jedynymi urodzonymi

Amerykanami z całej załogi. Reszta to Finowie i Niemcy. Wiem też, że tej trójki nie było na
pokładzie ubiegłej nocy. Powiedział mi o tym jeden z ładowaczy pracujących przy statku.
Zanim żaglowiec dojdzie do Savannah, mój list już tam przybędzie parowcem pocztowym, a
policja dowie się z depeszy, że żądamy wydania tych trzech dżentelmenów pod zarzutem
morderstwa.

Los potrafi jednakże pokrzyżować nawet najlepsze ludzkie plany. Mordercom Johna

Openshawa nie było sądzone odebrać pięciu pestek pomarańczy, które by im powiedziały, że

*

Lloyd — angielskie towarzystwo morskie transportowe i ubezpieczeniowe, prowadzące rejestr statków.

*

Gravesend — port morski na Tamizie.

ktoś równie przebiegły i energiczny depcze im po piętach. Tego roku jesienne burze były
długotrwałe i groźne. Długo czekaliśmy na wiadomość o „Lone Star” z Savannah, ale na
próżno. Wreszcie dowiedzieliśmy się, że gdzieś na dalekim Atlantyku widziano na falach
szczątki rozbitego statku z literami „L.S.” I już nic więcej nie usłyszeliśmy o losie „Lone Star”.

Przełożył Tadeusz Evert

C

ZŁOWIEK Z BLIZNĄ

Isa Whitney, brat śp. Eliasza Whitneya, doktora teologii i rektora seminarium duchownego

w St. Georgen był wielkim palaczem opium. O ile mi wiadomo, uległ on temu nałogowi przez
swą młodzieńczą głupotę, gdy jeszcze był w szkole. Wtedy to czytał opowiadania Quinceysa o
jego snach i uczuciach i zaczął swój tytoń nasycać tynkturą opiumową, aby osiągnąć ten sam
skutek. Stało się z nim jednak to samo, co z innymi: stwierdził, że łatwiej się do czegoś
przyzwyczaić niż odzwyczaić; tak więc przez całe lata pozostał niewolnikiem tej trucizny, a dla
swych przyjaciół i krewnych stał się przedmiotem odrazy lub współczucia. Jeszcze go widzę,
jak siedzi skulony w swym fotelu, widzę jego żółtą, nabrzmiałą twarz, senne powieki i źrenice
zmniejszone do wielkości główki szpilki — smutną minę szlachetnego niegdyś człowieka.

Pewnego wieczoru — a było to w czerwcu 1889 — o tej porze, gdy człowiek poczyna już

ziewać i spoglądać na zegar, pociągnięto za dzwonek przy moich drzwiach. Zerwałem się, a
żona moja porzuciła robótkę, którą była zajęta. „Chory” — powiedziała — „będziesz znowu
musiał iść”.

Westchnąłem, gdyż właśnie wróciłem z codziennej ciężkiej pracy.
Usłyszeliśmy otwieranie drzwi od przedpokoju, potem kilka prędko rzuconych słów,

następnie szybkie kroki po linoleum. Drzwi od pokoju otwarły się i weszła dama ciemno
ubrana i w czarnej woalce.

— Wybaczcie państwo tak późną wizytę — zaczęła, tracąc wszelką siłę, a zobaczywszy

żonę, rzuciła się jej z płaczem na szyję.

— Ach, jestem w strasznym położeniu — zawołała — i potrzebuję natychmiast pomocy.
— Co? To jest Katy Whitney? — rzekła moja żona, podniósłszy damie woalkę. — Jakżeś

mnie przestraszyła Katy! Gdy wchodziłaś, ani nie przeczuwałam, że to ty.

— Nie miałam innej rady, jak przybiec do ciebie.
Była to stara historia; każdy, kto był w potrzebie, biegł do mojej żony, jak ptaki zbłąkane na

morzu lecą do latarni morskiej.

— Jak to dobrze, że przyszłaś. Najpierw wypijesz szklankę wody z winem, usiądziesz sobie

wygodnie i dopiero opowiesz nam wszystko. A może wolałabyś, abym wysłała Janusa spać?

— Nie, właśnie nie! potrzebuję także rady i pomocy lekarza. Chodzi o mojego męża. Od

dwóch dni nie ma go w domu, a ja jestem ogromnie strwożona o niego.

Nie pierwszy to raz mówiła z nami o swej trosce o męża, ze mną jako lekarzem, a z żoną jako

starą przyjaciółką i powierniczką jeszcze z czasów szkolnych. Pocieszaliśmy ją i uspokajali, jak
mogliśmy. Zapytałem, czy nie wie, gdzie się mąż znajduje, i czy będziemy mogli jej pomóc w
sprowadzeniu go do domu.

Rzecz miała się tak. W ostatnich czasach — jak się dowiedziała — gdy napadał męża jego

chorobliwy pociąg, udawał się do lokalu dla zażywających opium, w najodleglejszej,
wschodniej części miasta. Dotąd zwykle trwały te jego orgie jeden dzień, wieczorem zaś
chwiejny i złamany wracał do domu. Tym razem jednak już od dwóch dni oddawał się swej
namiętności i leżał bez wątpienia wśród wyrzutków żeglarzy, nasycając się trucizną lub
przesypiając jej skutki. Tam, w tej „Złotej Szynkowni” na górnej ulicy Swandam, można by go
z pewnością znaleźć. Ale jakże to ona zrobi? Jak wejdzie w takie miejsce młoda, bojaźliwa
kobieta, aby wyprowadzić swego męża spośród motłochu, jaki się tam zbiera?

Tak stała sprawa i w istocie było tylko jedno wyjście. Czyja nie chciałbym jej tam

towarzyszyć lub — co ostatecznie byłoby lepiej — abym tam sam poszedł? Byłem lekarskim
doradcą jej męża i jako taki miałem na niego pewien wpływ. Zresztą sam byłbym o wiele
swobodniejszy. Dałem więc słowo, że w przeciągu dwóch godzin przyślę jej do domu męża,
przypuszczając, że go rzeczywiście zastanę w oznaczonym miejscu. W dziesięć minut później

byłem już daleko od wygodnego fotelu i pokoju, a jechałem w sprawie, która wydała mi się
zrazu nie tak dziwna, jak się to później pokazało.

Pierwsza część mojej wyprawy odbyła się bez trudności. Górna ulica Swandam jest

wstrętna, ciągnie się za ogromnymi składami na Północnym brzegu Tamizy, aż na wschód od
London Bridge. Jaskinię, której szukałem, znalazłem między jakąś budą tandeciarską a jakąś
knajpą; strome schody prowadziły do lochu ciemnego jak noc. Kazałem woźnicy czekać, a sam
wszedłem na schody mocno w środku wydeptane przez nieprzerwaną wędrówkę pijanych stóp.
Przy migotliwym blasku olejnej lampy, umieszczonej nad drzwiami, znalazłem klamkę i
wszedłem do niskiego, długiego pokoju, napełnionego gęstym dymem i zastawionego
drewnianymi tapczanami, jak to bywa na okrętach dla wychodźców.

Wśród duszącego dymu ledwo rozróżniłem postaci, które w fantastycznych pozycjach

leżały dokoła; jedne z założonymi ramionami, drugie z podgiętymi kolanami, inne z odrzuconą
w tył głową i zadartą brodą. Ciemne, bez blasku oczy, skierowały się tu i ówdzie na przybysza.
Z niewyraźnych postaci wydobywały się czerwone, małe paski światła, to jaśniejsze, to
bledsze, według tego, czy palącą się truciznę wciągano, czy wypuszczano z metalowych fajek.
Większość z nich leżała cicho; niektórzy szeptali do siebie, inni cichym, monotonnym głosem
rozmawiali, inni jeszcze wypowiadali gwałtownie jakieś zdania i nagle popadali w milczenie;
każdy snuł własne myśli dalej, nie zwracając uwagi na mowę sąsiada. Na drugim końcu sali stał
mały kocioł z żarzącymi się węglami, a obok niego na trójnogu siedział chudy, stary człowiek.
Brodę podparł rękami, łokcie oparł na kolanach i tak pochylony patrzał nieruchomo w żar.

Gdy wszedłem, przeskoczył brudny Malajczyk z fajką i dawką opium, wskazując mi pusty

tapczan.

— Dziękuję, nie mam zamiaru tu pozostać — rzekłem. Znajduje się tu mój przyjaciel, pan

Isa Whitney, i z nim tylko chciałbym się widzieć.

Nagle poruszyło się coś na prawo i usłyszałem cichy okrzyk. Obejrzałem się i poznałem w

dymie Whitneya, który blady, zmieszany, z rozwianymi włosami siedział, patrząc na mnie
wytrzeszczonymi oczami.

— Mój Boże! to pan, Watsonie — rzekł. Whitney znajdował się w opłakanym stanie;

trucizna jeszcze działała i każdy nerw w nim drgał.

— Która godzina? — zapytał.
— Wkrótce będzie jedenasta.
— A którego dziś mamy?
— Piątek, 19 czerwca.
— Sprawiedliwy Boże! Myślałem, że to środa. Jak pan może tak mnie straszyć? To mówiąc,

ukrył twarz w dłoniach i począł głośno płakać.

— Zapewniam pana, że jest rzeczywiście piątek, a pan jest człowiekiem pożałowania

godnym. Pańska żona oczekuje pana już od dwóch dni. Powinien się pan wstydzić sam przed
sobą.

— Wstydzę się. Ale pan się myli, panie Watsonie, boja tu jestem dopiero od kilku godzin —

trzy, czy cztery fajki — zresztą nie wiem, bo nie chciałbym trwożyć mojej biednej, kochanej
Katy. Daj mi pan rękę. Czy ma pan dorożkę?

— Tak, czeka na dworze.
— A więc skorzystam z niej. Muszę jednak być tu coś winny. Zechciej to pan załatwić.

Jestem zupełnie oszołomiony i niezdolny dać sobie radę.

Aby uchronić się od działania wstrętnej, odurzającej pary, szedłem z zapartym oddechem

wąskim przejściem między podwójnym rzędem śpiących, szukając gospodarza. Gdy
przechodziłem koło chudej postaci na trójnogu, uczułem, że mnie ktoś nagle pociągnął za
surdut i cicho szepnął: „Przejdź koło mnie, a potem się oglądnij!” Słowa te doszły wyraźnie do
mojego ucha. Spojrzałem. Mogły one pochodzić tylko od tego starego, a jednak siedział on bez
ruchu, bezprzytomny, drżący i zgięty ze starości; jego fajka z opium chwiała się między

kolanami, jakby mu dopiero wypadła z bezsilnych palców. Poszedłem dwa kroki dalej i
oglądnąłem się. Musiałem jednak użyć całej siły woli, aby nie wydać okrzyku bezgranicznego
zdumienia. Człowiek na trójnogu obrócił się tak, że nikt go prócz mnie nie mógł widzieć.
Postać stała się piękną, znikły zmarszczki, matowe oczy odzyskały swój blask, słowem,
człowiekiem, który siedział przy ogniu, bawiąc się moim zdumieniem, był nie kto inny, tylko
Sherlock Holmes. Skinął, abym się do niego zbliżył, a kiedy zwrócił znowu ku innym swe
oblicze, przybrał wyraz bezsilnej starości.

— Holmes! — szepnąłem, w jaki sposób przybyłeś do tej jaskini?
— Mów, tak cicho, jak tylko możesz — słuch mam znakomity. Gdybyś był tak dobry i

pozbył się twego nieszczęsnego przyjaciela, to pragnąłbym z tobą trochę porozmawiać.

— Na dworze stoi dorożka.
— Więc odeślij go do domu. Nie ma żadnego niebezpieczeństwa, bo jest on zanadto

osłabiony i znużony, aby sprowadzać dalsze nieszczęścia. Możesz także dać znać przez
woźnicę żonie, że mamy razem coś do załatwienia. Zaczekaj na dworze, a za pięć minut będę
przy tobie.

Odmówić czegoś Holmesowi było rzeczą bardzo trudną, gdyż prosił on zawsze z

największym spokojem i stanowczością. Uważałem zresztą, że z chwilą, kiedy Whitney
wsiądzie do powozu, skończy się moje zobowiązanie wobec niego. Czy mogłem sobie życzyć
cego lepszego, jak znowu móc współdziałać z moim przyjacielem jakiejś z jego dziwnych
przygód, które stały się po prostu treścią jego życia. W paru minutach napisałem kartkę do
mojej żony, zapłaciłem za rachunek Whitneya, sam wsadziłem go do dorożki i odesłałem do
domu.

— Wkrótce potem wyszedł z jaskini Sherlock Holmes. Przez dwie ulice wlókł on się obok

mnie z trudem i pochylony. Następnie, rozglądnąwszy się naokoło, wyprostował się i
wybuchnął serdecznym śmiechem.

— No teraz — rzekł — pewno sobie wyobrażasz, że do wstrzykiwania kokainy i innych

słabostek, których nabyłem dzięki szacownej znajomości z tobą, przybyło jeszcze palenie
opium?

— W istocie byłem zdumiony, zobaczywszy cię w tym miejscu.
— Nie mniej niż ja, widząc ciebie.
— Szukałem przyjaciela!
— A ja nieprzyjaciela.
— Nieprzyjaciela?
— Tak, jednego z moich nieprzyjaciół albo, lepiej mówiąc, mojej zdobyczy. Słowem,

Watsonie, jestem znowu zawikłany w dziwną historię i spodziewałem się w bezmyślnej
paplaninie tych hultajów znaleźć klucz, co już nieraz miałem szczęście osiągnąć. Gdybym
jednak w tej jaskini został poznany, byłoby już po mnie, albowiem bywałem tam już niegdyś
dla swych celów i Malajczyk, łotr–gospodarz, zaprzysiągł mi zemstę. W tylnej części budynku
znajdują się spuszczone drzwi, w pobliżu legarów Pawła, które mogłyby opowiedzieć straszne
historie o tym, co strącono w bezksiężycowe noce.

— Jak to? Myślisz może, że trupy?…
— Tak, trupy Watsonie; bylibyśmy bardzo bogaci, gdybyśmy za każdego biedaka, który

tam zamilkł na wieki, otrzymali tysiąc funtów. Jest to najokropniejszy rów morderczy na całym
tym brzegu i obawiam się, że St Clair wpadł tu po to, aby się już nigdy nie wydostać. To
powiedziawszy, włożył do ust oba palce wskazujące, wydał ostry świst, któremu odpowiedział
podobny z pewnej odległości, po czym usłyszeliśmy turkot kół i tętent konia.

— No, jak Watsonie — zapytał Holmes, gdy z ciemności wynurzył się ogromny powóz

myśliwski, którego dwie boczne latarnie rzucały złote pasy światła — czy jedziesz ze mną?

— Chętnie, jeżeli mogę ci być w czym pożyteczny.

— Wierny przyjaciel jest zawsze pożyteczny, tym bardziej, gdy jest człowiekiem pióra. Mój

pokój „Pod Cedrami” ma dwa łóżka.

— „Pod Cedrami?”
— Tak, mianowicie w domu St Claira, gdzie zamieszkałem na czas poszukiwań.
— Gdzie leży ten dom?
— Przy Lee w Kent. Mamy przed sobą siedmiomilową podróż.
— Ależ ja dotąd nie wiem o niczym.
— Dowiesz się o wszystkim wkrótce. Siadaj tylko. Już dobrze, Janie; sami będziemy

powozili. Masz tu napiwek. Jutro o jedenastej znowu będziecie na mnie czekali. Teraz odejdź, a
my naprzód!

Uderzył konia lekko biczem i pomknęliśmy przez nieskończenie długie, ciemne, samotne

ulice, które się powoli rozszerzały, aż wreszcie wjechaliśmy na szeroki most, pod którym
płynęła leniwo błotnista rzeka. Po tamtej stronie znowu to samo morze domów; nocną ciszę
przerywały tylko jednostajne kroki stróżów lub wrzaski spóźnionych hulaków. Ciemna masa
chmur zaległa powoli niebo, a tylko tu i ówdzie błysnęła wśród chmur blada gwiazda. Milcząc,
kierował Holmes końmi; głowę skłoniwszy na piersi, zatopił się w myślach, podczas gdy ja
siedziałem obok niego dręczony ciekawością, jakiż to nowy wypadek zajął go tak zupełnie; nie
śmiałem jednak przerywać jego rozmyślań. Przebyliśmy już parę mil i dostaliśmy się na
zewnętrzny pas will przedmieścia, gdy nagle Holmes podniósł się, wzruszył ramionami i
zapalił fajkę z miną człowieka zadowolonego i świadomego, co czyni i co może.

— Dana ci jest piękna cnota milczenia — rzekł, i to cię czyni nieocenionym towarzyszem.

Na honor, jest to dla mnie ogromnie cenne mieć kogoś, z kim nie potrzebuję mówić, gdy moje
myśli nie są bardzo zachwycające. Właśnie rozmyślałem, co powiedzieć kobietce, która
wyjdzie dziś wieczorem naprzeciw mnie.

— Zapominasz, że nie wiem o niczym.
— Jeszcze jest dość czasu, aby ci opowiedzieć przed przyjazdem do Lee wszystkie

szczegóły wypadku. Przedstawia się on śmiesznie po prostu, a jednak nie wiem, co mam
począć. Nici jest mnóstwo, nie mogę jednak znaleźć należytego końca. Zestaw sobie więc,
Watsonie, jasno i wyraźnie szczegóły, które ci opowiem, a może zabłyśnie światło dla ciebie
tam, gdzie dla mnie wszystko jest ciemne.

— A więc zaczynaj.
— Przed kilku laty albo, powiedziawszy dokładniej, w maju 1884, przybył do Lee pan

nazwiskiem Neville St Clair, będący według wszelkich pozorów w bardzo dobrych
materialnych warunkach. Nabył wielką willę, założył wspaniałe ogrody i prowadził dom pod
każdym względem na wysokiej stopie. Powoli zyskał w sąsiedztwie przyjaciół, ożenił się w
roku 1887 z córką osiadłego tam piwowara, która urodziła mu dwoje dzieci. Nie miał on
określonego zajęcia, brał jednak udział w rozmaitych przedsiębiorstwach i każdego rana
wychodził regularnie do miasta, skąd powracał o piątej wieczorem pociągiem nr 14. Pan St
Clair ma lat trzydzieści siedem, prowadzi życie porządne, jest dobrym mężem, tkliwym ojcem,
a wszyscy, którzy go znają, kochają go bardzo. Mogę dodać jeszcze to, że długi jego wynoszą
osiemdziesiąt osiem funtów i 10 szylingów, podczas gdy gotówka w banku wynosi dwieście
dwadzieścia funtów. Nie ma więc żadnego powodu do przypuszczenia, że miał on jakieś troski
pieniężne.

— W zeszły poniedziałek udał się pan Neville St Clair do miasta nieco wcześniej niż

zwykle, oświadczając, że ma do załatwienia dwie ważne sprawy i obiecując przywieźć synkowi
skrzynkę budowlaną. Tego samego dnia, wnet po odjeździe męża, otrzymała jego żona
telegraficzną wiadomość, że może odebrać oczekiwany pakiecik znacznej wartości w urzędzie
pocztowym towarzystwa żeglugi Aberdeen. Jeżeli dobrze znasz Londyn, to wiesz, że biura tego
towarzystwa znajdują się przy ulicy Fresno, która wychodzi na górną ulicę Swandam, gdzie
byliśmy dziś w nocy. Pani St Clair zjadła drugie śniadanie i udała się do miasta, gdzie załatwiła

kilka sprawunków, odebrała pakiecik na poczcie i przez ulicę Swandam wróciła na stację
kolejową o godzinie czwartej 35 minut. Czy słuchałeś dotąd wszystkiego?

— Wszystko to jest zupełnie jasne.
— Przypominasz sobie może, że w poniedziałek było niezwykle gorąco. Pani St Clair szła

dlatego powoli i rozglądała się dokoła w nadziei, że spostrzeże dorożkę, tym bardziej że się jej
ta okolica wydawała niezupełnie bezpieczna. Gdy tak szła wzdłuż ulicy Swandam, usłyszała
nagle krzyk i stanęła jak martwa z przerażenia, gdyż z okna drugiego piętra spostrzegła swego
męża, który patrzył na nią i jakby przyzywał do siebie. Okno było otwarte, tak że wyraźnie
mogła rozpoznać jego twarz, która według jej opisu była wtedy niezwykle wzruszona. Gdy tak
na nią kiwał, znikła nagle z okna, jak gdyby ktoś za nim stojący porwał go z niepokonaną siłą.
Nie uszedł jej uwagi jednak pewien szczegół, mianowicie, że chociaż mąż miał na sobie ten
sam ciemny surdut, w którym opuścił dom, to przecież był bez kołnierza i krawata.

Przekonana, że się panu St Clairowi coś musiało przytrafić, wbiegła na schody — albowiem

był to właśnie ten dom, w którym mnie dziś w nocy znalazłeś — i przebiegła przez przedpokój,
chcąc dostać się na pierwsze piętro; wtem zbliżył się do niej ów Malajczyk, łotr, o którym już
wspominałem, i z pomocą Duńczyka, który pełni tam obowiązki pomocnika, wypchnął ją na
ulicę. Pełna szalonej obawy i troski chodziła po ulicy, aż wreszcie szczęśliwy traf sprawił, że
spotkała na ulicy Fresno kilku strażników, którzy pod wodzą inspektora odbywali obchód.
Inspektor wrócił się z nią i dwojgiem ludzi i mimo upartego oporu właściciela domu wtargnął
do pokoju, w którym pani St Clair spostrzegła męża. Na całym piętrze nie było nikogo, prócz
nędznego kaleki, odstraszającej powierzchowności, który zdaje się tu mieszkał. Tak on, jak i
gospodarz zaklinali się, że przez całe popołudnie prócz nich nie było w tym pokoju nikogo. Ich
zaklęcia wydały się tak wiarogodne, że inspektor począł już przypuszczać, iż pani St Clair się
omyliła, gdy nagle ta z gwałtownym krzykiem pobiegła do skrzyneczki stojącej na stole i
zerwała z niej przykrywkę. Wysypało się z niej mnóstwo małych cegiełek budowlanych. Była
to zabawka, którą ojciec przyrzekł przynieść do domu.

To odkrycie, jako też widoczne zakłopotanie, jakie okazał kaleka, przekonały inspektora, że

sprawa jest poważna. Przeszukano starannie dom i wszystko, co spostrzeżono, wskazywało, że
odbyła się tu straszna zbrodnia. Pokój, umeblowany bardzo prosto, sąsiadował z sypialnią,
której okna wychodziły na tylną stronę legarów. Między legarami a oknem sypialni znajdowała
się wąska droga, która podczas odpływu była sucha, a w czasie przypływu napełniona wodą co
najmniej do wysokości pięciu stóp. Okno było szerokie i odsuwane do góry. Przy dokładnym
badaniu spostrzeżono ślady krwi na gzymsie, a na podłodze w sypialni były także widoczne
pojedyncze krople. Za zasłoną w pokoju mieszkalnym leżały na kupie wszystkie części ubrania
pana Neville’a, brakowało tylko surduta. Obuwie, skarpetki, kapelusz, zegarek — wszystko to
było zgromadzone bez jakiegokolwiek śladu gwałtu, ale też nie znaleziono nigdzie innych
śladów pana Neville’a. Według wszelkich pozorów został on wyrzucony przez okno, gdyż
innego wyjścia nie odkryto; podejrzane ślady krwi na gzymsie usuwały nadzieję, że pan St
Clair mógł się uratować pływaniem, gdyż właśnie podczas strasznego czynu stan wody był
najwyższy. A teraz co do łotrów, którzy jeszcze bardziej wikłali sprawę. Malajczyk był to
człowiek o bardzo złej opinii. Ponieważ jednak, według zeznania pani St Clair, stał on na
schodach przez kilka sekund po pojawieniu się jej męża w oknie, mógł więc przy dokonaniu
zbrodni odgrywać tylko rolę uboczną. Obrona jego polegała na upartym twierdzeniu, że nie wie
o niczym. Zastrzegał się przed jakąkolwiek wiadomością o tym, co czyni jego lokator Hugo
Boone, i oświadczył, że nie jest w stanie wytłumaczyć, w jaki sposób znalazła się tu odzież
zaginionego pana St Claira.

Tyle co do gospodarza. A teraz trochę o kalece, mieszkającym na drugim piętrze tej jaskini.

Był on pewnie ostatnim człowiekiem, na którego patrzały oczy pana Neville’a. Nazywa się
Hugo Boone, a każdy, kto przechodzi często przez City [centrum Londynu], zna jego
odstraszająco wstrętne oblicze. Jest to zawodowy żebrak. Żeby jednak ujść przed policyjnymi

rozporządzeniami co do żebractwa, zajmuje się obok tego drobnym handlem woskowymi
zapałkami. Mała przestrzeń ulicy Threadneedle tworzy z lewej strony niewielki kąt. Tam siada
co dzień, ten łotr, zakłada na krzyż nogi i rozłożywszy swój drobny zapas towarów, spogląda
tak miłosiernie, że do jego wytłuszczonej czapki leżącej na bruku toczy się deszcz pieniędzy..
Nim jeszcze przeczuwałem, że kiedyś zaznajomię się z powodu swego zawodu z tym hultajem,
często go obserwowałem i byłem zdumiony olbrzymim plonem, jaki zbierał w bardzo krótkim
czasie. Jego osoba jest tak uderzająca, że nikt nie może go nie zauważyć. Wiecheć czerwono —
rudych włosów, blada twarz, zeszpecona straszną blizną, która jeden kąt ust podnosi krzywo do
góry, szczęki buldoga, para ciemnych oczu, tworzących z barwą włosów dziwny kontrast —
oto cechy, odróżniające go od reszty żebraków; odróżniał go też jego dowcip, miał zawsze
gotową trafną odpowiedź na każdy żart przechodniów. To jest właśnie ów lokator w znanym ci
domu, to człowiek, na którego pan Neville patrzył po raz ostatni.

— Ależ on jest kaleką — rzuciłem. Jakże więc mógłby sam podołać człowiekowi w pełni

sił.

— Jest kaleką o tyle, że potrzebuje do chodzenia kuli, zresztą jednak wydaje się silny i

dobrze odżywiony. Z pewnością twoje lekarskie doświadczenie nauczyło się, że słabość
jednego członka wyrównuje się tym większą siłą drugiego.

— Proszę, opowiadaj dalej.
— Pani St Clair zemdlała na widok śladów krwi, a więc jeden ze strażników odwiózł ją do

domu, tym bardziej że jej obecność była zbyteczna przy dalszym badaniu. Inspektor Barton,
który prowadził sprawę, zbadał raz jeszcze wszystko jak najdokładniej, nie znalazł jednak nic
więcej, co mogłoby wypadek choć trochę wyjaśnić. Popełniono jednak błąd, że natychmiast nie
uwięziono Boona, lecz zostawiono go przez kilka minut na wolności, tak że mógł porozumieć
się ze swoim przyjacielem Malajczykiem, wnet jednak błąd naprawiono, żebraka uwięziono i
przeszukano; jednak nie znaleziono przy nim nic podejrzanego. Wprawdzie na prawym
rękawie koszuli znajdowało się kilka krwawych plam, ale uwięziony twierdził, że pochodzą
one ze skaleczenia paznokciem, dodając, że i ślady na oknie stąd powstały, gdyż siedział tam
niedawno. Przeczył stanowczo, aby kiedykolwiek widział pana Neville’a, i zapewniał, że jak
dla policji, tak dla mego jest rzeczą niezrozumiałą, w jaki sposób odzież dostała się do pokoju.
Co do zeznania pani St Clair, jakoby widziała męża żywego przy oknie, to musiało się jej śnić
lub zdawać. Mimo głośnego oporu został odesłany na policję, zaś inspektor pozostał, aby
obserwować odpływ, który miał dostarczyć nowych wskazówek.

I okazało się, że chociaż w mule nie było trupa samego pana Neville’a St Claira, to gdy wody

ustąpiły, znaleziono jego surdut. I jak myślisz, co było w kieszeniach?

— Nie mogę odgadnąć.
— Nie, nigdy nie odgadłbyś. Każda kieszeń była napełniona miedzianymi monetami — 421

całych, 270 półpensów. Nic więc dziwnego, że odpływ nie zabrał ze sobą ciężkiego surduta.
Ciało ludzkie — to rzecz inna. Między legarami a domem jest silny wir; łatwo więc zrozumieć,
że obciążony surdut pozostał, podczas gdy nagie ciało pochłonęła rzeka.

— Słyszałem, że resztę odzieży znaleziono w pokoju. Czyżby ciało było ubrane tylko w

surdut?

— Naturalnie, że nie; ale ten fakt świadczy o czym innym. Przypuśćmy, że Boone wyrzucił

pana St Claira z okna tak, że tego ludzkie oko nie widziało — co więc przede wszystkim
później uczynił? Musiał naturalnie pozbyć się jego ubrania. Porwał więc surdut, aby go
wyrzucić, wpadło mu jednak na myśl, że jest za lekki, więc będzie pływał. Czas uciekał, a z
dołu słychać było już głos pani St Clair, która chciała wtargnąć do mieszkania; może też jego
towarzysz, gospodarz, dał mu jakiś znak, że policja jest w pobliżu. Nie było chwili do stracenia.
Spieszy więc do kryjówki, gdzie przechowuje użebrane pieniądze, napycha nimi kieszenie
surduta, aby ten mógł się zanurzyć. Wyrzuca go, jak zresztą zrobiłby z innymi częściami
ubrania, gdyby nie kroki nadchodzących; zostało mu zaledwie tyle czasu, aby zamknąć okno.

Wszystko to wygląda na dość możliwe.
Musimy na razie opierać się na tych przypuszczeniach, aż znajdzie się coś lepszego. Boone

więc, jak mówiłem, został ujęty i oddany na policję; nie można jednak było nic mu wykazać z
dawniejszych czasów, co by przeciw niemu świadczyło. Od kilku lat znany był jako zawodowy
żebrak, zdawało się jednak, że zresztą prowadzi ciche, nienaganne życie. Tak daleko zaszła
sprawa do tej chwili; jeszcze czekają na rozwiązanie pytania, co robił Neville St Clair w jaskini
palaczy opium, co się tam z nim stało, gdzie jest teraz i o ile Hugo Boone przyczynił się do jego
zniknięcia. Muszę jednak przyznać, że jestem jeszcze bardzo daleko od rozwiązania i że przy
całym moim doświadczeniu nic przypominam sobie wypadku tak na pozór prostego, a w
gruncie rzeczy przedstawiającego tyle trudności.

Podczas opowiadania Holmesa minęliśmy ostatnie domy przedmieścia, a po obu stronach

mieliśmy już zielone zarośla. Przejechaliśmy jeszcze dwie rozproszone wioski, gdzie z
niektórych tylko okien błyskało światło.

— Zbliżamy się do See — rzekł Holmes; w tak krótkiej podróży zaczepiliśmy o trzy

hrabstwa. Rozpoczęliśmy w Middlesex, przebyliśmy koniuszek Surrey, a teraz kończymy w
Kent. Widzisz tam wśród drzew migające światło? Pochodzi ono z „Pod Cedrów”, gdzie
oczekuje kobieta, która już na pewno usłyszała tętent kopyt naszego konia.

— Ale dlaczego nie zajmujesz się tą sprawą ze swego mieszkania — zapytałem.
— Gdyż stąd mogę zbierać liczne wiadomości. Pani St Clair odstąpiła mi sama dwa pokoje i

możesz być pewny, że równie chętnie przyjmie mojego przyjaciela i kolegę. Ogromnie mi
przykro, Watsonie, że przybywam bez żadnych wiadomości dla niej. Oto już jesteśmy na
miejscu! Hola!

Zatrzymaliśmy się przed dużą willą otoczoną ogrodami. Natychmiast przybiegł parobek,

który potrzymał konia. Wysiedliśmy i wąską, wysypaną żwirem ścieżką poszliśmy do domu.
Gdyśmy się zbliżyli, otwarły się drzwi i na progu stanęła drobna blondynka. Ubrana była w
lekką jedwabną suknię, ozdobioną koronkami na ramionach i szyi. W powodzi światła,
płynącego przez drzwi, uwydatniała się jej postać lekko wygięta naprzód, z jedną ręką na
klamce, a drugą wzniesioną jakby z tęsknoty i oczekiwania, z twarzą o badawczych oczach i
półotwartych ustach; stojąc tak, wyglądała, jak żywy znak pytania.

— No, cóż jest? zawołała — a gdy spostrzegła, że jest nas dwóch, wydała okrzyk nadziei,

który jednak wnet zamarł w westchnieniu, kiedy Holmes wzruszył ramionami i potrząsł głową.

— Nie ma dobrych wiadomości?
— Żadnych.
— Ale nic ma i złych?
— Nie.
— Bogu dzięki. Ale proszę wejść; musi pan być bardzo zmęczony po całym dniu.
— Przedstawiam pani mojego przyjaciela, dr Watsona. Był mi on w rozmaitych sprawach

bardzo pomocny i szczęśliwy traf zrządził, żem go spotkał i zaznajomił z naszą sprawą.

— Cieszę się, że mogę pana poznać — odpowiedziała, uścisnąwszy serdecznie moją rękę —

proszę tylko wybaczyć, jeśli dzisiejsze przyjęcie pozostawi coś do życzenia; wie pan jednak,
jaki cios spotkał nas niespodziewanie.

— Jestem starym żołnierzem, łaskawa pani — a choćbym i nie był, to przecież rozumie się,

że nie trzeba żadnych przeproszeń. Będę się uważał za szczęśliwego, jeżeli tylko będę mógł być
potrzebnym pani lub mojemu przyjacielowi.

— A teraz, panie Holmes — zaczęła dama, gdyśmy weszli do jasno oświetlonej jadalni,

gdzie czekała na nas zimna przekąska — teraz pragnęłabym pana o coś otwarcie zapytać.
Zechce pan mi także otwarcie odpowiedzieć?

— Rozumie się, łaskawa pani!
— Niech pan nie bierze w rachubę moich uczuć. Nie jestem ani histeryczką, ani skłonną do

zemdlenia. Chodzi mi jedynie tylko o zapatrywanie pana?

— Pod jakim względem?
— Czy pan w głębi duszy wierzy, że Neville jeszcze żyje?
To pytanie zakłopotało Holmesa.
— A więc otwarcie! — powtórzyła.
On usiadł w fotelu, a ona stojąc przed nim, patrzyła badawczo.
— Jeśli mam wyznać prawdę, łaskawa pani, to nie.
— Sądzi więc pan, że nie żyje?
— Tak, tak myślę.
— Zamordowany.
— Tego na pewno nie twierdzę; może.
— A którego dnia mógłby być zamordowany?
— W poniedziałek.
— A więc niech pan będzie tak dobry i wytłumaczy mi, jak to się stało, że dziś otrzymałam

od niego list.

Sherlock Holmes skoczył z krzesła jakby zelektryzowany.
— Co? — zakrzyknął.
— Tak, dzisiaj. Uśmiechnięta stała przed nim, trzymając list w ręce.
— Czy mogę przeczytać?
— Naturalnie.
Wyrwał jej z ręki list, wygładził, zbliżył lampę i najdokładniej przeglądnął. Wstałem i ja,

spoglądając mu przez ramię. Koperta była z grubego papieru, stempel z Gravesend, data
dzisiejsza, a właściwie wczorajsza, bo dawno było już po północy.

— Niewprawne pismo — mruknął Holmes. Z pewnością nie jest to ręka męża pani?
— Nie, ale list jest od niego.
— Wygląda tak, jakby piszący musiał się dopiero dokładnie dowiadywać o adres.
— Z czego pan to wnosi?
— Nazwisko — jak pani widzi, jest zupełnie czarne, gdyż atrament sam wysychał. Reszta

jest czarno — szara, to znaczy użyto bibuły. Gdyby napisano wszystko od jednego razu i
osuszano bibułą, nie wystąpiłby żaden wyraz tak czarno. Piszący napisał najpierw nazwisko,
potem nastąpiła przerwa, zanim uzupełnił wszystko adresem, co dowodzi, że przyszło mu
niełatwo wysłanie listu, jest to tylko drobnostka, ale właśnie nie ma nic ważniejszego nad
drobnostki. A teraz oglądnijmy list. O, jest tu coś!

— Tak, jego pierścień z pieczątką.
— Czy pani jest przekonana, że to pismo męża?
— Tak, jeden z rodzajów jego pisma.
— Jeden?
— Pismo, gdy mu się spieszyło. Jest ono inne od zwyczajnego, ale znam je dobrze.
Na papierze były następujące słowa:

„Najdroższa, nie obawiaj się. Wszystko będzie dobrze. Zaszła wielka omyłka, która wnet się

wyjaśni. Miej cierpliwość.

Neville”.

— Napisany ołówkiem, na półćwiartce, bez żadnego znaku wodnego! Hm! rzucony do

skrzynki w Gravesend przez człowieka, ma brudny wielki palec. Ha! i koperta, jeśli się nie
mylę, jest zaklejona przez kogoś, kto pali tytoń. Czy pani jest zupełnie pewną, że to pismo
męża?

— Zupełnie. Neville pisał te słowa.
— List ten nadano dzisiaj w Gravesend. Chmury zaczynają się rozjaśniać, chociaż nie

można twierdzić, że niebezpieczeństwo już minęło.

— Ale on żyje, prawda, panie Holmes?
— Prawdopodobnie. Chyba, że jest to tylko podstęp, celem wprowadzenia nas na fałszywe

ślady. Pierścień nie dowodzi niczego, bo mógł mu zostać zabrany.

— Nie, nie, to jest stanowczo jego pismo.
— Dobrze. Jednak list napisany był już w poniedziałek, a jest dziś dopiero nadany.
— To przecież możliwe.
— Jeżeli tak, to w tym czasie mogło się coś stać.
— Ach, panie Holmes, niech mi pan nie odbiera nadziei. Wiem na pewno, że mu się nic nie

stało. Między nami istniał taki związek duchowy, że musiałabym przeczuć, gdyby mu groziło
niebezpieczeństwo. Właśnie tego dnia, gdy go widziałam po raz ostatni, zranił sobie palec, a
był „wtedy w sypialni; ja byłam w tej chwili w jadalni, a jednak przybiegłam zaraz pędzona
nieomylną pewnością, że mu się coś przydarzyło. Jeżeli więc odczuwałam taką drobnostkę, to
czyż pan może sądzić, abym nie przeczuła jego śmierci.

— Za wiele już przeżyłem, aby nie być przekonany o tym, że uczucie kobiety więcej jest

„warte niż wnioski zimnego rozumu. Do tego jeszcze znalazła pani w tym liście silne poparcie
swego twierdzenia. Jeżeli więc mąż pani żyje i nawet może pisać listy, to dlaczegóż się
ukrywa?

— O tym nie mam pojęcia.
— Czy nie zostawił pani żadnych wskazówek, gdy w poniedziałek odchodził z domu?
— Nie.
— I bardzo była pani zdziwiona, zobaczywszy go na ulicy Swandam?
— Nadzwyczajnie.
— Czy okno było otwarte?
— Tak.
— Więc mógł zawołać panią?
— Tak jest.
— Jednak — o ile pamiętam — wydał tylko jakiś nieartykułowany okrzyk!
— Tak.
— Który pani wzięła za wołanie o pomoc!
— Tak. Podniósł także ręce.
— Mógł to jednak być okrzyk zdumienia, a podniesienie rąk spowodowane było

niespodziewanym widokiem pani.

— I to być może.
— Czy pani się zdawało, jakby go ktoś odciągnął w tył?
— Znikł bardzo nagle.
— Mógł sam odskoczyć. Nie widziała pani nikogo więcej w pokoju?
— Nie, ale ten straszny człowiek przyznał, że tam był, a na schodach stał Malajczyk.
— Słusznie. A czy mąż, o ile pani spostrzegła, miał zwykłe swe ubranie?
— Tak, tylko bez kołnierza i krawata. Widziałam wyraźnie gołą szyję.
— Czy kiedyś mówił o ulicy Swandam?
— Nigdy.
— Nie zauważyła pani u niego oznak zażywania opium?
— Nigdy.
— Dziękuję pani. Są to główne dane, z których wyciągnę coś pewnego. Teraz zjemy

wieczerzę i pójdziemy spocząć, bo jutro czeka nas niespokojny dzień.

Wielki, wygodny pokój był już dla nas przygotowany; ja, bardzo zmęczony przygodami

wczorajszego dnia, położyłem się zaraz do łóżka. Holmes zaś mógł wytrzymać bez
odpoczynku całe dni i tygodnie, dopóki nie rozwiązał problemu, który go zajmował. Oświetlał
sprawę ze wszystkich stron, zmieniał to i owo, gromadził niezmordowanie materiał dowodowy,
aż wreszcie znalazł rozwiązanie lub przekonał się, że dowody są jeszcze niewystarczające.

Wiedziałem więc dobrze, że i dzisiaj przygotowuje się do takiego posiedzenia nocnego. Zdjął
surdut i kamizelkę, włożył obszerny, niebieski szlafrok i pozbierał wszystkie poduszki, jakie
znalazł na łóżku, sofie i fotelach. Ułożył z nich rodzaj wschodniego kobierca, na którym usiadł,
założywszy nogi, i położył przed sobą paczkę tytoniu i pudełko zapałek. Przy mdłym świetle
lampy — widziałem go — siedział paląc swą starą fajkę, cichy, nieruchomy, jakby
bezprzytomny, z oczami utkwionymi w sufit; błękitne chmury dymu otaczały jego postać, tylko
wydatne rysy twarzy były oświetlone. Tak siedział, gdy zbudzony jego wołaniem o wschodnie
słońca otwarłem oczy. Jeszcze trzymał w ustach fajkę, jeszcze wił się z niej dym, a cały pokój
napełniał gęsty zapach tytoniowy; nie było tylko owej paczki tytoniu, którą widziałem w nocy.

— Nie śpisz już, Watsonie? — zapytał.
— Nie.
— Jesteś gotowy do rannej podróży?
— Naturalnie.
— A więc ubieraj się. Nikt się jeszcze nie rusza, ale wiem, gdzie śpi parobek, i wnet

dostaniemy powóz.

Śmiał się przy tym do siebie, oczy jego rzucały iskry, słowem zmienił się zupełnie i nikt nie

poznałby w nim posępnego myśliciela z ubiegłej nocy. Ubierając się, spojrzałem na zegar. Nic
dziwnego, że się nikt nie ruszał, gdyż było dopiero dwadzieścia pięć minut po czwartej.
Zaledwie się ubrałem, gdy wszedł Holmes, oznajmiając, że już zaprzęgają.

— Muszę wypróbować jedną z moich teoryj — rzekł, wciągając trzewiki. Wiesz, Watsonie

— według mego przekonania — widzisz przed sobą największego osła w Europie. Zasługuję
na takie kopnięcie, żebym stąd zaleciał do Charing Cross. Ale sądzę, że wreszcie znalazłem
klucz i do tej tajemnicy.

— A gdzież on jest? — zapytałem z uśmiechem.
— W łazience — odparł. Tak, wcale nie żartuję — ciągnął dalej, widząc moją minę

niedowiarka. — Właśnie tam byłem i wziąłem go do torby. Dalej więc, chłopcze, zobaczymy,
czy się nada do zamka.

Cichutko zeszliśmy ze schodów i stanęliśmy w jasnym, porannym słońcu. Pojazd stał już

gotowy, a półubrany parobek trzymał konia. Prędko wsiedliśmy i skierowaliśmy się w stronę
Londynu. Liczne domy po obu stronach drogi były jeszcze ciche i martwe i tylko trochę hałasu
czyniły wozy wiejskie, zwożące na targ jarzyny; zresztą całe miasto pogrążone było w śnie.

— Ten wypadek jest pod pewnym względem bardzo osobliwy — rzekł Holmes, popędzając

galopem konia. — Byłem ślepy jak kret, ale zawsze lepiej później zmądrzeć niż nigdy.

Wjechaliśmy w ulice dzielnicy Surrey; tu dopiero zobaczyliśmy gdzieniegdzie jakiegoś

rannego ptaszka, wyglądającego zaspanymi oczami przez okno. Przez ulicę Mostu Waterloo
dostaliśmy się nad rzekę, następnie skręciliśmy na prawo i stanęliśmy na ulicy Bow. Sherlock
Holmes był na policji dobrze znany, więc też obaj strażnicy ukłonili mu się uprzejmie; jeden
potrzymał konia, a drugi wprowadził nas do środka.

— Kto ma służbę? — zapytał Holmes.
— Inspektor Bradstreet.
— A dzień dobry Bradstreet, jak się macie?
Na korytarzu wyłożonym kamiennymi płytami ukazał się wysoki, okazały urzędnik, w

urzędowej czapce i mundurze.

— Czy mógłbym zamienić z wami parę słów, Bradstreet?
— Naturalnie. Wejdź no pan tylko do pokoju.
Był to pokoik mały, urządzony jak biuro. Na stole leżała ogromna księga, w ścianie sterczał

telefon. Inspektor siadł przy pulpicie.

— Czym mogę panu służyć?
— Przybywam z powodu tego żebraka Boona, tego człowieka, wie pan, który jest

podejrzany o udział w zniknięciu pana Neville St Clair z Lee.

— Tak, jest tu umieszczony i ma być dalej przesłuchany.
— To mi już powiedziano. Czy jest tutaj?
— Tak, w jednej z cel.
— Czy zachowuje się spokojnie?
— Tak, nie ma z nim kłopotu, tylko jest to straszny brudas.
— Brudny?
— Tak. Ledwo zdołaliśmy go skłonić do umycia rąk; twarz ma tak czarna jak kotlarz. Ale

skoro tylko śledztwo będzie w toku, musi się poddać obowiązkowej kąpieli więziennej i, na
honor, gdy go pan zobaczy, będzie musiał pan przyznać, że ogromnie jej potrzebuje.

— Chciałbym go zobaczyć.
— Doprawdy? To łatwo uskutecznić. Proszę iść ze mną. Torbę może pan tu zostawić.
— Nie, dziękuję, wezmę ją lepiej ze sobą.
— A więc dobrze. Oto tu, proszę.
Sprowadził nas na dół, otworzył zaryglowane drzwi i zszedł krętymi schodami na biało

tynkowany korytarz, na którym po obu stronach widniał rząd drzwi.

— Trzecie drzwi na prawo prowadzą do niego — rzekł inspektor. Te tutaj.
Powoli odsunął zasuwkę i spojrzał przez otwór w górnej części drzwi.
— Śpi — rzekł. Możemy go teraz wygodnie zobaczyć. Zbliżyliśmy się obaj i spojrzeliśmy

przez kratę. Więzień zwrócony twarzą ku nam leżał pogrążony w głębokim śnie, oddychając
ciężko i powoli. Był średniego wzrostu, nędznie ubrany, stosownie do swego zawodu, a przez
dziury potarganego surduta widać było pstrą koszulę. Inspektor słusznie nazwał go
nadzwyczajnym brudasem, a jednak i ten brud nie ukrywał jego odstraszającej brzydoty.
Zabliźniona szrama biegła szeroką pręgą od oka do brody i wskutek zrośnięcia podciągnęła tak
górną wargę, że trzy zęby były odkryte, co czyniło wrażenie ciągłego wykrzywiania się. Gęsty
snop rudożółtych włosów spadał mu na oczy i czoło.

— Czyż to nie Adonis? — żartował inspektor.
— W każdym razie potrzebuje umycia — zauważył Holmes. — Ponieważ tego się

spodziewałem, pozwoliłem sobie przynieść potrzebne do tego rzeczy.

To mówiąc otworzył swą torbę i ku mojemu ogromnemu zdziwieniu wydobył z niej dużą

gąbkę do mycia.

— Ha, ha! — śmiał się inspektor — co za dowcipny człowiek z pana!
— Proszę bardzo o łaskawe otworzenie tych drzwi, a więzień pokaże nam swoje piękne

oblicze.

— Mogę to uczynić — odrzekł inspektor. — Nie przynosi on zaszczytu tutejszemu

więzieniu — ciągnął dalej.

Włożył klucz do zamku, otworzył cicho i wszyscy trzej weszliśmy do celi. Więzień nawet

się nie ruszył, lecz spał dalej mocno. Holmes wziął dzbanek z wodą, zwilżył gąbkę i dwa razy
potarł nią silnie twarz śpiącego.

— Moi panowie, pozwólcie sobie przedstawić pana Neville’a St Claira z Lee w hrabstwie

Kent — zawołał głośno.

Nigdy w życiu nie widziałem czegoś podobnego. Twarz człowieka łuszczyła się pod gąbką,

jak kora od drzewa. Zniknęła wstrętna bura barwa! Zniknęła straszna szrama i zeszpecona
górna warga, która sprawiała odstraszający, złośliwy wyraz twarzy! Silnym targnięciem zerwał
Holmes rozczochrane, rude włosy i oto przed nami na łóżku siedział mężczyzna blady, smutny
i delikatny, o czarnych włosach i delikatnej cerze; rękami tarł oczy i rozespany spoglądał
naokoło siebie. Nagle zrozumiał swe położenie i ukrywszy twarz w poduszkach, począł głośno
krzyczeć.

— Wielki Boże! — zawołał inspektor — ależ to istotnie zaginiony. Poznaję go z fotografii.
Więzień podniósł się ze spokojem człowieka, który poddał się już swojemu losowi.

— A więc niech tak będzie — rzekł. — A teraz proszę mi powiedzieć, o co jestem

obwiniony?

— O usunięcie pana Neville’a St Claira — chociaż właściwie już pan o to nie możesz być

obwiniony, chyba żeby sąd chciał wnieść skargę o usiłowane samobójstwo — rzekł śmiejąc się
inspektor. — Już dwadzieścia siedem lat służę tutaj, ale coś podobnego jeszcze mi się nie
zdarzyło.

— Jeżeli jestem Nevillem St Clair, to oczywiście nie mogłem popełnić żadnego zabójstwa, a

zatem jestem tutaj trzymany bezprawnie.

— Nie popełnił pan żadnej zbrodni, ale wielki błąd — rzekł Holmes. — Lepiej by pan

zrobił, gdybyś był zwierzył się swej żonie.

— Nie chodziło mi tyle o żonę, co o dzieci — jęknął więzień. — Mocny Boże, one miałyby

się wstydzić z powodu swego ojca! O, co za hańba! Co ja pocznę!

Wtedy Sherlock Holmes usiadł przy nim na łóżku i przyjaźnie położył mu rękę na ramieniu.
— Gdyby się sprawę pańską oddało sądowi — rzekł — to naturalnie wyszłaby ona na widok

publiczny. Jeżeli jednak udowodni pan policji, że nie ma żadnego powodu do wnoszenia skargi,
w takim razie cała historia pozostanie tajemnicą i nie dostanie się do dzienników. Inspektor
Bradstreet spisze wszystko, co nam pan wyzna, i przedłoży to zeznanie tylko władzy, której
należy. W ten sposób nie będzie trzeba oddawać sprawy do sądu.

— Niech panom Bóg to wynagrodzi — zawołał namiętnie St Clair. — Wolałbym więzienie,

a nawet śmierć, niż zdradzić swoją nędzną tajemnicę i sprowadzić hańbę na moje dzieci.

— Panowie jesteście pierwszymi, którym opowiadam swoją historię. Ojciec mój był

nauczycielem w Chesterfield i dał mi znakomite wychowanie. W młodości dużo
podróżowałem, następnie wstąpiłem na scenę, w końcu zaś zostałem sprawozdawcą pewnego
pisma londyńskiego. Raz zażyczył sobie dyrektor naszego dziennika artykułu o żebraninie w
Londynie, zobowiązałem się dostarczyć mu takiego. Był to powód późniejszych moich
przygód. Aby zgromadzić potrzebny materiał do artykułu, spróbowałem osobiście zajmować
się żebraniną. Jako dawny aktor byłem wtajemniczony we wszystkie sekrety przebierania się,
tak że nawet swojego czasu bardzo słynąłem z tej sztuki. Talent mój przydał mi się teraz.
Wymalowałem twarz, a celem nadania sobie wyrazu wzbudzającego litość narysowałem
straszną szramę i podciągnąłem górną wargę za pomocą wąskiego paska lepkiego plastra barwy
ciała. Do tego dodałem czerwoną perukę i odpowiedni strój i tak przygotowany usadowiłem się
w najbardziej ożywionej części miasta, pozornie jako handlarz zapałkami, w istocie jako
żebrak. Siedem godzin oddawałem się interesowi, a gdy wieczorem wróciłem do domu,
przekonałem się ku mojemu wielkiemu zdziwieniu, że zebrałem aż dwadzieścia sześć
szylingów i cztery pensy.

Napisałem artykuł i nie myślałem już wcale o tej sprawie, gdy niedługo potem zdarzyło się,

że musiałem wykupić weksel 25–funtowy, podpisany przeze mnie dla przyjaciela. Nie
wiedziałem, jak zdobyć tyle pieniędzy, aż nagle wpadła mi szczęśliwa myśl. Przede wszystkim
więc poprosiłem wierzyciela o czternastodniową zwłokę, następnie wziąłem urlop na ten czas i
jako żebrak, przebrany jak poprzednio, puściłem się na miasto. W dziesięć dni zebrałem
pieniądze i zapłaciłem dług.

Możecie sobie panowie wyobrazić, jak mi teraz było ciężko zabrać się do wyczerpującej

pracy, przynoszącej mi zaledwie dwa funty tygodniowo, wiedząc, że za pomocą odrobiny
szminki mogę, siedząc spokojnie, zebrać do czapki tyle właśnie za jeden dzień. Toczyłem długą
walkę z swą dumą i chciwością, aż wreszcie ta ostatnia zwyciężyła. Porzuciłem więc
dziennikarstwo i odtąd siadywałem sobie co dzień w kącie, upatrzonym już poprzednio, i
wzbudzając swym opłakanym wyglądem „współczucie przechodniów, napełniałem swą
czapkę i kieszenie miedziakami. Jeden tylko człowiek znał moją tajemnicę. Był nim właściciel
nędznej knajpy na ulicy Swandam, gdzie przychodziłem, aby rano przebierać się za żebraka, a

wieczorem zamieniać się w zamożnego mieszczucha. Człowiekowi temu płaciłem dobrze za
pokój, a więc wiedziałem, że nie zdradzi tajemnicy.

Wkrótce okazało się, że posiadam wcale znaczną sumę. Jest to rzecz trudna do uwierzenia,

że każdy żebrak uliczny w Londynie może zebrać rocznie siedemset funtów — a przecież tyle
co najmniej wynosił mój przeciętny dochód; nadto muszę dodać, że wiodło mi się nadzwyczaj
dobrze, gdyż z czasem zasłynąłem w całym mieście jako człowiek dowcipny, mający na
wszystko gotową, a trafną odpowiedź. Mnóstwo miedziaków i srebrniaków przez cały dzień
płynęło do mej czapki i było źle, kiedy dochód dzienny był mniejszy niż dwa funty.

Z bogactwem wzrastała chciwość. Nabyłem willę, ożeniłem się i nikt nie przeczuwał, czym

się właściwie zajmuję. Moja dobra żona wiedziała tylko, że mam w mieście coś do czynienia,
ale ani nie przypuszczała, co by to być mogło.

W zeszły poniedziałek, gdy ukończyłem swą pracę i właśnie ubierałem się w wynajętym

mieszkaniu, ujrzałem nagle przez okno moją żonę, która stała na ulicy i ku wielkiemu memu
zdziwieniu i przerażeniu już mnie spostrzegła. Wydałem okrzyk zdumienia i podniosłem ręce,
aby zasłonić twarz; następnie „wpadłem do gospodarza, błagając go, aby nikogo nie wpuszczał.
Na dole słyszałem już głos żony, wiedziałem jednak, że nie dostanie się do mnie. Szybko
rozebrałem się, włożyłem swój strój żebraczy, ucharakteryzowałem twarz i nasadziłem perukę.
Nie poznałaby mnie nawet własna żona. Ale nagle przypomniałem sobie, że mogą
przeszukiwać pokój, a wtedy zdradzi mnie zdjęta odzież. Otworzyłem prędko okno, przy czym
jednak rozdarłem sobie ranę, którą zadałem sobie jeszcze rano w domu, w swej sypialni.
Następnie chwyciłem surdut, obciążyłem go miedziakami, wziętymi ze skórzanej torby i
wyrzuciłem go przez okno do Tamizy. To samo miałem zrobić z resztą odzieży, ale ze schodów
słychać już było kroki strażników, zaś w parę minut potem — ku wielkiej mojej uldze —
zostałem ujęty nie jako sam Neville St Clair, lecz jego morderca.

Dalszych wyjaśnień już chyba nie trzeba. Byłem zdecydowany zachowywać swą maskę, jak

długo się to uda, i stąd to pochodzi moje upodobanie w brudzie. Ponieważ wiedziałem, że żona
musi być w strasznej trwodze, dałem Malajczykowi swój pierścień w chwili, gdy nie zwracano
na mnie uwagi, i prosiłem, aby go odesłał do niej wraz z pospiesznie napisaną karteczką, w
której ją uspokoiłem co do swego losu.

— Tę karteczkę otrzymała dopiero wczoraj — rzekł Holmes.
— Wielki Boże! Co za straszny tydzień musiała przeżyć!
— Policja strzegła gospodarza — wtrącił inspektor — myślę więc, że było dla niego dość

trudną rzeczą oddać niepostrzeżenie list na pocztę. Prawdopodobnie polecił to któremuś z
majtków, a ten pewno za parę dni przypomniał sobie o liście.

— Tak, tak — potwierdził Holmes — z pewnością tak było. Nigdy pan nie był karany z

powodu żebractwa?

— Często, ale cóż mi tam kara pieniężna!
— A jednak z tym musi być raz koniec — rzekł Bradstreet. Jeżeli policja ma milczeć, to nie

może dalej istnieć żaden Hugo Broone.

— Przysiągłem to już sobie najuroczyściej.
— W takim razie prawdopodobnie nie będzie się czyniło żadnych kroków w tej sprawie.

Gdyby jednak schwytano pana na żebractwie, wyjawimy wszystko. Panu Holmesowi
winniśmy wielką wdzięczność za wyjaśnienie sprawy. Bardzo chciałbym wiedzieć, w jaki
sposób dochodzi pan do swych osobliwych wniosków?

— Do tego ostatniego doszedłem, siedząc na pięciu poduszkach i wypaliwszy wielką porcję

tytoniu. A teraz, Watsonie, pojedziemy na Baker Street, a myślę, że trafimy właśnie na
śniadanie.

B

ŁĘKITNY KARBUNKUŁ

Nazajutrz po Bożym Narodzeniu wpadłem do mego przyjaciela Sherlocka Holmesa z

zamiarem złożenia mu życzeń. Leżał wyciągnięty na kanapie, w szkarłatnym szlafroku; po
prawej strome, tuż pod ręką, miał podstawkę do fajek i stertę zgniecionych gazet porannych,
widać niedawno przeczytanych. Koło kanapy stało drewniane krzesło, a na jego poręczy wisiał
stary, zniszczony kapelusz pilśniowy, popękany w kilku miejscach. Szkło powiększające i
szczypce, leżące na siedzeniu krzesła, nasuwały przypuszczenie, że został on tak zawieszony
dla przeprowadzenia skrupulatnego badania.

— Jak widzę, jesteś zajęty — powiedziałem — może ci przeszkadzam?
— Wcale mc. Jestem rad, że przyszedł przyjaciel, z którym mogę omówić moje wnioski.

Sprawa jest najzupełniej błaha — wskazał palcem w stronę starego kapelusza — ale zawiera
pewne punkty ciekawe, a nawet pouczające.

Rozsiadłem się w fotelu i zacząłem grzać ręce przy trzaskającym ogniu, gdyż właśnie

zaczęły się ostre mrozy i okna były pokryte grubą warstwą szronu.

— Kapelusz ten wygląda tak niewinnie — zauważyłem — a jest zapewne kluczem do

rozwiązania jakiejś mrożącej krew w żyłach tajemnicy i pomoże ci schwytać zbrodniarza.

— Nie, nie, to nie zbrodnia — powiedział Sherlock Holmes śmiejąc się — tylko jedna z tych

zabawnych drobnych historii, jakie zdarzają się, kiedy na przestrzeni kilku mil kwadratowych
ocierają się o siebie cztery miliony ludzi. Tam, gdzie działa i przeciwdziała tak wielka masa
ludzka, można oczekiwać każdej kombinacji zdarzeń, można napotkać wiele drobnych spraw
ciekawych i dziwnych, wcale nie kryminalnych. Spotykaliśmy się już z takimi.

— I to dość często — zauważyłem. — Z ostatnich sześciu spraw, które zanotowałem, trzy

były całkowicie pozbawione cech prawnego przestępstwa.

— Istotnie, masz na myśli próbę odzyskania fotografii Ireny Adler, dziwną sprawę Mary

Sutherland i przygodę człowieka z zajęczą wargą.

Myślę, że i tę drobną sprawę będzie można zaliczyć do tej samej kategorii. Czy znasz

Petersona, posłańca?

— Tak.
— Właśnie do niego należy ta zdobycz.
— Więc to jego kapelusz?
— Nie, znalazł go, a właściciel jest nieznany. Proszę cię, byś spojrzał na niego nie jak na

zniszczone nakrycie głowy, ale jak na problem, który musisz rozwiązać. Najpierw jednak
powiem ci, jak się tu znalazł. Pojawił się u mnie rano, w dniu Bożego Narodzenia, w
towarzystwie dużej, tłustej gęsi, która zapewne piecze się teraz u Petersona. Fakty
przedstawiają się następująco: Około czwartej tego ranka Peterson, który, jak wiesz, jest bardzo
porządnym człowiekiem, wracał ze skromnej zabawy koleżeńskiej do domu i szedł właśnie
przez Tottenham Court Road. Nagle ujrzał przed sobą w świetle latarni gazowej wysokiego
mężczyznę, chwiejącego się nieco na nogach, który niósł białą gęś przerzuconą przez ramię.
Peterson doszedł właśnie do rogu Goodge Street, kiedy między nieznajomym a jakąś bandą
łobuzów wybuchła sprzeczka. Jeden z nich zrzucił mężczyźnie kapelusz, tamten zaś podniósł
laskę, by się bronić, ale zamachnął się tak nieszczęśliwie, że zbił szybę wystawową, która
znajdowała się za nim. Peterson rzucił się, aby bronić nieznajomego, ale ten, przestraszony
zbiciem szyby i widząc nadbiegającego człowieka w mundurze, upuścił gęś, wziął nogi za pas i
zniknął w labiryncie małych uliczek, które leżą na tyłach Tottenham Court Road. Na widok
Petersona napastnicy również uciekli i tak stał się on panem pola bitwy, jak również łupów w
postaci tego zniszczonego kapelusza i wspaniałej gęsi świątecznej.

— Którą z pewnością oddał właścicielowi.

— W tym właśnie problem, mój stary. Co prawda, na małej kartce przyczepionej do lewej

łapy ptaka był napis: „Dla pani Henrykowej Baker”, a na podszewce tego kapelusza można
odcyfrować również inicjały „HB”, ale w naszym mieście mieszka kilka tysięcy Bakerów i
kilkuset Henryków Bakerów, niełatwo więc będzie oddać zgubioną własność jednemu z nich.

— Co potem zrobił Peterson?
— Zaraz z samego rana przyniósł mi kapelusz i gęś, wiedząc, że interesują mnie

najdrobniejsze sprawy. Gęś zatrzymałem aż do dzisiejszego ranka, kiedy to pomimo lekkiego
mrozu pojawiły się widome oznaki, że niezwłocznie powinna zostać zjedzona. Jej znalazca
zabrał ją więc stąd, by dopełnić ostatecznego przeznaczenia gęsiego rodu, a ja tymczasem
zachowałem kapelusz nieznanego dżentelmena, który zgubił swój świąteczny obiad.

— Czy nie dał ogłoszenia?
— Nie.
— Jakie więc masz poszlaki co do jego osoby?
— Tylko tyle, ile można wywnioskować na podstawie obserwacji.
— Tego kapelusza?
— Tak.
— Chyba żartujesz? Czegóż można się dowiedzieć ze starego, zniszczonego pilśniu?
— Tu masz szkło powiększające. Znasz moje metody; co możesz powiedzieć o człowieku,

który nosił ten kapelusz?

Wziąłem go do ręki i zacząłem niezdecydowanie obracać. Był to zwykły czarny kapelusz,

okrągły, twardy i bardzo zniszczony. Podszewka z czerwonego jedwabiu, ale mocno
wypłowiała. Nie miał nazwy firmy, ale, jak to zauważył Holmes, inicjały „HB” wydrapane na
brzegu skórki. W jednym miejscu ronda zrobiony został otworek dla gumki, której zresztą
brakowało. Poza tym był pognieciony, bardzo zakurzony i poplamiony, chociaż w kilku
miejscach ktoś widocznie chciał ukryć te plamy smarując je atramentem.

— Nic nie widzę — powiedziałem oddając kapelusz przyjacielowi.
— Wprost przeciwnie, Watsonie, możesz dostrzec wszystko, tylko nie potrafisz rozumować

na podstawie tego, co widzisz. Obawiasz się samodzielnie wyciągać wnioski.

— A więc powiedz mi, co wnioskujesz na podstawie tego kapelusza?
Wziął go do ręki i spojrzał w charakterystyczny, badawczy sposób.
— Może nie nasuwa on zbyt wiele przypuszczeń — zauważył — a jednak na jego podstawie

można wysnuć parę wniosków zupełnie oczywistych i parę o wszelkich cechach
prawdopodobieństwa. To, że jego właściciel jest człowiekiem pracującym, jest zupełnie
oczywiste na pierwszy rzut oka, jak również to, że jeszcze trzy lata temu powodziło mu się
zupełnie dobrze, choć teraz znalazł się w biedzie. Jest teraz mniej przewidujący niż dawniej, co
dowodzi upadku duchowego, a to razem z pogorszeniem się jego sytuacji materialnej wskazuje,
że jest pod jakimś złym wpływem, zapewne alkoholu. To by również potwierdzało oczywisty
fakt, że przestała go kochać żona.

— Ależ mój drogi…
— Zachował jednak pewną dozę szacunku dla samego siebie — ciągnął Holmes nie

zwracając uwagi na mój okrzyk. — Jest człowiekiem, który prowadzi siedzący tryb życia,
znajduje się w kiepskiej kondycji fizycznej, jest w średnim wieku, ma szpakowate włosy —
strzygł je kilka dni temu i natłuszczał cytrynowym kremem. Oto są pewne wnioski, które
można wyciągnąć na podstawie tego kapelusza. Przy okazji muszę dodać, iż prawdopodobnie
w domu nic ma instalacji gazowej.

— Ty chyba kpisz sobie ze mnie.
— Ani trochę. Czyż to możliwe, że nawet teraz, kiedy podaję ci moje spostrzeżenia, nie

pojmujesz, jak do tego doszedłem?

— Bez wątpienia jestem skończonym głupcem, ale przyznaję, że nie nadążam za biegiem

twych myśli. Na przykład jak doszedłeś do tego, że człowiek ten pracuje umysłowo?

W odpowiedzi Holmes założył na głowę kapelusz, który wpadł mu aż po nasadę nosa.
— Po prostu zagadnienie pojemności czaszki, tylko człowiek o dużym mózgu może go

nosić.

— A pogorszenie się sytuacji materialnej?
— Ten kapelusz ma trzy lata. Takie płaskie ronda o podwiniętych brzegach weszły wtedy w

modę. Jest to kapelusz w najlepszym gatunku. Spójrz na wstążkę z jedwabnej mory i doskonałą
podszewkę. Jeżeli ten człowiek mógł sobie pozwolić trzy lata temu na kupno tak drogiego
kapelusza i do tej pory go nosi, dowodzi to, że jego pozycja w świecie znacznie się obniżyła.

— To rzeczywiście jasne. Ale co z przewidywaniem i duchowym upadkiem?
Sherlock Holmes zaśmiał się.
— Tu mamy przewidywanie — powiedział kładąc palec na małym kółeczku i pętelce od

gumki. — Przy gotowych kapeluszach nigdy nie ma gumki… Trzeba ją specjalnie zamawiać.
Jasne więc, że posiadał pewną zdolność przewidywania, gdyż zabezpieczył się przeciwko
wiatrowi. Ponieważ jednak zauważyliśmy, że zerwał gumkę i nie zatroszczył się o zastąpienie
jej nową, jest oczywiste, że obecnie jest mniej przewidujący niż dawniej, a to dowodzi pewnej
abnegacji. Usiłował jednak ukryć niektóre plamy smarując je atramentem, co świadczy, że
niezupełnie zatracił poczucie godności osobistej.

— Twoje rozumowanie ma wszelkie cechy prawdopodobieństwa.
— Następne punkty: że jest w średnim wieku, szpakowaty, że ostatnio strzygł się i używał

kremu cytrynowego, można ustalić po dokładnym zbadaniu dolnej części podszewki. Przez
szkło powiększające widać dużą ilość równo ściętych włosów, które lepią się i wydzielają
wyraźny zapach kremu cytrynowego. Ten kurz, który można dostrzec na kapeluszu, nie jest
chropowatym, szarym pyłem ulicznym, ale miękkim, brązowym kurzem domowym i wskazuje
na to, że kapelusz wisiał w domu dość długo, ślady natomiast wilgoci na wewnętrznej stronie są
przekonującym argumentem, że właściciel kapelusza łatwo się poci, a więc jest marnego
zdrowia.

— Ale co z jego żoną? Powiedziałeś, że go przestała kochać.
— Ten kapelusz nie był od tygodni czyszczony. Jeżeli ciebie, mój drogi Watsonie, zobaczę z

tygodniową kolekcją kurzu na kapeluszu i jeżeli twoja żona pozwoli ci wyjść w takim stanie z
domu, pomyślę sobie, że spotkało cię podobne nieszczęście i że twoja żona przestała cię
kochać.

— Może on jest kawalerem?
— O nie, niósł gęś do domu jako prezent pojednania. Przypomnij sobie kartkę na łapie

ptaka.

— Na wszystko masz gotową odpowiedź. Ale jak u licha wywnioskowałeś, że w domu nic

ma gazu?

— Jedna plama ze stearyny albo nawet dwie mogły się znaleźć przypadkowo, ale jeżeli jest

ich co najmniej pięć, niewątpliwie można założyć, że ta osoba często ma do czynienia z palącą
się świecą — na przykład idzie w nocy po schodach z kapeluszem w jednej ręce i kapiącą
świecą w drugiej. Przecież lampa gazowa nie plami. Czy ci to wystarcza?

— Bardzo to wszystko logiczne — powiedziałem śmiejąc się — ale przed chwilą

powiedziałeś, że nie zostało popełnione żadne przestępstwo i nikomu nie stało się nic złego
poza zgubieniem gęsi, wydaje mi się więc, że niepotrzebnie tracisz czas i energię.

Sherlock Holmes już otworzył usta, by mi odpowiedzieć, gdy nagle drzwi się otworzyły i

Peterson wpadł do pokoju; był zaczerwieniony, twarz jego wyrażała oszołomienie i zdumienie.

— Gęś, panie Holmes, ta gęś, panie! — ledwie mógł złapać oddech.
— Co się z nią stało? Czy ożyła i wyfrunęła przez okno kuchenne? — Holmes odwrócił się

na kanapie, by lepiej widzieć podnieconą twarz przybyłego.

— Niech pan spojrzy, co moja żona znalazła w jej żołądku! — Wyciągnął dłoń, na której

leżał skrzący się błękitny kamień, nieco mniejszy od ziarna fasoli, ale o takiej czystości i
blasku, że promieniował w ciemnym wgłębieniu dłoni jak elektryczny punkcik.

Sherlock Holmes gwizdnął i usiadł ze zdumienia.
— Na Jowisza, Petersonie, znalazłeś skarb. Zapewne wiesz, coś znalazł?
— Brylant, panie, albo jakiś inny szlachetny kamień, tnie szkło jak diament.
— To nie jest jakiś szlachetny kamień, ale bezcenny klejnot.
— A może błękitny karbunkuł księżny Morcar? — spytałem bez tchu.
— Masz rację, Watsonie. Znam jego wielkość i kształt, ponieważ ogłoszenia o nim czytałem

ostatnio w „Timesie” codziennie. Ten kamień jest unikatem i jego wartość można określić tylko
w przybliżeniu, ale wyznaczona nagroda tysiąca funtów z pewnością nie stanowi nawet jednej
dwudziestej ceny rynkowej.

— Tysiąc funtów! Miłosierny Boże! — zawołał posłaniec i opadł na najbliższe krzesło

spoglądając w zdumieniu to na mnie, to na Holmesa.

— Taka jest wyznaczona nagroda, ale mam pewne prawo twierdzić, że kryją się za tym

względy uczuciowe, dla których księżna oddałaby pół swojej fortuny, żeby tylko odzyskać
klejnot.

— O ile przypominam sobie, zginął w hotelu „Cosmopolitan” — zauważyłem.
— Zgadza się, dwudziestego drugiego grudnia, akurat pięć dni temu. O wykradzenie go ze

szkatuły księżnej oskarżony został John Homer, ślusarz. Dowody jego winy były tak
oczywiste, że sprawa została od razu przekazana do sądu. Pewnie mamy jakieś wiadomości na
ten temat.

Zaczął szukać w gazetach sprawdzając daty, wreszcie wyciągnął jedno pismo, wygładził,

złożył na pół i zaczął czytać następujący artykuł:

„Kradzież klejnotu w hotelu »Cosmopolitan«

Ślusarz John Horner, lat dwadzieścia sześć, został oskarżony o wykradzenie w dniu 22 bm.

cennego klejnotu, zwanego błękitnym karbunkułem, ze szkatułki księżnej Morcar. James
Ryder, zarządzający służbą hotelu, złożył zeznanie, że w dniu rabunku wprowadził Homera do
garderoby księżnej, gdzie miał on naprawić obluzowany drugi pręt kraty. Przez chwilę
pozostawał z Homerem, ale potem został odwołany. Po powrocie przekonał się, że Horner
zniknął, zamek w biureczku został wyłamany i niewielka marokańska szkatułka, w której, jak
później zeznała księżna, był przechowywany kamień, leżała pusta na stole. Ryder natychmiast
wszczął alarm i Horner został aresztowany jeszcze tego wieczoru, kamienia jednak nie
znaleziono ani przy nim, ani w jego mieszkaniu. Katarzyna Cusack, pokojówka księżnej,
zeznała pod przysięgą, że usłyszała okrzyk przerażenia Rydera po odkryciu kradzieży i wbiegła
do pokoju, gdzie zastała wszystko tak, jak to opisał ostatni świadek. Inspektor Bradstreet z
Oddziału B wydał rozkaz aresztowania Homera, który opierał się rozpaczliwie i przysięgał, że
jest niewinny. Ponieważ był on już poprzednio karany za kradzież, inspektor policji
prowadzący przesłuchanie odmówił natychmiastowego rozpatrzenia sprawy i przekazał ją do
wyższej instancji. Horner, który w czasie całej procedury przesłuchania był niezwykle
wzburzony, usłyszawszy to postanowienie zemdlał i został wyniesiony z sali”.

— Hm, tyle o przesłuchaniu — powiedział zamyślony Holmes odkładając gazetę na bok. —

Problem, jaki teraz mamy rozwiązać, to ustalenie kolejności wypadków prowadzących od
okradzenia szkatułki aż do żołądka gęsi na Tottenham Court Road. Jak widzisz, Watsonie,
nasze małe rozumowanie nabrało o wiele większego znaczenia i przestało być niewinną
zabawką. Tu mamy kamień, kamień znajdował się w gęsi, a gęś była własnością pana Henryka
Baker, dżentelmena w zniszczonym kapeluszu, obdarzonego charakterystycznymi cechami,

których opis tak bardzo cię znudził. Musimy zabrać się teraz bardzo poważnie do odnalezienia
tego jegomościa i ustalenia roli, jaką odegrał w tej tajemniczej sprawie. By to osiągnąć,
musimy spróbować najprostszej metody: damy ogłoszenie we wszystkich gazetach
wieczornych. Jeżeli to zawiedzie, ucieknę się do innych sposobów.

— Co podasz?
— Daj mi ołówek i kartkę papieru. A teraz: „Na rogu Goodge Street znaleziono gęś i czarny

pilśniowy kapelusz. Pan Henryk Baker może je odzyskać około godziny szóstej trzydzieści dziś
wieczorem, 221b Baker Street”. Chyba zwięźle i jasno?

— Dobrze, ale czyje zauważy?
— Z pewnością pilnuje gazet, dla biednego człowieka była to poważna strata. Tak się

przeraził zbicia szyby i nadejścia Petersona, że uciekł na nic nie zważając. Teraz na pewno
żałuje odruchu, który spowodował utratę gęsi. Zresztą własne nazwisko w ogłoszeniu zwróci
jego uwagę albo powie mu o tym ktoś ze znajomych. A więc, Petersonie, biegnij do biura
ogłoszeń i umieść to w wieczornych gazetach.

— W jakich proszę pana?
— W Globe, „Star”, „Pali Mali”, „St. James’s Gazette”, „Evening News”, „Standart”,

„Echo” i we wszystkich innych, jakie ci przyjdą do głowy.

— Dobrze, proszę pana, a co z tym kamieniem?
— Kamień zatrzymam. Możesz iść, ale jeszcze jedno, Petersonie, wracając kup gęś i zostaw

u mnie, ponieważ musimy ją zwrócić temu dżentelmenowi zamiast tej, którą twoja rodzina
właśnie zajada.

Gdy posłaniec odszedł, Holmes wziął kamień pod światło.
— To piękny okaz. Spójrz, jak błyszczy się i skrzy. Jak każdy cenny klejnot, przyciąga do

siebie zbrodnię. Klejnoty są ulubioną przynętą diabła. W starych drogocennych kamieniach
każda powierzchnia szlifu związana jest z jakimś krwawym czynem. Ten kamień nie ma nawet
dwudziestu lat, znaleziono go nad brzegami rzeki Amoj w południowych Chinach. Jest
niezwykle ciekawy, gdyż mając wszystkie cechy karbunkułu jest błękitny, a nie
rubinowoczerwony. Mimo młodego wieku ma już swą ponurą historię. Z powodu tego kawałka
skrystalizowanego węgla drzewnego oblano kogoś witriolem, popełniono dwa morderstwa,
samobójstwo i kilka rabunków. Któż by przypuszczał, że taki śliczny kryształ może pchnąć
człowieka na szubienicę czy do więzienia. Zamknę go teraz w mojej stalowej kasetce i napiszę
kartkę do księżnej, że zguba się znalazła.

— Czy przypuszczasz, że Horner jest niewinny?
— Na razie nie mogę nic powiedzieć.
— Ale wobec tego czy myślisz, że ten drugi, Henryk Baker, ma coś wspólnego z tą sprawą?
— Wydaje mi się, że Henryk Baker jest absolutnie niewinny, nie przypuszczał nawet, że

ptak, którego niesie, jest więcej wart, niż gdyby zrobiony był ze szczerego złota. Łatwo się o
tym przekonamy, jeżeli dostaniemy odpowiedź na nasze ogłoszenie.

— A do tego czasu nic się nie da zrobić?
— Nic.
— Wobec tego pójdę dokończyć mój lekarski obchód. Wrócę tu wieczorem, o godzinie,

którą podałeś w ogłoszeniu; chciałbym się dowiedzieć, jaki obrót przybierze ta sprawa.

— Z radością cię powitam, obiad jem o siódmej, będzie pewno bekas. Z powodu ostatnich

wydarzeń powinienem poprosić panią Hudson, żeby zbadała jego żołądek.

Zasiedziałem się przy jednym pacjencie i było już nieco po wpół do siódmej, gdy po raz

wtóry znalazłem się na Baker Street. Kiedy zbliżałem się do domu, zauważyłem wysokiego
mężczyznę w szkockiej czapce, zapiętego pod samą szyję; stał on oświetlony jaskrawym
blaskiem bijącym z okienka nad drzwiami i czekał na wpuszczenie do mieszkania. W chwili
gdy i ja się zatrzymałem, drzwi się otworzyły i obydwaj weszliśmy do pokoju Holmesa.

— Zapewne pan Henryk Baker — powiedział wstając z fotela i witając swego gościa z tą

ujmującą grzecznością, która tak łatwo mu przychodziła. — Proszę, niech pan zajmie miejsce
przy kominku, panie Baker. Zimny mamy wieczór, a jak widzę, pan jest raczej przyzwyczajony
do lata niż do zimy. A ty, Watsonie, przyszedłeś w samą porę. Czy to pański kapelusz?

— Tak, proszę pana, to bez wątpienia mój kapelusz.
Henryk Baker był postawnym mężczyzną o zgarbionych plecach, dużej głowie i szerokiej,

inteligentnej twarzy zakończonej ostrą, nieco posiwiałą bródką. Czerwone plamy na nosie i
policzkach oraz lekkie drżenie wyciągniętych rąk kazały się domyślać nałogu, o którym
wspomniał mój przyjaciel. Wyrudziały czarny surdut zapięty był do samej góry, kołnierz
postawiony, a spod rękawów widać było szczupłe przeguby rąk; nic jednak nie świadczyło o
obecności mankietów czy koszuli. Mówił cicho, urywanie, starannie dobierając wyrazy i robił
wrażenie człowieka wykształconego, który ostatnio dostał cięgi od losu.

— Zatrzymaliśmy te rzeczy przez kilka dni — mówił Holmes — ponieważ czekaliśmy na

pańskie ogłoszenie i adres. Nie rozumiem, dlaczego pan tego nie zrobił?

Nasz gość uśmiechnął się zażenowany.
— Nie mam obecnie tyle szylingów co dawniej i byłem pewny, że banda, która mnie

napadła, zabrała i kapelusz, i gęś. Uważałem, że nie warto było wydawać pieniędzy na tak
beznadziejną sprawę.

— No, to jest jasne. A teraz co do ptaka, muszę pana zawiadomić, że został zjedzony.
— Zjedzony? — Baker ze wzruszenia na wpół uniósł się z krzesła.
— Tak, i uważam, że nikomu z tego powodu nie stała się krzywda. Przypuszczam, że ta

druga gęś, która leży na kredensie, tak samo świeża i ciężka jak tamta, równie dobrze będzie
odpowiadała swemu przeznaczeniu.

— Ależ oczywiście, tak! — odpowiedział przybyły z westchnieniem ulgi.
— Zostały jeszcze z pańskiego ptaka pióra, żołądek, łapy i tak dalej, i jeżeli pan sobie

życzy…

Nasz gość wybuchnął serdecznym śmiechem.
— Chyba na pamiątkę mojej przygody — powiedział — ale poza tym cóż mi po tych

disiecta membra

*

nieboszczki gęsi. Nie, nie, za pańskim pozwoleniem całą moją uwagę

poświęcę temu wspaniałemu okazowi gęsiego rodu, który widzę na kredensie.

Sherlock Holmes spojrzał na mnie znacząco i lekko wzruszył ramionami.
— Tu jest pański kapelusz, a tu gęś. Przy okazji, czy mógłby mi pan powiedzieć, gdzie pan

nabył tamtego ptaka? Przepadam za drobiem, a rzadko widziałem równie dorodny okaz.

— Ależ bardzo proszę — powiedział Baker, który właśnie włożył pod pachę odzyskaną

własność. — Ja i kilku przyjaciół bywamy często w gospodzie „Alfa” koło Muzeum, gdzie
pracujemy cały dzień. Tego roku nasz miły gospodarz założył gęsi klub; każdy członek tego
klubu wpłacając co tydzień parę pensów miał dostać na Boże Narodzenie gęś. Ja pilnie
płaciłem składkę, a resztę pan zna. Jestem panu niezmiernie wdzięczny, gdyż szkocka czapka
nie odpowiada ani mojemu wiekowi, ani powadze. — Z komiczną pompatycznością ukłonił się
nam i wyszedł.

— Tyle co do pana Henryka Bakera — powiedział Holmes, gdy drzwi się za nim zamknęły.

— Jedno jest pewne, że nic nie wie o tej sprawie. Czy jesteś głodny, Watsonie?

— Nie bardzo.
— Proponuję więc, żebyśmy nasz obiad zamienili na kolację i ruszyli za tropem, dopóki jest

jeszcze świeży.

— A więc chodźmy.
Noc była zimna. Włożyliśmy ciepłe palta, a szyje owinęliśmy szalikami. Na dworze na

bezchmurnym niebie świeciły zimno gwiazdy, a kłęby pary wydychanej przez przechodniów

*

Disiecta membra (łac.) — rozrzucone członki.

podobne były do dymu po salwie pistoletowej. Przechodziliśmy przez dzielnicę lekarzy:
ulicami Wimpole, Harley i dalej przez Wigmore aż do Oxford Street; tupot naszych kroków
brzmiał ostro i głośno. Po kwadransie byliśmy w Bloomsbury przed gospodą „Alfa”, która była
niewielką piwiarnią na rogu jednej z ulic prowadzących do Holborn. Holmes pchnął drzwi i
zamówił u rudawego gospodarza w białym fartuchu dwa kufle piwa.

— Pańskie piwo powinno być równie znakomite jak gęsi — odezwał się mój przyjaciel.
— Gęsi? — spytał zdumiony gospodarz.
— Tak, niecałe pół godziny temu rozmawiałem z panem Henrykiem Bakerem, który był

członkiem pańskiego klubu gęsiego.

— Tak, teraz to rozumiem, ale widzi pan, to nie były nasze gęsi.
— Czyjeż więc?
— Dwa tuziny ich kupiłem u handlarza na rynku Covent Garden.
— Znam ich tam kilku, u którego?
— U Breckenridge’a.
— Tego akurat nie znam. A teraz życzę panu dobrego zdrowia i pomyślności dla całego

domu. Dobranoc.

— Idziemy do Breckenridge’a — powiedział Holmes zapinając płaszcz, gdy wyszliśmy na

mróz. — Pamiętaj, Watsonie, że choć na jednym końcu tego łańcucha mamy tak prozaiczne
stworzenie jak gęś, na drugim znajduje się człowiek, który na pewno dostanie siedem lat
ciężkich robót, jeżeli nie uda się dowieść jego niewinności. Być może nasze śledztwo
potwierdzi tylko jego winę, ale w każdym razie znaleźliśmy trop, który uszedł uwagi policji, a
dziwnym zbiegiem okoliczności nam się nawinął. Idźmy teraz jego śladem aż do końca. A teraz
zwrot na południe i naprzód marsz!

Minęliśmy Holborn, Endell Street i zygzakiem slumsów

*

doszliśmy do targu Covent

Garden. Nad jednym z większych straganów wisiał szyld z nazwiskiem Breckenridge, a sam
właściciel, z twarzy podobny do konia, pomagał właśnie chłopcu zakładać deski.

— Dobry wieczór, ale dziś zimno — powiedział Holmes.
Kupiec przytaknął i spojrzał na mego towarzysza.
— Już pan sprzedał wszystkie gęsi? — spytał Holmes wskazując na puste lady.
— Jutro rano mogę panu dostarczyć choćby pięćset sztuk.
— Nic mi z tego.
— Jeszcze mają kilka w sklepie z gazowym oświetleniem.
— Ale mnie polecono pana.
— A kto?
— Właściciel „Alfy”.
— A tak, niedawno posłałem mu dwa tuziny.
— Piękne ptaki. Gdzie je pan nabył?
Ku memu zdziwieniu pytanie to wywołało wybuch gniewu kupca.
— Mój panie! — krzyknął przekrzywiając głowę i podpierając się pod boki. — O co panu

chodzi? Niech pan mi to zaraz szczerze powie.

— Zupełnie szczerze: chciałbym wiedzieć, kto panu sprzedał gęsi, które dostarczył pan do

„Alfy”.

— A ja nie powiem i basta!
— To nie ma dla mnie znaczenia, nie wiem tylko, dlaczego pan się tak unosi z powodu byle

głupstwa?

— Unosi, dobre sobie! Pan by się też uniósł, gdyby pana tak prześladowano jak mnie. Kiedy

płacę dobrze za dobry towar, to sprawa powinna się na tym skończyć, ale jak się ciągle słyszy to

*

Slums (ang.) — londyńskie siedliska nędzy.

trajkotanie: „Gdzie te gęsi?” i „Komu je pan sprzedał?” i „Ile pan wziął za te gęsi?”, to można
pomyśleć, że innych gęsi nie ma na świecie.

— Nie mam mc wspólnego z tymi, którzy pana wypytywali — powiedział Holmes od

niechcenia. — Jeżeli pan nam nie powie, po prostu pewien zakład nie dojdzie do skutku, to
wszystko. Ale ja znam się na drobiu, dlatego stawiam pięć szylingów, że ptak, którego jadłem,
pochodzi ze wsi.

— No, to pan stracił pięć szylingów, bo jest z miasta — warknął kupiec.
— Nic podobnego.
— A ja powiadam, że tak.
— Nie wierzę panu.
— Mój panie, niech pan sobie nie wyobraża, że pan wie o drobiu więcej niż ja, który zajmuję

się tym od szczeniaka. Powiadam jeszcze raz, że wszystkie ptaki, które sprzedałem „Alfie”,
były hodowane w mieście.

— Nigdy mnie pan nie przekona.
— No to założy się pan?
— Nie chcę pana naciągać, gdyż jestem przekonany, że mam rację. Stawiam suwerena, po

prostu żeby oduczyć pana uporu.

Kupiec zaśmiał się drwiąco.
— Bill, przynieś mi książki.
Mały chłopiec wniósł cienki zeszyt i wielką oprawną księgę i położył je pod wiszącą lampą.
— A teraz, panie uparty — powiedział kupiec — byłem pewien, że nie mam gęsi w sklepie,

ale zanim skończę, przekona się pan, że jeszcze jedna tu została. Czy widzi pan ten zeszyt?

— Tak.
— Mam tu listę osób, od których kupuję. Na tej strome zapisane są nazwiska dostawców

wiejskich i numery przy ich nazwiskach odpowiadają numerom rachunków w wielkiej księdze.
A teraz, czy widzi pan drugą stronę zapisaną czerwonym atramentem? Tu mam listę moich
dostawców z miasta. O tu, trzecie nazwisko, proszę przeczytać.

— M. Oakshott, 117 Brixton Road 249 — przeczytał Holmes.
— O to chodziło, teraz proszę wziąć księgę główną.
Holmes odszukał wskazaną stronę. — O mam, M. Oakshott, 117 Brixton Road, dostawczyni

jaj i drobiu.

— Jaki jest ostatni zapis?
— Dwudziesty drugi grudnia — 24 gęsi po 7 szylingów 6 pensów.
— Dobrze, a co pod spodem?
— Sprzedano Windigate’owi z „Alfy” po 12 szylingów.
— I co pan na to?
Holmes wyglądał na poważnie zmartwionego. Wyciągnął z kieszeni suwerena, rzucił go na

ladę i wyszedł z miną człowieka, którego oburzenie nie ma granic. Kilka jardów dalej
zatrzymał się pod lampą i zaśmiał się bezgłośnie, po swojemu.

— Jeżeli zobaczysz człowieka z tak przyciętymi bokobrodami i różowym programem

wyścigowym sterczącym z kieszeni, możesz zawsze złapać go na zakład — powiedział. —
Jestem przekonany, że gdybym położył przed nim sto funtów, nigdy nie udzieliłby mi tak
wyczerpujących informacji. Zrobił to wyłącznie dlatego, żeby wygrać ze mną zakład. Tak,
Watsonie, zbliżamy się do końca naszych poszukiwań, musimy tylko zdecydować, czy
pójdziemy do pani Oakshott zaraz, czy odłożymy tę wizytę do jutra rano. Z tego, co mówił ten
ponury jegomość, jasno wynika, że jeszcze inne osoby interesują się tym, i chciałbym…

Nagle przerwała mu głośna wrzawa, która powstała przed straganem Breckenridge’a.

Odwróciliśmy się szybko: w kręgu wiszącej lampy ulicznej stał niepozorny człowieczek o
twarzy szczura, a rozwścieczony kupiec wymachiwał nad nim pięściami.

— Mam już dosyć pańskich gęsi i pana — krzyczał — idźcie razem do diabła. Jeżeli jeszcze

raz przyjdziesz pan do mnie z tą idiotyczną gadaniną, to poszczuję psem. Proszę przyprowadzić
panią Oakshott, jej odpowiem, ale panu nic do tego, nie od pana kupiłem gęsi!

— Nie, ale mimo to jedna z nich była moja — jęknął płaszczący się jegomość.
— To upominaj się pan o nią u pani Oakshott.
— Ona mi powiedziała, żeby spytać pana.
— Pytaj pan choćby króla pruskiego, mnie to nic nie obchodzi. Mam już tego dość, jazda

stąd! — Ruszył groźnie do przodu, a pytający zniknął w ciemności.

— Ten człowiek oszczędzi nam wizyty na Bricton Road — szepnął Holmes. — Chodź ze

mną, zobaczymy, na co się on nam przyda.

Zaczęliśmy szybko iść mijając ludzi przechadzających się przed oświetlonymi straganami i

wkrótce dogoniliśmy małego człowieczka. Gdy mój towarzysz dotknął jego ramienia, ten aż
podskoczył i odwrócił się gwałtownie, a w świetle lampy mogłem dostrzec, że zbladł jak
ściana.

— Kim pan jest i czego pan chce? — spytał łamiącym się głosem.
— Zechce mi pan wybaczyć — powiedział uprzejmie Holmes — ale przypadkiem

usłyszałem pytania, które przed chwilą zadawał pan kupcowi. Myślę, że mógłbym panu pomóc.

— Kim pan jest? Co pan wie o tej sprawie?
— Nazywam się Sherlock Holmes i moim zajęciem jest wiedzieć to, czego nie wiedzą inni.
— Ale pan przecież nic nie może o tym wiedzieć!
— Proszę mi wybaczyć, wiem wszystko. Stara się pan natrafić na ślad gęsi, które były

sprzedane przez panią Oakshott z Brixton Road kupcowi nazwiskiem Breckenridge, przez
niego z kolei Windigate’owi, właścicielowi gospody „Alfa”, który sprzedał je wreszcie
członkom swego gęsiego klubu, a jednym z nabywców był Henryk Baker.

— Och, jest pan człowiekiem, którego pragnąłem spotkać! — zawołał nieznajomy

wyciągając drżące ręce. — : Trudno mi wprost wytłumaczyć panu, jak bardzo ta sprawa mnie
obchodzi.

Sherlock Holmes zatrzymał przejeżdżającą karetę.
— Tę sprawę lepiej omówić w zacisznym pokoju niż na targu, gdzie hula wiatr — zauważył.

— Ale zanim wsiądziemy, niech mi pan powie, z kim mam przyjemność rozmawiać?

Mężczyzna chwilę się wahał.
— Nazywam się John Robinson — odpowiedział patrząc z ukosa.
— Nie, nie, proszę o prawdziwe nazwisko — powiedział łagodnie Holmes — to jakoś

niezręcznie omawiać ważną sprawę z kimś, kto używa pseudonimu.

Twarz nieznajomego spłonęła krwawym rumieńcem.
— A więc naprawdę nazywam się John Ryder.
— Wiem, zarządzający hotelem „Cosmopolitan”. Proszę, niech pan wsiada, a wkrótce będę

mógł wyjaśnić panu wszystko, co pan zechce.

Niski człowieczek patrzył to na mnie, to na Holmesa na poły z przerażeniem, na poły z

nadzieją, jak człowiek, który nie wie, czy jest u progu szczęścia czy katastrofy. Po chwili
wahania wsiadł i w pół godziny potem znaleźliśmy się znów w bawialni na Baker Street.

W czasie jazdy milczeliśmy, ale szybki oddech naszego towarzysza, nerwowe splatanie i

rozplatanie rąk świadczyły wyraźnie, w jakim stanie napięcia nerwowego się znajduje.

— Jesteśmy na miejscu! — zawołał wesoło Holmes, gdy weszliśmy do pokoju. — W taką

pogodę ogień na kominku to najlepsza rzecz. Wygląda pan na zmarzniętego, Ryder. Proszę,
niech pan usiądzie na tym wyplatanym krześle. Zanim jednak przystąpimy do sprawy, włożę
miękkie pantofle. No, teraz jestem gotów! Zapewne chciałby pan wiedzieć, co się stało z tymi
gęśmi.

— Tak, proszę pana.

— A raczej, jak przypuszczam, z tą gęsią. Był jeden ptak, którym interesował się pan

specjalnie — biały z czarną łatą w poprzek ogona.

Ryder zadrżał z wrażenia.
— Och, panie! — zawołał. — Czy może mi pan powiedzieć, co się z nią stało?
— Znalazła się tutaj.
— Tutaj?
— Tak, i okazało się, że jest to niezwykle ciekawy okaz. Wcale się nie dziwię, że pan tak się

nią interesuje. Po śmierci złożyła jajko, najpiękniejsze błękitne jajko, jakie kiedykolwiek
widziałem. Mam je tu w moim muzeum.

Nasz gość zerwał się na równe nogi i prawą ręką chwycił za brzeg kominka. Holmes

otworzył kasetkę i wyjął błękitny karbunkuł, który zabłysnął promienistą jasnością jak zimna,
lśniąca gwiazda. Ryder stał jak wryty, wpatrzony w kamień, boleśnie skurczona twarz wyrażała
niepewność, czy zażądać zwrotu klejnotu, czy się go wyprzeć.

— Gra się skończyła, Ryder — powiedział spokojnie Holmes. — Trzymaj się, człowieku,

bo inaczej wpadniesz w ogień. Watsome, posadź go na krześle. Nie ma dość zimnej krwi, aby
bezkarnie popełniać przestępstwo. Daj mu łyk brandy. Tak, teraz jest bardziej podobny do
człowieka. Jakiż to podły tchórz!

Przez chwilę Ryder chwiał się, tak że omal nie upadł, ale brandy przywróciło kolor jego

policzkom, siadł wpatrzony z przerażeniem w swego oskarżyciela.

— Mam w ręku wszystkie potrzebne mi dowody, więc niewiele chciałbym się od pana

dowiedzieć. Te nieliczne szczegóły mogą jednak wyjaśnić całkowicie sprawę. Skąd pan
wiedział o błękitnym kamieniu księżnej Morcar?

— Powiedziała mi o tym Katarzyna Cusack — odpowiedział łamiącym się głosem Ryder.
— A więc tak, pokojówka księżnej. Pokusa nagłego, łatwego wzbogacenia się była zbyt

silna dla pana, zresztą i lepsi od pana ludzie jej ulegali, ale pan nie przebierał w środkach.
Wydaje mi się, Ryder, że ma pan wszelkie zadatki na skończonego łotra. Wiedziałeś pan, że
ślusarz Horner zamieszany już był w podobną sprawę i że przede wszystkim na niego padną
podejrzenia. Cóż pan zrobił? Przygotował pan razem ze swą wspólniczką Cusack jakąś drobną
reperację w pokoju księżnej i tak pokierował sprawą, żeby posłano po Homera. A kiedy
wyszedł, okradłeś pan szkatułkę, wszcząłeś alarm i spowodowałeś aresztowanie tego
nieszczęśliwca. Potem…

W tej chwili Ryder rzucił się nagle do kolan mego przyjaciela.
— Na miłość boską! Miej pan litość nade mną — zawołał. — Pomyśl o moim ojcu i matce,

to ich załamie. Nigdy nie popełniłem nic złego! I nigdy więcej tego nie zrobię. Przysięgnę na
Biblię. Tylko nie oddawaj sprawy do sądu! Błagam, nie rób tego!

— Usiądź, Ryder — powiedział surowo Holmes. — Dobrze ci teraz wić się i pełzać, ale

przedtem jakoś nie pomyślałeś o tym biedaku Homerze, który niewinnie znalazł się na ławie
oskarżonych.

— Ucieknę, panie Holmes! Wyjadę z kraju, a wtedy oskarżenie przeciwko niemu zostanie

wycofane.

— Hm. — Musimy o tym jeszcze porozmawiać. A teraz proszę mówić prawdę, jak to było

dalej. Jakim sposobem kamień znalazł się w gęsi i jak się ta gęś dostała na rynek? Mów prawdę,
Ryder, bo tylko w niej leży nadzieja twego ratunku.

Ryder zwilżył językiem wyschnięte wargi.
— Opowiem panu wszystko, jak było. Kiedy Horner został aresztowany, wydawało mi się,

że najlepiej będzie uciec, bo przecież nie wiedziałem, kiedy policja może wpaść na pomysł
przeszukania mnie i moich rzeczy, a w hotelu nie było dla kamienia bezpiecznego miejsca.
Wyszedłem udając, że mam coś pilnego do załatwienia, i poszedłem do mojej siostry. Wyszła
ona za mąż za Oakshotta, mieszka na Brixton Road i tuczy drób na sprzedaż. Po drodze
wydawało mi się, że każdy człowiek, którego spotykam, jest detektywem albo policjantem, i

chociaż wieczór był zimny, pot mi spływał po twarzy. Moja siostra zapytała mnie, czego chcę i
dlaczego jestem taki blady. Odpowiedziałem jej, że się przejąłem kradzieżą biżuterii w hotelu.
Potem poszedłem na podwórko, zapaliłem fajkę i zacząłem myśleć, co mam począć.

Miałem kiedyś przyjaciela nazwiskiem Maudsley, który zszedł na złą drogę i odsiadywał

karę w Petonville. Pewnego dnia spotkał mnie i zaczął opowiadać o sposobach złodziejów i o
tym, jak się pozbywają ukradzionych rzeczy. Wiedziałem, że mi pomoże, bo znam kilka jego
sprawek, postanowiłem więc iść do Kilburn, gdzie mieszka, opowiedzieć mu wszystko w
zaufaniu i poradzić się, jak spieniężyć kamień. Ale jak się do niego dostać? Pomyślałem o
strachu, jaki przeżyłem idąc z hotelu do siostry. Mogłem przecież w każdej chwili być
zatrzymany i zrewidowany, a w kieszeni mojej kamizelki leżał kamień. Oparłem się o ścianę i
zapatrzyłem na gęsi, które kręciły się koło moich nóg. Nagle przyszedł mi do głowy pomysł,
dzięki któremu mogłem wyprowadzić w pole najlepszego na świecie detektywa.

Kilka tygodni temu siostra powiedziała mi, że mam sobie wybrać jako prezent świąteczny

jedną z gęsi — wiedziałem, że zawsze dotrzymuje słowa. Postanowiłem, że zaraz wezmę gęś i
w niej przeniosę kamień do Kilburn. Na podwórku stała niewielka szopa, wpędziłem za nią
tłustą gęś z czarną łatą na ogonie. Tam ją złapałem, otworzyłem dziób i wsadziłem kamień tak
daleko, jak sięgnął palec. Gęś przełknęła i wyczułem, że kamień przeszedł przez przełyk do
żołądka. Tak się przy tym wyrywała i machała skrzydłami, że wyszła moja siostra zobaczyć, co
się dzieje. Kiedy się odwróciłem, żeby jej powiedzieć, podłe ptaszysko wyrwało mi się z rąk i
uciekło do innych.

— Coś ty tu wyprawiał z tą gęsią. Jem? — spytała siostra.
— Powiedziałaś, że dasz mi jedną na Boże Narodzenie, patrzyłem więc, która jest

najtłustsza.

— Twoją trzymamy osobno, nazywamy ją gęsią Jema, o, to ta biała, duża. Mam ich teraz

dwadzieścia sześć: jedna dla ciebie, druga dla nas i dwa tuziny na sprzedaż.

— Dziękuję ci bardzo, Maggie, ale jeżeli nie zrobi ci to różnicy, wezmę tę, którą przed

chwilą oglądałem.

— Tamta jest ze trzy funty cięższa, tuczyliśmy ją specjalnie dla ciebie.
— Mniejsza o to. Chcę mieć tamtą i zaraz ją zabiorę.
— Rób, jak ci się podoba — powiedziała trochę zagniewana Maggie. — No więc którą

wybrałeś?

— O, tę z łatą na ogonie, w samym środku stada.
— Dobrze, zabij ją i zabieraj sobie.
Zrobiłem, jak mi powiedziała, panie Holmes, i zaniosłem ptaka do Kilburn. Opowiedziałem

memu kumplowi o wszystkim; to człowiek, z którym łatwo mówić o takich rzeczach. Śmiał się,
aż go zatkało, potem wzięliśmy nóż i rozcięliśmy gęś. Serce mi zamarło, kiedy zobaczyłem, że
nie ma kamienia, i zrozumiałem, że popełniłem straszną omyłkę. Zostawiłem u niego gęś i
pobiegłem do siostry. Wpadłem na podwórko — nie było ani jednego ptaka.

— Gdzie się podziały gęsi, Maggie?
— Odesłane do handlarza.
— Do jakiego znów handlarza?
— Do Breckenridge’a na Covent Garden.
— A czy była inna z łaciastym ogonem? — spytałem. — Taka sama jak ta, którą wybrałem?
— Tak. Jem, były dwie z łaciastymi ogonami i nigdy nie mogłam ich rozróżnić.
Poleciałem do Breckenridge’a, ale sprzedał całą partię od ręki i nie chciał mi powiedzieć,

komu. Sam pan go słyszał. Tak mi zawsze odpowiadał. Moja siostra myśli, że zwariowałem.
Mnie samemu też się czasem tak wydaje. A teraz… teraz jestem napiętnowany na zawsze jako
złodziej, choć nawet nie tknąłem bogactwa, dla którego zaprzedałem dobre imię. Boże, zmiłuj
się! Zmiłuj się nade mną! — Ryder ukrył twarz w dłoniach i wybuchnął rozpaczliwym łkaniem.

Zapanowała długa cisza przerywana tylko płaczem i rytmicznym uderzeniem palców

Sherlocka Holmesa o brzeg stołu. Nagle mój przyjaciel wstał i otworzył drzwi.

— Precz stąd!
— Co?… Niech pana Bóg błogosławi!
— Ani słowa więcej, precz stąd!
To wystarczyło. Rozległ się tylko tupot na schodach, trzaśniecie drzwiami i głośne kroki na

ulicy.

— Mimo wszystko, Watsonie — powiedział Holmes wyciągając rękę po swą glinianą fajkę

— nie jestem zaangażowany przez policję, żeby naprawiać ich pomyłki. Gdyby Homerowi
groziło niebezpieczeństwo, to co innego, ale Ryder nie będzie zeznawał i sprawa zostanie
umorzona. Być może popełniłem przestępstwo, ale jest równie możliwe, że ratuję od zagłady
człowieka. Ryder nie zrobi więcej nic złego, jest na to zbyt przerażony. Poślij go teraz do
więzienia, a zrobisz z niego przestępcę na całe życie. Poza tym mamy teraz okres przebaczenia.
Przypadek postawił na naszej drodze dziwną i zabawną historię, a jej rozwiązanie powinno być
wystarczającą nagrodę. Bądź tak dobry, doktorze, i pociągnij za dzwonek, a za chwilę
zaczniemy innego rodzaju dochodzenie, w którym ptak również będzie grał główną rolę.

Przełożyła Irena Doleżal–Nowicka

N

AKRAPIANA PRZEPASKA NIESIE ŚMIERĆ

Przeglądam swe notatki, obejmujące siedemdziesiąt jakże oryginalnych wypadków, w

których toku na przestrzeni ubiegłych ośmiu lat przestudiowałem metody działania mego
przyjaciela Sherlocka Holmesa. Znalazłem tam wiele spraw tragicznych, kilka nie
pozbawionych aspektu humorystycznego, wreszcie sporą liczbę zasługujących jedynie na
miano dziwacznych, lecz ani jednej banalnej. Holmes bowiem powodował się w swej pracy
umiłowaniem sztuki, a nie chęcią zdobycia bogactw. Dlatego też nigdy nie chciał zajmować się
dochodzeniami, które by nie dotyczyły czegoś niezwykłego czy też wręcz fantastycznego.
Wśród wszystkich jednak tych przeróżnych przypadków nie pomnę bardziej osobliwego niż
sprawa wiążąca się z dobrze znaną w Surrey rodziną Roylott ze Stoke Moran. Akcja sprawy
rozegrała się w początkowym stadium mojej przyjaźni z Holmesem, kiedy jako kawalerowie
zajmowaliśmy wspólne mieszkanie na Baker Street. Niewykluczone, iż mógłbym ją wcześniej
umieścić w swym zbiorku, lecz w owym czasie zobowiązałem się zachować wszystko w
tajemnicy. Zwolniła mnie od tego dopiero w ostatnim miesiącu przedwczesna śmierć owej
lady, której właśnie złożyłem to przyrzeczenie. Obecnie sprawa ujrzy światło dzienne. I chyba
dobrze się stanie. Jak się bowiem okazało, odnośnie do śmierci dr Grimesby Roylotta szerzyły
się pogłoski przedstawiające zdarzenie w o wiele straszniejszych barwach, niż było to w
rzeczywistości.

Zdarzyło się to w kwietniu 1883 roku. Obudziłem się bardzo wcześnie rano i spostrzegłem

Sherlocka Holmesa, zupełnie już ubranego, stojącego obok mego łóżka. Z reguły wstawał
późno, a tymczasem, jak wskazywał zegar stojący na gzymsie kominka, było dopiero kwadrans
po siódmej. Mrużąc oczy, spojrzałem nań ze zdumieniem, a nawet może trochę z niechęcią,
ponieważ lubiłem się trzymać swoich obyczajów.

— Bardzo mi przykro Watsonie, że cię obudziłem — rzekł — lecz dziś nam wszystkim

przypadło to w udziale. Najpierw ktoś obudził panią Hudson, ona z kolei mnie, a ja ciebie.

— Co się stało? Pali się?
— Nie! To klient. Młoda dama. Przybyła, jak mi się zdaje, w stanie największego

wzburzenia, które zmusiło ja do znalezienia mnie. Teraz czeka w pokoju bawialnym. No cóż!
Gdy młode damy rankiem o takiej godzinie przyjeżdżają do stolicy i wyciągają z łóżek
śpiących ludzi, to najprawdopodobniej mają do zakomunikowania coś bardzo pilnego. Gdyby
sprawa ta okazała się ciekawym przypadkiem, pragnąłbym śledzić tok wydarzeń od początku.
W każdym razie sądziłem, że powinienem cię obudzić i dać ci okazję.

— Drogi przyjacielu! Za nic nie chciałbym jej stracić!
Cóż było dla mnie przyjemniejszego, jak towarzyszyć Holmesowi w jego zawodowych

dochodzeniach i podziwiać bystry, dedukcyjny sposób jego rozumowania, tak lotny i zarazem
intuicyjnie wyczulony. Wnioski jednak zawsze opierały się na rzetelnej logice, za pomocą
której rozwiązywał zawiłe zagadki, jakie mu przedkładano.

W pośpiechu chwyciłem ubranie i po kilku minutach byłem już gotów towarzyszyć memu

przyjacielowi. Zeszliśmy na dół do ba — wialni. Przy oknie siedziała dama w czarnej sukni,
mocno zawoalowana. Skoro tylko weszliśmy, wstała.

— Dzień dobry pani! — rzekł Holmes pogodnie. — Nazywam się Sherlock Holmes. A oto

mój zaufany przyjaciel i wspólnik, dr Watson, wobec którego może pani mówić tak swobodnie
jak wobec mnie. O, bardzo mnie cieszy, że pani Hudson wpadła na myśl, by napalić w
kominku. Proszę przysunąć się do niego, a ja każę pani podać filiżankę gorącej kawy. Widzę
bowiem, że pani drży.

— Drżę nie z powodu zimna! — odrzekła cicho kobieta, zmieniając miejsce stosownie do

rady Holmesa.

— A z jakiej przyczyny?

— Ze strachu, Mr Holmes! Z przerażenia! — Mówiąc te słowa, zerwała woalkę. Mogliśmy

naocznie przekonać się, iż rzeczywiście znajdowała się w politowania godnym stanie
wzburzenia. Poszarzała, skurczona twarz o niespokojnych, przerażonych oczach, podobnych
do oczu szczutego zwierzęcia. Rysy twarzy i figura kobiety trzydziestoletniej, lecz włosy
przedwcześnie szpakowate, a ruchy nieopanowane i zmęczone. Sherlock Holmes zbliżył się,
obrzucając ją jednym ze swych szybkich, wszystko obejmujących spojrzeń.

— Proszę się nie obawiać! — powiedział łagodnie, pochylając się do przodu, gładząc lekko

jej ramię. — Wkrótce uporządkujemy sprawy i wszystko będzie dobrze. Nie mam co do tego
żadnych wątpliwości. Pani, jak widzę, przyjechała pociągiem.

— A więc pan mnie zna?
— Nie! Lecz zauważyłem drugą połowę powrotnego biletu zatkniętą za pani lewą

rękawiczką. Musiała pani wcześnie wyjechać z domu i odbyć długą jazdę dwukołową bryczką
po okropnych drogach, zanim dotarła pani na stację.

Kobieta poruszyła się gwałtownie i kompletnie zmieszana wlepiła w mego przyjaciela

zdumiony wzrok.

— To nie czary, droga pani! — dodał Holmes ze śmiechem. — Lewy rękaw pani żakietu jest

zabrudzony błotem co najmniej w siedmiu miejscach. Plamy są zupełnie świeże. Spośród
wszystkich pojazdów konnych jedynie w dwukołowej bryczce można się w ten sposób
pobrudzić, i to tylko wtedy, gdy siądzie pani z lewej strony, obok woźnicy.

— Jakiekolwiek były pana przesłanki, odtworzył pan wszystko tak, jak było — przytaknęła.

— Wyruszyłam z domu przed szóstą, dotarłam do Leatherhead dwadzieścia po szóstej. I
przyjechałam pociągiem do Waterloo. Proszę pana, ja nie zniosę dłużej tego napięcia! Oszaleję,
jeśli to potrwa dłużej! Nie mam nikogo, do kogo mogłabym się zwrócić w tej sprawie, z
wyjątkiem jednego człowieka, który troszczy się o mnie. Ale on, biedaczysko, niewiele może
mi pomóc. Słyszałam o panu Mr Holmes. Słyszałam o panu od Mrs Farintosh, której pan
pomógł, gdy znalazła się niegdyś w okropnej sytuacji. Właśnie od niej mam pański adres. Och,
proszę pana! Jak pan sądzi, czy mógłby mi pan pomóc i rzucić w końcu choćby nikły promień
światła w gęste ciemności, jakie mnie otaczają? Obecnie byłoby ponad moje siły próbować
wynagrodzić pańskie usługi. Lecz w ciągu miesiąca lub dwu wyjdę za mąż i otrzymam wiano,
zachowując kontrolę swych dochodów. Wówczas przekona się pan, że nie jestem
niewdzięczna.

Holmes odwrócił się do biurka. Otworzył je i wyjął mały notatnik, którego rady często

zasięgał.

— Farintosh — rzekł. — Ach tak! Pamiętam ten przypadek. Łączył się z tiarą z opali. To

było chyba, zanim zaczęliśmy współpracować, Watsonie. Mogę tylko powiedzieć, proszę pani,
że z radością poświęcę pani sprawie tyle samo starań co jej przyjaciółce. Co do wynagrodzenia,
to samo wykonywanie mego zawodu stanowi dostatecznie wynagrodzenie. Lecz naturalnie
pozostawiam pani zupełną swobodę pokrycia w czasie dla niej najbardziej odpowiednim
ewentualnych wydatków, które bym poczynił. A teraz proszę opowiedzieć nam wszystko, co
mogłoby pomóc w wyrobieniu sobie jasnego pojęcia o sprawie.

— Niestety! — odparł nasz gość. — Moje obawy są mgliste, a podejrzenia opierają się na

całkowicie kruchych przesłankach, które osobom postronnym mogą wydawać się nieistotne.
Toteż nawet ten spośród wszystkich, którego pomocy i rady mam prawo się spodziewać, uważa
wszystko, co mu opowiadam na temat tej sprawy, za urojenia kobiety o wrażliwych nerwach.
Nie mówi tego. Lecz myśl mogę wyczytać z łagodnych odpowiedzi i umykających spojrzeń.
Otóż na tym polega cała groza mej sytuacji. Lecz słyszałam, Mr Holmes, że pan potrafi zgłębić
liczne tajniki i zło ludzkich serc. Pan mi zapewne poradzi, jak poruszać się wśród
niebezpieczeństw, które mnie zewsząd otaczają.

— Słucham panią z największą uwagą!

— Nazywam się Helena Stoner. Mieszkam wraz z ojczymem, jedynym pozostałym przy

życiu potomkiem jednej z najstarszych saksońskich rodzin w Anglii, Roylott ze Stoke Moran,
na zachodnich rubieżach hrabstwa Surrey.

Holmes skinął głową.
— Nazwisko nie jest mi obce — rzekł.
— Niegdyś ród ten należał do najbogatszych w Anglii. A włości rozciągały się poza granice

w kierunku Serkshire na północy i Hampshire za zachodzie. Jednak w ostatnim stuleciu
czterech kolejnych dziedziców fortuny odznaczało się rozpustnym i utracjuszowskim trybem
życiu. A karciarz spowodował zupełny upadek w czasach regencji. Nic nie ocalało z wyjątkiem
kilku akrów ziemi i starego dwustu — letniego domu, który zresztą jest obciążony hipotecznie
do granic możliwości. Zamieszkał w nim ostatni dziedzic, wiodąc żałosny żywot biednego
arystokraty. Jednak jego jedyny syn, a mój ojczym, zrozumiał, że musi się przystosować do
nowych warunków. Dzięki radzie i pomocy krewnego został lekarzem i wyjechał do Kalkuty.
Umiejętności zawodowe i siła charakteru pozwoliły mu na rozwinięcie tam rozległej praktyki.
Ale w napadzie gniewu spowodowanego kradzieżą, jaka wydarzyła się w domu, zabił swego
służącego tubylca i ledwo uniknął wyroku śmierci. W każdym razie skazano go na długoletnie
więzienie. A po odbyciu kary wrócił do Anglii jako załamany i zrzędzący człowiek.

Będąc jeszcze w Indiach, dr Roylott ożenił się z moją matką, panią Stoner, młodą wdową po

generale — majorze Stonerze z Bengalskiej Artylerii. Moja bliźniacza siostra Julia i ja
miałyśmy zaledwie po dwa lata, gdy mama wyszła powtórnie za mąż. Posiadała pokaźny
kapitał, przynoszący co najmniej tysiąc funtów szterlingów rocznego dochodu, i w całości
zapisała go w spadku dr Roylottowi do chwili, gdy będziemy mieszkały wraz z nim, z
zastrzeżeniem, iż każdej z nas w wypadku małżeństwa przyznana zostanie pewna określona
kwota rocznego dochodu.

Krótko po naszym powrocie do Anglii matka moja umarła. Zginęła osiem lat temu w

wypadku kolejowym nie opodal Crewe. Dr Roylott poniechał prób rozwinięcia praktyki
lekarskiej w Londynie i skłonił nas do zamieszkania z nim w starej rezydencji rodzinnej w
Stoke Moran. Pieniądze pozostawione przez matkę wystarczały na wszelkie nasze potrzeby i
wydawało się, że naszego szczęścia nic nie jest w stanie zakłócić!

W owym czasie jednak ojczym strasznie się zmienił. Zamiast nawiązywać przyjaźnie i

wymieniać wizyty z sąsiadami, którzy zrazu cieszyli się, widząc znów Roylotta ze Stoke Moran
w starej siedzibie rodowej, zamknął się w swym domostwie i rzadko zeń wychodził. A gdy już
to czynił, wywoływał gwałtowne kłótnie z każdym, kto stanął mu na drodze. Gwałtowne
usposobienie graniczące z manią dziedziczyli wszyscy potomkowie tego rodu. U mojego
ojczyma cechy te występowały ze zwiększoną siłą prawdopodobnie wskutek długotrwałej
bytności w tropikach. Dochodziło do wielu awantur, z których dwie zakończyły się na
posterunku policji. W końcu stał się postrachem wioski i ludzie uciekali na sam jego widok. Był
bowiem człowiekiem o niespotykanej sile i zupełnie nie umiał hamować swego gniewu.

W ubiegłym tygodniu rzucił miejscowego kowala przez poręcz mostu do rzeki. I jedynie

dzięki odszkodowaniu, na które poszły wszystkie pieniądze, jakie tylko mogłam zebrać, udało
się zapobiec dalszym nieprzyjemnościom. Zupełnie nie ma przyjaciół z wyjątkiem
wędrownych Cyganów. Pozwala tym włóczęgom rozbijać obóz na kilku akrach ziemi pokrytej
jeżynami i cierniami, stanowiącej pozostałość rodowych włości. A w zamian przyjmuje
gościnę pod ich namiotami i wędruje czasem z nimi całymi tygodniami. Znajduje również
upodobanie w indyjskich zwierzętach, które specjalnie sprowadził. Obecnie trzyma geparda
azjatyckiego i pawiana, chodzą one swobodnie po jego gruntach i stanowią postrach
okolicznych chłopów, podobnie zresztą jak ich właściciel.

Z tego, co powiedziałam, może pan sobie wyobrazić, że ani moja siostra Julia, ani ja nie

miałyśmy zbyt przyjemnego życia. Nikt ze służby nie mógł u nas wytrzymać i przez długi czas

musiałyśmy same wykonywać wszelkie roboty domowe. Siostra liczyła w chwili śmierci
trzydzieści lat, a już włosy poczęły jej siwieć, podobnie jak moje.

— A więc siostra pani nie żyje?
— Zmarła przed dwoma laty. I właśnie o jej śmierci pragnęłam mówić z panem. Jak się pan

zorientował, prowadząc tego rodzaju tryb życia, nie miałyśmy właściwie żadnej okazji
widywania jakichkolwiek rówieśników o równym nam poziomie. Mamy jednak ciotkę,
niezamężną siostrę mojej matki, pannę Honorię Westpail. Mieszka ona nie opodal Harrow i
czasami otrzymywałyśmy pozwolenie na krótkie odwiedziny w domostwie tej damy. Julia
wybrała się tam dwa lata temu na święta Bożego Narodzenia i poznała majora piechoty
morskiej, w którym zakochała się. Ojczym dowiedział się o tym po jej powrocie do domu. Nie
stawiał jednak żadnych przeszkód na drodze do małżeństwa. Lecz na dwa tygodnie przed
ustaloną datą ślubu zdarzył się straszny wypadek, w następstwie którego utraciłam mą jedyną
siostrę.

Dotychczas Sherlock Holmes spoczywał wygodnie w fotelu, mając oczy przymknięte i

głowę wspartą na poduszeczce. Teraz jednak, na wpół otwierając powieki, przeszył gościa
przenikliwym spojrzeniem.

— Proszę dokładnie opowiedzieć wszystko ze szczegółami — rzekł.
— Nie sprawi mi to trudności, gdyż wszelkie okoliczności, jakie miały wtedy miejsce,

głęboko wryły mi się w pamięć. Dwór, jak już wspomniałam, jest bardzo stary i obecnie
zamieszkujemy tylko jedno jego skrzydło. Sypialnie umieszczone są w tym skrzydle na
parterze, a pokoje bawialne znajdują się w centralnym bloku kompleksu budynków. Pierwszy z
pokoi sypialnych należy do dr Roylotta, drugi należał do mojej siostry, a trzeci do mnie.
Wszystkie wychodzą na ten sam korytarz, lecz między sobą nie mają żadnych połączeń. Czy
opisuję to w zrozumiały sposób?

— Najzupełniej.
— Pod oknami wszystkich trzech pokoi rozciągał się trawnik. Owej nieszczęsnej nocy dr

Roylott udał się wcześnie do sypialni. Wiedziałyśmy jednak, że nie poszedł spać, gdyż siostra
poczuła przykry dla niej dym niezwykle mocnych cygar indyjskich, jakie miał zwyczaj palić.
Dlatego właśnie opuściła swój pokój i przyszła do mnie. Przez jakiś czas siedziałyśmy,
gawędząc o jej nadchodzącym ślubie. O jedenastej godzinie zamierzała mnie opuścić, lecz
odwracając się przy drzwiach, przystanęła.

— Powiedz, Heleno — rzekła — czy nigdy nie dochodziły cię wśród głębokiej ciszy nocnej

jakieś gwizdy?

— Nigdy — odparłam.
— Nie sądzę, żebyś to ty gwizdała przez sen?
— Na pewno nie! Lecz dlaczego o to pytasz?
— Ponieważ w ciągu ostatnich kilku nocy około trzeciej godziny zawsze słyszałam cichy,

wyraźny gwizd. Odgłos ten budził mnie z sąsiedniego pokoju albo też od strony trawnika.
Właśnie chciałam cię spytać, czy ty niczego nie słyszałaś.

— Nie, nie słyszałam. Zapewne to ci nikczemni Cyganie z obozu.
— Bardzo możliwe. Jeśli jednak odgłosy pochodziły od strony trawnika, dziwię się, że ty

nic nie słyszałaś.

— Ach, przecież śpię znacznie mocniej niż ty.
— No dobrze! Ostatecznie nie ma to większego znaczenia — uśmiechnęła się do mnie,

zamykając drzwi, a w chwilę potem usłyszałam odgłos przekręcanego przez nią klucza w
zamku.

— Być może — rzekł Holmes. — Czy panie miały zwyczaj zawsze zamykać się na noc na

klucz.

— Zawsze.
— A dlaczego?

— Zdaje się, wspomniałam panu, że doktor trzymał geparda i pawiana. Nie czułyśmy się

bezpiecznie, dopóki drzwi nie były zamknięte na klucz.

— Oczywiście. Proszę, niech pani opowiada dalej.
— Owej nocy nie mogłam zasnąć. Przytłaczało mnie nieokreślone uczucie nadchodzącego

nieszczęścia. Siostra i ja, jak pan wie, byłyśmy bliźniaczkami. Zapewne zna pan również
subtelne więzy łączące dwie dusze tak mocno ze sobą zjednoczone. Straszna to była noc. Wiatr
wył na dworze, a deszcz zacinał, rozbryzgując się o szyby. Nagle wśród szumu i wycia wichru
rozległ się rozdzierający krzyk przerażonej kobiety. Poznałam głos mojej siostry.
Wyskoczyłam z łóżka, owinęłam się szalem i wybiegłam na korytarz. W chwili, gdy
otwierałam drzwi mego pokoju, wydało mi się, że słyszę cichy gwizd podobny do tego, jaki
opisała moja siostra. A po chwili rozległ się głośny łoskot, jakby zwaliła się jakaś sterta
żelastwa. Kiedy jednak dotarłam do pokoju siostry, drzwi okazały się nie zamknięte na klucz i
łatwo otworzyły się. Moim zdumionym oczom ukazała się wstrząsająca scena. W pierwszej
chwili nie wiedziałam, co począć. Otóż w świetle lampy korytarzowej na pierwszym planie
ujrzałam moją siostrę z twarzą pobladłą wskutek okropnego przerażenia. Jej ręce niepewnie,
jakby po omacku szukały pomocy. Chwiała się przy tym na wszystkie strony, podobnie jak
człowiek zamroczony alkoholem. Skoczyłam ku niej, chwyciłam ją w ramiona. Lecz w tej
samej chwili ugięły się pod nią kolana i upadła bezwładnie na podłogę. Poczęła się wić jak ktoś,
kogo chwyciły okropne boleści, a kończyny jej drgały w budzących grozę konwulsjach.
Początkowo myślałam, że nie poznała mnie. Gdy jednak schyliłam się nad nią, nagle krzyknęła
głosem, którego nie zapomnę: „O mój Boże! Heleno! To była przepaska! Na — krapiana
przepaska!” Chciała jeszcze coś powiedzieć i już wskazywała palcem w kierunku pokoju
doktora, gdy chwycił ją nowy atak konwulsji, dławiąc jej słowa. Zerwałam się z podłogi,
głośno wołając ojczyma. Natknęłam się na niego wybiegającego pośpiesznie w szlafroku ze
swej sypialni. Dobiegł do mojej siostry, lecz stanął bezradnie. I chociaż wlał jej do gardła nieco
brandy, a następnie posłał do wsi po pomoc lekarską, wszelkie wysiłki okazały się daremne.
Stopniowo opadała z sił i zmarła, nie odzyskawszy przytomności. Taka oto straszna śmierć
dotknęła moją ukochaną siostrę.

— Chwileczkę — wtrącił Holmes. — Czy jest pani pewna gwizdu i metalicznego odgłosu?

Czy mogłaby pani przysiąc na tę okoliczność?

— O to samo właśnie pytał mnie okręgowy sędzia śledczy coroner podczas przesłuchania.

Mam nieodparte wrażenie, że słyszałam, i to coś pomiędzy szumem porywu wichru i
trzeszczeniem starego domu. Lecz może się mylę.

— Czy pani siostra była ubrana?
— Nie. Miała na sobie strój nocny. W jej prawej dłoni znaleziono wypaloną zapałkę, a w

lewej całe pudełko zapałek.

— Świadczy to o tym, że zapaliła światło i rozglądała się dokoła, gdy powstał hałas. To jest

ważne. A do jakich wniosków doszedł sędzia śledczy?

— Badał sprawę bardzo starannie, albowiem tryb życia i prowadzenie się dr Roylotta były

szeroko znane w całej okolicy. Sędzia śledczy nie mógł jednak podać żadnego zadowalającego
powodu śmierci. Moje zeznania wskazywały, że drzwi były zamknięte od wewnątrz, a okna
zabezpieczone staromodnymi okiennicami z szerokimi żelaznymi sztabami, które zawsze
zakładano na noc. Dokładnie zbadano wszystkie ściany, lecz okazały się bardzo solidne.
Równie szczegółowo sprawdzono posadzki — z takim samym rezultatem. Kominek jest
szeroki, lecz zakratowany czterema masywnymi prętami z klamrami. Stąd właśnie płynęła
pewność, że moja siostra była zupełnie sama, gdy spotkała ją śmierć.

— A czy była mowa o truciźnie?
— Lekarze badali ją pod tym kątem, lecz bez skutku.
— A więc jak pani sądzi, od czego zginęła ta nieszczęsna kobieta?

— Moim zdaniem umarła po prostu ze strachu i szoku nerwowego. Chociaż nie mogę sobie

wyobrazić, co właściwie ją tak okropnie przeraziło.

— Czy w owym czasie znajdowali się na plantacji Cyganie?
— Tak! Oni zawsze przebywają tu gdzieś w pobliżu.
— Aha! A jakie wnioski wyciąga pani z aluzji na temat przepaski?
— Chwilami myślałam, że było to jedynie majaczenie nieprzytomnej, a chwilami znów, że

odnosiło się do jakiejś bandy, może do tych Cyganów z plantacji. Nie wiem, czy nakrapiane,
poplamione chustki, jakimi wielu z nich przewiązuje sobie głowy, mogły jej nasunąć dziwne
określenie, jakiego przed śmiercią użyła.

Holmes potrząsnął głową, jak człowiek bardzo daleki od zadowolenia z uzyskanego wyniku.
— Niezwykle zagmatwana sprawa! — rzekł. — Proszę, niech pani opowiada dalej.
— Od tego czasu minęły dwa lata. Życie moje stało się jeszcze bardziej samotne niż

kiedykolwiek przedtem. Atoli przed miesiącem drogi przyjaciel, którego znam od wielu lat,
oświadczył mi się, zdecydowany mnie poślubić. Nazywa się Armitage, Percy Armitage, to
drugi syn pana Armitage z Crane Water, nie opodal Reading. Mój ojczym nie czynił żadnych
sprzeciwów co do tego małżeństwa. I na wiosnę mamy się pobrać. Tymczasem przed dwoma
dniami wynikła konieczność pewnych remontów w zachodnim skrzydle domostwa i przebito
ścianę mojej sypialni. W rezultacie musiałam przenieść się do pokoju, w którym zmarła siostra,
i spać w tym samym łóżku, co ona. Niech pan jednak wyobrazi sobie okropny strach, jaki mnie
ogarnął ostatniej nocy, gdy leżałam nie śpiąc i rozmyślając o strasznym przeznaczeniu, które
dotknęło siostrę — nagle usłyszałam wśród ciszy nocnej lekki gwizd, zupełnie taki sam jak ten,
co stał się zwiastunem właśnie jej śmierci. Wyskoczyłam z łóżka i zapaliłam lampę. Lecz w
pokoju nie ujrzałam niczego szczególnego. Byłam jednak zbyt wstrząśnięta, by pójść do łóżka.
Ubrałam się więc i gdy tylko nastał świt, wymknęłam się. Wzięłam dwukołową bryczkę z
sąsiedniej gospody „Korona” i pojechałam do Leatherhead, skąd przyjechałam dziś rano
ożywiona jedną myślą: ujrzeć pana i prosić o radę.

— Mądrze pani uczyniła — rzekł mój przyjaciel. — Lecz czy powiedziała mi pani

wszystko?

— Tak wszystko!
— Nie, miss Stoner, nie wszystko! Pani osłania ojczyma.
— Jak to? Co pan przez to rozumie?
W odpowiedzi Holmes odchylił żabot czarnej koronki, w której tonęła ręka spoczywająca na

kolanach naszego gościa. Pięć małych sinych pręg, znaków po czterech palcach i kciuku, było
odciśniętych na białej skórze przegubu dłoni.

— Potraktowano panią okrutnie — rzekł Holmes.
Kobieta mocno się zarumieniła i skryła posiniaczony przegub ręki.
— On jest twardym człowiekiem — odpowiedziała. — I być może nie zdaje sobie

dostatecznie sprawy ze swej siły.

Zapanowała długa cisza, podczas której Holmes z podbródkiem wspartym na rękach

wpatrywał się w buzujący na kominku ogień.

— To bardzo zagmatwana sprawa — rzekł w końcu. — W grę wchodzi z tysiąc szczegółów,

które pragnąłbym poznać, zanim zdecyduję się obrać kierunek działania. Wszelako nie mamy
ani chwili do stracenia. Jeśli zatem pojechalibyśmy dziś jeszcze do Stoke Moran, to czy byłoby
możliwe, abyśmy obejrzeli interesujące nas pokoje bez wiedzy pani ojczyma?

— Owszem, albowiem wspomniał on, iż dzisiaj właśnie musi się wybrać do miasta w

pewnej niezmiernie ważnej sprawie. Prawdopodobnie więc będzie nieobecny w domu przez
cały dzień i nic tam panu nie stanie na przeszkodzie. Co prawda obecnie mamy gosposię. Ale to
zniedołężniała staruszka. Bez trudu będzie można się jej pozbyć na ten czas.

— Wyśmienicie. Nie masz nic przeciwko takiej wyprawie, Watsonie?
— Naturalnie, że nie.

— W takim razie przyjedziemy obaj. Czy ma pani coś do załatwienia w mieście?
— Jedną lub dwie sprawy, które chciałabym załatwić przy okazji pobytu w stolicy. Lecz

powrócę południowym pociągiem o godzinie dwunastej, ażeby przybyć do domu na czas,
zanim panowie przyjadą.

— Może się pani nas spodziewać wczesnym popołudniem. Pragnę osobiście doglądnąć

kilku drobnych spraw. A teraz jeśli pani się nie śpieszy, zapraszam na śniadanie.

— Nie, dziękuję. Muszę już iść. Spadł mi kamień z serca, gdy zwierzyłam się panu ze swych

trosk. Będę oczekiwała z niecierpliwością pańskiego przyjazdu, aby znów pana ujrzeć po
południu.

Opuściła na twarz gęstą, czarną woalkę i wyszła z pokoju.
— No, i cóż myślisz o tej całej historii, Watsonie? — spytał Sherlock Holmes, wyciągając

się wygodnie w swym fotelu.

— Moim zdaniem to niedobra i ciemna sprawa.
— W takim samym stopniu ciemna, co niedobra!
— Skoro jednak ta pani mówiła prawdę, że posadzki i ściany zostały dokładnie zbadane, a

przez drzwi, okno i kominek nie można było przejść, to jej siostra niewątpliwie znajdowała się
w pokoju sama w chwili, gdy spotkała ją tajemnicza śmierć.

— Cóż więc oznaczają owe nocne świsty, a cóż nader osobliwe słowa umierającej kobiety?
— Nie mam pojęcia…
— Jeśli skojarzysz wrażenia świstów nocnych, obecność bandy Cyganów, będącej w

zażyłych stosunkach ze starym doktorem, fakt, że posiadamy poważne podstawy, by przyjąć
zainteresowanie doktora w niedopuszczeniu do ślubu pasierbicy, słów umierającej na temat
przepaski, a w końcu okoliczność, iż Miss Helena Stoner słyszała metaliczny dźwięk, który
mogły wywołać żelazne sztaby zabezpieczające okiennice, obsuwając się na swoje miejsce —
to nasuwa się myśl, że całą tę tajemniczą sprawę można wyjaśnić, trzymając się
przedstawionych przesłanek.

— Cóż jednak mają do tego Cyganie?
— Nie mam pojęcia.
— Teoria ta budzi we mnie szereg zastrzeżeń.
— We mnie także. Dlatego też jedziemy dziś do Stoke Moran. Zobaczymy, czy zastrzeżenia

nasze ugruntują się, czy też rozwieją. Ale cóż to takiego, u diabła?!

Mój przyjaciel zaklął, gdyż nagle drzwi rozwarły się z trzaskiem i wpadł przez nie ogromny

mężczyzna odziany w dziwaczną mieszaninę miejskiego stroju z wiejskim: czarny cylinder,
długi surdut i wysokie getry. A trzymana w ręku szpicruta uzupełniała jego sylwetkę. Był tak
wysoki, że cylinder jego sięgał górnej futryny drzwi. Wydawało się, jakby każdy oddech
przekrzywiał go to w tę, to w tamtą stronę. Szeroką twarz, opaloną słońcem na brąz, pokrywało
mnóstwo zrnarszczek. Rysowały się na niej wszelkie złe skłonności. Gdy tak spoglądał raz na
jednego, raz na drugiego z nas, wówczas jego głęboko osadzone, złowrogie oczy i wąski, suchy
nos upodabniały go do starego, drapieżnego ptaka.

— Który z was jest Holmesem? — spytało to dziwadło.
— Tak się nazywam, sir. Lecz właściwie pan powinien się pierwszy przedstawić — odparł

ze spokojem mój przyjaciel.

— Jestem dr Grimesby Roylott ze Stoke Moran.
— A więc, doktorze — odezwał się Holmes uprzejmie — proszę zająć miejsce.
— Ani mi w głowie. Tu była moja pasierbica. Śledziłem ją, cóż ona panu naopowiadała?
— Jest trochę zimno jak na tę porę roku… — rzekł Holmes.
— Cóż ona panu naopowiadała?! — wrzasnął wściekle starzec.
— …lecz słyszałem, że krokusy zapowiadają się dobrze — ciągnął mój przyjaciel

niewzruszenie.

— Ha! Pan mnie chce zbyć! Może nie?! — wykrztusił nasz nowy gość, postępując krok

naprzód i potrząsając swą dziwaczną szpicrutą. — Znam cię, ty szelmo! Już przedtem
słyszałem o tobie. Jesteś Holmes, który wtrąca się do nieswoich spraw.

Przyjaciel mój uśmiechnął się.
— Holmes wścibski!
Uśmiech zaznaczył się jeszcze wyraźniej.
— Holmes, służalec Scotland — Yardu! Holmes roześmiał się serdecznie.
— Sposób prowadzenia rozmowy przez pana jest bardzo interesujący — odparł. — Skoro

pan wyjdzie, proszę zamknąć drzwi, ponieważ tu wyraźnie wieje.

— Wyjdę wówczas, gdy skończę to, co mam do powiedzenia. Nie waż się pan wtrącać do

moich spraw! Wiem, że miss Stoner tu była. Śledziłem ją. Jestem zbyt groźnym człowiekiem,
by ze mną zadzierać. Popatrz tylko! — Chwycił pogrzebacz i zgiął go w pałąk swymi
ogromnymi, opalonymi na brąz rękami.

— Uważaj, żebym nie zrobił tego samego z tobą! — warknął. Rzucił zgięty pogrzebacz na

palenisko kominka i wielkimi krokami opuścił pokój.

— On wygląda na bardzo miłą osobę, co? — rzekł Holmes, śmiejąc się. — Nie jestem tak

masywny, lecz jeśliby pozostał nieco dłużej, pokazałbym mu, że mój chwyt nie jest tak znów
bardzo słabszy niż jego. — Mówiąc te słowa, chwycił stalowy pogrzebacz i szybkim ruchem na
powrót go wyprostował.

— Cóż to za bzdura! W toku bezczelnego najścia pomylił mnie z urzędowym detektywem.

Ten incydent przydaje jednak dodatkowego posmaku naszym dochodzeniom. I nasza mała
przyjaciółka, mam nadzieję, nie ucierpi wskutek swej nieostrożności. Przecież nawet nie
zorientowała się, że ten brutal ją śledził. A teraz, Watsonie, poprosimy o śniadanie i potem
udam się do gmachu Kolegium Cywilistów

*

, gdzie w rejestrach spadkowych, majątkowych i

małżeńskich mam nadzieję uzyskać pewne dane, które mogą nam pomóc w naszej sprawie.

Dochodziła już pierwsza godzina, gdy Sherlock Holmes powrócił ze swej wycieczki. W

ręku trzymał arkusz niebieskiego papieru, cały pokryty notatkami i rysunkami.

— Widziałem testament zmarłej wdowy — rzekł. — Aby dokładnie określić jego znaczenie,

byłem zmuszony przeliczyć na obecne ceny lokaty kapitałowe, których dotyczył testament.
Całkowity dochód, który w okresie śmierci wdowy wynosił niemal 1100 funtów szterlingów,
obecnie nie przekracza 750 funtów szterlingów, wskutek spadku cen w rolnictwie. Każda z
córek ma prawo domagać się dochodu w wysokości 250 funtów w wypadku małżeństwa.
Dlatego jest zupełnie oczywiste, że jeśliby obie panny wyszły za mąż, to z tego majątku
pozostałaby mu zaledwie niewielka część. A obecnie druga pasierbica chce ograniczyć go w
poważnym stopniu przez swoje zamążpójście. Moja ranna praca nie była więc daremna, od
czasu jak okazało się, że on ma bardzo poważne motywy, aby przeszkadzać wszelkim tego
rodzaju zamiarom. A teraz, Watsonie, sprawy nabrały zbyt poważnego obrotu, aby tracić czas.
Zwłaszcza że stary został ostrzeżony o naszym zainteresowaniu jego sprawami. Jeśliś więc
gotów, wezwiemy dorożkę i pojedziemy na dworzec. Waterloo. Byłbym ci bardzo wdzięczny,
gdybyś wziął rewolwer. Eley’s 2 może stanowić doskonały argument w dyskusji z
dżentelmenem zwijającym w pałąki stalowe pogrzebacze. To oraz szczotka do zębów — to
wszystko, co moim zdaniem będzie nam potrzebne.

Na dworcu Waterloo szczęśliwie złapaliśmy pociąg do Leatherhead. Tam w gospodzie

dworcowej wynajęliśmy dwukołową bryczkę i przejechaliśmy nią cztery do pięciu mil wśród
uroczych dróg hrabstwa Surrey. Dzień był wspaniały. Słońce świeciło jasno, a na niebie błąkało
się jedynie kilka wełnistych obłoków. Drzewa i przydrożne żywopłoty wypuściły właśnie
pierwsze zielone pędy, a powietrze przenikał miły zapach wilgotnej ziemi. Dla mnie stanowiło

*

Kolegium Cywilistów, czyli „Doctors Commens”, są to budynki byłego Kolegium Profesorów Prawa

Cywilnego, w których w drugiej połowie XIX w. umieszczono część wydziałów sądu cywilnego i rejestrów
spadkowych, majątkowych, małżeńskich itp.

to co najmniej dziwaczny kontrast pomiędzy słodką zapowiedzią wiosny a nieszczęsną sprawą,
w którą zaangażowaliśmy się. Mój przyjaciel siadł na przodzie bryczki. Skrzyżował ręce,
kapelusz zsunął mu się na oczy, spuścił głowę. Trwał tak pogrążony w głębokim zamyśleniu.
Ale oto nagle zerwał się, klepnął mnie w ramię i wskazał w kierunku łąk.

— Popatrz tam! — powiedział.
Gęsto zadrzewiony park roztaczał się na łagodnej pochyłości, gęstniejąc stopniowo i

przechodząc nieco wyżej w lasek. Spośród gałęzi drzew wyłaniały się szare szczyty dachów i
wysokie, drewniane sklepienia prastarego dworzyszcza.

— Czy to Stoke Moran? — zagadnął.
— Tak, sir, to dom dr Grimesby Roylotta — zauważył woźnica.
— Przeprowadza się tam prace budowlane — rzekł Holmes — właśnie w tej sprawie

przyjechaliśmy.

— Tu jest wioska — odparł woźnica, wskazując na skupisko dachów, rozciągające się w

pewnej odległości po lewej stronie — lecz jeśli panowie chcą iść do dworku, krótsza droga
prowadzi tamtymi oto schodkami, a następnie ścieżką przez pola. To właśnie tam, którędy idzie
pani.

— Tą panią, wydaje mi się, jest miss Stoner? — zauważył Holmes, przysłaniając dłonią

oczy. — Tak! Myślę, że najlepiej uczynimy, idąc za twą radą.

Wysiedliśmy, płacąc za przejazd, i bryczka turkocząc odjechała z powrotem do

Leatherhead.

— Uważam za wskazane — napomknął Holmes, gdy wspinaliśmy się po schodkach — aby

ten poczciwiec nabrał przekonania, że przybyliśmy tu jako architekci lub w jakimś określonym
interesie. To może powstrzymać go od plotek. Dzień dobry, Miss Stoner. Widzi pani, że
dotrzymaliśmy słowa…

Nasza ranna klientka podbiegła na spotkanie z radosnym wyrazem twarzy.
— Czekałam na panów niecierpliwie — zawołała, gorąco ściskając nam dłonie. —

Wszystko wspaniale się odmieniło. Dr Roylott pojechał do stolicy i jest mało prawdopodobne,
aby wrócił przed wieczorem.

— Mieliśmy przyjemność poznać doktora — rzekł Holmes i w krótkich słowach

opowiedział, co się wydarzyło.

Gdy to usłyszała Miss Stoner, pobladła jak ściana.
— Wielkie nieba! — zawołała. — A więc on mnie śledził!
— Na to wygląda.
— On jest taki przebiegły, że nigdy nie wiem, czy jestem przed nim bezpieczna. Co on

powie, gdy powróci?

— Niechże się strzeże, bo może się przekonać, że na jego tropie jest ktoś przebieglejszy niż

on sam. Musi się pani zabezpieczyć przed nim na noc. Jeśli jest gwałtowny, wyślemy panią do
ciotki w Harrow. No, a teraz musimy jak najlepiej wykorzystać czas. Niech pani będzie
uprzejma zaprowadzić nas od razu do pokojów, które mamy zbadać.

Domostwo zbudowane było z szarej, omszałej skały. Ze środkowej, wyższej jego części po

obu stronach wyrastały dwa zaokrąglone skrzydła, okna były potłuczone i zabite deskami, a
dach podziurawiony. Istny obraz ruiny! Część środkowa znajdowała się w nieco lepszym
stanie. Natomiast prawe skrzydło wyglądało stosunkowo nowocześniej. Firanki w oknach i
smugi niebieskiego dymu unoszące się z kominów wskazywały, że właśnie tu zamieszkała
rodzina. Naprzeciw szczytowej ściany ustawione było rusztowanie i rozpoczęte roboty
kamieniarskie. Lecz w chwili naszego przybycia nie było widać ani śladu jakichkolwiek
robotników. Holmes przeszedł wolno w górę i w dół poprzez źle utrzymany trawnik i zbadał
bardzo uważnie wszystkie okna z zewnątrz.

Małe boczne drzwi wiodły do pobielonego korytarza, z którego prowadziły drzwi do

wszystkich trzech pokoi sypialnych. Holmes zaniechał badania trzeciego pokoju, od razu więc

przeszliśmy do drugiego, w którym siostra naszej klientki znalazła swe tragiczne
przeznaczenie. Był to przytulny mały pokój o niskim suficie i otwartym kominku na wzór
starych wiejskich dworków. W jednym kącie stała brązowa komoda, w drugim wąskie, biało
zasłane łóżko, a na lewo od okna gotowalnia. Meble te wraz z dwoma małymi wyplatanymi
krzesłami stanowiły całe urządzenie pokoju, po środku którego leżał kwadratowy dywan z
Wilton. Zaokrąglone deski i okładziny ścian zrobione z brązowej, stoczonej przez robaki
dębiny, były tak stare i wyblakłe, że można było sądzić, iż pochodziły chyba z czasów, gdy
wznoszono to domostwo. Holmes przesunął jedno z krzeseł do kąta i usiadł w milczeniu,
jednocześnie lustrując całe pomieszczenie wzdłuż i wszerz oraz z dołu do góry, nie pomijając
nawet najmniejszego szczegółu.

— Dzwonek łączy się z pokojem gospodyni.
— Czyż nie wygląda on na nowszy niż inne przedmioty?
— Tak! Założono go dopiero kilka lat temu.
— Prawdopodobnie na prośbę pani siostry?
— Nie! Nigdy nie słyszałam, by go używała. Zawsze brałyśmy same, co potrzebowałyśmy.
— Istotnie, wydaje się niepotrzebne założenie tak ładnego sznura do dzwonka. A teraz, jeśli

pani pozwoli, to w ciągu kilku minut przebadam jeszcze posadzkę. — Przypadł niemal twarzą
do ziemi, trzymając lupę w ręku. Czołgał się szybko to w tę, to w tamtą stronę, badając
dokładnie szczeliny pomiędzy deskami. To samo uczynił z drewnianymi okładzinami
pokrywającymi ściany apartamentu.

W końcu przysunął się do łóżka, przez pewien czas wpatrywał się w nie uważnie, lustrując

okiem ścianę od dołu do góry. Wreszcie chwycił sznur dzwonka i mocno zań pociągnął.

— Ale co to? On milczy? — zdziwił się. — Dlaczego nie dzwoni? Nie! On nawet nie jest

połączony linką! Nadzwyczajne, interesujące! Teraz może pani przekonać się, że sznur jest
umocowany do haka akurat ponad małym otworem wentylatora.

— Ależ to zupełny absurd! Nigdy tego przedtem nie zauważyłam!
— Bardzo dziwne! Bardzo! — mruknął Holmes, pociągając za sznur. — W tym pokoju jest

jedno, a raczej dwa bardzo osobliwe miejsca. Na przykład, cóż to musiał być za głupiec z
budowniczego, aby otwór wentylatora przeprowadzać do sąsiedniego pokoju, podczas gdy
przy takim samym nakładzie pracy i kosztów mógł on połączyć go ze świeżym powietrzem z
zewnątrz.

— To także jest zupełnie nowe — odrzekła panna Stoner.
— Wykonane w tym samym czasie, co instalacja dzwonka? — zauważył Holmes.
— Tak! W owym czasie przeprowadzono kilka niewielkich zmian…
— …które mają nadzwyczaj interesujący charakter: nie działające sznury dzwonków,

wentylatory, które nie dają dopływu powietrza. Jeśli pani pozwoli, miss Stoner, to może
przeniesiemy nasze poszukiwania do innych pomieszczeń.

Pokój dr Grimesby Roylotta był większy niż pokój jego pasierbicy, lecz prościej

umeblowany. Łóżko polowe, mała drewniana półka zapełniona książkami, przeważnie o
tematyce technicznej, gładkie drewniane krzesło przy ścianie, okrągły stół i duży żelazny
schowek szafkowy stanowiły zasadnicze przedmioty, jakie zauważyliśmy. Holmes obszedł
dokoła cały pokój i zbadał wszystkie meble z największym zainteresowaniem.

Wyszliśmy wszyscy przed dom.
— To okno, którego dotykam, należy do pokoju, w którym zwykła pani sypiać, to środkowe

natomiast do pokoju pani siostry, a następne, w głównym budynku, do pokoju dr Roylotta?

— Dokładnie tak. Lecz obecnie sypiam w środkowym pokoju…
— W wyniku zmian, jeśli dobrze zrozumiałem. Ale szczerze mówiąc, nie wydaje mi się, by

istniała gwałtowna konieczność napraw szczytowej ściany.

— Zupełnie nie! Moim zdaniem to tylko pretekst do przeniesienia mnie z mojego pokoju.

— Ach! To bardzo prawdopodobne! Ale cóż dalej? Po drugiej stronie tego ciasnego

skrzydła ciągnie się korytarz, na który wychodzą wszystkie trzy pary drzwi interesujących nas
pokoi. Oczywiście, posiada on okna?

— Tak, lecz bardzo małe. Zbyt wąskie, aby ktoś mógł się przez nie przecisnąć.
— Skoro panie obie zamykały swe drzwi na noc, to wasze pokoje były niedostępne z tej

strony. A teraz niech pani będzie tak uprzejma pójść do swego pokoju i zamknąć okiennice.

Miss Stoner uczyniła to.
I Holmes, po starannym badaniu, poprzez otwarte okno usiłował różnymi sposobami

otworzyć okiennicę. Wszystko nadaremnie! Nie można było natrafić na najmniejszą nawet
szczelinę, przez którą prześliznąłby się nóż, by podważyć sztabę, zamykającą okiennicę. Teraz
przy pomocy lupy zbadał zawiasy. Były one zbudowane z mocnego żelaza.

— Hm! — rzekł, drapiąc się po brodzie. — Moja teoria napotyka pewne luki. Nikt nie mógł

przejść przez okiennice, jeśli były one zamknięte. No, dobrze, zobaczymy więc, czy oględziny
wnętrza nie rzucą nieco światła na tę sprawę…

— A cóż tu jest? — zapytał, z lekka uderzając w schowek szafkowy, kiedy już

znajdowaliśmy się w pokoju Roylotta.

— Papiery handlowe ojczyma.
— Och! A więc pani zaglądała do wnętrza?
— Tylko raz przed kilku laty. Pamiętam, że schowek pełen był papierów.
— Czy tu nie było na przykład kota?
— Nie! Cóż za dziwny pomysł?
— Dobrze! Niech więc pani spojrzy na to! — podniósł małą miseczkę z mlekiem, która stała

na szczycie żelaznego schowka.

— Nic! My nie mamy kota. Mamy natomiast geparda indyjskiego, zwanego „Czita”, i

pawiana…

— Ach tak! Oczywiście! Zgadza się! Gepard jest właśnie dużym kotem, to by się mogło

zgadzać, że miseczka przeznaczona jest dla niego. Oto jeden punkt, który chciałem ustalić. —
Przycupnął przed drewnianym krzesłem i badał jego siedzenie z największą uwagą. —
Dziękuję pani! To wszystko! — rzekł, podnosząc się i chowając lupę do kieszeni. — Halo! O,
tu jest coś interesującego!

Przedmiot, który zauważył, był małą smyczą dla psa, wiszącą w rogu łóżka. Smycz tak była

jednak pozakręcana i powiązana w węzły, jakby miała służyć za batog i kaganiec zarazem.

— Do czego byś tego użył, Watsonie?
— To jest całkiem zwyczajna smycz. Lecz nie wiem, dlaczego ją tak powiązano w pętle.
— Nie jest tak zupełnie zwyczajna! Cóż myślisz? Świat nasz jest zepsuty. I gdy mądry

człowiek wysila rozum, aby popełnić zbrodnię, bywa to zazwyczaj zbrodnia straszna. Zdaje się,
że już dosyć tu zobaczyłem, Miss Stoner. I jeśli pani pozwoli, przespacerujemy się po trawniku.

Nigdy nie widziałem twarzy mego przyjaciela tak ponurej, a czoła tak zasępionego jak

wówczas, gdy opuszczaliśmy miejsce, w którym właśnie prowadziliśmy dochodzenie.
Kilkakrotnie przemierzyliśmy wzdłuż i wszerz trawnik. Ani jednak Miss Stoner, ani ja nie
ośmieliliśmy się przerwać mu rozmyślań, dopóki sam nie ocknął się z głębokiej zadumy.

— Nader ważne jest, panno Stoner — rzekł wreszcie — aby pani pod każdym względem

zastosowała się do mych wskazówek.

— Z całą pewnością tak uczynię.
— Sprawa wygląda zbyt poważnie, aby pozwolić sobie na jakiekolwiek wahania. Życie pani

może zależeć od tego, czy pani będzie posłuszna moim radom.

— Obiecuję uczynić wszystko, co tylko pan zarządzi.
— A więc po pierwsze, obaj z mym przyjacielem musimy spędzić noc w pani pokoju.
Miss Stoner i ja jednocześnie wlepiliśmy w Holmesa zdumiony wzrok.

— Tak! — dodał. — W taki właśnie sposób musi się to odbyć! Pozwólcie mi to wyjaśnić.

Zapewne znajduje się tu wiejski zajazd?

— Owszem, nazywa się „Korona”.
— Doskonale! Czy z niego widać wasze okna?
— Na pewno!
— Gdy powróci ojczym, musi się pani zamknąć w swym pokoju pod pozorem bólu głowy.

A gdy tylko usłyszy pani nocą, że udaje się on na spoczynek, musi pani niezwłocznie otworzyć
okiennice okna swego obecnego pokoju, odsunąć rygiel, postawić lampę jako sygnał dla nas, a
następnie odejść, zabierając z sobą niezbędne rzeczy, do pokoju poprzednio przez panią
zajmowanego. Niewątpliwie pomimo pewnych kłopotów może pani to zorganizować na jedną
noc.

— Och tak! Bardzo łatwo!
— Resztę niech pani pozostawi w naszych rękach!
— Lecz cóż panowie uczynią?
— Spędzimy noc w pani pokoju i postaramy się wykryć powód hałasu, który panią

zaniepokoił.

— Wydaje mi się, Mr Holmes, że pan już dotarł do sedna sprawy.
— Być może dotarłem!
— A więc, przez litość, niech pan powie, co spowodowało śmierć mojej siostry?
— Wolałbym posiadać wyraźniejsze dowody, zanim cokolwiek powiem.
— Niech mi pan przynajmniej powie, czy moje własne przypuszczenia są słuszne i czy ona

zmarła wskutek gwałtownego przerażenia?

— Nie! Myślę, że nie z tego powodu! Najprawdopodobniej musiała to być jakaś bardziej

namacalna przyczyna. A teraz, Miss Stoner, musimy panią opuścić. Gdyby dr Roylott powrócił
i ujrzał nas razem, to cała nasza wyprawa poszłaby na marne.

Ani Sherlock Holmes, ani ja nie mieliśmy najmniejszych trudności z wynajęciem sypialni z

salonikiem w gospodzie „Korona”. Znajdowały się one na górnym piętrze i z naszych okien
mieliśmy widok na aleję prowadzącą do bramy i na nie zamieszkane skrzydło dworu Stoke
Moran.

O zmierzchu ujrzeliśmy wreszcie nadjeżdżającego dr Grimesby Roylotta, jego ogromną

sylwetkę wyłaniającą się obok małej postaci wiozącego go chłopca stajennego. Chłopak miał
trochę kłopotu z otwarciem ciężkiej, żelaznej bramy. Usłyszeliśmy ochrypły wrzask doktora i
dostrzegliśmy, jak z wściekłością wymachiwał nad nim zaciśniętymi pięściami. Wreszcie
bryczka odjechała, a po kilku minutach pomiędzy drzewami rozbłysło nagle światło, jakby
zapalono lampę w jednym z pokoi bawialnych.

— Wiesz co, Watsonie? — rzekł Holmes, gdy obaj siedzieliśmy w gęstniejących stopniowo

ciemnościach. — Mam naprawdę wątpliwości, czy zabrać cię ze sobą tej nocy. To bardzo
niebezpieczna gra.

— Czy mógłbym ci jednak towarzyszyć?
— Twoja obecność może okazać się nieoceniona!
— A więc koniecznie muszę pójść z tobą!
— To bardzo ładnie z twojej strony.
— Wspomniałeś o niebezpieczeństwie. Prawdopodobnie więc zauważyłeś w tamtych

pokojach coś więcej niż ja…

— Nie! Lecz wydaje mi się, że mógłbym wydedukować nieco więcej. Widziałeś chyba

wszystko, co robiłem?

— Nie spostrzegłem nic szczególnego z wyjątkiem przewodu dzwonka. Ale jakiemu

właściwie celowi ma on służyć, przyznam, że nie mam najmniejszego pojęcia.

— Wentylator jednak widziałeś? Co?

— Tak? Nie mogę jednak powiedzieć, żeby istnienie tego rodzaju małego otworu pomiędzy

dwoma pokojami było jakąś zupełnie niezwykłą rzeczą. Zresztą jest on tak mały, że nawet
szczur z trudem się przezeń przeciśnie.

— Zanim jeszcze w ogóle przybyliśmy do Stoke Moran, wiedziałem, że natrafimy chyba na

wentylator.

— Ależ mój drogi Holmesie!…
— Och, tak! Wiedziałem! Przypomnij sobie, jak ona w swej opowieści wspomniała, że

siostra poczuła u siebie dym cygar dr Roylotta. To oczywiście od razu nasuwa przypuszczenie
o istnieniu połączenia między obu pokojami. Naturalnie mógł to być jedynie mały otwór. Ale
powinna być o tym wzmianka w dochodzeniu przeprowadzonym przez sędziego śledczego. W
ten sposób, drogą dedukcji, doszedłem do wentylatora!

— Ale cóż złego oznacza wentylator?
— Otóż tak! W końcu mamy tu do czynienia z niezwykłą zbieżnością dat. Wykonano

wentylator, zawieszono linkę i kobieta umarła. Czy to cię nie uderzyło?

— Jak dotychczas, nie mogę się tu dopatrzyć żadnego związku.
— Czy nie podpadło ci nic specjalnego w tym łóżku?
— Nie!
— Było ono przymocowane do podłogi. Czy kiedykolwiek przedtem widziałeś w ten sposób

przytwierdzone łóżko?

— Nie! Raczej nie!
— Ta kobieta nie mogła przesunąć tego łóżka. Ono zawsze musiało znajdować się w takiej

samej pozycji wobec wentylatora i wobec sznura, który tylko tak możemy nazwać, skoro na
pewno nigdy nie był pomyślany jako linka do dzwonka.

— Holmesie! — wyrwał mi się okrzyk. — Wydaje mi się, że jakby przez mgłę

przypominam sobie twoje aluzje na ten temat. Ależ to już najwyższy czas, byśmy zapobiegli
jakiejś misternie przygotowanej a okropnej zbrodni.

— W takim samym stopniu misternej co okropnej! Gdy lekarz staje się przestępcą, to jest on

asem wśród kryminalistów. Ma bowiem wiedzę. Na przykład Falmar i Pritchard należeli do
wybitnych w swoim fachu. Ten człowiek uderza celnie. Lecz my, Watsonie, chyba jednak
będziemy w stanie uderzyć jeszcze celniej. A jednak przeżyjemy sporo zgrozy i okropności,
zanim przeminie dzisiejsza noc. Więc ze względu na dobro sprawy spokojnie zapalmy fajkę i
przez kilka godzin starajmy się skierować myśli na jakiś pogodniejszy temat.

Około godziny dziewiątej światło dochodzące poprzez gałęzie drzew zgasło i wokół

dworzyszcza zapanowały ciemności. Minęły dwie długie godziny. Aż tu nagle, właśnie gdy
biła jedenasta, zabłysło na wprost nas jasne, samotne światło.

— Oto nasz umówiony znak! — oznajmił Holmes, zrywając się gwałtownie. — Pochodzi ze

środkowego okna.

Gdy wyszliśmy, Holmes zamienił kilka słów z karczmarzem, wyjaśniając, że udajemy się na

późną wizytę do znajomych i, być może, spędzimy tam resztę nocy. W chwilę potem
znaleźliśmy się już na ciemnej drodze, gdzie chłodny wiatr dął nam w twarz. Jedynie żółte
światło, mrugające akurat na wprost nas poprzez mrok, prowadziło do miejsca, gdzie czekało
smutne zadanie do wypełnienia.

Nie mieliśmy trudności z przedostaniem się w obręb posiadłości, gdyż nie naprawione

wyrwy w starym murze ułatwiały wejście na teren parku. Przemykając wśród drzew,
dotarliśmy do trawnika. Przeszliśmy przezeń i właśnie zabieraliśmy się do wejścia przez okno,
gdy nagle spośród kępy krzaków wawrzynu wyskoczyło coś, co wyglądało na grymaszące i
wykrzywiające się dziecko, które rzuciło się na murawę, wierzgając rękoma i nogami. Po
chwili to „coś” chyżo pomknęło poprzez trawnik, ginąc w ciemnościach.

— O Boże! — wyszeptałem. — Widziałeś?

Holmes przez chwilę był tak wstrząśnięty jak ja. Wskutek podniecenia dłoń jego niczym

obręcz zacisnęła się wokół przegubu mej ręki. Potem zaśmiał się z cicha i zbliżając usta do
mego ucha, wyszeptał:

— Ładnych tu mają domowników, co? To przecież pawian! Zapomniałem o strasznych

ulubieńcach doktora. Równie dobrze moglibyśmy spotkać geparda! Może w każdej chwili
skoczyć nam na kark! Idąc za przykładem Holmesa, zdjąłem buty, by łatwiej dostać się do
wnętrza domostwa. I przyznam szczerze, że dopiero wówczas poczułem się raźniej, gdy
znalazłem się już w sypialni. Mój przyjaciel bezszelestnie zamknął okiennicę, postawił lampę
na stole i rozglądnął się dokoła po całym pokoju. Wszystko było w takim stanie, w jakim
widzieliśmy za dnia. Wówczas Holmes skradając się na palcach, zbliżył się do mnie i zwijając
dłoń w trąbkę, wyszeptał mi wprost do ucha tak cicho, że zaledwie z wielkim trudem
rozróżniłem następujące słowa:

— Najmniejszy odgłos, jaki byśmy wydali, może mieć fatalne następstwa dla całego planu.
Kiwnąłem głową na znak, że zrozumiałem.
— Nie zaśnij tylko! Od tego może zależeć twoje życie! Trzymaj pistolet w pogotowiu na

wypadek, gdyby był potrzebny. Siądź na tamtym krześle, a ja usiądę na brzegu łóżka.

Wyjąłem rewolwer i położyłem u narożnika stołu.
Holmes uniósł cienką laskę trzcinową i umieścił ją tuż przy sobie na łóżku. Obok położył

pudełko zapałek i ogarek świecy. Wtedy przykręcił lampę naftową i otoczyły nas ciemności.

Nigdy zapewne nie zapomnę strasznego i pełnego grozy oczekiwania, jakie wówczas

nastąpiło. Nie słyszałem żadnego odgłosu ani nawet lekkiego tchnienia oddechu, a jednak
wiedziałem dobrze, że mój przyjaciel siedzi, mając na wszystko oczy otwarte, że siedzi o kilka
stóp ode mnie w takim samym stanie napięcia nerwów jak ja. Okiennice nie dopuszczały
najmniejszego promienia światła. Czuwaliśmy w zupełnych ciemnościach. Z zewnątrz słychać
było od czasu do czasu głos nocnego ptaka, a raz nawet, tuż przy oknie, długie, przeciągłe,
podobne do kociego, płaczliwe zawodzenie, które przypominało nam, że gepard istotnie
znajdował się na wolności.

Skądś z daleka dochodził głęboki ton dzwonu parafialnego, który wydzwaniał godziny.

Jakżeż dłużyły się wówczas te kwadranse! Wybiła już dwunasta, potem pierwsza, druga i
trzecia. A my ciągle siedzieliśmy w zupełnym milczeniu, oczekując na coś, co miało się
zdarzyć…

Nagle w górze, w okolicy wentylatora, na chwilę błysnęło światło i wkrótce rozszedł się

silny zapach przypalonej oliwy. W sąsiednim pokoju ktoś zapalił ślepą latarnię. Doszedł mnie
odgłos jakiegoś poruszenia, a potem znów zapanowała całkowita cisza. Zapach natomiast stał
się silniejszy i wyraźniejszy. Siedziałem, przez pół godziny nastawiałem uszy, aby coś
usłyszeć. Aż tu nagle rozległ się inny dźwięk — bardzo delikatny, łagodny odgłos, podobny do
syku, jaki wydaje strumień pary, stale uchodzący z kotła. W tej samej chwili, gdyśmy to
usłyszeli, Holmes zerwał się z łóżka, potarł zapałkę i z furią począł smagać swą trzciną
przewód dzwonka.

— Widzisz to, Watsonie?! — syknął przeraźliwie. — Widzisz?!
Lecz nic nie spostrzegłem. Gdy Holmes zapalił światło, usłyszałem cichy, wyraźny gwizd.

Ale nagły błysk zapalonej zapałki tak poraził moje zmęczone oczy, że nie mogłem określić, co
to był za stwór, którego mój przyjaciel tak okrutnie zbił. Zauważyłem natomiast śmiertelnie
bladą twarz Holmesa, wykrzywioną wstrętem i przerażeniem.

Przestał uderzać i wlepił wzrok w otwór wentylatora. Nagle ciszę nocną rozdarł straszny

krzyk. Wzmagał się coraz bardziej ten chrapliwy ryk pełen tonów bólu, strachu i wściekłości,
łączących się i przeradzających w jeden przeraźliwy wrzask. Słyszano go daleko w dole w
wiosce. A nawet na odległej plebanii krzyk ten obudził wszystkich i wyrwał z łóżek. Nam także
zmroził serca! Staliśmy nieruchomo. Wpatrywałem się jak urzeczony w Holmesa, a on we
mnie, dopóki ostatnie echo strasznego ryku nie zamarło w tej samej ciszy, z której powstało.

— Cóż to znaczy? — wykrztusiłem z trudem.
— To oznacza, że wszystko już skończone! — odpowiedział Holmes. — I być może, przede

wszystkim, skończone dla tej bestii. Bierz pistolet w garść i wejdziemy do pokoju dr Roylotta.

Z zatroskaną miną zapalił lampę i skierował się w dół korytarza. Dwukrotnie zapukał do

drzwi. Nie było stamtąd żadnej odpowiedzi. Nacisnął więc klamkę i wszedł do wnętrza, a ja tuż
za nim z gotowym do strzału pistoletem w dłoni.

Osobliwy widok roztoczył się przed naszymi oczyma. Na stole stała zaciemniona latarnia z

na poły zasuniętymi zasłonami, rzucająca jasny snop światła na żelazną szafę, której drzwi były
uchylone. Przy stole siedział na drewnianym krześle dr Grimesby Roylott odziany w długi,
szary szlafrok, spod którego wystawały u dołu nagie kostki nóg i stopy wsunięte w czerwone
tureckie pantofle bez pięt. Na jego kolanach leżała krótka laska z długim harapem, którą
widzieliśmy u niego za dnia. Miał zadarty w górę podbródek i nieruchome oczy zamarłe w
przeraźliwym zapatrzeniu w róg sufitu. Czoło jego spowijała dokoła dziwaczna, żółta
nakrapiana brązowo przepaska, która zdawała się być ciasno związana wokół głowy. Gdyśmy
wchodzili, nie powiedział ani słowa i nie poruszył się.

— Przepaska! Nakrapiana przepaska! — szepnął Holmes. Uczyniłem krok do przodu. W tej

samej chwili dziwaczne przybranie głowy zaczęło się poruszać i spośród włosów uniosła się
przyczajona, o romboidalnym kształcie głowa oraz rozdęta szyja obrzydliwego węża.

— To bagienna żmija! — krzyknął Holmes. — Najjadowitszy wąż w całych Indiach!

Doktor zmarł w ciągu dziesięciu sekund po ukąszeniu. Otóż ostatecznie okrucieństwo obróciło
się przeciw okrutnikowi i planujący zasadzkę sam wpadł przypadkiem w zastawioną przez
siebie pułapkę. A teraz wsuńmy z powrotem tego gada do jego legowiska. Następnie
przeniesiemy Miss Stoner do bezpiecznego miejsca i zawiadomimy o całym zajściu miejscową
policję.

Mówiąc to ściągnął błyskawicznie z kolan zmarłego psią smycz z obrożą i zacisnął ją wokół

szyi węża. Ściągnął gada z jego niesamowitego schroniska i uniósł w wyciągniętej do przodu
ręce, by wrzucić do żelaznej szafy–schowka, którą natychmiast zamknął.

Oto wierny opis śmierci dr Grimesby Roylotta ze Stoke Moran. Nie uważam zresztą za

konieczne przedłużanie — i tak już bardzo długiego — opowiadania dalszymi szczegółami.
Powiem krótko: po zawiadomieniu przerażonej dziewczyny o smutnym wypadku zawieźliśmy
ją rano pociągiem do Harrow i oddaliśmy pod opiekę dobrej ciotki. Warto jeszcze wspomnieć o
wyniku wolno posuwającego się śledztwa. Władze doszły do wniosku, iż doktora dosięgnęło
jego przeznaczenie podczas nieostrożnej zabawy z groźnym ulubieńcem. Nieco więcej
dowiedziałem się o tym wypadku od Sherlocka Holmesa następnego dnia w czasie drogi
powrotnej.

— W początkowej fazie doszedłem do zupełnie błędnej konkluzji — rzekł Holmes — która

wykazała, mój drogi Watsonie, jak niebezpieczne jest rozumowanie oparte na niekompletnych
przesłankach. Obecność Cyganów i słowo „przepaska”, jakiego użyła nieszczęsna dziewczyna,
bez wątpienia celem wyjaśnienia zjawiska zauważonego podczas nagłego błysku zapalonej
zapałki, wystarczyły, aby naprowadzić mnie na zupełnie fałszywy trop. Jedyną moją zasługą
było ponowne natychmiastowe rozważenie swego stanowiska w tej sprawie, skoro tylko stało
się dla mnie jasne, iż jakiekolwiek niebezpieczeństwo, które zagrażałoby osobie zajmującej ów
pokój — pułapkę, nie może nadejść ani przez okno, ani drzwi. Uwagę moją szybko jednak
przyciągnął, jak ci już wspomniałem, wentylator i sznur dzwonka zwisający nad łóżkiem.
Odkrycie, iż sznur nie jest podłączony do dzwonka oraz że łóżko było przyśrubowane do
podłogi, dało impuls do podejrzenia, że sznur miał stanowić niejako pomost dla jakiejś istoty,
przedostającej się przez otwór wentylatora i zmierzającej do łóżka. Nagle przyszedł mi na myśl
wąż. I skoro skojarzyłem to z wiadomością o utrzymywaniu przez doktora wielu zwierząt z
Indii, poczułem, iż prawdopodobnie wpadłem na właściwy ślad. Pomysł posłużenia się takim
rodzajem trucizny, który był niemożliwy do wykrycia przez próbę chemiczną, oto właśnie

pomysł, jaki mógł obmyślić jedynie sprytny i bezlitosny człowiek, obyty z obyczajami
Wschodu i tresurą dzikich zwierząt.

Z jego punktu widzenia bardzo sprzyjającą okoliczność stanowiła również gwałtowność i

szybkość działania tego rodzaju trucizny. Trzeba by istotnie bardzo spostrzegawczego
funkcjonariusza, badającego zawsze urzędowo ciała zmarłych nienaturalną śmiercią, aby
zauważył dwa małe nakłucia, które wskazałyby, którędy jadowite kły wsączyły truciznę.
Wówczas właśnie pomyślałem o gwizdach. Oczywiście sprawca musiał odwołać węża przed
świtem, zanim by w rannym świetle został odkryty przez domowników. Doktor
prawdopodobnie tresował węża, aby powracał do niego na każde wezwanie, posługując się w
tym celu mlekiem, które widzieliśmy. Wystarczyło umieścić węża w otworze wentylatora o
godzinie, jaką się uznało za stosowną, by mieć pewność, że zsunie się on w dół po sznurze
dzwonka i wyląduje na łóżku. Wówczas ukąsiłby lub też nie ukąsił śpiącej tam osoby. Mogłaby
ona uciekać nawet co noc, powiedzmy przez tydzień, lecz wcześniej czy później musiałaby
paść jego ofiarą.

Do tych wniosków doszedłem, zanim jeszcze przestąpiłem próg owego pokoju. Badanie

krzesła doktora wskazało mi, iż miał zwyczaj często na nie wchodzić. Oczywiście było mu
potrzebne w celu dosięgnięcia wentylatora. Rzut oka na żelazną szafę — schowek, spodek
mleka i pętlę, jaką zakończona była pleciona szpicruta, wystarczył do ostatecznego
rozproszenia resztek wątpliwości, jakie jeszcze mogły się wyłonić. Metaliczny dźwięk,
słyszany przez Miss Stoner, spowodował oczywiście jej ojczym, gwałtownie zatrzaskując
drzwi żelaznej szafy za jej strasznym mieszkańcem. Po zapoznaniu się wreszcie z
całokształtem mojego rozumowania zrozumiesz teraz kroki, jakie podjąłem celem wykrycia
zagadki. Gdy usłyszałem syk, który niewątpliwie nie uszedł także twojej uwagi, natychmiast
zapaliłem światło i zaatakowałem go.

— Z takim skutkiem, że umknął przez wentylator!
— I nadto z takim skutkiem, że sprowokowało go to do wzięcia sobie odwetu po drugiej

stronie na swym panu. Ciosy mej trzcinowej laski spłoszyły go, zdenerwowały i podnieciły do
tego stopnia, że rzucił się na pierwszą spostrzeżoną osobę. W ten sposób jestem niewątpliwie
pośrednio odpowiedzialny za śmierć dr Grimesby Roylotta i nie mogę powiedzieć, żeby ten
fakt był w stanie poważniej zaciążyć mi na sumieniu.

Przełożył Witold Engel

S

HERLOCK

H

OLMES W

E

YFORD

W ciągu długich lat naszej serdecznej przyjaźni Sherlock Holmes rozwiązał mnóstwo

zawikłanych spraw. Trudno wprost zliczyć! Tysiące skomplikowanych zagadek i prawdziwych
„historii z dreszczykiem…” Ale chyba tylko dwie z nich były naprawdę godne jego geniuszu:
sprawa Hatherleya i szaleństwo pułkownika Wartburtona. Każda jedyna w swoim rodzaju!
Smutny wypadek obłędu otwierał pole do popisu dla wnikliwego w całym tego słowa
znaczeniu obserwatora Natomiast historia inżyniera Hatherleya zasługuje na specjalne
wyróżnienie ze względu na wstrząsającą akcję, która obfituje wprost w dramatyczne epizody
pełne napięcia i grozy. Co za bogactwo wrażeń! Zapomina się nawet, że mój przyjaciel nie miał
w tym wypadku wiele okazji do zastosowania swej słynnej metody dedukcyjnej. A przecież
metoda ta — to sława Holmesa! Dzięki niej osiągał zawsze wspaniałe wyniki.

Całe wydarzenie, o ile mi wiadomo, znalazło się na łamach prasy. Lecz czyż może wzbudzić

większe zainteresowanie wzmianka objętości pół kolumny druku? Tymczasem to sarno
zdarzenie, ujęte w formie opowieści, fascynuje swą niezwykłością i barwą. Tu dopiero
roztoczyć można plastycznie przed oczyma czytelnika cały bieg wydarzeń i ukazać żywe
postacie. W miarę zaś jak każde nowe odkrycie zbliża nas krok za krokiem do rozwiązania
zagadki, coraz wyraźniej zarysowuje się niesamowitość akcji.

Okoliczności towarzyszące sprawie Hatherleya wywarły na mnie głębokie wrażenie. I to

jeszcze jakie?! Po dwu nawet latach niewiele się zatarło! Pamiętam jak dziś. Było to latem 1889
roku, krótko po moim ślubie. Powróciłem właśnie do praktyki lekarskiej i ostatecznie
wyprowadziłem się z mieszkania. Holmesa przy Baker Street. Niemniej stałe go odwiedzałem i
zawsze serdecznie zapraszałem do siebie. Ileż to razy namawiałem go, by porzucił, w miarę
możności, swój cygański tryb życia! Wszystko na nic.

Tymczasem moja praktyka powoli powiększała się. Mieszkałam nie opodal dworca

Paddington. I tak się stało, iż mimo woli zdobyłem sobie kilku pacjentów wśród tamtejszych
urzędników. Jednego z nich bowiem wyleczyłem z bolesnej i przewlekłej choroby, za co z
wdzięczności robił mi wielką reklamą i przysyłał każdego chorego, którego tylko dało się
namówić. A był bardzo wymowny!

Pewnego dnia, krótko przed godziną siódmą rano, obudziło mnie donośne stukanie do

drzwi. Była to służąca Betty. Oznajmiła, że z Paddington przyszły dwie osoby i czekają na dole.
Ubrałem się pośpiesznie i szybko zbiegłem po schodach na dół. Chyba wypadek kolejowy?!
Doświadczenie nauczyło mnie, że wymagają one niezwłocznej interwencji, a z reguły bywają
skomplikowane. Na parterze spotkałem mojego starego sympatyka. Oczywiście znowu
przyprowadził chorego. Właśnie zostawił go w gabinecie.

— On już tam jest! — wyszeptał wskazując za siebie. — Wszystko w porządku!
— Co się stało? — zapytałem zaciekawiony. Zachowywał się bowiem tak, jakby zamknął w

moim gabinecie jakiegoś niesamowitego osobnika.

— Nowy pacjent — wyszeptał. — Wolałem go osobiście przyprowadzić. W ten sposób nie

mógł się już „odmyślić”. Stąd już nie umknie! Ech! Zresztą jest przecież w dobrych rękach.
Muszę już iść, doktorze, mam swoje obowiązki tak samo jak pan.

Mój „sprzymierzeniec” wyszedł, nie dając mi nawet czasu na podziękowanie.
W gabinecie zastałem siedzącego przy stole człowieka o powierzchowności budzącej

zaufanie. Ubrany był w dobry tweedowy garnitur o barwie wrzosu. Zmiętą czapkę położył na
moich książkach. Całą jego dłoń spowijała chusta zbroczona krwią. Był to młodzieniec
najwyżej dwudziestopięcioletni. Zdecydowanie męski typ. Uderzyła mnie jego niezwykła
bladość. Za wszelką cenę starał się opanować zdenerwowanie, wywołane jakimś
wstrząsającym przeżyciem. Takie przynajmniej odniosłem wrażenie.

— Dzień dobry, doktorze! — odezwał się nieznajomy. — Przykro mi, że zerwałem pana z

łóżka o tak wczesnej porze, ale spotkał mnie tej nocy naprawdę poważny wypadek.
Przyjechałem, o świcie z Eyford do Paddington. Na stacji pytałem się o jakiegoś dobrego
lekarza i ostatecznie ów zacny człowiek przyprowadził mnie do pana. Dałem służącej bilet
wizytowy. Niestety, zostawiła go tu na brzegu stołu.

Przeczytałem wizytówkę: Mr Wiktor Hatherley, inżynier hydraulik, 16, A. Victoria Street, 3

piętro. Teraz znałem już nie tylko nazwisko, lecz zawód i adres mego pacjenta.

— Przykro mi bardzo, iż musiał pan chwilę czekać — powiedziałem. — Proszę! Niech pan

siada wygodnie i odpocznie trochę po nocnej podróży, która z natury rzeczy jest nudna i
męcząca.

— Och! Takiej nocy, jaką dziś przeżyłem, w żadnym wypadku nie nazwałbym nudną! —

odparł ze śmiechem. Odchylił się do tyłu. Śmiech jego stopniowo wzmagał się, trząsł nim,
chwilami przechodził niemal w spazmatyczny chichot. Wzdrygnąłem się. Co za niesamowity
wybuch wesołości! Jako lekarzowi dał mi on wiele do myślenia.

— Spokojnie! Opanuj się pan! — krzyknąłem i chlusnąłem nań wodą z karafki. Nic nie

pomogło. Typowy atak histerii. Ulegają mu również i silne natury. Widocznie zbyt długo starał
się opanować zdenerwowanie, wywołane jakimś’ wstrząsającym przeżyciem, i to
spowodowało reakcję. Po chwili — zaczął się uspokajać. Śmiał się coraz słabiej, potem
uderzyła nań fala gorąca. Znać było po nim kompletne wyczerpanie.

— No zrobiłem z siebie durnia — rzekł wreszcie, z trudnością łapiąc oddech.
— Ech! Nie jest tak źle! Niech pan to wypije. — Dolałem nieco wódki do wody i podałem

mu. Bezkrwiste policzki poczęły stopniowo nabierać rumieńców.

— Już mi lepiej — powiedział. — A teraz, panie doktorze, może pan będzie łaskaw obejrzeć

mój palec, a raczej miejsce, na którym mój palec powinien się znajdować.

Rozwiązał chustkę i wyciągnął rękę. Chociaż jestem lekarzem, widok ten podziałał mi na

nerwy. Straszna, gąbczasta, poszarpana rana wśród czterech sterczących palców. Wyglądało to
tak, jakby kciuk został wyszarpnięty potężną siłą.

— Wielkie nieba! — krzyknąłem. — Ależ to straszna rana. Musiała chyba silnie krwawić.
— Tak! — odrzekł. — Straciłem przytomność, gdy to się stało. Prawdopodobnie przez

dłuższy czas, leżałem bez zmysłów. Wreszcie ocknąłem się. Rana jeszcze krwawiła.
Związałem silnie przegub ręki, pod chustką zaś umieściłem kawałek drewna. Miał on uciskiem
tamować krew.

— Wspaniale, powinien pan być chirurgiem!
— No cóż! To jest niejako sprawa z dziedziny hydrauliki, a więc wchodzi tym samym w

zakres mojej specjalności.

— Jak to się stało? — rzekłem badając ranę. — Co to za narzędzie? Chyba coś ostrego i

ciężkiego?

— Pewnego rodzaju obcęgi — powiedział.
— Wypadek, przypuszczam?
— Ależ! Nic podobnego!
— Co? Czy chciano więc może pana zamordować?
— Ba! I to jeszcze w jaki sposób?!
— Niemożliwe?!
Przemyłem i oczyściłem ranę. Po wydezynfekowaniu założyłem opatrunek i bandaż. Pacjent

leżał spokojnie. Tylko chwilami przygryzał wargi,

— No, jak pan się czuje? — spytałem go po skończonym opatrunku.
— Świetnie! Wódka i opatrunek sprawiły, że czuję się jak nowo narodzony. Osłabienie

zupełnie już minęło?

— Może by było lepiej dla pana nie mówić o tej całej sprawie? Niewątpliwie jest to dla

pańskich nerwów niewskazane.

— Ach, nie! Teraz już nie! Właściwie powinienem donieść o moim wypadku policji. Ale

mówiąc między nami, gdyby nie to, że jest przekonywający dowód w postaci rany, to sam
dziwiłbym się, gdyby oni uwierzyli mojemu opowiadaniu. Jest to bowiem całkiem niezwykły
wypadek. Właściwie nie jestem nawet w stanie udowodnić, że w istocie on mi się przydarzył.
Nawet jeśliby mi dano wiarę, to informacje, jakich mógłbym udzielić, są nader skąpe. Toteż
wątpię, czy udałoby się policji ująć przestępców.

— Ha! — krzyknąłem. — Chce pan naprawdę wyjaśnić tę sprawę? A więc przed

zgłoszeniem do policji zwróć się pan najpierw do mojego przyjaciela, Sherlocka Holmesa.

— O! Toć już o nim słyszałem! Byłbym bardzo wdzięczny, gdyby chciał się zająć moją

sprawą. Chociaż, naturalnie, muszę również zawiadomić policję. Czy mógłby mu pan mnie
polecić?

— Jeszcze lepiej! Zaprowadzę pana do niego.
— Będę panu niezmiernie zobowiązany, doktorze.
— A więc bierzemy dorożkę i jedziemy. Czy to panu odpowiada?
— Ależ oczywiście! Nie odzyskam spokoju, dopóki nie opowiem o mojej przygodzie.
— Wobec tego mój służący wezwie dorożkę, a ja wrócę tu za chwilę.
Pobiegłem szybko na górę i wyjaśniłem sprawę mej żonie. Nie upłynęło nawet pięć minut,

jak znalazłem się w dorożce i ruszyłem z moim nowym znajomym na Baker Street.

Sherlock Holmes, jak się tego spodziewałem, siedział w niedbałej pozie w bawialni.

Odziany jeszcze w szlafrok, czytał rubrykę zgonów „Timesa” paląc poranną fajkę. Składały się
na nią resztki tytoniu z poprzedniego dnia, starannie zbierane i suszone na gzymsie kominka.
Przyjął nas z tak charakterystycznym dla niego, niezmąconym spokojem. Następnie kazał
podać jajecznicę na boczku. Zasiedliśmy wspólnie do gorącego posiłku. Kiedyśmy skończyli,
zaprosił naszego znajomego, by zajął miejsce na kanapie. Położył mu poduszkę pod głowę i
postawił koło niego szklankę brandy z wodą.

— No, pana przejścia musiały być niezwykłe, Mr Hatherley! To widać na pierwszy rzut oka

— zaczął Holmes.

— Proszę, niech pan leży spokojnie i czuje się jak u siebie w domu. O tak, znakomicie! A

teraz może pan będzie łaskaw nam opowiadać. W razie, gdyby pan poczuł znużenie, proszę się
pokrzepiać tym oto „wzmacniającym płynem”.

— Dziękuję uprzejmie — odrzekł mój pacjent. — Po opatrunku, założonym przez doktora,

poczułem się jak nowo narodzony… a pańskie śniadanie, Mr Holmes, podniosło mnie na duchu
Nie chcę jednak zabierać panu jego cennego czasu i dlatego od razu rozpocznę moją dziwną
historię. Postaram się wiernie odtworzyć cały tok wydarzeń.

Holmes usiadł tymczasem w swym wielkim fotelu. Przymknął powieki, a na twarzy jego

malowało się głębokie skupienie. .Cóż kryło ono w sobie? Namiętną chęć poznania prawdy i
rozwiązania skomplikowanej zagadki. Usiadłem naprzeciw niego.

Inżynier rozpoczął swą dziwną historię. W miarę opowiadania przykuwała ona coraz

mocniej naszą uwagę.

Historia, która przytrafiła mi się w 1889 roku, była zaiste i niesamowita, i tajemnicza…

prawdziwa historia „z dreszczykiem”. Na wstępie podam panom dla orientacji kilka
szczegółów z mojego życia. Mieszkałem wówczas i nadal mieszkam zupełnie samotnie w
Londynie. Z zawodu jestem inżynierem hydraulikiem. W czasie siedmiu lat pracy w znanym
przedsiębiorstwie Venner i Matsheson w Greenwich nabyłem dużego doświadczenia. Dwa lata
temu umowa o pracę z przedsiębiorstwem wygasła. Jednocześnie niemal otrzymałem dość
znaczną sumę pieniędzy po moim drogim ojcu. Wówczas to postanowiłem założyć własrfe
przedsiębiorstwo. W tym celu wynająłem lokal na Victoria Street. Przypuszczam, iż
samodzielne organizowanie przedsiębiorstwa stanowi przykre przeżycie dla każdego, kto czyni
to po raz pierwszy. Dla mnie było wyjątkowo przykre. W rezultacie w ciągu dwu lat udzieliłem

zaledwie trzech porad i wykonałem jakąś tam drobną pracę. To było absolutnie wszystko. Moje
wpływy wynosiły 27,5 funta. Codziennie od dziewiątej rano do czwartej po południu
wyczekiwałem na próżno w moim maleńkim kantorku. Wreszcie począłem tracić wiarę w swe
siły i nabierać coraz silniejszego przekonania, że nigdy nie zdobędę sobie klienteli.

Wczoraj jednak, gdy już miałem zamiar opuścić biuro, wszedł mój pracownik. Oznajmił mi

z ożywieniem, iż jakiś pan chce się ze mną zobaczyć w pilnej, sprawie.

Na bilecie wizytowym przeczytałem: pułkownik Lizander Stark. Zaraz potem wszedł sam

pułkownik. Był on niezwykle chudy. Nigdy nie przypuszczałem, że może istnieć tak szczupły
człowiek. Niesamowite wrażenie potęgowała jeszcze jego twarz, zwężająca się w kierunku
nosa i podbródka, zaś policzki — to po prostu skóra naciągnięta na wystające kości. Ta
nadmierna szczupłość nie była jednak wynikiem choroby. Widać to było zresztą już na
pierwszy rzut oka: bystre wejrzenie, sprężysty krok i pewne siebie zachowanie. Ubrany był bez
smaku, lecz schludnie. Mógł mieć około czterdziestu lat…

— Pan Hatherley? — spytał krótko z lekkim niemieckim akcentem. — Polecono mi pana,

Mr Hatherley, nie tylko jako dobrego fachowca, lecz również jako człowieka umiejącego
dochować tajemnicy.

— Dziękuję uprzejmie! Czuję się zaszczycony jako młody człowiek tak pochlebną opinią.

Czy mogę zapytać, kto jej o mnie udzielił?

— Owszem! Uważam jednak, że w obecnej chwili nie powinienem z pewnych względów o

tym mówić. Z tego samego źródła otrzymałem dalsze informacje. Jest pan sierotą i
kawalerem… Mieszka pan samotnie w Londynie.

— Rzeczywiście! Wszystko się zgadza — odparłem. — Proszę mi jednak wybaczyć, ale nie

widzę żadnego związku pomiędzy tymi informacjami a moją fachowością. Przypuszczam też,
iż chciał się pan ze mną zobaczyć w jakiejś sprawie zawodowej?

— Oczywiście! Przekona się pan jednak, iż to, co powiedziałem, ma pośredni związek s

pana sprawą. Mam dla pana zlecenie z zakresu pańskiej specjalności, lecz wymagam
absolutnej” d y s k r e c j i ! Naturalnie możemy tego oczekiwać raczej od człowieka samotnego
niż obarczonego rodziną.

— Jeśli Zobowiążę się do zachowania tajemnicy, to może pan całkowicie polegać na moim

słowie. — Gdy to mówiłem, pułkownik mierzył mnie kamiennym, niesamowitym spojrzeniem.
Brr! Chyba jeszcze nigdy nie czułem na sobie tak badawczego i przenikliwego spojrzenia. .

— A więc przyrzeka pan? — rzekł wreszcie.
— Tak! Przyrzekam!
— Całkowite i bezwzględne milczenie? Teraz i w przyszłości? Ani słowa na ten temat, ani

żadnej pisaniny?

— Przecież dałem już panu moje słowo!
— A więc zgoda! — Poderwał się nagle i przebiegł jak strzała przez pokój i gwałtownie

otworzył drzwi. Korytarz był pusty. — Wszystko w porządku! Pracownicy nieraz interesują się
nadmiernie sprawami swych pracodawców. Teraz już możemy mówić i swobodnie. —
Przysunął swoje krzesło blisko do mojego i znów począł przewiercać mnie badawczym
spojrzeniem.

Stopniowo dziwaczne zachowanie tego chudego człowieka poczęło budzić we mnie coraz to

większą odrazę i obawę. Było w nim bowiem prócz kabotyństwa coś, co wywoływało niepokój.
Nawet obawa przed utratą klienta nie mogła mnie powstrzymać od okazania ogarniającego
mnie zniecierpliwienia.

— Proszę, niech pan przedstawi swoją sprawę, bo naprawdę tracimy czas niepotrzebnie. —

Słowa te wyrwały mi się nieopatrznie. Bardzo się nimi zaniepokoiłem.

— Czy odpowiada panu 50 gwinei za pracę nocną?
— Ależ to wspaniale!

— Wspomniałem o pracy nocnej. Ale będzie to zaledwie kilka godzin Chodzi po prostu o

zbadanie hydraulicznej prasy drukarskiej, która się popsuła. Wystarczy, że wskaże nam pan
uszkodzenie, a my już sami ją naprawimy, Co pan sądzi o tej robocie?

— Praca lekka, a zapłata sowita.
— Doskonale! Będę więc oczekiwał pana przyjazdu tej nocy ostatnim pociągiem.
— A gdzie?
— W Eyford… w hrabstwie Berkshire. Jest to maleńka miejscowość na pograniczu

hrabstwa Oxfordshire w odległości siedmiu mil od Reading. Pociąg z Paddington przychodzi
tam o godzinie 23.15.

— Świetnie!
— Przyjadę po pana powozem.
— A więc trzeba tam jeszcze dojechać końmi?
— Nasza siedziba leży całkiem na uboczu. Znajduje się ona o dobre siedem mil od stacji

Eyford.

— Och! To przed północą chyba tam nie dojedziemy. Wydaje mi się, iż nie będę miał

pociągu powrotnego. Zmusi mnie to do zatrzymania się na noc.

— Tak jest! A więc zanocuje pan u nas.
— Ależ to sprawi państwu dużo kłopotu. Czy nie mógłbym raczej przyjechać o jakiejś

stosowniejszej porze?

— Nie ma o czym mówić! To już postanowione! Właśnie najlepiej będzie, jeśli przyjedzie

pan późnym wieczorem. Celem wynagrodzenia panu wszelkiego rodzaju niedogodności
dajemy młodemu i nie znanemu inżynierowi zapłatę godną najlepszych specjalistów. Jeśli zaś
panu to nie odpowiada, to oczywiście nie nalegam!

Pomyślałem o 50 gwineach i o ich znaczeniu dla mnie.
— Ależ nie — odrzekłem — z prawdziwą przyjemnością zastosuję się do pańskich życzeń.

Chciałbym jednak zorientować się dokładniej, czego właściwie pan ode mnie żąda?

— Naturalnie! Wcale się nie dziwię. Przyrzeczenie dochowania tajemnicy podnieca pana

ciekawość Nie mam zamiaru polecać panu czegokolwiek bez uprzedniego zaznajomienia go z
całokształtem sprawy. Przypuszczam, że nikt nas tu nie podsłuchuje?

— Z całą pewnością!
— A więc sprawa przedstawia się następująco. Jak pan się z pewnością orientuje, ziemia

fulerska jest cennym i poszukiwanym surowcem. Występuje ona na terenie Anglii w jednym
lub najwyżej w dwu miejscach.

— Słyszałem o tym.
— Otóż niedawno zakupiłem niewielką posiadłość zupełnie maleńką, w odległości 10 mil

od Reading. Szczęście uśmiechnęło się do mnie. Odkryłem mianowicie na jednym z pól złoża
ziemi fulerskiej. Po bliższym zbadaniu okazało się jednak, iż złoża te nie są zbyt bogate i
stanowią jedynie połączenie pomiędzy dwoma innymi, znacznie zasobniejszymi. Natomiast
właściwe pokłady ziemi fulerskiej znajdowały się u moich sąsiadów. Ci poczciwcy nie
podejrzewali nawet, że ich grunty kryją coś, Co jest niemal tak cenne jak złoto. Oczywiście w
moim interesie leżało, aby nabyć tę ziemię, zanim oni odkryją jej prawdziwą wartość. Niestety,
nie miałem na to dostatecznych funduszów. Wtajemniczyłem więc w tę sprawę kilku moich
przyjaciół. Oni to właśnie poddali mi myśl, iż powinniśmy po cichu eksploatować nasze złoża.
W ten sposób uzyskalibyśmy pieniądze na zakup sąsiednich terenów. Do chwili obecnej
pracujemy więc i zachowaniem najściślejszej tajemnicy. Dla usprawnienia naszej działalności
zainstalowaliśmy prasę hydrauliczną. Prasa ta, jak poprzednio wyjaśniłem, popsuła się. W
związku z tym potrzebujemy pańskiej porady. Strzeżemy oczywiście naszej tajemnicy jak oka
w głowie. Gdyby rozeszła się wiadomość, iż do naszego domku sprowadziliśmy inżyniera —
hydraulika, to ludzie poczęliby interesować się tym i wszystko mogłoby wyjść na jaw.
Wówczas utracilibyśmy bezpowrotnie możność nabycia terenów i urzeczywistnienia naszych

planów. Dlatego też wymagałem przyrzeczenia, iż nikomu nie wspomni pan nawet o swej
dzisiejszej podróży do Eyford. Teraz, mam nadzieję, wszystko jest jasne?

— Całkowicie pana rozumiem — odpowiedziałem. — Jedno tylko wydaje się niejasne, a

mianowicie: do czego właściwie służy prasa hydrauliczna przy wydobywaniu ziemi fulerskiej?
O ile wiem, leży ona w głębi ziemi i trzeba ją wykopywać jak żwir.

— Ach — rzekł beztrosko pułkownik. — Stosujemy własną metodę wydobycia. Prasujemy

ziemię w cegły, aby zamaskować, co ona w sobie kryje. Zresztą to nieważne! Zaznajomiłem
pana z całą moją tajemnicą! To chyba najlepszy dowód mego zaufania. — Wstał kończąc. —
Oczekuję więc pana w Eyford o godzinie 23.15.

— Będę tam na pewno!
— Nikomu ani słowa! — Jeszcze raz przeszył mnie przeciągłym badawczym spojrzeniem.

Uścisnął chłodno mą dłoń, co miało oznaczać podziękowanie… i pospiesznie opuścił pokój.

Dopiero po, jakimś czasie ochłonąłem z pierwszego wrażenia. Zacząłem się spokojnie

zastanawiać nad całą tą sprawą. Opanowało mnie jakieś dziwne uczucie. Niespodziewane
zamówienie pułkownika wywołało u mnie rozterkę wewnętrzną. Z jednej strony byłem
zadowolony z wynagrodzenia, gdyż przewyższało ono przecież dziesięciokrotnie normalną
cenę za tego rodzaju usługi. Ponadto miałem jeszcze nadzieję na dalszą współpracę. Z drugiej
jednak strony cały wygląd i zachowanie się mojego klienta wywarły na mnie zdecydowanie
ujemne wrażenie, zaś jego mętne wyjaśnienia o ziemi fulerskiej wcale nie przekonały mnie o
konieczności tajemniczej wyprawy wśród nocy. Ach, jakiż on był niespokojny, chociaż starał
się opanować! To właśnie wzbudziło we mnie nieprzepartą chęć porozmawiania z kimkolwiek
i podzielenia się wątpliwościami. W końcu odrzuciłem jednak od siebie podejrzenia. Zjadłem
gorącą kolację i udałem się do Paddington, skąd ruszyłem w podróż.

Tak więc zdecydowałem się dochować tajemnicy. W Reading musiałem się przesiąść.

Trzeba było iść na inny dworzec. Zdążyłem jednak na ostatni pociąg do Eyford. Wysiadłem na
małej, źle oświetlonej stacji po godzinie jedenastej w nocy. Byłem jedynym podróżnym, który
tam przybył. Na peronie nie zauważyłem nikogo prócz zaspanego tragarza z latarnią. Gdy
jednak wychodziłem z dworca, natychmiast natknąłem się na mojego znajomego. Czekał
ukryty w cieniu po drugiej stronie ulicy. Bez słowa chwycił mnie za ramię i szybko wepchnął
przez otwarte drzwiczki do powozu. Zasłonił okna po obu stronach i zapukał mocno w
drewnianą ściankę na stangreta. Ruszyliśmy co koń wyskoczy…

— Jeden koń? — spytał Holmes.
— Tak! Tylko jeden!
— Czy zdążył pan zauważyć, jakiej był maści?
— Owszem! Spostrzegłem to, gdy wsiadałem do powozu, w świetle latarni padającym z

boku. Był to kasztan.

— Czy wyglądał na zmoczonego, czy wypoczętego?
— Wydawał się zupełnie świeży i lśniący.
— Dziękuję panu! Przykro mi, że przerwałem. Proszę, niech pan ciągnie dalej swą ciekawą

opowieść.

Pojechaliśmy więc… Jazda trwała chyba co najmniej godzinę. Pułkownik Lizander Stark

zapewniał mnie, iż miało to być 7 mil. Osobiście jednak jestem zdania, sądząc po szybkości, z
jaką pędziliśmy, i czasie, jaki podróż pochłonęła, że musiało to być około 12 mil. Pułkownik
siedział obok mnie i milczał jak zaklęty przez całą drogę.

W pewnej chwili poczułem się jakoś nieswojo. Ilekroć rzuciłem okiem w jego stronę,

napotykałem badawcze spojrzenie.

Wiejskie drogi okolicy, którą mijaliśmy, były wyboiste Rzucało i trzęsło wprost

niemożliwie. Chciałem wyjrzeć przez okno, by zorientować się, dokąd jedziemy. Niestety
matowe szyby zasłaniały widok. Czasem tylko błyskały światła napotykanych latarń. Od czasu
do czasu próbowałem rzucić taką czy inną uwagę, by urozmaicić nudną podróż, pułkownik

jednak zbywał półsłówkami moje usiłowania i… rozmowa zamierała. Wreszcie skończyły się
wyboje wiejskiego gościńca. Wjechaliśmy w aleję wysypaną żwirem, a po chwila powóz
stanął. Pułkownik Stark wyskoczył pierwszy. Poszedłem za jego przykładem. Pociągnął mnie
żywo w kierunku wejścia do budynku stojącego przed nami otworem. Wysiedliśmy z prawej
strony powozu, zupełnie na wprost drzwi i dlatego nie zdążyłem dokładnie przyjrzeć się
frontowi domu. Skoro tylko przekroczyliśmy próg, drzwi głucho zatrzasnęły się za nami.
Usłyszałem jeszcze turkot oddalającego się powozu…

Wewnątrz domostwa panowały ciemności. Pułkownik mrucząc pod nosem szukał po

kieszeniach zapałek. Nagle otwarto drzwi na drugim końcu korytarza. Strumień jasnego światła
spłynął w naszym kierunku. Stopniowo poszerzał się, wreszcie ujrzeliśmy kobietę niosącą
lampę. Szła z głową podaną ku przodowi, bacznie się nam przyglądając. Stanąłem jak olśniony.
Była uderzająco piękna. Ciemna, bogata suknia mieniła się w blasku lampy… Powiedziała
kilka słów w obcym języku tonem pełnym zdziwienia. Pułkownik zbył ją opryskliwym
burknięciem. Spłoszyła się wówczas… zadrżała i niewiele brakowało, a lampa wypadłaby jej z
ręki. Stark podszedł do niej i szepnął jej coś do ucha, w końcu popchnął z powrotem do pokoju,
skąd przyszła. Po chwili wrócił do mnie z lampą.

— Może pan, z łaski swej, poczeka w tym pokoju kilka minut — rzekł otwierając inne

drzwi. Znajdowałem się w niewielkim pomieszczeniu urządzonym bez smaku. Na środku stał
okrągły stół Leżało na nim w nieładzie kilka niemieckich książek. Stark postawił lampę na
fisharmonii, umieszczonej obok wejścia — Nie będzie pan długo czekał — powiedział i
zniknął w ciemnościach.

Rzuciłem okiem na książki znajdujące się na stole. Nie znam, co prawda, dobrze języka

niemieckiego, zorientowałem się jednak, iż dwie z nich są traktatami naukowymi, a reszta
tomikami poezji. Następnie podszedłem do okna. Spodziewałem się bowiem, że będę mógł
zorientować się jakoś w okolicy. Niestety, przeszkodziła temu szczelnie zaryglowana
okiennica. W całym domu panowała głucha cisza. Jedynie gdzieś w głębi korytarza rozlegało
się miarowe tykanie starego zegara. Stopniowo począł mnie ogarniać coraz to silniejszy
niepokój. Kim właściwie są ci Niemcy? I co oni tu robią w tym dziwnym, położonym na
pustkowiu domostwie? A w ogóle gdzie właściwie ten dom się znajduje? Chyba tylko 10 mil od
Eyford — pomyślałem. — Ale w jakim kierunku? O tym nie miałem najmniejszego pojęcia.
Być może, iż Reading, a także jakieś inne większe miejscom leżą po drodze. W takim wypadku
dom nie mógł być na pustkowiu. Panująca wokół cisza świadczyła o tym, że musiałem —
chyba znajdować na wsi. Począłem przechadzać się po pokoju, nucąc pod nosem dla dodania
sobie odwagi. Stopniowo doszedłem do wniosku, że nie będzie prostą sprawą zarobić tych 50
gwinei. Nagle drzwi pokoju uchyliły się bezszelestnie, nie mącąc — głębokiej ciszy, w jakiej
dom był pogrążony. Na tle ciemnego przedpokoju ukazała się piękna nieznajoma, którą
spotkałem przedtem w korytarzu. Niepokój malował się na jej twarzy. Była czymś wyraźnie
wstrząśnięta i przerażona. Od razu rzucało się to w oczy. Jej niepokój udzielił się również i
mnie. Położyła ostrzegawczo palec na ustach. Niepewnie rozejrzała — się dokoła a wreszcie
wyrzuciła z siebie kilka urywanych słów łamaną angielszczyzną:

— Muszę stąd odejść!
Z trudem starała się opanować. Tak mi się przynajmniej zdawało.
— Odejdę stąd! Tak! Nie powinnam tu zostać! A pana też tu nic dobrego nie czeka.
— Ależ pani — odparłem. — Ja przecież jeszcze nie wykonałem pracy, która mnie tu

sprowadziła. Nie mogę stąd odejść dopóki nie zobaczę maszyny.

— Po co pan czeka? To nie ma sensu! Teraz jeszcze może pan opuścić bez przeszkód to

miejsce…

Uśmiechnąłem się niedowierzająco, poruszając przecząco głową. Wówczas straciła pozorny

spokój. Postąpiła krok naprzód i szepnęła błagalnie, załamując ręce:

— Na miłość boską! Niech pan ucieka, póki nie jest — za późno.

— Ale ja jestem z natury uparty — rzekł dla wyjaśnienia do Holmesa — i tym mocniej

utwierdzam się w postanowieniu, im większe na swej drodze napotykam przeszkody.
Pomyślałem o 50 gwineach, o męczącej podróży i według wszelkiego prawdopodobieństwa
nieprzyjemnej nocy. I to wszystko miałoby pójść na marne!? Miałbym uciec stąd chyłkiem jak
złodziej? Nie wykonać zlecenia i nie otrzymać zapłaty? Ejże?! A może ta piękna dama jest
niespełna rozumu…? Chociaż więc zachowanie jej wstrząsnęło mną mocniej, niż to po sobie
okazywałem, w rezultacie nie dałem się przekonać. Odmownie potrząsnąłem głową,
zdecydowany pozostać na miejscu. Chciała ponowić prośby, gdy wtem gdzieś u góry trzasnęły
drzwi. Na schodach usłyszeliśmy odgłos kroków. Nieznajoma, nasłuchiwała chwilę w
napięciu. Potem rozłożyła ręce gestem rozpaczy i znikła tak nagle i bezszelestnie, jak się
zjawiła.

Nadszedł pułkownik Stark z jakimś niskim mężczyzną noszącym bokobrody. Przedstawił

go jako Mr Fergussona.

— Oto mój sekretarz i kierownik robót zarazem — rzekł pułkownik. — Ale cóż to? Drzwi

otwarte? Zaraz, zaraz! Wydaje mi się, iż wychodząc zamknąłem drzwi. Czy nie dokuczał panu
przeciąg?

— Wręcz przeciwnie! — odrzekłem. — Otworzyłem drzwi, gdyż było mi duszno.
Stark spojrzał na mnie podejrzliwie.
— Ech! Lepiej chyba będzie, jeśli od razu przystąpimy do interesu — powiedział. — Razem

z panem Fergussonem pokażemy panu maszynę.

— Świetnie! Już idę, tylko włożę kapelusz!
— Ach! Nie potrzeba! Maszyna znajduje się tu w domu.
— Co? Wydobywa pan ziemię fulerską w mieszkaniu?
— Nie, nie! Tutaj tylko… sprasowujemy ją. Zresztą co to pana obchodzi?! Od początku

stawiałem sprawę jasno! Do pana należy jedynie wykrycie uszkodzenia mechanizmu prasy. I
koniec.

Udaliśmy się po schodach na piętro. Prowadził pułkownik z lampą w ręku, zaś gruby

kierownik robót i ja postępowaliśmy za nim. Stare domostwo stanowiło prawdziwy labirynt
korytarzy, przejść i wąskich a krętych klatek schodowych, oraz niewielkich alków i pokoików,
nie zamieszkanych od pokoleń. Nie było tam ani dywanów, ani w ogóle śladu jakichkolwiek
mebli. Miejscami tynk odpadł ze ścian. Widniały tam zielone plamy wilgoci i pleśni. Starałem
się zachować całkowity spokój. — Nie zapomniałem jednak o ostrzeżeniach pięknej
nieznajomej i chociaż nie usłuchałem jej, to jednak bacznie obserwowałem mych towarzyszy.
Fergusson wyglądał na człowieka posępnego i małomównego. Z kilku słów, jakie ze sobą
zamieniliśmy, zorientowałem się, iż jest stałym mieszkańcem tej okolicy.

Wreszcie pułkownik Stark zatrzymał się przed niskimi drzwiami Otworzył je. Ujrzałem

maleńką komórkę, w której nas trzech ledwo mogłoby się pomieścić. Fergusson pozostał na
zewnątrz, a pułkownik wprowadził mnie do, środka.

— Znajdujemy się — objaśnił mnie — we wnętrzu prasy hydraulicznej. Byłoby bardzo

niedobrze, gdyby ktoś puścił ją w ruch. Powała tego małego pokoiku stanowi zakończenie
ruchomego tłoka, który, obniżając się ku tej oto metalowej podłodze, ciśnie na nią z siłą wielu
ton. Rurami, znajdującymi się na zewnątrz, dochodzi woda poruszająca tłok maszyny na znanej
panu zasadzie Maszyna działa dość sprawnie. Dopiero ostatnio zaczęła się zacinać i moc jej
wyraźnie się zmniejszyła. Tak! No, a teraz może będzie pan łaskaw obejrzeć ją i wskazać nam
sposób naprawy?

Wziąłem od niego lampę i dokładnie obejrzałem prasę hydrauliczną. Rzeczywiście była to

potężna maszyna o gigantycznej mocy. Wszedłem na górą. Nacisnąłem dźwignie kontrolne
prasy. Po świszczącym odgłosie, wydobywającym się z maszyny, od razu zorientowałem się,
co się stało. To boczne cylindry są nieszczelne i przepuszczają wodę. Dokładnie zbadałem
mechanizm. Jedna z uszczelek gumowych otaczających wał kotłowy wytarła się do tego

stopnia, że nie przylegała ściśle do ścian komory. Dlatego właśnie maszyna traciła swą moc.
Podzieliłem się tymi spostrzeżeniami ze Starkiem i Fergussonem. Słuchali mnie bardzo
uważnie i zadawali cały szereg pytań, dotyczących sposobu naprawy maszyny. Kiedy wszystko
już wyjaśniłem, wszedłem ponowi do pokoiku, stanowiącego wnętrze prasy hydraulicznej.
Jeszcze raz przyjrzałem się jej dokładnie, aby zaspokoić swą ciekawość. Od chwili, gdy
ujrzałem prasę, byłem przekonany, że cała historia o ziemi fulerskiej była tylko bajeczką
Niedorzeczne nawet było samo przypuszczenie, iż tak silną i potężną maszynę można
przeznaczyć do tak nieodpowiedniego i błahego zadania. Ściany prasy były co prawda
drewniane, lecz podłoga żelazna. Dokładnie oglądnąłem tę podłogę. Zauważyłem teraz na całej
powierzchni jakiś zaskorupiały osad metalowy. Pochyliłem się i począłem zdrapywać osad, aby
go potem szczegółowo zbadać, gdy wtem usłyszałem przytłumiony, chrapliwy okrzyk… chyba
po niemiecku. Poderwałem się i… ujrzałem pułkownika. Stał jak wryty, wpijając się we mnie
niesamowity wzrokiem, a potworny grymas wykrzywiał jego chudą twarz.

— Co pan tam robi? — zapytał.
Byłem oburzony. Wprowadził mnie przecież w błąd zmyśloną historyjką. Toteż odparłem

gniewnie:

— Podziwiam pańską ziemię fulerską. Sądzę, iż mógłbym służyć lepszą radą, gdybym

wiedział, do jakiego celu służy naprawdę ta maszyna.

W tej samej jednak chwili, gdy wyrzuciłem z siebie te słowa, pożałowałem swej

gwałtowności. Rysy jego stwardniały, a w stalowych oczach zabłysły złowrogie ogniki.

— Oczywiście! Powinien pan dokładniej zapoznać się z maszyną. — Cofnął się o krok,

zatrzasnął za sobą drzwi i przekręcił klucz w zamku Rzuciłem się ku wyjściu i począłem
szarpać za klamkę. Nadaremno! Nie pomogło również gwałtowne dobijanie się. Drzwi ani nie
drgnęły Począłem krzyczeć: Halo, Halo, Pułkowniku! Niech mnie pan wypuści!!!

Wówczas usłyszałem nagle odgłos, który zmroził mi krew w żyłach. Głucho szczęknęła

dźwignia, a z nieszczelnej komory tłokowej wydobywał się złowrogi, syczący poświst. .To
Stark puścił w ruch maszynę, w której wnętrzu zostałem zamknięty. W świetle stojącej na
podłodze lampy ujrzałem czarny pułap Obniżał się powoli i nierównomiernie. Nikt też lepiej
ode mnie nie mógł wiedzieć, że siła ta jest w stanie zmiażdżyć mnie w ciągu jednej minuty na
bezkształtną masę. Ponownie rzuciłem się z krzykiem do drzwi. Wpiłem się w nie kurczowo.
Zaklinałem pułkownika, by mnie wypuścił. Lecz szczęk dźwigni zagłuszył moje krzyki. Była
to jedyna odpowiedź. Pułap znajdował się już o stopę, lub dwie od mej głowy. Bez trudu
dosięgnąć mogłem ręką jego twardej i szorstkiej powierzchni. Przyszło mi na myśl, iż ból
którego doznałbym w chwili śmierci, zależeć będzie w dużym stopniu od pozycji, w jakiej się
będę znajdował. Gdybym się położył na brzuchu to tłok prasy przygniótłby mi kręgosłup i…
nastąpiłby krótki, straszliwy trzask. Wzdrygnąłem się na samą myśl o tym. Przypuśćmy zatem,
iż położyłbym się na plecach. Czyż miałbym dość spokoju, by potrzeć na czarny pułap,
zniżający się ku mnie stopniowo lecz nieuchronnie? Metalowy pułap dotknął już mej głowy…
Musiałem się pochylić… Wtem zauważyłem coś, co natchnęło mnie otuchą, budząc nikły
promień nadziei.

Jak już wspomniałem, sufit i podłoga były żelazne, a ściany drewniane. W jednej ze szczelin

między deskami zauważyłem smugę światła, która stopniowo poszerzała się. Wydawało się,
jakby część ściany wypchnięto. W pierwszej chwili nie mogłem uwierzyć swemu szczęściu.
Droga ratunku stała przede mną otworem. Rzuciłem się gwałtownie w tajemnicze przejście,
lecz zaraz za progiem padłem na wpół omdlały. Tafla zasunęła się za mną… a więc była to już
ostatnia chwila. Zaraz potem doszedł mnie zgrzyt i trzask tłuczonej lampy naftowej, a następnie
metaliczny łoskot… Ruchomy pułap prasy hydraulicznej uderzył o posadzkę.

Odzyskałem przytomność. Ktoś gwałtownie szarpał mnie za przegub ręki. Leżałem na

kamiennej podłodze wąskiego korytarza, nade mną zaś pochylała się piękna kobieta. Lewą ręką

usiłowała mnie z wielkim trudem odciągnąć od maszyny, w prawej zaś trzymała lampę. Była to
ta sama tajemnicza i dobra nieznajoma, której ostrzeżenie tak nierozsądnie zlekceważyłem.

— Prędzej! Prędzej! — wołała bez tchu. — Oni zaraz odkryją, iż pana tam nie ma. Będą tu

za chwilę. Och! Nie traćmy cennego czasu! Uciekajmy!

Teraz już bez wahania zastosowałem się do jej wskazówek. Dźwignąłem się z ziemi…

Pobiegliśmy pędem przez korytarz i dalej w dół krętymi schodami, aż wreszcie znaleźliśmy się
w szerokim przejściu. W tym momencie doszły nas odgłosy gorączkowej bieganiny i
nawoływania. Słychać je było na naszym piętrze i na dole. Moja przewodniczka zatrzymała się
i rozejrzała wokół bezradnie. Wreszcie otworzyła drzwi do sypialni. Przez okno wpadał jasny
blask księżyca, oświetlając cały pokój.

— Oto ostatnia szansa! — powiedziała przerywanym głosem. Stąd jest wysoko, ale może

się panu uda zeskoczyć.

Gdy to mówiła, na drugim końcu korytarza błysnęło światło…

i ujrzałem chudą postać

pułkownika. Biegł trzymając w jednym ręku latarnię, a w drugim jakieś wielkie obcęgi. W
kilku skokach byłem przy oknie. Otworzyłem je na oścież i wyjrzałem. Ogród tonął w łagodnej
poświacie księżycowej. Panowała tu głęboka cisza i niezmącony spokój. Okno znajdowało się
na wysokości najwyżej trzydziestu stóp. Byłem już na parapecie, zawahałem się jednak przed
skokiem. Wtedy właśnie usłyszałem gwałtowną sprzeczkę pomiędzy moją wybawicielką a
łotrem, który mnie ścigał. Zdecydowany byłem oczywiście przyjść jej z pomocą, jeśliby tylko
zagrażało jej najmniejsze chociaż niebezpieczeństwo. Pułkownik ukazał się w drzwiach…
Chciał ją wyminąć, lecz chwyciła go nagle oburącz i usiłowała zatrzymać.

— Fryc! Fryc! Przypomnij sobie swą ostatnią obietnicę — wołała łamaną angielszczyzną.

— Przyrzekłeś, że to się już więcej nie powtórzy. Och! On będzie milczał! Na pewno dochowa
tajemnicy.

— Czyś ty oszalała, Elizo? — krzyknął, starając się od niej uwolnić. — Chcesz nas

zrujnować?! On widział zbyt wiele! Puść mnie, mówię ci! — Odepchnął ją gwałtownie.
Skoczył błyskawicznie do okna. Byłem już na zewnątrz… Wisiałem jeszcze, kurczowo
trzymając się parapetu, gdy spadł na mnie cios Starka. Uczułem okropny, tępy ból.
Rozluźniłem uchwyt i runąłem w dół do ogrodu. Doznałem silnego wstrząsu, lecz poza tym od
upadku nie ucierpiałem. Podniosłem się i ruszyłem pędem poprzez krzaki i zarośla ogrodu tak
szybko, jak tylko mogłem. Doskonale rozumiałem, iż niebezpieczeństwo nadal mi zagraża.
Nagle ogarnęła mnie dziwna słabość. Spojrzałem na rękę. Przenikał mnie ostry pulsujący ból.
Teraz dopiero zorientowałem się, iż odcięto mi duży palec. Z rany buchała krew. Zdążyłem
tylko owinąć ją chusteczką. W uszach poczęło mi dzwonić. W następnej chwili padłem
nieprzytomny wśród różanych krzewów.

Nie mogę bliżej określić, jak długo znajdowałem się w tym stanie. Musiało to jednak —

trwać kilka godzin. Gdy wreszcie się ocknąłem, świtało… Odzież całkowicie przemokła mi od
rosy, rękaw marynarki był zbroczony krwią Ostry ból zranionej ręki przypomniał, mi
natychmiast wszystkie przeżycia ostatniej nocy. Zerwałem się gwałtownie z silnym uczuciem
grożącego mi niebezpieczeństwa ze strony tajemniczych prześladowców. Lecz ku memu
zdziwieniu, gdy począłem się wokół rozglądać, nie znalazłem ani domu, ani ogrodu.
Znajdowałem się przy jakimś żywopłocie. W pobliżu wysokiego nasypu biegł gościniec. Dalej
stał długi budynek. Zbliżyłem się doń. Był to dworzec, kolejowy, na który nocą przybyłem…

Gdyby nie dokuczliwa rana, mógłbym, wszystko, co spotkało mnie tej nocy, uważać za

koszmarny sen.

Jeszcze półprzytomny udałem się na stację, by dowiedzieć się o ranny pociąg. Odchodził on

do Reading za niespełna godziną. Służbę pełnił ten sam bileter, którego widziałem nocą po
przyjeździe. Zapytałem go, czy nie wie czegokolwiek o pułkowniku Starku. Nie znał nawet
tego nazwiska. Czy zauważył pojazd, który czekał na mnie tej nocy? Nie! Nie widział! Czy jest
gdzieś w pobliżu posterunek policji? Owszem, w odległości trzech mil.

Było to zbyt daleko dla mnie, osłabionego i chorego. Postanowiłem poczekać, wrócić do

miasta i wówczas zawiadomić policję. Było nieco po szóstej, gdy dotarłem do Londynu. Tu
przede wszystkim zatroszczyłem się o opatrunek, a następnie… doktor był na tyle uprzejmy, że
przyprowadził mnie do pana. Teraz oddaję sprawę w pańskie ręce i będę tak postępował, jak mi
pan poleci.

Po wysłuchaniu niezwykłej opowieści Hatherleya przez dłuższą chwilę siedzieliśmy w

milczeniu. Wywołała ona w nas silne wrażenie. Następnie Sherlock Holmes wyciągnął z
etażerki jedną ze swych ciężkich, zniszczonych książek, w których przechowywał różne notatki
i wycinki z gazet.

— Oto ogłoszenie, które z pewnością pana zainteresuje — powiedział. — Ukazało się ono

przed rokiem we wszystkich pismach Niech pan uważnie posłucha: Dnia dziewiątego
bieżącego miesiąca zaginął Mr Jeremiah Hayling, inżynier hydraulik, lat 26. Opuścił swe
mieszkanie w nocy o godzinie 10 i od tej chwili wszelki ślad po nim zaginął. Był ubrany… i tak
dalej. No cóż? Przypuszczam, iż chodzi tu o poprzednią naprawę maszyny pułkownika.

— Wielkie nieba! — krzyknął mój pacjent. — To przecież wyjaśnia słowa tajemniczej

nieznajomej.

— Bez wątpienia — rzekł Holmes. — Pułkownik to okrutny i pozbawiony skrupułów

przestępca. Był zdecydowany na usunięcie każdej przeszkody ze swej drogi Zachowanie jego
przypomina znanych i opowieści zdeterminowanych, dzikich piratów, którzy po zdobyciu
okrętu nie pozostawiali nikogo przy życiu. Lecz teraz do — dzieła! Każda chwila jest droga!
Skoro czuje się pan na siłach, chodźmy natychmiast do Scotland Yardu, a potem w drogę do
Eyford.

Mniej więcej po trzech godzinach znaleźliśmy się wszyscy w pociągu, podążającym z

Reading do małej miejscowości w hrabstwie Berkshire. Wśród nas był Sherlock Holmes,
inżynier — hydraulik, inspektor Bradstreet ze Scotland Yardu, jeszcze jakiś cywil i ja.
Bradstreet rozłożył mapę okolicy na ławce i starannie wykreślił cyrklem koło, w środku
którego znajdowało się Eyford.

— Zdarzyło się to chyba gdzieś w tej okolicy — powiedział. — Krąg zakreśliłem

promieniem dziesięciomilowym. Miejsce, którego szukamy, musi się znajdować w pobliżu
narysowanej na mapie linii. Zdaje mi się, że pan coś wspominał o dziesięciu milach,
nieprawdaż?

— Była to godzina szybkiej jazdy.
— Czyżby wieźli pana nieprzytomnego taki szmat drogi z powrotem?
— Chyba tak zrobili… Ale nie przypominam sobie, aby mnie ktoś podnosił i wiózł.
— Jednego nie mogę zrozumieć — powiedziałem. — Dlaczego zostawili pana przy życiu po

znalezieniu go bez przytomności w ogrodzie? Czyżby ten łajdak uległ błaganiom pana
tajemniczej nieznajomej?

— Bardzo w to wątpię. Nigdy w życiu nie spotkałem tak nieubłaganego i zaciętego

człowieka.

— Ech! Niedługo wszystko się wyjaśni — powiedział Bradstreet. — Oto koło zakreślone na

mapie. Teraz chcę tylko wiedzieć, gdzie znajdują się ludzie, których szukamy?

— Wydaje mi się, iż punkt ten mogę wskazać — powiedział spokojnie Holmes.
— Co takiego?! — krzyknął inspektor. — Pan już rozwiązał zagadkę? Proszę bardzo!

Zobaczymy, kto ma rację. Ja twierdzę, że jest to na południu, ponieważ w tamtej okolicy leżą
pustkowia.

— A ja przypuszczam, iż na wschodzie — powiedział mój pacjent.
— Raczej na zachodzie — zauważył cywil — bo tam właśnie znajduje się kilka małych

wiosek.

— Moim zaś zdaniem na północy — dodałem — ponieważ nie ma tam żadnych pagórków.

Według opowiadania inżyniera powóz jechał równiną, nie pokonując żadnych wzniesień.

— Ależ to paradne! — krzyknął inspektor, śmiejąc się serdecznie. — Co za wspaniała

rozbieżność zdań! Podzieliliśmy się stronami świata.

— A jakie jest pańskie zdanie, Mr Holmes?
— Wszyscy jesteście w błędzie!
— To niemożliwe! Wszyscy przecież nie możemy się mylić!
— A jednak tak jest! Tu, moim zdaniem, znajduje się miejsce, którego szukamy — i

umieścił palec w samym środku koła. — Tam powinniśmy ich znaleźć.

— A jak pan wytłumaczy dwunastomilową jazdę? — wyrzucił bez tchu Hatherley.
— Sześć mil w jedną stronę i sześć z powrotem. Nic prostszego. Pan nam przecież

powiedział, iż koń był świeży i lśniący, gdy wsiadaliście do powozu Czyż byłoby to możliwe,
gdyby zrobił przedtem 12 mil po ciężkich drogach?

— Rzeczywiście! Cóż to za chytry podstęp! — zauważył Bradstreet w zadumie. —

Naturalnie, nie ma żadnej wątpliwości co do rodzaju przestępstwa i całej tej szajki.

— Oczywiście — powiedział Holmes. — To byli fałszerze pieniędzy na wielką skalę.

Posługiwali się maszyną do wybijania monet ze specjalnego stopu mającego zastąpić srebro.

— Już od pewnego czasu otrzymywaliśmy wiadomości o działaniu jakiejś sprytnej bandy.

Puszczali oni w obieg tysiące fałszywych półkoronówek. Prowadząc śledztwo, dotarliśmy do
okolic Reading. Dalej jednak ślady ginęły. Potrafili oni tak umiejętnie je za sobą zacierać, jak
tylko umieli to czynić doświadczeni przestępcy. Przypuszczam jednak, iż tym razem szczęście
się do nas uśmiechnęło. Wpadną nam chyba w ręce.

Inspektor się jednak pomylił. Nie było bowiem sądzone, by przestępcy ci wpadli w ręce

sprawiedliwości. Gdy pociąg wtoczył się na stację Eyford, ujrzeliśmy olbrzymi słup dymu,
który wydobywał się spoza niewielkiej kępy drzew rosnących ni« opodal i wisiał nad okolicą
na podobieństwo pióropusza ze strusich piór.

— .Cóż to za pożar? Czy to dom się pali? — zapytał Bradstreet dyżurnego, gdy pociąg

stanął.

— Tak, sir! — odpowiedział dyżurny ruchu.
— Kiedy to się stało?
— Jak słyszałem, — w ciągu — nocy. Później ogień rozszerzył się i objął całe domostwo.
— A kto jest właścicielem tego domu?
— Doktor Becher.
— Niech pan mi powie — wtrącił inżynier — czy ten doktor Becher nie jest przypadkiem

Niemcem? Takim bardzo szczupłym o spiczastym nosie?

— Nie, proszę pana — zaśmiał się dyżurny. — Doktor Becher jest Anglikiem. Nie ma też w

całej okolicy nikogo, kto by z większym trudem mieścił się w swej kamizelce. Ale zatrzymał
się u niego pewien pan, jak przypuszczam, pacjent. Jest on cudzoziemcem i wygląda jakby stale
nie dojadał.

Ledwo dyżurny skończył mówić, a już spieszyliśmy w kierunku pożaru. Droga pięła się po

łagodnej pochyłości ku szczytowi, niewielkiego pagórka. Stał tam duży biały budynek,
otoczony licznymi przybudówkami. Ze wszystkich okien, otworów i szczelin buchał dym i
ogień. W ogrodzie stały trzy wozy straży pożarnej. Daremnie jednak usiłowano stłumić
płomienie.

— To właśnie tu! — krzyknął podniecony Hatherley.
— O, tam jest zajazd wysypany żwirem, a tu rosną krzaki róży, w których leżałem

zemdlony. Z tego oto drugiego z rzędu okna wyskoczyłem.

— No, przynajmniej odwzajemnił mu się pan z nawiązką. Nie ulega bowiem najmniejszej

wątpliwości, że drewniane ściany zapaliły się od pozostawionej przez pana lampy naftowej,
zgniecionej przez prasę. Pańscy prześladowcy zbyt byli pochłonięci pościgiem, dlatego też nie
spostrzegli w porę grożącego niebezpieczeństwa. I oto skutki… Teraz niech pan — przyjrzy się

uważnie tłumowi i szuka swych „znajomych” z ostatniej nocy. Obawiam się jednak bardzo, że
znajdują się oni w tej chwili o dobre sto mil od nas.

Obawy Holmesa potwierdziły się w całej pełni. Od tego bowiem dnia wszelki słuch zaginął

o pięknej nieznajomej, złowrogim Niemcu i grubym Angliku. Wczesnym rankiem, jakiś
wieśniak spotkał wóz, załadowany po brzegi skrzyniami, na którym znajdowało się ponadto
kilka osób. Wóz ten jechał z dużą szybkością w kierunku Reading. Tam jednak wszelkie ślady
po uciekinierach znikły. Nawet geniusz — Holmes nie był w stanie ustalić choćby z minimalną
dozą prawdopodobieństwa miejsca ich pobytu.

Strażaków bardzo zainteresowały dziwne urządzenia, które znaleźli wewnątrz domu, a

jeszcze więcej odcięty ludzki palec, leżący pod parapetem okna na drugim piętrze. O zachodzie
słońca, dzięki wysiłkom strażaków ugaszono pożar. Dom jednak już się zawalił. Z wyjątkiem
kilku skręconych wskutek wielkiego żaru tłoków i rur żelaznych nie pozostało śladu po prasie
hydraulicznej, która tak drogo kosztowała naszego nieszczęśliwego inżyniera. W składach na
zapleczu domostwa znaleziono wielkie ilości niklu i cyny. Nie odkryto natomiast żadnych
monet. Prawdopodobnie szajka zdołała je zabrać ze sobą.

W jaki jednak sposób trafił nasz inżynier z ogrodu na miejsce przy drodze, gdzie odzyskał

zmysły? Zostałoby to pewnie wieczystą tajemnicą, gdyby nie odkryto delikatnych śladów,
które w bardzo prosty sposób wszystko wyjaśniły. Były to odciski stop dwóch osób. Jedne
maleńkie, — a drugie wielkie. Należały one najprawdopodobniej do tajemniczej nieznajomej i
milczącego Anglika. Widocznie w Fergussonie tkwiło jeszcze coś ludzkiego. Pomógł Elizie
przenieść nieprzytomnego Hatherleya z miejsca, w którym zagrażało mii niebezpieczeństwo.

— No tak! — powiedział inżynier żałośnie, gdyśmy zajęli miejsca w pociągu wracającym

do Londynu. — To był dla mnie zaiste „wspaniały” interes. Straciłem palec, a 50 gwinei nawet
nie ujrzałem Co więc zyskałem?

— Doświadczenie! — powiedział Holmes ze śmiechem. — Ostatecznie zgodzi się pan ze

mną, że i ono jest coś warte. Wypadek ten będzie dla pana cenną przestrogą na resztę życia.

P

RZYGODA SZLACHETNIE URODZONEGO KAWALERA

Małżeństwo lorda Saint Simon i dziwne jego zakończenie długo skupiały zainteresowanie

kręgów wyższego towarzystwa, w których obracał się pechowy nowożeniec. Usunęły je w cień
nowe skandale, a bardziej pikantne szczegóły odwróciły uwagę plotkarzy od dramatu sprzed
czterech lat. Jak jednak nie bez podstaw przypuszczam, nie podano nigdy do ogólnej
wiadomości wszystkich faktów. Ponieważ zaś mój przyjaciel Sherlock Holmes odegrał
decydującą rolę w wyjaśnieniu zagadki, mam wrażenie, że wspomnienia o nim nie byłyby
zupełne, gdyby choć z grubsza nie został zarysowany ten godny uwagi epizod.

Pewnego popołudnia, na kilka tygodni przed moim małżeństwem, gdy wciąż jeszcze

mieszkaliśmy razem na Baker Street, Holmes po powrocie do domu zastał na stole czekający na
niego list. Pozostałem tego dnia w domu, gdyż po nagłym załamaniu się pogody zaczął padać
deszcz w połączeniu z gwałtownym, jesiennym wiatrem, a odłamek pocisku tkwiący w mej
nodze — pamiątka udziału w kampanii w Afganistanie — dawał o sobie znać uporczywym,
pulsującym bólem. Leżałem nieruchomo w fotelu klubowym, wśród stosu starych i nowych,
przeładowanych nowinami gazet, które odsunąłem na bok, wpatrując się w olbrzymi herb na
kopercie, znajdującej się na stole, i leniwie zastanawiałem się, kim mógł być szlachetnie
urodzony korespondent mojego przyjaciela.

— Czeka tu oto na ciebie bardzo wytworny list — zauważyłem, gdy wszedł Holmes. —

Twoja poranna korespondencja, o ile pamiętam, była od handlarza ryb i celnika portowego.

— Tak, moją korespondencję rzeczywiście cechuje urok różnorodności — odpowiedział z

uśmiechem — a najskromniejsze listy bywają zazwyczaj najciekawsze. Ten wygląda mi na
jedno z tych nieoczekiwanych zaproszeń na spotkanie towarzyskie, gdzie człowieka zanudzają
lub okłamują.

Złamał pieczęć i spojrzał na zawartość.
— No, no, to może być coś interesującego mimo wszystko.
— Nie spotkanie zatem?
— Nie, na odmianę sprawa zawodowa.
— I od wysoko urodzonego klienta?
— Z jednego z najświetniejszych rodów w Anglii.
— Gratuluję ci, mój drogi!
— Mogę cię zapewnić, Watsonie, bez przesady, że pozycja społeczna mojego klienta jest

naprawdę o wiele mniej dla mnie ważna od zainteresowania jego sprawą. Być może, iż nie
zabraknie go również i tym razem. Wydaje mi się, że pilnie czytałeś najnowsze dzienniki,
prawda?

— Wygląda na to — rzekłem ponuro, wskazując stertę gazet — że nie miałem nic innego do

roboty.

— To świetnie, bo może udzielisz mi wyczerpujących informacji. Nic nie czytałem poza

rubryką kryminalną i nekrologami. List zawsze jest pouczający. Jeśli jednak tak uważnie
śledziłeś najnowsze wydarzenia, chyba też czytałeś o lordzie Saint Simon i jego ślubie.

— O tak, z najgłębszym zainteresowaniem.
— To dobrze. Trzymam w ręku list od lorda Saint Simon. Przeczytam ci go, a ty musisz w

zamian przerzucić te gazety i powiedzieć mi o wszystkim, co dotyczy tej sprawy. Oto, co pisze:

„Szanowny i Drogi Panie Sherlocku Holmesie!
Lord Backwater powiedział mi, że mogę bezwarunkowo polegać na Pana opinii i dyskrecji.

Zdecydowałem się zatem poprosić Pana o radę w bardzo bolesnej sprawie, związanej z moim
ślubem. P. Lestrade ze Scotland Yardu podjął już działania dotyczące tego wydarzenia, lecz
zapewnił mnie, że nie widzi żadnych przeszkód, by współpracować z Panem, a nawet uważa, że

mogłoby mu to bardzo pomóc. Odwiedzę Pana o czwartej po południu, a jeśli miałby Pan inne
zajęcia w tym czasie, mam nadzieję, że zechce Pan je odłożyć, gdyż jest to sprawa wielkiej
doniosłości.

Oddany Panu

Saint Simon”

— List nadany w Grosvenor Mansions, napisany gęsim piórem, a szlachetnie urodzony lord

na nieszczęście poplamił sobie atramentem zewnętrzną stronę małego palca prawej ręki —
zauważył Holmes składając list.

— Pisze, że o czwartej. Jest już trzecia. Będzie tu za godzinę.
— Mam więc dość czasu, by przy twojej pomocy wyjaśnić sprawę. Przejrzyj te gazety i

uporządkuj je po kolei, tak bym mógł na podstawie notatek prasowych bodaj pobieżnie wyrobić
sobie zdanie, kim jest nasz klient.

Wyjął tom w czerwonej oprawie z rzędu informatorów stojących na półce obok kominka.
— Jest tutaj — powiedział siadając i podążając wzrokiem za palcem — lord Robert

Walsingham de Vere Saint Simon, drugi syn księcia Balmoral. Hm! Herb: lazur, trzy osty w
rzędzie na czarnym polu. Urodzony w 1846 r. Ma 41 lat, a więc jest w wieku odpowiednim do
małżeństwa. Był podsekretarzem do spraw kolonii w poprzednim rządzie. Książę, jego ojciec,
był swego czasu sekretarzem w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Spokrewnieni z
Plantagenetami w prostej linii i z Tudorami po kądzieli. Ha! Nie ma tu więc nic szczególnie
ważnego. Myślę, że teraz kolej na ciebie, Watsonie. Potrzebujemy czegoś rzetelniejszego.

— Niewiele wysiłku kosztowało mnie odnalezienie tego, o co ci chodziło — rzekłem —

fakty bowiem są świeżej daty, a sprawa od razu zwróciła moją uwagę. Obawiałem się tylko o
niej wspomnieć, ponieważ, jak mi wiadomo, nie lubisz, by cię odrywano od pracy do innych
spraw.

— Ach, myślisz o tej zagadce związanej z wozem meblowym z Grosvenor Square. Jest już

prawie rozwiązana. Od początku zresztą była dość prosta. Proszę cię, przedstaw mi wyniki
przeglądu gazet.

— Oto pierwsza notatka, jaką udało mi się odnaleźć. Znajduje się w rubryce z życia

prywatnego w „Morning Post” i pochodzi, jak widzisz, sprzed kilku tygodni:

„Małżeństwo pomiędzy lordem Robertem Saint Simon, drugim synem księcia Balmoral, i

panną Hatty Doran, jedyną córką Aloysiusa Dorana, Esq., z San Francisco, Kalifornia, USA,
zostało ułożone i, jeśli pogłoski są prawdziwe, wkrótce zostanie zawarte”.

— To wszystko.
— Lapidarnie i rzeczowo — zauważył Holmes, wyciągając swoje długie, chude nogi w

kierunku ognia.

— Jest też obszerniejszy fragment na ten temat w kronice towarzyskiej z tego samego

tygodnia.

„Wkrótce trzeba będzie zażądać ochrony rynku matrymonialnego, ponieważ obecna zasada

wolnego handlu wydaje się poważnie zagrażać rodzimym wyrobom. Jeden po drugim domy
arystokratyczne Wielkiej Brytanii przechodzą w ręce naszych pięknych kuzynek zza
Atlantyku. W bieżącym tygodniu lista łupów zdobytych przez nasze czarujące najeźdźczynie
została poważnie powiększona. Lord Saint Simon, który złożył w ciągu ponad dwudziestu lat
liczne dowody odporności na strzały małego bożka, zapowiedział wreszcie swój ślub w
najbliższym czasie z panną Hatty Doran, zachwycającą córką kalifornijskiego milionera. Panna
Doran, której pełna wdzięku postać i twarz o uderzającej urodzie zwróciły powszechną uwagę
w czasie uroczystości w Westbury House, jest jedynaczką i, jak się obecnie mówi, jej posag
osiągnie sumę znacznie przewyższającą sześć cyfr, z perspektywą powiększenia się w
przyszłości. Ponieważ jest publiczną tajemnicą, że książę Balmoral w ostatnich latach
zmuszony był do sprzedaży obrazów ze swoich zbiorów i że lord Saint Simon, który nie

posiada własnych nieruchomości, ocalił jedynie małą posiadłość w Birchmoor, rzecz jasna
kalifornijska spadkobierczyni nie będzie jedyną osobą, która zyska na tym związku,
umożliwiającym jej łatwe i proste przeistoczenie się z republikańskiej damy w żonę
brytyjskiego para”.

— Czy coś jeszcze? — spytał Holmes ziewając.
— O tak, mnóstwo. Oto inna notatka w „Morning Post” mówiąca o tym, że ślub będzie

absolutnie cichy, że się odbędzie w kościele Św. Jerzego na Hanover Sąuare, że zaproszonych
będzie jedynie dwanaście osób z grona bliskich przyjaciół i że goście wrócą do umeblowanego
domu na Lancaster Gate, w którym zamieszkał p. Aloysius Doran. W dwa dni później, tzn. w
ostatnią środę, podano krótką wiadomość, iż odbył się ślub i że miodowy miesiąc nowożeńcy
spędzą w posiadłości lorda Backwatera, niedaleko Petersfield. Wszystkie te notatki ukazały się
przed zniknięciem panny młodej.

— Przed czym? — zapytał Holmes zaskoczony.
— Przed zniknięciem młodej małżonki. Kiedyż zatem zniknęła?
— W czasie śniadania wydanego na cześć nowożeńców.
— Rzeczywiście, to bardziej interesujące, niż się zapowiadało. W rzeczy samej dość

dramatyczne.

— Tak. Mnie też uderzyło, że sprawa jest dość niezwykła.
— Panny młode często znikają przed uroczystością, często przepadają młode mężatki w

czasie miodowego miesiąca, nie mogę jednak sobie przypomnieć wypadku, by nastąpiło to
natychmiast po ślubie, jak tutaj. Proszę cię o więcej szczegółów.

Ostrzegam, że informacje są bardzo niekompletne.
Być może uda się je nieco uzupełnić.
Te, które mamy, pochodzą z jedynego artykułu we wczorajszej gazecie porannej, który ci

przeczytam. Jego tytuł brzmi: „Osobliwe wydarzenie w czasie wytwornego ślubu”:

„Rodzina lorda Roberta Saint Simon wprawiona została w najwyższą konsternację przez

dziwne i ubolewania godne wypadki, które zaszły w dniu jego ślubu. Uroczystość, zgodnie z
anonsami we wczorajszych dziennikach, odbyła się wczoraj rano, jednakże dopiero dziś w
godzinach porannych udało nam się uzyskać potwierdzenie dziwnych pogłosek, które tak
uporczywie krążyły na ten temat. Mimo wysiłków przyjaciół, zmierzających do zatuszowania
sprawy, wydarzenie to do tego stopnia zajmuje powszechną uwagę, że wszelkie próby
zlekceważenia tego, co stało się przedmiotem towarzyskiej konwersacji, okazały się daremne.

Uroczystość, która odbyła się w kościele Św. Jerzego na Hanover Square, była skromna,

obecni byli, prócz ojca panny młodej, p. Aloysiusa Dorana, jedynie księżna Balmoral, lord
Backwater, lord Eustachy i lady Klara Saint Simon (młodszy brat i siostra pana młodego) oraz
lady Alicja Whittington. Całe towarzystwo udało się następnie do domu p. Aloysiusa Dorana
na Lancaster Gate, gdzie przygotowano śniadanie. Jak się okazuje, niewielkie zamieszanie
spowodowała kobieta, której nazwiska nie ustalono, usiłująca wedrzeć się do domu wraz z
gośćmi, twierdząca, że rości sobie pewne prawa wobec lorda Saint Simon. Dopiero po przykrej,
długotrwałej scenie kamerdynerowi i lokajowi udało sieją usunąć. Młoda małżonka, która
szczęśliwie weszła do domu przed tym nieprzyjemnym incydentem, zasiadła do śniadania wraz
ze wszystkimi, lecz zaczęła się uskarżać na nagłą niedyspozycję i opuściła pokój. Gdy
przedłużająca się jej nieobecność zaczęła wywoływać komentarze, ojciec wyszedł, by ją
odnaleźć, lecz dowiedział się od pokojówki, że jej pani jedynie na chwilę wróciła do swojego
pokoju, zabrała płaszcz i czepek, po czym pośpiesznie udała się do wyjścia. Jeden z lokajów
oświadczył, iż widział młodą damę w takim stroju opuszczającą dom, lecz odrzucił myśl, by
mogła to być jego pani, gdyż był przekonany, że przebywa z resztą towarzystwa. Upewniwszy
się, że jego córka znikła, p. Aloysius Doran wraz z panem młodym natychmiast skontaktowali
się z policją i rozpoczęto bardzo energiczne śledztwo, które być może doprowadzi do
szybkiego wyjaśnienia tej bardzo szczególnej sprawy. Do późnych godzin ubiegłego wieczoru

jednakże nie ujawniono żadnych nowych faktów w sprawie zaginionej. Krążą na ten temat
niesmaczne pogłoski, mówi się również, że policja doprowadziła do aresztowania kobiety,
która była przyczyną zajścia, w nadziei, że kierując się zazdrością lub innymi motywami mogła
być zamieszana w sprawę dziwnego zaginięcia panny młodej”.

— I to wszystko?
— Jeszcze jedna mała notatka w porannym dzienniku, zawierająca jednak pewną sugestię.
— To znaczy…
— Że miss Flora Millar, kobieta, która wywołała zamieszanie, rzeczywiście została

aresztowana. Jak się okazuje, była ostatnio tancerką w „Allegro” i zna pana młodego od kilku
lat. Brak dodatkowych szczegółów, a ty znasz już całą sprawę, a przynajmniej to, co dotąd
podano do wiadomości w prasie.

— Niezmiernie interesująca sprawa, jak się okazuje. Nie zrezygnowałbym za żadne skarby.

Ale oto ktoś dzwoni do drzwi, Watsonie, a skoro zegar wskazuje kilka minut po czwartej, nie
wątpię, że jest to nasz klient znakomitego rodu. Niech ci nie przyjdzie do głowy wychodzić z
domu, Watsonie, bo bardzo chciałbym mieć świadka, choćby tylko dla sprawdzenia mojej
własnej pamięci.

— Lord Robert Saint Simon — zapowiedział boy, otwierając szeroko drzwi.
Wszedł gentleman o sympatycznym, kulturalnym wyglądzie, bladej twarzy z wielkim

nosem, nie pozbawionej być może pewnego wyrazu rozdrażnienia w okolicy ust, i o czujnym i
stanowczym spojrzeniu człowieka obdarzonego przez los przyjemnością wydawania
rozkazów, które zawsze są wykonywane. Ruchy miał energiczne, a jednak ogólny wygląd nosił
widoczne piętno wieku, na który wskazywało lekkie pochylenie ku przodowi i nieznaczne
ugięcie kolan, gdy szedł. Jego włosy również, jak się okazało, gdy zdjął zamaszyście kapelusz o
powyginanym rondzie, były przyprószone siwizną na skroniach i przerzedzone na czubku
głowy. Jego strój — wysoki kołnierz, czarny surdut, biała kamizelka, żółte rękawiczki, lakierki
i jasne getry — wymuskany był niemal do przesady. Gość wszedł powoli do pokoju, obracając
głowę na lewo i prawo i bawiąc się łańcuszkiem, na którym zwisały binokle w złotej oprawie.

— Dzień dobry, lordzie Saint Simon — ukłonił się Holmes, wstając z fotela. — Proszę

usiąść w wyplatanym krześle. To mój przyjaciel i kolega dr Watson. Proszę przysunąć się nieco
bliżej ognia i możemy zacząć omawianie sprawy.

— Sprawy bardzo dla mnie bolesnej, jak bez trudu może pan sobie wyobrazić, panie

Holmes. Zostałem zraniony do żywego. Domyślam się, że rozwikłał pan już szereg delikatnych
spraw tego rodzaju, sir, chociaż, jak przypuszczam, nie dotyczą one chyba naszej sfery.

— Nie, schodzę w dół.
— Co proszę?
— Ostatnio moim klientem w sprawie tego pokroju był król.
— Rzeczywiście? Nie miałem pojęcia. Który król?
— Król Skandynawii.
— Co?! Czy utracił żonę?
— Jak pan rozumie — odrzekł Holmes uprzejmie — sprawy innych klientów objęte są taką

samą tajemnicą, jaką zapewniam również panu.

— Oczywiście! Bardzo słusznie! Bardzo słusznie! Doprawdy, bardzo pana przepraszam.

Jestem gotów do udzielenia panu wszelkich informacji, jakie mogą panu pomóc w wyrobieniu
sobie zdania.

— Dziękuję. Dowiedziałem się już wszystkiego, co było w gazetach, nic ponadto. Jak sądzę,

mogę uznać za zgodny z prawdą ten artykuł o zniknięciu panny młodej.

Lord Saint Simon spojrzał na niego.
— Tak, jest zgodny z prawdą, jeśli o to idzie.
— Wymaga jednak wielu uzupełnień, aby można było sobie wyrobić jakieś zdanie. Myślę,

że mógłbym łatwiej ustalić fakty pytając pana.

— Proszę, niech pan to uczyni.
— Kiedy spotkał pan po raz pierwszy pannę Hatty Doran?
— W San Francisco przed rokiem.
— Czy podróżował pan po Stanach?
— Tak.
— Czy wówczas się pan z nią zaręczył?
— Nie.
— Lecz był pan na przyjacielskiej stopie?
— Jej towarzystwo sprawiło mi przyjemność i ona to zauważyła.
— Czyjej ojciec jest bardzo bogaty?
— Mówi się, że jest najbogatszym człowiekiem na wybrzeżu Pacyfiku.
— A jak dorobił się swoich pieniędzy?
— Na kopalniach. Jeszcze przed kilkoma laty nic nie miał. Gdy natrafił na złoto,

zainwestował je i wzbogacił się w zawrotnym Temple.

— Jakie właściwie jest pana osobiste wrażenie co do charakteru młodej damy — pańskiej

żony?

Arystokrata zaczął nieco wolniej obracać swoje szkła i zapatrzył się w ogień.
— Otóż, panie Holmes, moja żona miała dwadzieścia lat, gdy jej ojciec stał się bogatym

człowiekiem. Przez wszystkie te lata poruszała się swobodnie po obozie poszukiwaczy złota i
wędrowała po lasach i górach, tak iż jej edukacja jest raczej dziełem natury niż nauczyciela.
Była tym, co my w Anglii określamy jako narwańca, o silnej naturze, dzikiej i swobodnej, nie
skrępowanej żadnymi tradycjami. Ma temperament gwałtowny, popędliwy, jeśli mogę tak
powiedzieć. Szybko podejmowała decyzje i bez obawy przeprowadzała swoje postanowienia.
Z drugiej strony jednak nie obdarzyłbym jej nazwiskiem, które mam zaszczyt nosić — tu
chrząknął z godnością — gdybym nie uważał jej w gruncie rzeczy za szlachetną kobietę. Sądzę,
że jest zdolna do bohaterskiego poświęcenia i że wszelki niecny postępek budzi w niej odrazę.

— Czy ma pan jej fotografię?
— Zabrałem to ze sobą.
Otworzył medalionik i pokazał nam pełną twarz uroczej kobiety. Nie było to zdjęcie, lecz

miniatura na kości słoniowej. Artysta w pełni uwydatnił piękno lśniących, czarnych włosów,
wielkich, ciemnych oczu i rozkosznych ust. Holmes przyglądał się miniaturze z uwagą. Potem
zamknął medalion i zwrócił go lordowi Saint Simon.

— Młoda dama przybyła zatem do Londynu, a pan odnowił tę znajomość?
— Tak, jej ojciec przywiózł ją na ostatni sezon towarzyski do Londynu. Spotkaliśmy się

wiele razy, zaręczyłem się z nią, a wreszcie teraz ożeniłem się.

— Otrzymała, jak sądzę, znaczny posag?
— Nie najgorszy. Nie większy, niż zazwyczaj jest przyjęte w naszej rodzinie.
— Który przypadnie panu, gdy małżeństwo stanie się fait accompli?

*

— Doprawdy nie interesowałem się tą sprawą.
— Ależ naturalnie. Czy widział pan pannę Doran w dniu poprzedzającym ślub?
— Tak.
— Czy była w dobrym nastroju?
— Jak nigdy. Bez przerwy mówiła o tym, jak powinno wyglądać nasze przyszłe życie.
— Doprawdy! To bardzo ciekawe. A rano w dniu ślubu?
— Była w najwyższym stopniu ożywiona — przynajmniej przed ceremonią zaślubin.
— Czy zauważył pan wtedy jakąś zmianę w jej nastroju?

*

fait accompli (franc.) — fakt dokonany.

— No cóż, prawdę mówiąc, zauważyłem nic po raz pierwszy oznaki pewnej gwałtowności

jej usposobienia. Wydarzenie jednakże było zbyt błahe, by warto o nim mówić, i nie może mieć
żadnego związku ze sprawą.

— Proszę nam je mimo to opowiedzieć.
— Ach, to dziecinada. Upuściła swój bukiet, gdy zbliżaliśmy się do zakrystii. Przechodziła

wówczas obok ławki i jej bukiet potoczył się pod ławę. Nastąpiła chwilowa zwłoka, lecz
stojący tam gentleman podał go jej i zdawało się, że nic ważnego nie zaszło. Dopiero gdy
zagadnąłem ją na ten temat, odpowiedziała mi szorstko, a w powozie w drodze do domu
wydawała się niedorzecznie wstrząśnięta tą drobnostką.

— Rzeczywiście? Powiedział pan, że obok ławy stał mężczyzna. Była zatem również

publiczność?

— O tak. Nie można było jej usunąć, gdyż kościół był otwarty.
— Czy ten gentleman był jednym z przyjaciół pana żony?
— Nie, nie. Określiłem go jako gentlemana raczej przez uprzejmość, lecz był raczej

człowiekiem o pospolitej powierzchowności. Zaledwie go zauważyłem. Wydaje mi się jednak,
że oddalamy się od tematu.

— Pani Saint Simon zatem wróciła ze ślubu w mniej pogodnym nastroju, niż udawała się do

kościoła. Co zrobiła po powrocie do domu swego ojca?

— Jak zauważyłem, rozmawiała z pokojówką.
— A kim jest jej pokojówka?
— Ma na imię Alice. Jest Amerykanką, a przyjechała wraz z panią z Kalifornii.
— Zaufana służąca?
— Nawet za bardzo. Wydaje mi się, że pani pozwala jej na zbyt wiele. Jakkolwiek w

Ameryce, rzecz jasna, mają inny pogląd na te sprawy.

— Jak długo rozmawiała z ową Alice?
— Och, kilka minut. Miałem inne sprawy do przemyślenia.
— Nie słyszał pan przypadkiem, o czym rozmawiały?
— Pani Saint Simon mówiła o kimś, kto „wskoczył na działkę”. Była przyzwyczajona do

posługiwania się tego rodzaju slangiem. Nie mam pojęcia, o czym myślała.

— Amerykański slang czasem bywa bardzo obrazowy. A co robiła pana żona po rozmowie z

pokojówką?

— Przeszła do jadalni.
— Wsparta na pana ramieniu?
— Nie, sama. Jest bardzo niezależna w takich drobnych sprawach. Usiadła, a po około

dziesięciu minutach wstała pośpiesznie, mamrocząc słowa przeprosin, i opuściła pokój. Nigdy
już nie wróciła.

— Lecz pokojówka, jak zrozumiałem, zeznała, że jej pani poszła do swego pokoju,

narzuciła długi płaszcz na ślubną suknię, włożyła czepek i wyszła.

— Dokładnie tak. A później widziano ją w Hyde Parku w towarzystwie Flory Millar,

kobiety, która znajduje się obecnie w areszcie i która wywołała zamieszanie w domu pana
Dorana tego ranka.

— Ach tak. Prosiłbym o kilka szczegółów na temat tej pani, a także pana z nią związku.
Lord Saint Simon wzruszył ramionami i uniósł brwi.
— Utrzymywaliśmy przyjazne stosunki od kilku lat — mogę powiedzieć, że bardzo

przyjazne. Pracowała w „Allegro”. Nie byłem sknerą i nie miała doprawdy powodów do
uskarżania się na mnie, ale wie pan, jakie są kobiety, mr Holmes. Flora była słodkim
maleństwem, ale bardzo zapalczywym i była bezgranicznie do mnie przywiązana. Pisywała do
mnie okropne listy, gdy dowiedziała się o moich planach matrymonialnych, i — jeśli mam być
szczery — powodem cichego ślubu była moja obawa, by nie wywołała skandalu w kościele.
Przybyła pod drzwi domu pana Dorana zaraz po naszym powrocie i zamierzała się do niego

wedrzeć, wykrzykując bardzo niewłaściwe słowa pod adresem mojej żony, a nawet grożąc jej,
lecz przewidywałem taką możliwość i miałem dwu policjantów w cywilu, którzy szybko ją
wypchnęli na zewnątrz. Uspokoiła się, gdy zrozumiała, że nic nie osiągnie wywołując
awanturę.

— Czy pana żona wszystko to słyszała?
— Nie, chwała Bogu nie.
— I widziano ją spacerującą z tą właśnie kobietą?
— Tak. I pan Lestrade ze Scotland Yardu traktuje tę sprawę bardzo poważnie. Przypuszcza

się, że Flora zwabiła moją żonę do jakiejś straszliwej pułapki.

— No cóż, to prawdopodobna hipoteza.
— Czy pan też tak uważa?
— Nie powiedziałem, że możliwa. Ale czy pan tak się na tę sprawę nie zapatruje?
— Nie sądzę, by Flora mogła skrzywdzić choćby muchę.
— A jednak zazdrość w dziwny sposób przeistacza charaktery. Proszę mi powiedzieć, jaka

jest pańska teoria dotycząca tej sprawy?

— No cóż, doprawdy nie wiem, przyszedłem tu oczekując, że pan ma jakaś teorię, nie zaś po

to, by zgłaszać własną. Przedstawiłem panu wszystkie fakty. Skoro pan jednak mnie pyta o
zdanie, mogę powiedzieć, że podniecenie wywołane tą sprawą, świadomość, iż nabrała tak
szerokiego rozgłosu, mogły — jak mi się zdaje — wywołać u mojej żony coś w rodzaju
niewielkiego zaburzenia nerwowego.

— Krótko mówiąc, spowodować mogło obłęd?
— No cóż, istotnie, gdy zrozumiałem, że zrezygnowała… — nie chcę tu mówić o sobie, lecz

o tym wszystkim, do czego tylu ludzi dążyło bez powodzenia — doprawdy trudno mi sobie to
postępowanie wytłumaczyć w inny sposób.

— Cóż, to jest z całą pewnością także prawdopodobna hipoteza — odrzekł Holmes z

uśmiechem. — Właściwie, wasza lordowska mość, jak sądzę, mam już niemal wszystkie
potrzebne dane. Chciałbym jeszcze pana zapytać, czy ze swego miejsca przy stole mogli
państwo w czasie śniadania widzieć, co się dzieje za oknem?

— Mogliśmy zobaczyć drugą stronę ulicy i Hyde Park.
— Ano właśnie! Zatem nie sądzę, bym musiał pana dłużej zatrzymywać. Porozumiem się z

panem.

— Być może rzeczywiście uda się panu szczęśliwie rozwiązać ten problem — rzekł klient

wstając.

— Ja go już rozwiązałem.
— Hę? Co pan powiedział?
— Powiedziałem, że go rozwiązałem.
— Gdzie zatem jest moja żona?
— To jest szczegół, który szybko uzupełnię.
Lord Saint Simon potrząsnął głową.
— Obawiam się, że trzeba tu mądrzejszych głów niż pana czy moja — zauważył i

skłoniwszy się w staroświecki, pełen godności sposób, wyszedł.

— To bardzo ładnie ze strony lorda Saint Simon, że uhonorował moją głowę, stawiając ją na

tym samym poziomie, co i swoją — rzekł Sherlock Holmes ze śmiechem. — Napiłbym się
whisky z wodą sodową i zapaliłbym cygaro po tym ogniu krzyżowych pytań. Rozwikłałem tę
sprawę, zanim nasz klient wszedł do pokoju.

— Ależ drogi Holmesie!
— Mam notatki na temat wielu podobnych spraw, chociaż żadna nie miała tak szybkiego

przebiegu jak ta. Całe moje dochodzenie zmierzało tylko do tego, by przypuszczenia obrócić w
pewność. Dowód pośredni bywa czasem bardzo przekonujący. Gdy np. znajdujemy pstrąga w
mleku, by wspomnieć przypadek Thoreau.

— Ależ ja też słyszałem to wszystko, co i ty słyszałeś.
— Jednakże nie znając wszystkich poprzednich spraw, które tak mi pomogły. Był podobny

wypadek w Aberdeen przed kilku laty, a także coś bardzo podobnego wydarzyło się w
Monachium, w rok po wojnie francusko–pruskiej. To jedno ze zdarzeń tego rodzaju — ale
hello, otóż i pan Lestrade! Witam pana! Zechce pan łaskawie sięgnąć po dodatkowy kubek do
kredensu, a oto cygara w pudełku.

Urzędowy detektyw wystroił się w kurtkę i fular, które nadawały mu zdecydowanie

marynarski wygląd, a w ręku trzymał czarny worek płócienny. Po krótkim powitaniu usiadł i
zapalił zaofiarowane mu cygaro.

— O cóż chodzi zatem? — spytał go Holmes z błyskiem w oku. — Wygląda pan na

niezadowolonego.

— Bo jestem niezadowolony. To przez tę piekielną sprawę małżeństwa Saint Simona. Nie

mogę rozeznać się w tej sprawie.

— Doprawdy? Zaskakuje mnie pan!
— Kto słyszał o tak zagmatwanej sprawie! Każdy trop wydaje mi się wymykać z rąk.

Pracowałem cały dzień.

— I jak się wydaje, porządnie przy tym pan zmókł — rzekł Holmes, kładąc dłoń na rękawie

jego kurtki marynarskiej.

— Tak, przeszukiwałem dno Serpentine.
— Wielkie nieba! Po co?
— W poszukiwaniu ciała lady Saint Simon.
Sherlock Holmes przechylił głowę do tyłu i wybuchł serdecznym śmiechem.
— A czy przeszukał pan basen fontanny na Trafalgar Square? — zapytał.
— Dlaczego? Co pan ma na myśli?
— Ponieważ równie dobrze można by znaleźć tam ciało tej pani, jak i gdzie indziej.
Lestrade rzucił memu przyjacielowi gniewne spojrzenie.
— No cóż, przypuszczam, że pan wie już wszystko na ten temat — warknął.
— Co prawda zapoznałem się dopiero z faktami, lecz podjąłem już decyzję.
— Och, doprawdy? Sądzi pan zatem, że Serpentine nie odgrywa żadnej roli w tej sprawie?
— Uważam, że to zupełnie prawdopodobne.
— Wobec tego może zechce pan uprzejmie wyjaśnić, dlaczego znaleźliśmy w rzece to? — z

tymi słowami otworzył swoją torbę i wyrzucił na podłogę przemoczoną suknię ślubną z
jedwabiu, parę satynowych pantofelków i wianek panny młodej z welonem, wszystko to
pozbawione koloru i ociekające wodą.

— Oto orzeszek do zgryzienia dla pana, mistrzu Holmes.
— Och, w rzeczy samej — rzekł mój przyjaciel, wypuszczając błękitne kółko dymu. —

Wyłowił to pan w Serpentine?

— Nie, wyłowił je niedaleko brzegu stróż z Hyde Parku. Ustalono, że jest to jej odzież i

wydaje mi się, że skoro było tam ubranie, to i ciało musi znajdować się w pobliżu.

— W myśl tego błyskotliwego rozumowania ciało każdego człowieka powinno być

znalezione w sąsiedztwie jego szafy ubraniowej. Proszę mi łaskawie powiedzieć, co pan
zamierza osiągnąć tym sposobem?

— Pewne dowody wskazują, że Flora Millar jest zamieszana w to zniknięcie.
— Obawiam się, że trudno będzie to udowodnić.
— Czy rzeczywiście tak pan sądzi? — zawołał Lestrade. — Obawiam się, panie Holmes, że

pańskie dedukcje i wnioski nie bardzo sprawdzają się w praktyce. Popełnił pan dwa błędy w
ciągu kilku minut. Ta suknia dowodzi, że panna Flora Millar jest zamieszana w tę sprawę.

— Ale w jaki sposób?
— W sukni jest kieszeń. W kieszeni znajduje się kartka w kopercie. A oto kartka — rzucił ją

na biurko. — Proszę przeczytać notatkę na niej:

„Zobaczymy się, gdy wszystko będzie gotowe. Przyjdź natychmiast

F.H.M.”

Moja zaś teoria od początku była taka, że pani Saint Simon została zwabiona przez Florę

Millar i że ta ostatnia wraz ze wspólnikami niewątpliwie ponosi odpowiedzialność za to
zniknięcie. Oto notatka, podpisana jej inicjałami, która z pewnością została ukradkiem
wsunięta do jej dłoni przy drzwiach i która spełniła rolę przynęty.

— Znakomicie, Lestrade — wykrzyknął Holmes ze śmiechem. — Jest pan doprawdy

wspaniały. Proszę mi to pokazać. — Wziął kartkę obojętnie, lecz nagle jego uwaga została
pobudzona i wydał okrzyk zadowolenia. — To rzeczywiście ważne.

— Ha! Tak pan sądzi?
— Zdecydowanie tak. Serdecznie panu gratuluję. Lestrade triumfował; pochylił się nad

kartką.

— Ależ — wykrzyknął — pan patrzy na niewłaściwą stronę!
— Wprost przeciwnie, to jest właściwa strona.
— Właściwa strona? Pan oszalał! Notatka ołówkiem jest na tej stronie.
— A na drugiej stronie, jak się okazuje, jest kawałek rachunku hotelowego, który mnie

bardzo interesuje.

— Tam nic nie ma. Obejrzałem to już wcześniej — rzekł Lestrade.

„4 paźdz., pokoje 8 szyi., śniadanie 2 szyi. 6 p., coctail 1 szyil, lunch 2 szyi., szklanka sherry

8 p.”

Nic w tym nie widzę ciekawego.
— Najprawdopodobniej nic. Dla mnie to jednak jest najważniejsze, mimo wszystko. Co do

notatki, jest ona również ważna, a co najmniej ważne są inicjały, a więc gratuluję panu raz
jeszcze.

— Dość czasu zmarnowałem — powiedział Lestrade wstając. — Wierzę w ciężką pracę, a

nie w przesiadywanie przy kominku i snucie pięknych teorii. Do widzenia, mister Holmes, i
zobaczymy, która metoda doprowadzi prędzej do celu.

Zebrał odzież, wcisnął ją do torby i odwrócił się ku drzwiom.
— I jeszcze jedna rada dla pana, Lestrade — wycedził Holmes, zanim jego rywal zniknął. —

Chcę panu powiedzieć, jakie jest prawdziwe rozwiązanie sprawy. Lady Saint Simon to mit.
Taka osoba nie istnieje i nigdy nie istniała.

Lestrade spojrzał ze smutkiem na mego towarzysza. Potem zwrócił się ku mnie, puknął się w

czoło trzykrotnie, wzruszył ramionami i pośpiesznie wyszedł. Zaledwie zamknęły się za nim
drzwi, Holmes wstał i włożył płaszcz.

— Jest coś w tym, co ten człowiek mówi o pracy na świeżym powietrzu — zauważył. —

Sądzę więc, Watsonie, że muszę cię na chwilę zostawić z twoimi gazetami.

Gdy mnie Sherlock Holmes opuścił, było już po piątej, nie pozostałem jednak długo sam,

gdyż mniej więcej po godzinie przyszedł posłaniec od cukiernika z olbrzymim kartonem.
Zaczął go rozpakowywać przy pomocy chłopca, którego przyprowadził ze sobą, i ku memu
ogromnemu zdumieniu na naszym skromnym stole jadalnym zostawił zimną kolację dla
smakoszy. Było tam kilka par bekasów na zimno, bażant, pâte de foie gras

*

oraz kilka starych,

omszałych butelek. Po rozstawieniu na stole tych wszystkich wspaniałości obie zjawy znikły
jak dżiny z Księgi tysiąca i jednej nocy, bez słowa wyjaśnienia poza tym, że wszystkie te rzeczy
zostały opłacone z dostarczeniem pod tym właśnie adresem.

*

pâte de foie gras (franc.) — pasztet z gęsich wątróbek.

Tuż przed godziną dziewiątą Sherlock Holmes wszedł nagle do pokoju. Wyraz jego twarzy

był bardzo skupiony, jednak błysk oczu pozwalał sądzić, że nie zawiódł się na swym
wnioskowaniu.

— A zatem kolację dostarczono — rzekł zacierając dłonie.
— Wydaje mi się, że oczekujesz gości. Dostarczono ją około piątej.
— Tak, spodziewam się, że wpadnie do nas parę osób — powiedział. — Jestem zaskoczony,

że lord Saint Simon jeszcze nie przybył. — Ha! Chyba słyszę jego kroki na schodach.

Był to rzeczywiście nasz gość z dzisiejszego popołudnia, który wszedł pośpiesznie, kręcąc

jeszcze prędzej okularami na łańcuszku i z wyrazem silnego zaniepokojenia na
arystokratycznej twarzy.

— A zatem otrzymał pan moje zawiadomienie? — zapytał Holmes.
— Tak, i wyznam, że jego treść niezmiernie mnie zaskoczyła. Czy uzyskał pan

potwierdzenie swoich przypuszczeń?

— Najlepsze z możliwych.
Lord Saint Simon osunął się na krzesło i przesunął dłonią po czole.
— Co też powie książę — mruknął — gdy usłyszy, że jednego z członków rodziny spotkało

takie upokorzenie?

— To najzwyklejszy przypadek. Nie widzę tu żadnego upokorzenia.
— Ach, pan patrzy na te sprawy z zupełnie innego stanowiska.
— Nie dostrzegam powodu do oskarżania kogokolwiek. Trudno mi wyobrazić sobie, jak

inaczej mogła postąpić pani, aczkolwiek jej gwałtowną metodę działania niewątpliwie należy
uznać za godną pożałowania.

— To był policzek, sir, wymierzony publicznie policzek — rzekł lord Saint Simon uderzając

palcami w stół.

— Powinien pan uwzględnić okoliczność, że ta biedna dziewczyna znalazła się w tak

nieoczekiwanej dla niej sytuacji.

— Niczego nie uwzględnię. Jestem doprawdy bardzo zagniewany, gdyż zostałem

niegodziwie wykorzystany.

— Wydaje mi się, że słyszałem dzwonek — rzekł Holmes. — Tak, to kroki na podeście

schodów. Skoro nie udało mi się pana skłonić do wyrozumiałości, lordzie Saint Simon,
sprowadziłem adwokata, który być może będzie miał więcej szczęścia.

Otworzył drzwi i wprowadził do pokoju panią w towarzystwie gentlemana.
— Lordzie Saint Simon — rzekł — pozwoli pan, że mu przedstawię pana i panią Francis

Hay Moulton. Panią, jak sądzę, już pan poznał.

Na widok przybyłych nasz klient zerwał się z krzesła i stanął wyprostowany, ze

spuszczonym wzrokiem i rękami w kieszeniach surduta, w postawie urażonej godności. Pani
szybko podeszła i wyciągnęła dłoń w jego kierunku, lecz on ciągle nie podnosił wzroku.
Postanowił tak postąpić prawdopodobnie również dlatego, że błagalnemu wyrazowi jej twarzy
trudno było się oprzeć.

— Gniewasz się, Robercie — powiedziała. — Cóż, chyba masz po temu wszelkie powody.
— Błagam, nie przepraszaj mnie — odrzekł lord Saint Simon cierpko.
— Och tak, wiem, że potraktowałam cię doprawdy źle i że powinnam była porozmawiać z

tobą przed odejściem, lecz przeżyłam taki wstrząs i od czasu, gdy znowu ujrzałam Franka, i to
tutaj, po prostu nie wiedziałam, co robię czy mówię. Starałam się tylko nie upaść i nie zemdleć
tam, przed ołtarzem.

— Być może, pani Moulton, wolałaby pani, byśmy opuścili wraz z przyjacielem pokój na

czas wyjaśnienia przez panią całej sprawy?

— Jeżeli wolno mi wyrazić swoje zdanie — zauważył obcy gentleman — było już aż nadto

tajemnic. Ze swej strony chciałbym, by zarówno w Europie jak i w Ameryce wiedziano, jak się
sprawa przedstawia.

Był to niski, żylasty, gładko ogolony mężczyzna, o ogorzałej, inteligentnej twarzy i

żwawych ruchach.

— Opowiem zatem panom całą sprawę — rzekła pani. Frank i ja poznaliśmy się w

obozowisku McQuire’a, w pobliżu Rockies, gdzie papa pracował na swojej działce. Frank i ja
zaręczyliśmy się, lecz pewnego dnia ojciec natknął się na bogatą żyłę i nabił sobie kabzę,
podczas gdy biedny Frank miał działkę, która nic nie przyniosła i do niczego nie doszedł.
Ojciec był coraz bogatszy, a Frank coraz biedniejszy, aż w końcu ojciec nie chciał już nawet
słyszeć o naszych zaręczynach i wysłał mnie do Frisco

*

. Frank ze swej strony nie chciał

zrezygnować także, zatem pojechał za mną i spotkał się ze mną bez wiedzy papy. Gdyby się
ojciec dowiedział, oszalałby ze złości, więc ustaliliśmy wszystko między sobą. Frank
powiedział, że też chciałby się wzbogacić i że wróci poprosić o moją rękę, dopiero gdy będzie
miał tyle pieniędzy, co papa. Obiecałam więc także, że będę czekała na niego aż do śmierci i
poprzysięgłam nie wyjść za innego, póki Frank będzie żył. „Dlaczego nie mielibyśmy się
pobrać od razu?” — powiedział wówczas. — „Byłbym pewien ciebie i nie domagałbym się
swoich praw małżeńskich przed powrotem”. Tak więc umówiliśmy się, a on tak dobrze
wszystko ułożył, że ksiądz na nas czekał i pobraliśmy się od razu. I gdy Frank odjechał, by
zdobyć fortunę, ja wróciłam do papy.

Potem miałam wiadomości od Franka z Montany, a następnie prowadził poszukiwania w

Arizonie, a potem przyszła wiadomość z Nowego Meksyku. Potem dotarł do mnie długi artykuł
z gazety o tym, jak Apacze zaatakowali obóz poszukiwaczy złota, w którym wśród zabitych
wymieniono nazwisko mojego Franka. Popadłam w głębokie omdlenie i przez wiele miesięcy
byłam bardzo smutna. Papa widział, że tracę siły i zaprowadził mnie do wielu lekarzy we
Frisco. Ponad rok nie nadchodziły żadne wieści; byłam pewna, że Frank nie żyje. Wtedy lord
Saint Simon przybył do Frisco, a my przyjechaliśmy do Londynu i ułożone zostało nasze
małżeństwo, i papa był bardzo zadowolony, ale ja czułam, że żaden mężczyzna na świecie nie
zajmie miejsca Franka w moim sercu.

Mimo to, gdybym wyszła za lorda Saint Simon, oczywiście wypełniałabym wobec niego

moje obowiązki. Nie możemy nakazać sobie miłości, możemy jednak kierować swoim
postępowaniem. Idąc z nim do ołtarza zamierzałam być dla niego tak dobrą żoną, jak bym tylko
potrafiła. Można sobie wyobrazić, co poczułam, gdy zbliżając się do stopni ołtarza spojrzałam
za siebie i zobaczyłam Franka stojącego obok pierwszej ławy i patrzącego na mnie. Najpierw
pomyślałam, że to jego duch, lecz gdy obejrzałam się jeszcze raz, stał tam ciągle jakby z
pytaniem w oczach, jakby pytając mnie, czy jestem szczęśliwa czy zmartwiona jego widokiem.
Starałam się nie upaść. Pamiętam, że wszystko wokół mnie zawirowało, a słowa księdza
brzmiały jak brzęczenie pszczoły. Nie wiedziałam, co robić. Czy powinnam przerwać
ceremonię i wywołać scenę w kościele? Spojrzałam na niego jeszcze raz i wydawało mi się, że
wiem, o czym myśli, gdyż podniósł palec do warg, by nakazać mi milczenie. Potem
zauważyłam, że coś pisze na kartce papieru i wiedziałam, że to liścik do mnie. Gdy mijałam
jego ławkę w powrotnej drodze, upuściłam bukiet koło niego, a on wsunął kartkę do mej dłoni,
gdy podawał mi kwiaty. Była to tylko jedna linijka, z prośbą, bym się z nim połączyła, gdy da
mi znak. Oczywiście nie miałam ani przez chwilę wątpliwości co do tego, że powinnam przede
wszystkim spełnić moje obowiązki wobec niego.

Po powrocie do domu opowiedziałam wszystko pokojówce, która poznała go w Kalifornii i

zawsze była mu przychylna. Nakazałam, by nic nikomu nie mówiła, lecz by zapakowała parę
rzeczy osobistych i przygotowała mój płaszcz. Wiedziałam, że powinnam porozmawiać z
lordem Saint Simon, lecz było to strasznie trudne w obecności jego matki i tych wszystkich
ważnych ludzi. Postanowiłam więc odejść, a potem wyjaśnić wszystko. Siedziałam przy stole
niecałe dziesięć minut, gdy przez okno zobaczyłam Franka po drugiej stronie ulicy. Dał mi

*

Frisco — San Francisco.

znak ręką i wszedł do Hyde Parku. Wymknęłam się, narzuciłam płaszcz i poszłam za nim. Jakaś
kobieta podeszła, mówiąc do mnie coś o lordzie Saint Simon — niewiele zrozumiałam, lecz
wydaje mi się, że ukrywał przede mną jakiś mały sekret z okresu przedmałżeńskiego — jednak
udało mi się od niej uwolnić i wkrótce dogoniłam Franka. Wsiedliśmy razem do dorożki i
pojechaliśmy do umeblowanego mieszkania, które on wynajął na Garden Square, i to było moje
prawdziwe wesele po tych wszystkich latach oczekiwania. Frank był więźniem Apaczów,
uciekł, przybył do Frisco, dowiedział się, że uznałam go za zmarłego i przyjechał do Anglii,
odszukał mnie i przyszedł wreszcie w ten poranek mego drugiego ślubu.

— Zobaczyłem zawiadomienie w gazecie — wyjaśnił Amerykanin. — Była tam nazwa

kościoła, ale nie wiedziałem, gdzie pani mieszka.

— Gdy rozmawialiśmy o tym, co powinniśmy zrobić, Frank był za otwartym

postępowaniem, ja jednak czułam się tak zawstydzona tym wszystkim, że chciałam zniknąć na
zawsze i nigdy nie oglądać więcej nikogo spośród nich — wysłałabym tylko być może kilka
słów do papy, aby mu dać znak, że żyję. To było straszne dla mnie, myśl o tych wszystkich
lordach i ladies siedzących dokoła stołu przy śniadaniu i czekających na mój powrót. Zatem
Frank zabrał moją suknię ślubną i rzeczy, zrobił z nich tłumok i by zatrzeć ślady wyrzucił to
wszystko gdzieś, gdzie nie można było tego znaleźć. Prawdopodobnie wyjechalibyśmy do
Paryża, lecz ten gentleman, mister Holmes, przyszedł do nas dziś po południu — nie rozumiem
zresztą, jak nas odnalazł — i wyjaśnił nam, że ja się myliłam, a rację miał Frank, i że źle
postąpilibyśmy zachowując naszą tajemnicę. Potem zaproponował nam możliwość rozmowy z
lordem Saint Simon na osobności, tak że przyszliśmy wprost tutaj, od razu do domu. Teraz,
Robercie, wszystko słyszałeś i bardzo mi przykro, że sprawiłam ci ból, i mam nadzieję, że nie
uważasz mnie za zupełnie nikczemną.

Lord Saint Simon wyraźnie złagodniał, ale słuchał ze zmarszczonymi brwiami i

zaciśniętymi wargami tej długiej opowieści.

— Przepraszam — powiedział — lecz nie mam zwyczaju omawiać moich

najintymniejszych spraw osobistych publicznie.

— Nie chcesz mi więc wybaczyć? Nie chcesz uścisnąć przed odejściem mojej ręki?
— Och, oczywiście, jeśli sprawi ci to przyjemność — wyciągnął z kieszeni rękę i chłodno

ujął wyciągniętą ku niemu dłoń.

— Miałem nadzieję — zaproponował Holmes — że zechce pan wziąć udział w skromnej

kolacji z przyjaciółmi.

— Wydaje mi się, że wymaga pan zbyt wiele — odpowiedział Jego Lordowska Mość. —

Można było mnie zmusić do zaaprobowania ostatnich wydarzeń, lecz trudno byłoby wymagać,
bym weselił się z tego powodu. Sądzę, że za zgodą państwa mogę życzyć wszystkim obecnym
dobrej nocy.

Skłonił się nam zamaszyście i wyszedł z pokoju krokiem pełnym godności.
— Pozostaje mi zatem nadzieja, że przynajmniej państwo zaszczycą mnie swoim

towarzystwem — rzekł Sherlock Holmes. Spotkanie z Amerykanami zawsze sprawia radość,
zwłaszcza że wierzą oni, iż kaprys króla i gafa popełniona przez ministra przed laty nie
zapobiegną temu, by nasze dzieci pewnego dnia stały się obywatelami kraju obejmującego cały
świat, pod flagą, która mogłaby łączyć Union Jack z Gwiazdami i Pasami.

— Jest to bardzo interesujący wypadek — zauważył Holmes po wyjściu naszych gości —

ponieważ bardzo wyraźnie dowodzi, jak proste może być rozwiązanie sprawy, która na
pierwszy rzut oka wydaje się prawie nie do wyjaśnienia. Nic prostszego niż kolejność
wydarzeń opowiedziana przez młodą lady i nic dziwniejszego niż wynik, do którego doszedł —
jak widzieliśmy — pan Lestrade ze Scotland Yardu.

— Zatem ty sam nie popełniłeś w ogóle błędu?
— Przede wszystkim dwa fakty były dla mnie oczywiste; pierwszy — że panna zupełnie

dobrowolnie poddała się ceremonii zaślubin, i drugi — że żałowała tego już w kilka minut po

powrocie do domu. Zatem było oczywiste, że tego poranka zaszło coś, co spowodowało zmianę
jej poglądów. Cóż to mogło być? Nie mogła z nikim porozmawiać po wyjściu z kościoła,
ponieważ przebywała cały czas w towarzystwie pana młodego. Czy zatem kogoś zobaczyła?
Jeśli tak, musiał to być ktoś z Ameryki. W Anglii bowiem przebywała zbyt krótko, aby poznać
kogoś, kto mógłby wywrzeć tak głęboki wpływ, by sam tylko widok tej osoby spowodował tak
głęboką przemianę. Jak widzisz, dzięki procesowi eliminacji doszliśmy do wniosku, że mogła
zobaczyć Amerykanina. Kim zatem mógł być ten Amerykanin i dlaczego miał taki wpływ na
nią? Mógł być kochankiem, mógł też być mężem. Wczesną młodość spędziła, jak wiem, wśród
brutalnych scen i w osobliwych warunkach. Doszedłem do tego, zanim usłyszałem
opowiadanie lorda Saint Simona. Gdy nam powiedział o człowieku w ławie, o zmianie
zachowania panny młodej, o tak grubymi nićmi szytym pomyśle odebrania kartki, jak
upuszczenie bukietu, o tym, że zwróciła się do zaufanej pokojówki i o jej bardzo wymownej
aluzji do „wskoczenia na działkę”, co w mowie poszukiwaczy złota oznacza zagarnięcie terenu,
należącego do kogo innego — cała sytuacja stała się absolutnie jasna. Odeszła z mężczyzną,
który był kochankiem lub jej pierwszym mężem. Wszystko przemawiało za tym ostatnim.

— Lecz jakże, na Boga, ich odnalazłeś?
— To mogło sprawić trudność, lecz nasz przyjaciel Lestrade miał w swych rękach

wiadomość, z której znaczenia nie zdawał sobie sprawy. Inicjały miały oczywiście ogromne
znaczenie, lecz jeszcze ważniejsza była informacja, że mężczyzna przed tygodniem zapłacił
rachunek w jednym z najznakomitszych hoteli Londynu.

— Jak to wydedukowałeś?
— Dzięki wysokim cenom. Osiem szylingów za łóżko, osiem pensów za szklankę sherry

wskazuje na jeden z najdroższych hoteli. Niewiele jest takich w Londynie. W drugim z kolei,
do którego wszedłem na Northumberland Avenue, stwierdziłem przeglądając księgę gości, że
Francis H. Moulton, amerykański gentleman, opuścił hotel poprzedniego dnia i przeglądając
jego rachunki natrafiłem na te same pozycje, które widniały na kopii. Listy do niego były
przekazywane na Gordon Square 226, zatem udałem się pod ten adres i szczęśliwie zastałem
zakochaną parę w domu, odważyłem się więc na udzielenie im ojcowskiej rady i zwróciłem
uwagę, że lepiej byłoby w jakiś sposób wyjaśnić nieco swoją sytuację zarówno opinii
publicznej, jak zwłaszcza lordowi Saint Simon. Zaprosiłem ich tutaj na rozmowę z nim i, jak
widzisz, prowadziłem go na spotkanie.

— Jednak z nie najlepszym wynikiem — zauważyłem. — Jego zachowanie na pewno nie

było zbyt łaskawe.

— Ach, Watsonie — rzekł Holmes z uśmiechem — być może nie zachowałbyś się również

zbyt łaskawie, gdybyś po tych wszystkich kłopotach z zalotami i ślubem został pozbawiony za
jednym zamachem żony i fortuny. Uważam, że powinniśmy osadzać lorda Saint Simon bardzo
łagodnie i podziękować naszemu losowi, że prawdopodobnie nigdy nie znajdziemy się w
podobnej sytuacji. Przysuń swoje krzesło i podaj mi skrzypce, gdyż pozostał nam jedynie
problem, jak skrócić to mroczne, jesienne popołudnie.

Przełożył Edward Rutkowski

K

ORONA Z BERYLÓW

Spójrz — powiedziałem pewnego dnia do Holmesa, stojąc w wykuszu okiennym i patrząc

na ulicę — jakiś szaleniec tam biegnie. Że też rodzina puszcza go samego!

Mój przyjaciel ospale podniósł się z fotela i z rękami w kieszeniach szlafroka spojrzał przez

moje ramię. Był pogodny, rześki, lutowy ranek. Śnieg, który spadł wczoraj, gęsto zaścielał
ulicę skrząc się w promieniach zimowego słońca. Na środku jezdni śnieg, zorany kołami,
zamienił się w sypki, ciemny miał, ale po bokach i z brzegów trotuaru, odgarnięty w kupy,
pozostał dziewiczo czysty. Białawe chodniki, odmiecione i wyskrobane, były jednak
niebezpiecznie śliskie, tak że przechodniów widziało się mniej niż zwykle. Od stacji metra, na
przykład, nikt nie szedł prócz tego mężczyzny, na którego zwróciłem uwagę.

Był to człowiek koło pięćdziesiątki, wysoki, dorodny, o imponującej postawie i mięsistym,

rzucającym się w oczy obliczu — budził respekt całym swym wyglądem. Ubrany był skromnie,
ale wytwornie: w czarne palto, błyszczący cylinder, eleganckie, brązowe getry i doskonale
skrojone szaroperłowe spodnie. Ale jego zachowanie rażąco kontrastowało z godnością
wyglądu. Biegł co sił, od czasu do czasu podskakując, jak człowiek zmęczony, który nie
przywykł liczyć na własne nogi. Biegnąc, gorączkowo gestykulował, kiwał głową i wykrzywiał
twarz w najdziwaczniejszych grymasach.

— Co mu się mogło stać, u licha? — zapytałem. — Patrzy na numery domów.
— Zdaje się, że idzie do nas — powiedział Holmes zacierając ręce.
— Do nas?
— Tak. Pewnie przychodzi po zawodową poradę. Znam te objawy. Ha, czy nie mówiłem!
Tymczasem nieznajomy ciężko sapiąc dopadł naszych drzwi i począł szarpać za dzwonek,

napełniając cały dom przeraźliwym hałasem. W parę chwil potem już był w pokoju, zdyszany,
gestykulujący bez przerwy, z tak żałosnym wyrazem oczu, że przejęci współczuciem i lękiem
od razu zapomnieliśmy o naszej wesołości. Przez kilka minut nie mógł wydobyć głosu i tylko
zataczał się i targał za włosy, jak człowiek na granicy obłędu. Wreszcie począł bić głową o
ścianę tak silnie, że obaj skoczyliśmy do niego i z trudem odciągnęliśmy go na środek pokoju.
Sherlock Holmes posadził go w miękkim fotelu, siadł obok, dotknął jego ręki i zaczął mówić
tym łagodnym, uspokajającym tonem, którym tak świetnie umiał się posługiwać:

— Chce mi pan powiedzieć, co pana gnębi, prawda? Zmęczył się pan biegnąc. Proszę

odetchnąć, uspokoić się, a wtedy chętnie wysłucham, co pana tu sprowadza.

Nieznajomy z minutę siedział spokojnie, ciężko dysząc i walcząc ze wzruszeniem. Potem

otarł chustką czoło, zacisnął usta i zwrócił się do nas.

— Pewnie uważacie mnie panowie za wariata? — zapytał.
— Widzę, że spotkało pana jakieś nieszczęście — odparł Holmes.
— Okropne nieszczęście!… Tak okropne i nagłe, że można oszaleć. Samą hańbę jeszcze

bym zniósł, choć cieszę się nieskalaną opinią. Osobiste nieszczęście może spotkać każdego.
Ale te dwa ciosy razem, i w tak strasznej postaci, wstrząsnęły mną do głębi. A poza tym nie
chodzi tu tylko o mnie. Najwyższe sfery Anglii mogą ucierpieć, jeśli nie znajdzie się wyjścia z
sytuacji.

— Spokojnie, drogi panie — rzekł Holmes. — Proszę, niech mi pan powie, kim pan jest i co

się panu przydarzyło.

— Pewnie zna pan moje nazwisko — odparł gość. — Jestem Aleksander Holder z domu

bankowego „Holder & Stevenson” z Threadneedle Street.

Znaliśmy dobrze to nazwisko. Był to szef drugiego z kolei największego prywatnego domu

bankowego w londyńskim City. Cóż mogło doprowadzić do takiej rozpaczy i zdenerwowania
jednego z najpoważniejszych obywateli Londynu?

Zamienieni w słuch, niecierpliwie czekaliśmy, aż Holder zbierze siły i zacznie opowiadać.

— Czuję, że czas nagli — odezwał się „wreszcie — i dlatego przybiegłem co tchu, gdy

inspektor policji poradził mi zwrócić się do pana. Przyjechałem podziemną kolejką na Baker
Street i piechotą pośpieszyłem tutaj, bo dorożki za wolno jadą po śniegu. Dlatego tak się
zmęczyłem, bo w ogóle zażywam mało ruchu. Już trochę odpocząłem i zaraz krótko, jasno
opowiem, co się stało.

Pewnie panowie wiecie, że rozwój interesów bankowych zależy od pomyślnej lokaty

kapitału, rozszerzania stosunków i zdobywania nowych wkładów. Najintratniejszą dla nas
operacją finansową są pożyczki zastawowe. W ciągu paru ostatnich lat znacznie
rozszerzyliśmy te dział. Nasza klientela, której pożyczaliśmy duże kwoty pod zastaw obrazów,
księgozbiorów i sreber, rekrutuje się z najwyższych sfer. Wczoraj rano, gdy siedziałem u siebie
w gabinecie w banku, po dano mi wizytówkę. Wzdrygnąłem się przeczytawszy nazwisko, nie,
nawet panu nie zdradzę, o kogo chodzi. Wspomnę tylko, że to nazwisko znane jest
powszechnie na całym świecie i że należy dc pierwszych nazwisk Anglii. Czułem się
niezwykle zaszczycony tą wizytą i chciałem temu dać wyraz przy powitaniu, ale mój gość od
razi przystąpił do interesu, z miną człowieka, który jak najszybciej cha już mieć wszystko za
sobą.

— Panie Holder — powiedział — mówiono mi, że pan pożycza pieniądze.
— Tak, udzielamy pożyczek pod dobre zastawy — odpowiedziałem.
— Potrzebuję natychmiast pięćdziesięciu tysięcy funtów. Oczywiście, mógłbym

dziesięciokrotnie większą sumę niż ta bagatela pożyczyć od moich przyjaciół. Ale nie chcę
nikomu nic zawdzięczać i wolę sam sobie jakoś poradzić. Mnie, jak pan rozumie, nie wypada
zaciągać moralnych zobowiązań.

— Czy mogę zapytać, na jak długo potrzebuje pan tych pieniędzy?
— W najbliższy poniedziałek będę rozporządzał znaczną kwotą i wtedy wpłacę dług wraz z

żądanymi przez pana odsetkami. Podkreślam jednak, że zależy mi na natychmiastowym
otrzymaniu pieniędzy.

— Chętnie pożyczyłbym panu bez słowa tę kwotę z osobistych funduszów — powiedziałem

— gdyby to nie przekraczało moich możliwości. Udzielając zaś pożyczki z ramienia banku,
muszę — przez wzgląd na wspólnika — domagać się, nawet od pana, jakiegoś zabezpieczenia,
tak jak tego wymagają interesy.

— Jestem na to przygotowany — odparł i podniósł kwadratowe puzdro z czarnej skóry,

które siadając postawił przy sobie.

— Słyszał pan chyba o koronie z berylów?
— Jednym z najcenniejszych skarbów Anglii? — zapytałem.
— Tak. — Otworzył puzdro i wewnątrz ujrzałem wtulony w miękki, cielisty aksamit cudny

klejnot. — Jest w niej trzydzieści dziewięć olbrzymich berylów — rzekł. — A złota oprawa jest
wprost bezcenna. Nawet według najniższego szacunku wartość korony dwukrotnie przewyższa
potrzebną mi kwotę. Ten klejnot gotów jestem dać panu w zastaw.

Ująłem w ręce cenne puzdro i zmieszany patrzyłem to na nie, to na mego znakomitego

klienta.

— Wątpi pan w jej wartość? — zapytał.
— Nie. Wątpię tylko…
— Czy mam prawo ją zastawić. Może pan być spokojny. Nawet by mi to przez myśl nie

przeszło, gdyby nie pewność, że ją odbiorę za cztery dni. To tylko formalność. Czy zastaw jest
dostateczny?

— Aż nazbyt.
— Pan rozumie, panie Holder, że opierając się na pańskiej reputacji daję panu wielki dowód

zautania. Liczę nie tylko na pańską dyskrecję — nie chciałbym plotek — ale przede wszystkim
na to, że potrafi pan upilnować korony. Nie potrzebuję chyba mówić, jaki skandal wynikłby,
gdyby się jej co stało. Najmniejsze uszkodzenie tego klejnotu oznaczałoby zupełną jego utratę,

bo na świecie nie znajdzie pan podobnych berylów. Ale ufam panu i zjawię się osobiście po
odbiór korony w poniedziałek rano.

Widząc, że mój klient się spieszy, bez słowa zawołałem kasjera i kazałem wypłacić

pięćdziesiąt tysięcy funtów. Ale gdy zostałem sam z bezcennym puzdrem przed sobą, nie
mogłem myśleć spokojnie o ogromnej odpowiedzialności, jaka na mnie spadła. Tak czy owak,
był to klejnot narodowy i gdyby mu się stało co złego, wynikłaby niesłychana awantura.
Żałowałem nawet, że się zgodziłem go przyjąć. Ale już się stało, zamknąłem więc puzdro w
mojej prywatnej kasie i wróciłem do pracy.

Wieczorem pomyślałem sobie, że byłoby nieostrożnie zostawić tak kosztowną rzecz w

biurze. Rozpruwano już kasy bankowe, czemu więc i mojej nie mogłoby się to zdarzyć. A
wówczas w jak tragicznym położeniu byłbym się znalazł! Postanowiłem więc, że przez te parę
dni będę woził puzdro ze sobą, by je mieć stale na oku. Zawołałem dorożkę i pojechałem do
Streatham, zabierając klejnot do domu. Odetchnąłem spokojnie dopiero, gdy wniosłem koronę
na górę i zamknąłem ją w biurku w mej ubieralni.

A teraz kilka słów o moim domu, panie Holmes, gdyż chcę, by się pan dobrze zorientował w

sytuacji. Mój stajenny i chłopiec do posług śpią poza domem i dlatego można ich nie brać pod
uwagę. W domu mam trzy służące, w których uczciwość nie wątpię: są już u mnie od lat. Co do
Lucy Parr, młodszej pokojówki, to ta jest u nas dopiero od kilku miesięcy. Miała jednak
wyborne rekomendacje i od początku sprawuje się doskonale. Jest bardzo ładna, toteż wielu
adoratorów włóczy się koło domu. Gdyby nie to, nie mielibyśmy jej nic do zarzucenia.
Uważamy ją za dobrą dziewczynę pod każdym względem.

Tyle o służbie. Moja rodzina jest tak mała, że opiszę ją bardzo prędko. Jestem wdowcem i

mam syna jedynaka. Sprawia mi on wielki kłopot, panie Holmes, ogromnie się na nim
zawiodłem. Niewątpliwie sam sobie jestem winien. Ludzie mówią, że go zepsułem. Pewnie tak
jest. Po śmierci mej ukochanej żony na niego przelałem całą miłość. Spełniałem wszystkie jego
zachcianki. Musiałem zawsze widzieć uśmiech na jego twarzy. Lepiej byłoby dla nas obu,
gdybym był surowszy, ale chciałem jak najlepiej.

Naturalnie życzyłem sobie, żeby objął po mnie interes. Ale on się do tego nie nadaje. Jest

uparty, samowolny, kapryśny i prawdę mówiąc nie mógłbym mu powierzyć większej sumy
pieniędzy. Już za młodu zapisał się do arystokratycznego klubu i dzięki swym czarującym
manierom przystał do złotej młodzieży, żyjącej na wielką skalę. Hazarduje się przy zielonym
stoliku, wyrzuca pieniądze na wyścigi i bezustannie molestuje mnie o nowe zaliczki na swoją
miesięczną pensję, by pospłacać honorowe długi. Parokrotnie starał się zerwać ze swym
niebezpiecznym towarzystwem, ale za każdym razem ulegał wpływowi swego przyjaciela sir
George’a Burnwella, który potrafił go od tego odwieść.

Mówiąc szczerze, nie dziwię się, że taki człowiek jak George Burnwell ma wpływ na mego

syna. Mój syn często zapraszał go do nas i nawet ja ledwie nie uległem jego czarowi. Starszy od
Artura, światowiec w każdym calu, wszędzie był, wszystko widział. Jest wspaniałym
rozmówcą i bardzo przystojnym mężczyzną. Ale na trzeźwo, z dala od jego uroku, sądząc z
cynicznych wypowiedzi i niedobrych błysków jego oczu, wiem, że trzeba się go strzec. Tak
myślę nie tylko ja, ale i moja mała Mary, która w tych sprawach ma prawdziwie kobiecy,
nieomylny instynkt.

Teraz już tylko o niej pozostało parę słów do powiedzenia. Mary to moja bratanica. Gdy pięć

lat temu mój brat umarł i osierocił ją całkowicie, adoptowałem ją i od początku traktuję jak
córkę. To prawdziwe słoneczko w moim domu… słodka, kochająca, ładna, doskonała
gospodyni, a zarazem kobieco łagodna, spokojna i czarująca. Jest moją prawą ręką. Nie wiem,
co bym bez niej począł. W jednym tylko zawsze mi się sprzeciwiała. Dwa razy mój syn
oświadczał się jej, bo kocha ją bardzo, i za każdym razem mu odmówiła. Myślę, że tylko ona
mogłaby sprowadzić go ze złej drogi i że to małżeństwo by go ocaliło. Ale, niestety, już jest za

późno… już za późno! Teraz, panie Holmes, gdy poznał pan moich domowników, wrócę do tej
nieszczęsnej historii.

Po obiedzie, przy wieczornej kawie, opowiedziałem Arturowi i Mary o dziwnej wizycie i

cennym klejnocie, który znajduje się pod naszym dachem. Zataiłem tylko nazwisko mego
klienta. Jestem pewien, że Lucy Parr, która podawała nam kawę, już wyszła z pokoju, ale nie
mogę ręczyć, czy drzwi nie były otwarte. Mary i Artur bardzo się zainteresowali całą historią i
prosili, żeby im pokazać koronę, ale wolałem jej nie ruszać.

— Gdzieś ją schował? — zapytał Artur.
— W biurku.
— Miejmy nadzieję, że dziś w nocy nie obrabują domu — powiedział.
— Zamknąłem ją.
— To biurko można otworzyć każdym kluczem. Kiedy byłem mały, otwierałem je kluczem

od kredensu.

Zawsze coś gadał, byle gadać, nie przywiązywałem więc wagi do jego słów. Tego wieczoru

odprowadził mnie do pokoju z bardzo poważną miną.

— Słuchaj, tatusiu — powiedział patrząc w podłogę — czy mógłbyś mi dać dwieście

funtów?

— Nie — uciąłem ostro. — Dałem ci już za dużo.
— Byłeś bardzo uprzejmy — odparł — ale muszę mieć pieniądze, bo inaczej nie będę się

mógł pokazać w klubie.

— To ci tylko wyjdzie na dobre! — zawołałem.
— Tak. Ale pewnie nie chciałbyś, by się to stało kosztem mego honoru. Nie mógłbym tego

znieść. Muszę jakoś zdobyć te pieniądze. Jeśli mi ich nie dasz, chwycę się jakichś innych
środków.

Rozgniewałem się, bo była to już trzecia taka prośba w tym miesiącu.
— Ode mnie nie dostaniesz ani grosza — zawołałem, a on skinął głową i wyszedł bez słowa.
Po jego wyjściu otworzyłem biurko, przekonałem się, że korony nikt nie ruszył, i znów je

zamknąłem. Potem obszedłem dom, by sprawdzić, czy pozamykano drzwi i okna. Zawsze
robiła to Mary, ale tym razem wolałem przekonać się sam. Kiedy schodziłem po schodach,
zobaczyłem Mary przy bocznym oknie w hallu. Właśnie je zamykała.

— Tatusiu — powiedziała z lekka zmieszana — czyś zwolnił Lucy na dzisiejszy wieczór?
— Co znowu!
— Właśnie wróciła kuchennymi drzwiami. Musiała się z kimś widzieć przy furtce. Trzeba z

tym skończyć, bo to niebezpieczne.

— Pomów z nią jutro albo jeżeli wolisz, ja z nią pomówię. Czy wszystko pozamykane?
— Tak, tatusiu.
— No to dobranoc. — Pocałowałem ją, poszedłem do sypialni i niebawem usnąłem.
Staram się opowiadać jak najdokładniej, panie Holmes. Jeśli coś jest niejasne, proszę niech

mnie pan zapyta.

— Wszystko jest zupełnie jasne.
— Teraz przechodzę do wypadków, które wymagają ścisłości i dokładności w każdym

szczególe.

Sypiam lekko, ale tej nocy, pod wpływem niepokoju o koronę, spałem jeszcze lżej. Koło

drugiej obudził mnie jakiś szmer. Ucichł, zanim się zupełnie ocknąłem, ale wydało mi się, że
gdzieś ktoś ostrożnie zamykał okno. Nadstawiłem uszu. Nagle, ku memu przerażeniu wyraźnie
usłyszałem ciche stąpanie w ubieralni. Drżąc z przerażenia wyskoczyłem z łóżka i wyjrzałem
zza drzwi.

— Artur! — krzyknąłem przeraźliwie. — Nicponiu! Złodzieju! Jak śmiesz ruszać koronę?!
. Gazowa lampa paliła się skręcona do połowy, tak jak ją zostawiłem. Mój nieszczęsny

chłopiec w spodniach i koszuli stał przy niej i coś majstrował koło korony: wykręcał ją czy

zginał z całej siły. Usłyszawszy mnie upuścił ją i odwrócił się śmiertelnie blady. Porwałem
koronę i przyjrzałem się jej: brakowało jednego złotego rogu z trzema berylami.

— Łotrze! — krzyknąłem nieprzytomny z wściekłości. — Zniszczyłeś ją! Zhańbiłeś mnie

na zawsze! Gdzieś podział skradzione klejnoty?

— Skradzione?! — wykrzyknął.
— Tak, skradzione, złodzieju! — ryczałem trzęsąc nim.
— Nic nie brakuje, nic nie może brakować — powiedział.
— Brakuje trzech kamieni. I ty wiesz, gdzie są. Nie tylko kradniesz, ale i kłamiesz? Może

nie widziałem, jak chciałeś jeszcze coś ułamać!

— Dość tych obelg — powiedział. — Dłużej tego nie zniosę. Skoro wolisz mi wymyślać,

nie powiem ani słowa. Rano wyniosę się z domu i sam sobie dam radę.

— Wyniesiesz się, ale w kajdankach! — krzyczałem obłąkany z wściekłości i bólu. —

Dowiem się, muszę dojść prawdy!

— Ode mnie nie dowiesz się niczego — powiedział z tak zawziętym uporem, jakiego się po

nim nie spodziewałem. — Jeżeli wolisz wezwać policję, niech pokaże, co umie.

Tymczasem cały dom był już na nogach, obudzony moim nieprzytomnym krzykiem. Mary

pierwsza wpadła do pokoju. Ujrzawszy twarz Artura i koronę domyśliła się wszystkiego.
Krzyknęła i upadła zemdlona. Posłałem po policję i bez namysłu powierzyłem jej całą sprawę.
Kiedy inspektor i konstable wchodzili do domu, Artur z ponurą miną i skrzyżowanymi na piersi
rękoma zapytał mnie, czy naprawdę oskarżam go o kradzież. Powiedziałem mu, że sprawa
nabrała publicznego charakteru, gdyż korona jest majątkiem narodowym. Zdecydowałem, że tu
musi wkroczyć prawo.

— Przynajmniej nie pozwól aresztować mnie od razu. Dla nas obu będzie lepiej, jeśli na pięć

minut wyjdę z domu.

— Żeby uciec albo ukryć zrabowane klejnoty? — powiedziałem i widząc całą grozę

sytuacji, błagałem go, by pamiętał nie tylko o moim honorze, ale i honorze osoby znacznie
wyżej postawionej. Mówiłem, że swoim uporem spowoduje skandal, który wywoła ogólne
oburzenie i wstrząśnie opinią publiczną. Można tego będzie uniknąć, jeśli się przyzna, gdzie
podział brakujące kamienie.

— Chyba zdajesz sobie sprawę — ciągnąłem — że przyłapano cię na gorącym uczynku i

przyznanie do winy już ci nie zaszkodzi. Jeżeli postarasz się naprawić swój czyn i powiesz,
gdzie są kamienie, przebaczę ci i zapomnę o wszystkim.

— Przebacz tym, którzy tego potrzebują — powiedział i odwrócił się ode mnie z ironicznym

uśmiechem.

Zdałem sobie sprawę, że się zaciął i że nie przełamię jego uporu. Nie było innej rady:

wezwałem inspektora i kazałem aresztować Artura. Zaraz go zrewidowano, przeszukano jego
pokój i cały dom, wszystkie miejsca, gdzie mógł ukryć klejnoty. Nic jednak nie znaleziono, a
nieszczęsny chłopiec, mimo perswazji i gróźb, milczał jak zaklęty. Rano zabrano go do
więzienia, a ja, załatwiwszy formalności policyjne, co tchu przybiegłem tutaj i błagam, żeby
pan zrobił, co pan może, by odnaleźć kosztowności. Policja otwarcie mówi, że jest bezsilna. Ja
pokryję wszystkie koszty. Już wyznaczyłem nagrodę tysiąca funtów. Boże, Boże, co robić!
Jednej nocy straciłem honor, bezcenny klejnot i syna. Och, co robić!

Obiema rękami schwycił się za głowę i począł się chwiać całym ciałem w lewo i w prawo,

jak dziecko w nieutulonym bólu.

Sherłock Holmes rozmyślał parę minut ze zmarszczonym czołem i wzrokiem utkwionym w

ogniu.

— Czy dużo osób przyjmuje pan w domu? — zapytał.
— Nikogo, prócz mego wspólnika z rodziną i czasem przyjaciół Artura. Ostatnio często

odwiedzał nas sir George Burnwell. I nikt poza tym.

— A państwo dużo bywacie?

— Artur tak. Mary i ja siadujemy w domu. Nie jesteśmy towarzyscy.
— To niezwykłe u młodej dziewczyny.
— Ma spokojne usposobienie. I nie jest już taka młoda. Skończyła dwadzieścia cztery lata.
— Ta afera, jak pan mówił, bardzo nią wstrząsnęła.
— Okropnie. Więcej nawet niż mną.
— Oboje wierzycie w winę Artura?
— Jakże możemy nie wierzyć, kiedy na własne oczy widziałem go z koroną w ręku.
— Nie uważam tego za dowód. A czy reszta korony jest uszkodzona?
— Tak. Powyginana.
— Czy nie sądzi pan, że syn próbował ją wyprostować?
— Niech Bóg panu nagrodzi pańskie dobre serce! Chce pan jak najlepiej dla mnie i dla syna.

Ale szkoda trudu. Po co w ogóle wchodził do pokoju? A jeżeli nie zrobił nic złego, czemu
milczy?

— No tak. Lecz jeżeli jest winien, czemu nie wymyślił jakiegoś usprawiedliwienia? To

milczenie można sobie dwojako tłumaczyć. Dużo w tym jest niejasności. Cóż policja mówi o
tym szmerze, który pana zbudził?

— Przypuszcza, że to Artur zamknął drzwi swej sypialni.
— Zadziwiające! Przestępca, który tak trzaska drzwiami, że budzi śpiących! No, a co mówią

o zniknięciu kosztowności?

— Ciągle opukują podłogę i przeszukują meble.
— Szukali też poza domem?
— Tak. Bardzo energicznie. Przetrząsnęli cały ogród.
— A więc, drogi panie — ciągnął Holmes — czy nie przyszło panu do głowy, że sprawa

sięga znacznie głębiej, niż przypuszcza pan i policja? Pan uważa, że to wypadek prosty, ale dla
mnie to rzecz niezwykle zawiła. Rozważmy pańską hipotezę. Sądzi pan, że syn wstał z łóżka i
narażając się na wielkie ryzyko wszedł do pańskiego pokoju, otworzył biurko, wyjął koronę,
gołymi rękami wyłamał mały kawałek, udał się dokądś, gdzie ukrył trzy kamienie tak
przezornie, że nikt ich nie może znaleźć, i mimo niebezpieczeństwa wrócił do pańskiego
pokoju, aby znów majstrować przy koronie. Pytam pana, gdzie tu sens?

— Więc jak to sobie wytłumaczyć?! — krzyknął bankier machnąwszy ręką z rozpaczą. —

Jeśli nic złego nie zrobił, to czemu się nie wytłumaczył?

— Naszym zadaniem będzie to wykryć — odparł Holmes. — Jeśli pan pozwoli, panie

Holder, pojedziemy teraz razem do Streatham i poświęcimy godzinkę na dokładniejsze
zbadanie szczegółów.

Holmes nalegał, bym się udał z nimi, co zresztą chętnie zrobiłem, bo zaciekawiła mnie i

głęboko poruszyła ta dziwna historia. Przyznaję, że wina młodego Holdera wydawała mi się tak
oczywista, jak jego biednemu ojcu. Ale jednocześnie, przy moim bezgranicznym zaufaniu do
zdrowego rozsądku Holmesa, nie uważałem sprawy za straconą, dopóki on sam nie wierzył w
winę Artura. Holmes milczał prawie całą drogę. Siedział z głową opuszczoną na piersi, z
kapeluszem nasuniętym na oczy, zatopiony w myślach. Nasz klient dojrzawszy promyk nadziei
nabrał jakoś ducha i nawet rozgadał się ze mną o swoich interesach. Krótka podróż koleją i
jeszcze krótszy spacer przywiodły nas do Fairbank, skromnej rezydencji znanego bankiera.

Był to duży, kwadratowy dom z białego kamienia, nieco odsunięty od drogi. Wejście do

niego zamykały dwie żelazne bramy, do których wiodły dwie kręte aleje; pomiędzy nimi
rozciągał się pokryty śniegiem trawnik. Po prawej stronie widać było małą, drewnianą furtkę, a
za nią wąską ścieżkę między dwoma równymi rzędami żywopłotu, prowadzącą od drogi do
kuchennych drzwi. Było to wejście dla dostawców. Po lewej stronie, już za posiadłością, biegła
droga do stajni. Było to przejście publiczne, mało jednak uczęszczane. Holmes zostawił nas
przed drzwiami domu, a sam wolno go obszedł, przespacerował się wzdłuż fasady, przeszedł
ścieżką dla dostawców i przez ogród za domem wyszedł na drogę ku stajniom. Nie było go tak

długo, że weszliśmy z Holderem do jadalni i przy kominku czekaliśmy na jego powrót.
Siedzieliśmy w milczeniu, gdy nagle drzwi się otworzyły i weszła młoda kobieta. Była wzrostu
nieco powyżej średniego, szczupła, miała ciemne oczy i włosy, które przy niezwykłej bladości
jej twarzy, wydawały się prawie czarne. Chyba nigdy jeszcze nie widziałem kobiety aż tak
śmiertelnie bladej. Nawet usta miała blade. A oczy — zaczerwienione od łez.

Gdy bezszelestnie wsunęła się do pokoju, uderzył mnie wyraz ogromnego smutku na jej

twarzy i pomyślałem, że jest bardziej zmartwiona i przejęta, niż bankier był rano. Zdziwiło
mnie to, bo sprawiała wrażenie kobiety o silnym charakterze, która umie panować nad sobą.
Nie zwracając na mnie uwagi podeszła do stryja i łagodnym, kobiecym ruchem pogładziła go
po głowie.

— Kazałeś zwolnić Artura, tatusiu? — zapytała.
— Nie, córeczko. Musimy doprowadzić sprawę do końca.
— Ale ja wiem, że on jest niewinny. Zaufaj kobiecemu instynktowi. Nie zrobił nic złego. Ja

wiem. Będziesz żałował swej surowości.

— Jeśli jest niewinny, to czemu milczy?
— Czy ja wiem? Może dotknęło go twoje podejrzenie.
— Czy mogę go nie podejrzewać? Widziałem go z koroną w ręku.
— Och, oglądał ją tylko. Po to ją wziął. Daję ci słowo, że jest niewinny. Zatuszuj całą

sprawę i już. Strach pomyśleć, że nasz drogi Artur siedzi w więzieniu.

— Dopóki kamienie się nie znajdą, nie zaniecham jej… za nic na świecie! Z przywiązania

do Artura zapominasz, czym mnie to wszystko grozi. Nie tylko nie myślę o umorzeniu sprawy,
ale nawet przywiozłem jednego pana z Londynu, by się nią zajął jak najgoręcej.

— Czy tego pana? — zapytała spoglądając na mnie.
— Nie. Jego przyjaciela. Chciał zostać sam. Jest teraz na drodze koło stajni.
— Koło stajni? — uniosła czarne brwi. — Czegóż tam szuka? A, oto chyba i on. Mam

nadzieję — zwróciła się do Holmesa — że uda się panu dowieść tego, czego sama jestem
pewna: niewinności kuzyna Artura.

— Podzielam pani zdanie i również wierzę, że tego dowiedziemy — odparł Holmes

wracając do wycieraczki, by otrząsnąć śnieg z butów. — Zdaje się, że mam zaszczyt mówić z
panną Mary Holder. Czy wolno mi pani zadać kilka pytań?

— Proszę, jeśli to może się przyczynić do wyjaśnienia tej okropnej zagadki.
— Nic pani nie słyszała ubiegłej nocy?
— Nic. Dopiero podniesiony głos mego stryja. I wtedy przybiegłam.
— Pani zamykała wieczorem drzwi i okna. Czy zamknęła pani wszystkie okna?
— Tak.
— I czy rano wszystkie były zamknięte?
— Tak.
— Jedna ze służących ma jakiegoś ukochanego. Zdaje się, że pani powiedziała wczoraj

wieczorem stryjowi, iż wyszła na schadzkę z nim.

— Tak. To była ta sama służąca, która podawała do stołu i która mogła słyszeć, co stryj

mówił o koronie.

— Rozumiem. Pani przypuszcza, że wyszła, by się podzielić usłyszaną wiadomością z

ukochanym, i że oboje mogli uplanować rabunek.

— Na co te wszystkie domysły, kiedy panu mówiłem, że widziałem Artura z koroną w ręku!

— wykrzyknął zniecierpliwiony bankier.

— Chwileczkę, panie Holder. Powrócimy do tego. Więc co do służącej: zdaje się, że pani

widziała ją wracającą kuchennymi drzwiami?

— Tak. Kiedy sprawdzałam, czy drzwi są zaryglowane na noc, widziałam, jak się wśliznęła.

Widziałam też jej ukochanego w mroku.

— Pani go zna?

— O, tak. To nasz dostawca jarzyn. Nazywa się Francis Prosper.
— Stał na lewo od drzwi — rzekł Holmes. — W górze ścieżki, z dala od wejścia.
— Tak.
— Ma szczudło zamiast nogi.
W czarnych oczach dziewczyny zamigotała iskierka strachu.
— Pan jest chyba jasnowidzem — powiedziała. — Skąd pan to wie?
Uśmiechnęła się, ale uśmiech ten nie znalazł oddźwięku na rasowej, poważnej twarzy

Holmesa.

— Chętnie poszedłbym teraz na górę — powiedział. — Pewnie jeszcze raz będę musiał

obejść dom. Ale może najprzód obejrzę sobie okna na parterze.

Szybko przechodził od jednego okna do drugiego, a zatrzymał się tylko przy dużym,

wychodzącym na drogę do stajni. Otworzył je nawet i uważnie przez silnie powiększające szkło
zbadał parapet.

— Teraz możemy już pójść na górę — powiedział w końcu. Ubieralnia bankiera była mała i

skromnie umeblowana. Stało w niej wielkie biurko, na ścianie wisiało duże lustro, a podłogę
przykrywał szary dywan. Holmes przede wszystkim podszedł do biurka i bacznie przyjrzał się
zamkowi.

— Jakim kluczem go otworzono? — zapytał.
— Tym, o którym wspomniał mój syn… kluczem od kredensu z graciarni.
— Gdzie on jest?
— Leży na toaletce.
Sherlock Holmes wziął klucz i otworzył biurko.
— Zamek otwiera się bez szmeru — powiedział. — Nic dziwnego, że się pan nie zbudził.

Korona leży w tym puzdrze, prawda? Trzeba ją zobaczyć.

Otworzył puzdro, wyjął koronę i położył ją na stole. Było to wspaniałe dzieło jubilerskiej

sztuki i nigdy w życiu nie widziałem piękniejszych kamieni. Po jednej stronie korony widać
było szczerbaty brzeg. Tu wyłamano trzy cenne beryle.

— Panie Holder — powiedział Holmes — mamy tu taki sam róg jak ten, który zginął. Może

by pan spróbował go ułamać?

Bankier cofnął się przerażony.
— Ani mi się śni — powiedział.
— No, to ja spróbuję.
Holmes wytężył siły, ale nie udało mu się odłamać rogu.
— Trochę się poddaje — powiedział. — Ale choć jestem wyjątkowo silny w palcach,

musiałbym się bardzo nad nim namordować. Człowiek przeciętnie silny — nie podoła. Jak pan
myśli, co by się stało, gdybym ułamał róg? Trzasnęłoby jak wystrzał z pistoletu. Czy powie
pan, że mogłoby się to wydarzyć niedaleko pańskiego łóżka i pan by tego nie usłyszał?

— Nie wiem, co o tym myśleć. To jakaś zagadka.
— Może z czasem rzucimy na nią trochę światła. A co pani myśli? — zwrócił się do panny

Holder.

— Przyznaję, że tak samo nic nie rozumiem.
— Pański syn był boso, gdy go pan zobaczył?
— Był tylko w spodniach i koszuli.
— Dziękuję. Szczęście nam dopisało w tych badaniach i mocno byśmy zgrzeszyli,

gdybyśmy nie rozwiązali tej zagadki. Jeśli pan pozwoli, będę dalej szukał poza domem.

Wyszedł sam, gdyż twierdził, że nasze ślady pomieszają się z innymi i utrudnią mu zadanie.

Nie było go przeszło godzinę. Gdy wrócił, buty miał zaśnieżone, a twarz jak zawsze
nieprzeniknioną.

— Zdaje się, że widziałem tu wszystko, co było godne widzenia — powiedział — i najlepiej

zrobię wracając do siebie.

— Ale klejnoty, panie Holmes, co się z nimi stało?
— Tego nie wiem.
Bankier załamał ręce.
— Przepadły! — krzyknął. — A mój syn… czy pan robi jakieś nadzieje?
— Nie zmieniłem zdania.
— Więc, na miłość boską, co za dramat rozegrał się tu ubiegłej nocy?
— Niech pan wpadnie do mnie na Baker Street jutro między dziewiątą i dziesiątą rano, a

postaram się to panu wyjaśnić. Czy pozwala mi pan działać według mego uznania i czy daje mi
pan wolną rękę w wydatkach dla odzyskania kamieni?

— Poświęcę na to całą fortunę.
— Doskonale. Tymczasem będę dalej pracował. Do widzenia. Być może zjawię się tu

jeszcze przed wieczorem.

Zrozumiałem, że mój przyjaciel już sobie wyrobił własne zdanie, choć nie miałem

najmniejszego pojęcia, do jakich wniosków doszedł. W powrotnej drodze próbowałem go
wybadać, ale zawsze tak umiejętnie zmieniał temat, że wreszcie dałem spokój. W domu
byliśmy przed trzecią. Holmes pośpieszył do siebie i w parę minut zszedł na dół w przebraniu
obdartusa. W wyświeconym, wytartym płaszczu z podniesionym kołnierzem, w czerwonym
krawacie i przydeptanych butach był typowym okazem ludzi tego pokroju.

— Chyba ujdzie — powiedział przeglądając się w lustrze nad kominkiem. — Chciałbym,

abyś poszedł ze mną, ale to nie będzie dobrze. Może wpadłem na trop, a może gonię za
błędnym ognikiem. To się szybko wyjaśni. Wrócę za parę godzin.

Odkrajał płatek wołowiny ze stojącego na kredensie półmiska, włożył między dwa kawałki

chleba i wsunąwszy ten prosty posiłek do kieszeni wyruszył na swą wyprawę.

Właśnie kończyłem pić herbatę, gdy wrócił. Wszedł w doskonałym humorze, wymachując

starym sztybletem

*

. Cisnął go w kąt i nalał sobie herbaty.

— Wpadłem tylko po drodze i zaraz idę — powiedział.
— Dokąd znowu?
— Na drugi koniec West Endu. Mogę wrócić późno. Nie czekaj na mnie.
— Jak ci idzie?
— Nieźle. Nie mogę narzekać. Od naszego rozstania byłem już w Streatham, ale nie

wchodziłem do domu. Fascynująca sprawa i za nic w świecie nie chciałbym popełnić błędu.
Ale siedzę tu i gadam, gdy powinienem zrzucić te kompromitujące łachy i wrócić do własnej,
szanownej skóry.

Z jego zachowania wywnioskowałem, że ma większe powody do zadowolenia, niż to

okazuje. Oczy mu błyszczały, a na policzkach miał nawet jakby rumieńce. Pobiegł na górę, a w
parę minut potem usłyszałem, jak zatrzasnął drzwi wejściowe. Zrozumiałem, że znów jest na
swym ukochanym tropie.

Czekałem na Holmesa aż do północy, ale że przepadł jak kamień w wodę, poszedłem do

siebie. Zdarzało się, że gdy go zajęła jakaś ciekawa sprawa, nie pokazywał się w domu całymi
dniami i nocami. Nie lękałem się więc o niego. Nie wiem, o której wrócił, ale gdy rano
zszedłem na śniadanie, zastałem go jak gdyby nigdy nic, świeżego i wypoczętego, z filiżanką
kawy w jednej ręce i gazetą w drugiej.

— Przepraszam cię, że nie czekałem ze śniadaniem — powiedział — ale jak sobie

przypominasz, mój klient ma przyjść dość wcześnie.

— Już po dziewiątej — odparłem — i wcale się nie zdziwię, jeżeli to on idzie, bo słyszę

dzwonek.

Istotnie, był to nasz znajomy bankier. Zaskoczyła mnie zmiana w jego wyglądzie. Mięsiste z

natury policzki zapadły w głąb, włosy jakby nieco zbielały. Wszedł zmęczony i apatyczny, co

*

Sztyblety — kamasze męskie z nie rozciętymi cholewkami i wszytymi po bokach kawałkami elastycznej

gumy.

sprawiało jeszcze większe wrażenie niż wczorajsza nerwowość, i opadł na fotel, który mu
podsunąłem.

Nie wiem, czym sobie zasłużyłem na taką ciężką karę — powiedział. — Jeszcze dwa dni

temu byłem człowiekiem szczęśliwym, u szczytu powodzenia, nie znającym trosk. Teraz czeka
mnie samotna, niesławna starość. Jedno nieszczęście spada po drugim. Moja bratanica uciekła.

— Uciekła?
— Tak. Łóżko jej było nie ruszone, pokój pusty, a w hallu na stole leżała kartka. Wczoraj

wieczorem powiedziałem jej — nie ze złością, lecz z żalem — że gdyby wyszła za Artura,
nigdy by się to nie było stało. Pewnie zrobiłem głupstwo. Do tej uwagi nawiązuje ona w swym
liście: „Najdroższy stryjku, zdaję sobie sprawę, że to ja ściągnęłam na ciebie to straszne
nieszczęście i że gdybym postąpiła inaczej, nigdy by cię ono nie spotkało. Z tą świadomością
nie mogę żyć pod twoim dachem i dlatego muszę odjechać na zawsze. Nie trap się o mnie, bo
mój los jest zabezpieczony. A przede wszystkim nie szukaj mnie, bo to się na nic nie przyda, a
mnie tylko wyrządzi krzywdę. Zawsze jednako cię kochająca Mary”. Co chciała przez to
powiedzieć, panie Holmes? Czy pan przypuszcza, że popełniła samobójstwo?

— Nie, nie przypuszczam. Ale to chyba najlepsze, co pana mogło spotkać, panie Holder, i

myślę, że pańskie kłopoty już się kończą.

— Ha? Tak pan myśli? Pan coś słyszał? Może się pan już czegoś dowiedział? Gdzie są

klejnoty?

— Czy uważa pan, że tysiąc funtów za każdy to cena zbyt wygórowana?
— Zapłaciłbym po dziesięć tysięcy.
— To niepotrzebne. Trzy tysiące wystarczy. No i jeszcze małe wynagrodzenie. Ma pan

książeczkę czekową przy sobie? Proszę pióro. Niech pan wypisze czek od razu na cztery
tysiące.

Oszołomiony bankier wypisał żądany czek. Holmes podszedł do biurka, wyjął mały, złoty

trójkąt z trzema berylami i rzucił go na stół.

Bankier pochwycił klejnoty z radosnym okrzykiem.
— Odnalazł je pan! — dyszał ciężko. — Jestem uratowany! Uratowany! — Przyciskając

odzyskane kamienie do piersi cieszył się równie obłędnie, jak przedtem martwił.

— Ma pan jeszcze jeden dług do uiszczenia — zauważył Holmes surowo.
— Dług? — bankier chwycił za pióro. — Niech pan wymieni sumę, zapłacę każdą.
— Nie chodzi o mnie. Winien pan w pokorze przeprosić szlachetnego młodzieńca,

pańskiego syna. W tej sprawie zachował się on tak, jakbym sobie życzył, by się mój syn
zachował, gdybym go miał.

— A więc to nie Artur ukradł klejnoty?
— Powiedziałem panu wczoraj i dziś powtarzam, że nie.
— Jest pan tego pewien? Jedźmy więc do niego, by mu powiedzieć, że prawda wyszła na

jaw.

— Już wie. Po wyjaśnieniu tajemnicy poszedłem do niego i wiedząc, że sam nic nie zdradzi,

pierwszy opowiedziałem mu wszystko, jak było. On mi to tylko potwierdził. Wyświetlił też
parę szczegółów, które nie były dla mnie dość jasne. Ale ta pańska wiadomość z dzisiejszego
ranka może mu rozwiązać język.

— Na Boga, niechże mi pan wyjaśni tę niezwykłą tajemnicę!
— Chętnie. I nawet wyjaśnię panu, jak stopniowo dochodziłem prawdy. Tylko najpierw

muszę panu coś oznajmić. Mnie przykro będzie o tym mówić, a panu — słuchać: sir Burnwell i
pańska bratanica porozumieli się potajemnie i razem uciekli.

— Moja Mary! Niemożliwie!
— Niestety, zupełnie możliwe, a nawet pewne. Ani pan, ani pański syn nie wiedzieliście,

kogo przyjmujecie pod swym dachem. To jeden z najniebezpieczniejszych ludzi w Anglii.
Zbankrutowany szuler, nicpoń, zdolny do wszystkiego. Człowiek bez serca i sumienia. Pańska

bratanica nie zna ludzi tego typu. Kiedy jej szeptał przysięgi do ucha, jak przedtem wielu innym
kobietom, pochlebiała sobie, że wzbudziła w nim prawdziwą miłość. Ale łajdak dobrze
wiedział, co robi, i wreszcie stała się jego narzędziem. Widywali się co wieczora.

— Nie uwierzę, nie mogę uwierzyć! — krzyknął śmiertelnie blady bankier.
— A więc powiem panu, co zaszło w pańskim domu owej nocy. Gdy pańska bratanica

przekonała się, że pan poszedł do siebie, cicho prześliznęła się na dół i rozmawiała ze swym
ukochanym przez okno wychodzące na stajnie. Burnwell musiał stać tam bardzo długo, bo
ślady jego nóg głęboko odcisnęły się w śniegu. Pańska bratanica powiedziała mu o koronie.
Żądza złota podsycona tą wiadomością wzięła górę nad resztkami sumienia i nikczemnik zdołał
namówić Mary do kradzieży. Nie wątpię, że bratanica kocha pana, ale pewnie należy do tych
kobiet, u których miłość do wybranego mężczyzny gasi wszelkie inne uczucia. Ledwie zdążyła
wysłuchać jego instrukcji, zobaczyła pana schodzącego na dół. Zatrzasnęła więc okno i
powiedziała o schadzce służącej z jej amantem kuternogą, co zresztą było prawdą.

Pański syn, Artur, po rozmowie z panem poszedł do łóżka. Spał źle, gnębiły go długi

klubowe. W środku nocy usłyszał, że ktoś cicho przesunął się koło jego drzwi. Wstał, wyjrzał i
zdziwił się, widząc kuzynkę przemykającą się korytarzem i znikającą w pańskiej ubieralni.
Zaintrygowany wciągnął na siebie spodnie i koszulę i czekał po ciemku, co wyniknie z tej
dziwnej historii. Niebawem Mary wymknęła się z pokoju i wtedy, w świetle korytarzowej
lampy, ujrzał, że niesie bezcenną koronę. Mary zeszła ze schodów, a on, drżąc z przerażenia,
ukrył się za kotarą przy pańskich drzwiach, skąd widział, co się dzieje na dole, w hallu.
Zobaczył, jak Mary cichaczem uchyliła okno, podała koronę komuś stojącemu w mroku,
zamknęła je i pośpieszyła do swego pokoju, minąwszy Artura ukrytego za kotarą.

Aż dotąd nie mógł nic zrobić nie narażając ukochanej kobiety. Ale gdy znikła u siebie,

uprzytomnił sobie, że okropne nieszczęście gotowe spaść na pana i że trzeba temu zapobiec.
Tak jak stał, boso zbiegł na dół, otworzył okno, wyskoczył na śnieg i pobiegł drogą za jakimś
cieniem widocznym w świetle księżyca. Sir George Burnwell próbował uciec, lecz Artur go
dogonił i wywiązała się bójka. Każdy ciągnął koronę do siebie, Artur uderzył wreszcie
Burnwella i przeciął mu brew. W zamieszaniu coś nagle chrupnęło, a pański syn — widząc, iż
trzyma koronę w ręku, pobiegł do domu, zamknął za sobą okno, wszedł do pańskiego pokoju i
dopiero wtedy zobaczył, że podczas walki korona się zgięła. Próbował ją wyprostować, gdy
pan się zjawił.

— Czy to możliwe? — zachłystując się ze zdziwienia pytał bankier.
— Swymi obelgami rozgniewał go pan. Wiedział bowiem, że zasłużył sobie na jak

największą wdzięczność. Nie mógł wyjawić panu prawdy nie narażając tej, która, szczerze
mówiąc, nie zasługiwała na jego względy. Postąpił jednak po rycersku i nie zdradził jej
tajemnicy.

— Ach, to dlatego Mary krzyknęła i zemdlała, gdy ujrzała koronę! — zawołał Holder. —

Och, mój Boże, jakże byłem ślepy! A prosił, żebym mu na pięć minut pozwolił wyjść! Biedny
chłopiec, na miejscu bitki chciał poszukać brakujących kamieni. Jakże okrutnie go
skrzywdziłem!

— Po przybyciu do pańskiej rezydencji — ciągnął Holmes — natychmiast bardzo uważnie

obszedłem dom szukając śladów, które by mi coś powiedziały. Od ubiegłej nocy śnieg nie
padał, a silny mróz zakonserwował ślady. Przeszedłem kuchenną ścieżką, ale tam wszystko
było już zadeptane i zatarte. Tuż za ścieżką, z dala od wejścia do kuchni, zobaczyłem ślady
kobiety i mężczyzny. Małe, okrągłe wgłębienie po jednej stronie wskazywało, że ów
mężczyzna miał szczudło zamiast nogi. Mogę nawet powiedzieć, że ktoś ich spłoszył, bo
kobieta szybko uciekła do kuchni, co widać po silnym wgłębieniu palców i słabym odcisku
pięty. Kuternoga natomiast czekał jeszcze chwilę i dopiero potem odszedł. Pomyślałem sobie,
że to mogła być ta służąca, o której pan mi mówił, i jej ukochany. Dalsze badania to
potwierdziły. Przeszedłem ogród wkoło, ale znalazłem tylko przygodne ślady, które

przypisałem policji. Lecz na drodze przed stajniami zobaczyłem wypisaną na śniegu bardzo
długą i zawiłą historię.

Były tam dwie linie śladów mężczyzny obutego i również dwie linie śladów — ku mej

radości — bosego. Z tego, co pan mówił, od razu wiedziałem, że należą do pańskiego syna.
Mężczyzna obuty szedł spokojnie w obie strony, gdy bosy biegł szybko. A że jego ślady niemal
szły po śladach butów, najwidoczniej gonił pierwszego. Poszedłem tymi śladami i przekonałem
się, że — wiodą pod okno w hallu, gdzie „buty” zdeptały śnieg czekając na coś. Wtedy
wróciłem na drugi koniec śladów, oddalony o jakieś sto jardów. Zobaczyłem miejsce, gdzie
człowiek obuty przystanął i obrócił się, gdzie śnieg był zdeptany i gdzie wreszcie spadło parę
kropli krwi, co przekonało mnie, że mam rację w mych podejrzeniach. „Obuty” pobiegł w dół
drogi, a małe pasemko krwi wskazywało, że to on ucierpiał. Dalej przy szosie ślady urywały
się, bo tam śnieg już był odmieciony i nie było czego szukać.

W domu, jak pan zapewne pamięta, zbadałem przez powiększające szkło parapet i ramę

okienną w hallu. Od razu spostrzegłem, że ktoś tamtędy się wydostał. Dojrzałem też zarys
wilgotnej stopy odciśniętej przy wchodzeniu. Wtedy już mogłem odtworzyć sobie przebieg
tego, co zaszło. Ktoś czekał na dworze, ktoś inny podał mu klejnot. Pański syn podpatrzył
złodzieja, rzucił się w pogoń, walczył z nim. Jeden chciał wyrwać koronę drugiemu i tak
mocując się, połączonymi siłami odłamali róg, czemu żaden w pojedynkę nie dałby rady. Syn
pański wrócił ze zdobyczą, ale jej cząstka została w rękach złoczyńcy. To już wiedziałem. Lecz
pozostawała jeszcze kwestia, kto jest tym złoczyńcą i kto mu podał koronę.

Zawsze trzymam się mojej starej maksymy: wyłączyć wszystko niemożliwe, a to, co

zostanie, choćby nawet nieprawdopodobne, musi być prawdziwe. Wiedziałem, że to nie pan
wyniósł koronę, a więc pozostawały służące i pańska bratanica. Jeśli to jednak były służące, to
czemu pański syn wziął winę na siebie? Nie miał do tego żadnego powodu. Kochał jednak
swoją kuzynkę i to doskonale tłumaczyło jego milczenie. Nie chciał zdradzić jej tajemnicy, tym
bardziej tak kompromitującej. A kiedy przypomniałem sobie, że widział pan bratanicę przy tym
oknie i że zemdlała na widok korony, moje przypuszczenie zamieniło się w pewność.

Lecz któż był jej wspólnikiem? Oczywiście — kochanek. Bo kogóż mogła kochać więcej od

pana i dla kogo mogłaby zapomnieć o powinnej panu wdzięczności? Państwo prawie nigdzie
nie bywacie, a grono waszych przyjaciół jest małe. Jednakże między nimi jest sir George
Burnwell. Słyszałem już, że jest on bawidamkiem i lowelasem. A więc to on musiał być tym
obutym mężczyzną, który posiada brakujące kamienie. I choć wiedział, że Artur zna jego
tajemnicę, mógł się czuć bezpieczny. Chłopiec musiał trzymać język za zębami, by nie
kompromitować rodziny.

Zdrowy rozum powie panu, co potem przedsięwziąłem. W ubraniu włóczęgi — obdartusa

wszedłem do domu Burnwella, zawarłem znajomość ze służącym i dowiedziałem się, że jego
pan skaleczył się w głowę ubiegłej nocy. Za sześć szylingów zdobyłem ostateczny dowód
kupując parę jego zniszczonych trzewików. Z nimi pojechałem do Streatham i przekonałem się,
że doskonale pasują do śladów.

— Widziałem wczoraj jakiegoś obdartusa przed stajnią — powiedział Holder.
— Właśnie. To byłem ja. Widząc, że mam już przestępcę w ręku, wróciłem do domu i

przebrałem się. Czekało mnie delikatne zadanie. Chcąc uniknąć skandalu, musiałem
zrezygnować z pomocy prawa. Chytry szubrawiec wiedział, że mamy związane ręce. Byłem u
niego. Początkowo oczywiście zaparł się w żywe oczy. Ale gdy mu wszystko dokładnie
wyłożyłem, spróbował pogróżek i sięgnął po laskę z ołowianą gałką. Wiedziałem jednak, z kim
mam do czynienia, i uprzedziłem go przykładając mu pistolet do głowy. Wtedy nabrał rozumu.
Powiedziałem, że zapłacimy mu za kamienie po tysiąc funtów za każdy. To dopiero wywołało
w nim pierwszy odruch żalu: „O, do licha — jęknął — a ja je spuściłem ryczałtem za sześćset
funtów!” Wydostałem w końcu od niego adres nabywcy, obiecując, że nie rozpoczniemy
śledztwa. Udałem się do pasera i po długich targach odkupiłem beryle po tysiąc funtów za

sztukę. Potem wpadłem do pańskiego syna, powiedziałem mu, że sprawa się wyjaśniła, i koło
drugiej w nocy byłem już w łóżku, przyzna pan — po naprawdę pracowitym dniu.

— Dniu, który uchronił Anglię od głośnego skandalu — powiedział bankier wstając. —

Trudno mi znaleźć słowa podzięki, ale przekona się pan, że potrafię być wdzięczny.
Przewyższył pan wszystko, co o panu mówią. Teraz pobiegnę do mego kochanego syna i
przeproszę go za wyrządzoną mu krzywdę. Szczerze martwię się tym, co mi pan powiedział o
mej biednej Mary. Czy pan wie, gdzie ona się teraz znajduje?

— Można chyba śmiało powiedzieć, że tam gdzie i sir George Burnwell — odparł Holmes.

— I pewne też jest, że niebawem spotka ją kara o wiele cięższa, niż zasłużyła.

Przełożył Tadeusz Evert

P

RZYGODA W

C

OPPER

B

EECHES

— Człowiek, który kocha sztukę dla sztuki — zauważył Sherlock Holmes, odkładając na

bok stronę z ogłoszeniami w „Daily Telegraph” — przeważnie najwięcej radości czerpie z
najmniej znaczących i najskromniejszych jej przejawów. Z przyjemnością obserwuję,
Watsonie, że i ty uznałeś to za słuszne i w krótkich opisach naszych przygód, które byłeś
łaskaw odtworzyć i — czuję się w obowiązku dodać — nieco upiększyć, uwydatniłeś nie te
liczne causes celebres ani sensacyjne procesy sądowe, w jakich występowałem, lecz raczej
przypadki nie posiadające same w sobie wielkiego znaczenia, ale dające pole do wykazania
umiejętności dedukcji i logicznej syntezy, którą to dziedzinę uczyniłem swoją specjalnością.

— A mimo to — odrzekłem uśmiechając się — nie uważam, aby moje zapiski były wolne

od ładunku sensacji, która przeważyła wbrew mej woli.

— Być może, popełniłeś błąd — zauważył, chwytając szczypcami płonący żużel i odpalając

od niego długą fajkę z wiśniowego drzewa, która zazwyczaj zastępowała mu glinianą gdy
bywał bardziej skłonny do dysputy niż do medytacji. — Być może, popełniłeś błąd, usiłując
każdemu swemu sprawozdaniu dodać barw i życia, zamiast poprzestać na zaprotokołowaniu
ścisłego dedukowania ze skutków o przyczynach,

.które jest doprawdy jedynym godnym uwagi momentem w tej sprawie.
— Wydaje mi się, że pod tym względem oddałem ci całkowicie sprawiedliwość —

zauważyłem dość chłodno, gdyż mierził mnie ten egzotyzm, będący, jak niejednokrotnie
zaobserwowałem, poważnym czynnikiem w osobliwym charakterze mego przyjaciela.

— Nie, to nie jest samolubstwo ani zarozumiałość — rzekł Holmes, odpowiadając swoim

zwyczajem raczej na moje myśli niż na słowa. — Jeżeli żądam, aby całkowicie doceniano moją
sztukę, to dlatego, że jest ona rzeczą bezosobową, czymś, co działa poza mną. Zbrodnia jest
pospolita. Logika jest rzadka. Dlatego też powinieneś kłaść nacisk raczej, na przejawy logiki
niż na samą zbrodnię. A ty zdegradowałeś temat, z którego mógł powstać cykl wykładów, do
serii opowiastek.

Był chłodny poranek wczesnej wiosny, więc po śniadaniu usiedliśmy z obu stron wesołego

ognia w naszym starym pokoju przy Baker Street. Gęsta mgła kłębiła się nisko pomiędzy
rzędami ciemnobrunatnych domów, a znajdujące się naprzeciwko okna wyglądały z daleka jak
ciemne, bezkształtne plamy wynurzające się z ciężkich, żółtych zawojów. Zapalona lampa
gazowa jaśniała nad białym obrusem, a jej migotliwe światło odbijało się w porcelanie i metalu
sztućca, albowiem nakrycia nie były jeszcze sprzątnięte. Sherlock Holmes był przez całe rano
milczący, pochłonięty kolumnami ogłoszeń różnych dzienników, aż w końcu zrezygnował z
poszukiwań i ulegając niezbyt miłemu nastrojowi, zaczął mi robić wykład na temat moich
literackich niepowodzeń.

— Poza tym — zauważył po małej przerwie, podczas której siedział pykając ze swojej

długiej fajki i patrząc w ogień — nie wydaje mi się, aby cię można było oskarżać o sensację,
ponieważ z tych przypadków, którymi byłeś łaskaw się zainteresować, .znaczna część nie
traktowała o przestępstwie w znaczeniu prawnym. Owa błaha sprawa, w której starałem się
pomóc królowi Bohemii, niezwykła przygoda panny Mary Sutherland, problem związany z
człowiekiem o wykrzywionej wardze, przeżycie szlachetnie urodzonego oblubieńca, to
wszystko były sprawy nie podlegające sądownictwu. Obawiam się jednak, że gdybyś się
zupełnie wyzbył sensacji, znalazłbyś się na pograniczu trywialności.

— I tak by się w końcu stało — odpowiedziałem. — Ale metody, które opisuję, są nowe,

nieznane i interesujące.

— Phi, mój drogi, co mogą obchodzić szerokie masy mało spostrzegawczej publiczności,

która nie potrafi rozpoznać tkacza po zębie, a kompozytora po jego lewym kciuku, subtelne
odcienie analizy i dedukcji? Ale istotnie, o ile nawet stałeś się trywialny, nie mogę mieć do

ciebie o to pretensji, gdyż dni wielkich wydarzeń przeminęły. Człowiek, a przynajmniej
przestępca, stracił wszelką przedsiębiorczość

i oryginalność. Jeśli zaś chodzi o moją własną niewielką praktykę, wydaje , mi się, iż uległa

zwyrodnieniu, stając się agencją do odnajdywania, zgubionych ołówków automatycznych i
udzielania porad pensjonarkom.; Myślę, że doszedłem już do kresu mej kariery. Kartka, którą
otrzymałem dziś rano, świadczy najlepiej o moim poniżeniu. Przeczytaj ją! — Rzucił mi
zmięty list.

Był nadany z placu Montague ubiegłego wieczoru i zawierał, co następuje:

Szanowny panie!
Mam zamiar zwrócić się do pana po poradę, czy powinnam przyjąć zaoferowaną mi posadę

guwernantki, czy też nie. O ile nie sprawi to panu kłopotu, pozwolę sobie wpaść jutro o godzinie
10.30.

Z poważaniem Violetta Hunter

Znasz tę młodą damę? spytałem.
— Ja? Nie.
W tej chwili jest akurat 10.30.
— Tak. I niewątpliwie to ona dzwoni.
— Może się zdarzyć, że sprawa ta okaże się ciekawsza, niż przypuszczasz. Pamiętasz

historię błękitnego diamentu, która z początku wyglądała na rzecz błahą, a jednak później
wywiązało się z tego poważne dochodzenie. W tym wypadku może być podobnie.

— Cóż, miejmy nadzieję. Wątpliwości nasze niebawem się rozproszą, bowiem, o ile się nie

mylę, oto jest osoba, o którą chodzi.

Zaledwie wymówił te słowa, drzwi się otworzyły i do pokoju weszła młoda dama. Była

skromnie, lecz schludnie ubrana, o żywej, ruchliwej twarzyczce, piegowatej jak indycze jajo, i
energicznym sposobie bycia kobiety, która sama musi sobie torować drogę w życiu.

Proszę mi wybaczyć kłopot, jaki sprawiam — powiedziała, gdy mój towarzysz powstał, aby

ją powitać — ale spotkało mnie bardzo dziwne wydarzenie, a ponieważ nie mam rodziny ani
żadnych krewnych, których mogłabym prosić o radę, pomyślałam sobie, że może pan będzie
uprzejmy poradzić mi, co mam robić.

— Proszę zająć miejsce, panno Hunter. Będę szczęśliwy, jeżeli okażę się pani w

czymkolwiek pomocny.

Widziałem, że nowa klientka swoim zachowaniem i słowami wywarła dodatnie wrażenie na

Holmesie. Przyjrzał się jej całej uważnie, na swój sposób, po czym spokojnie, z opuszczonymi
powiekami i złączonymi czubkami palców przygotował się do wysłuchania jej opowieści.

— Byłam przez 5 lat guwernantką — rozpoczęła panna Hunter — w rodzinie pułkownika

Spence Munro. Przed dwoma miesiącami pułkownik otrzymał nominację na stanowisko w
Halifax, w Nowej Szkocji i zabrał swoje dzieci ze sobą do Ameryki, w związku z czym
zostałam bez posady. Dawałam anonsy do gazet i sama odpowiadałam na ogłoszenia, ale bez
powodzenia. W końcu zaoszczędzona przeze mnie suma pieniędzy zaczęła maleć i nie
wiedziałam, co począć. W Westend znajduje się znane biuro pośrednictwa pracy dla
guwernantek pod nazwą Westaway, tam tedy zgłaszałam się raz w tygodniu, żeby sprawdzić,
czy się nie znajdzie coś odpowiedniego dla mnie. Westaway to nazwisko założyciela instytucji,
ale w rzeczywistości kierowniczką jest panna Stoper. Kierowniczka urzęduje w osobnym,
małym gabinecie; a panie szukające pracy siedzą w poczekalni, po czym wchodzą kolejno, a
panna Stoper przegląda swój rejestr i wyszukuje dla nich odpowiednie zajęcie. Otóż gdy się
tam zgłosiłam w ubiegłym tygodniu, wprowadzono mnie jak zwykle do tego gabinetu, ale
okazało się, że panna Stoper nie jest sama. Nadzwyczaj tęgi mężczyzna o uśmiechniętej
szeroko twarzy i wielkim, ciężkim podbródku, który kilkoma fałdami opadał mu aż na szyję,

siedział obok niej w okularach na nosie, przyglądając się z powagą wchodzącym paniom.
Kiedy się ukazałam, aż podskoczył na krześle i zwrócił się z pośpiechem do panny Stoper.

— Ta pani mi odpowiada — powiedział. — Nie mógłbym mieć większych wymagań.

Kapitalne! Kapitalne!

Wydawał się pełen entuzjazmu i zacierał ręce z największym ukontentowaniem. Wyglądał

przy tym tak poczciwie, że patrzałam na niego z prawdziwą przyjemnością.

— Pani szuka posady? — zapytał.
— Tak, proszę pana.
— Guwernantki?
— Tak, proszę pana.
— A jakiego wynagrodzenia żąda pani?
— Na ostatniej posadzie u pułkownika Spence Munro otrzymywałam 4 funty miesięcznie.
— Rety! Rety! Co za wyzysk! Co za haniebny wyzysk! — zawołał, unosząc w górę swe

tłuste ramiona jak człowiek nie posiadający się z oburzenia. — Jak można było zaofiarować tak
nędzną sumę osobie o podobnych walorach i takim wykształceniu!

— Moje wykształcenie, proszę pana, być może, wcale nie jest takie, jak pan sobie wyobraża

— powiedziałam. — Znam trochę francuski, trochę niemiecki, muzykę, rysunki…

— Cicho, sza! — zawołał. — To nie ma najmniejszego znaczenia. Chodzi o to, czy ma pani

obejście i ułożenie prawdziwej damy, czy też nie? Jasne jak na dłoni! Jeżeli nie, to znaczy, że
nie jest pani odpowiednią wychowawczynią dla dziecka, które być może pewnego dnia odegra
poważną rolę w historii kraju. Ale jeśli jest pani damą, jak może Szanujący się człowiek
wymagać, aby pani przyjęła cokolwiek poniżej setki. U mnie dostanie pani na początek 100
funtów rocznie.

Może pan sobie wyobrazić, panie Holmes, że mnie, pozbawionej wszelkich środków do

życia, oferta ta wydała się zbyt piękna, aby mogła być prawdziwa. Jegomość ów jednak, widząc
prawdopodobnie niedowierzanie na mojej twarzy, otworzył portfel i wyjął banknot.

— Zgodnie z moim zwyczajem — rzekł, uśmiechając się bardzo mile, podczas gdy oczy mu

się zamieniły w dwie wąskie szpareczki, błyszczące wśród białych fałd twarzy — wypłacam
młodym damom połowę uposażenia tytułem zaliczki, aby mogły pokryć wydatki związane z
podróżą oraz garderobą.

Pomyślałam sobie, że nigdy jeszcze dotąd nie spotkałam tak czarującego i troskliwego

mężczyzny. Byłam zadłużona u mego kupca, toteż taka zaliczka stanowiła dla mnie wielkie
udogodnienie. Mimo to wyczuwałam jednakże coś nienaturalnego w tej całej transakcji i
pragnęłam przed ostatecznym zaangażowaniem się otrzymać trochę informacji:

— Czy mogę wiedzieć, gdzie pan mieszka?
— W Hampshire. W uroczej wiejskiej posiadłości Copper Beeches, oddalonej o 5 mil od

Winchester. To prześliczna okolica, miła panienko, i przemiły stary dwór.

— A moje obowiązki, proszę pana? Chciałabym wiedzieć, na czym będą polegały?
— Mam jedno dziecko, sześcioletniego łobuziaka. Ach, gdyby pani wiedziała, jak on zabija

trzewikami karaluchy!. Bęc, bęc, bęc! I już trzy sztuki wykończone, zanim się zdąży mrugnąć
okiem! — Odchylił się do tylu na krześle i znów się roześmiał, aż mu oczy zupełnie znikły z
twarzy.

Byłam nieco zaskoczona sposobem zabawiania się tego dziecka, ale śmiech ojca wskazywał

na to, że to mógł być żart.

— A więc do obowiązków moich — spytałam — należy opieka nad jednym dzieckiem?
— Nie, nie! Nie tylko, miła panieneczko! wykrzyknął. — Do pani obowiązków będzie

również należało, a własny pani rozsądek z pewnością to uzna za słuszne, wykonywanie
pewnych drobnych poleceń mojej żony, z tym zastrzeżeniem, że to będą polecenia jak
najbardziej stosowne dla młodej damy. Nie przewiduje pani chyba żadnych trudności? Co?

— Będ£ uszczęśliwiona, mogąc być pożyteczna.

— Doskonale. A więc, na przykład, sprawa ubioru. Jesteśmy dziwakami, wie pani,

dziwakami, ale poczciwymi dziwakami. Gdybyśmy poprosili panią, aby pani włożyła tę czy
inną suknię przez nas samych dostarczoną, chyba to małe dziwactwo nie może wywołać
obiekcji z pani strony? Co?

— Nie — powiedziałam zdumiona jego słowami.
— A jeśli się panią poprosi, aby pani usiadła tam czy gdzie indziej, prośba ta nie będzie pani

ubliżała?

— O, nie!
— A gdyby pani obcięła sobie całkiem krótko włosy, zanim pani do nas przyjedzie?
Ledwie mogłam uwierzyć własnym uszom. Może pan zauważył, panie Holmes, że włosy

mam dość bujne, o nader rzadko spotykanym kasztanowatym odcieniu. Fryzurę moją uważano
za artystyczną. Ani mi się śniło poświęcać ją tak, od ręki.

— Obawiam się, że to niemożliwe — powiedziałam.
Przyglądał mi się bystro swymi małymi oczkami i spostrzegłam, że twarz mu

spochmurniała, gdy się odezwałam.

— A ja się obawiam, że to bardzo istotna rzecz — powiedział. — Taki jest bowiem kaprys

mojej żony, a kaprysy kobiece, wie pani sama, kaprysy kobiece muszą być brane pod uwagę.
Więc nie zetnie pani sobie włosów?

— Nie, proszę pana, naprawdę nie mogę — odrzekłam stanowczo.
— Ach, no to trudno. Odmowa pani, oczywiście rozstrzyga kwestię. Szkoda. Albowiem pod

każdym innym względem odpowiadałaby mi pani jak najbardziej. Wobec tego, panno Stoper,
może bym obejrzał jeszcze kilka innych młodych dam.

Kierowniczka biura była przez cały czas zajęta swymi papierami i nie odzywała się do nas

ani słowem. Teraz jednak spojrzała na mnie z takim wyrazem niechęci na twarzy, że mimo woli
nasunęło mi się podejrzenie, iż na skutek mojej odmowy straciła ładną prowizję.

— Czy pani w dalszym ciągu pragnie figurować w naszym rejestrze? — zapytała.
— Bardzo o to proszę, panno Stoper.
— Nie wydaje mi się to, doprawdy, celowe, skoro pani w ten sposób odrzuca tak świetną

ofertę — powiedziała ostro. — Proszę się po nas nie spodziewać szczególnych starań w
szukaniu innej wolnej posady dla pani. Do widzenia, panno Hunter.

Zadzwoniła w stojący na stole dzwonek i zostałam wyprowadzonej przez gońca.
Otóż, panie Holmes, gdy wróciłam do swego mieszkania i nic prawie nie znalazłam w

kredensie, a na stole dwa czy trzy rachunki, zaczęłam się zastanawiać, czy nie popełniłam
wielkiego głupstwa. Ostatecznie, jeśli ci ludzie mają pewne dziwactwa i chcą, aby ulegano ich
niezwykłym żądaniom, przynajmniej są gotowi dobrze zapłacić za swoje fanaberie. Niewiele
guwernantek w Anglii otrzymuje 100 funtów rocznie wynagrodzenia. A zresztą, co mi po
włosach? Jest dużo kobiet, które znacznie korzystniej wyglądają z krótkimi włosami. Może ja
się również znajdę w ich liczbie? Nazajutrz byłam już skłonna wierzyć, że istotnie popełniłam
błąd, a następnego dnia nabrałam przekonania, że tak było. Przezwyciężyłam nawet swoją
dumę tak dalece, że chciałam znów udać do biura pośrednictwa pracy, aby zapytać, czy tamta
posada jeszcze jest wolna, gdy otrzymałam list od tego jegomościa. Mam go tu przy sobie i
przeczytam panu:

Copper Beeches koło Winchester

Szanowna Pani!

Panna Stoper była tak uprzejma, że dała mi pani adres, więc piszę, żeby się zapytać, czy nie

rozpatrzyła pani ponownie swojej decyzji. Moja żona chciałaby bardzo, aby pani przyjechała,
gdyż bardzo jej się podoba zrobiony przeze mnie opis pani osoby. Jesteśmy potowi płacić pani
30 funtów kwartalnie, czyli 120 funtów rocznie, aby wynagrodzić pani te drobne subiekcje,
jakie nasze dziwactwa mogą spowodować. Nie będziemy zresztą zbyt wymagający. Moja żona

gustuje w pewnym szczególnym odcieniu jasnego błękitu i życzyłaby sobie, aby pani w domu
przed południem nosiła taką suknię. Nie potrzebuje pani zresztą jej kupować i narażać się na
wydatki, gdyż mamy tutaj suknię mojej drogiej córki Alicji (przebywającej obecnie w
Filadelfii). Moim zdaniem, będzie ona na panią świetnie pasowała. Inne żądania, aby pani
siadywała w tym czy innym miejscu i zajmowała się w określony sposób, nie sprawią pani
najmniejszego kłopotu. Natomiast jeśli chodzi o włosy, szkoda ich niewątpliwie, tym bardziej,
że nie mogłem nie zauważyć w czasie naszego krótkiego spotkania, jakie są piękne. Obawiam
się jednakowoż, że na tym punkcie muszę okazać stanowczość, żywiąc jedynie nadzieję, że
podwyższona pensja wynagrodzi pani tę stratę. Obowiązki związane z opieką nad dzieckiem
będą bardzo lekkie. Proszę się postarać przyjechać, a ja spotkam panią dogcartem w
Winchester. Niech pani mnie zawiadomi, jakim przyjedzie pociągiem.

Z poważaniem — Jephro Rucastle

— Taki oto list otrzymałam, panie Holmes, i zdecydowałam się na przyjęcie tej posady.

Pomyślałam sobie jednak, że zanim uczynię ostateczny krok, najchętniej przedstawię panu tę
całą sprawę do rozważenia.

— No cóż, panno Hunter, o ile pani się już zdecydowała, kwestia jest rozstrzygnięta — rzekł

Holmes z uśmiechem.

— Więc pan nie uważa, że powinnam odmówić?
— Przyznam się, że nie chciałbym, aby moja siostra ubiegała się o tego rodzaju posadę.
— Co to wszystko może znaczyć, panie Holmes?
— Och, nie mam żadnych danych. Nic nie mogę powiedzieć. Może pani sama ma już

wyrobione jakieś własne zdanie?

— Wydaje mi się, że jest tylko jedno możliwe wyjaśnienie. Pan Rucastle wygląda na bardzo

grzecznego i poczciwego człowieka. Czyż nie jest prawdopodobne, że ma umysłowo chorą
żonę, więc pragnąc ukryć ten fakt w obawie, aby jej nie zabrano do zakładu, spełnia jej każdą
zachciankę, żeby nie dopuścić do ataku?

— To jest rozwiązanie możliwe, a faktycznie, tak jak sprawy stoją, jedynie prawdopodobne.

W każdym bądź razie nie wydaje mi się, aby to mógł być przyjemny dom dla młodej damy.

— Ale pieniądze, panie Holmes, pieniądze?
— Tak, istotnie, wynagrodzenie jest dobre, zbyt dobre. To właśnie mnie niepokoi. Czemu

oni dają pani 120 funtów rocznie, gdy mogą zrobić dobry wybór za 40 funtów. Na to muszą być
poważne przyczyny.

— Sądziłam, że jeśli opowiem panu wszystkie okoliczności, będzie pan już zorientowany w

tej sprawie, gdybym później potrzebowała pańskiej pomocy. Czułabym się znacznie
pewniejsza, gdybym wiedziała, że mogę mieć w panu oparcie.

— Och, może pani jechać z tym przekonaniem. Zapewniam panią, że od kilku miesięcy nie

miałem problemu, który by się zapowiadał równie interesująco. Niektóre momenty mają
najwyraźniej cechy dotychczas nieznane. Gdyby pani miała jakieś wątpliwości albo znalazła
się w niebezpieczeństwie…

— Niebezpieczeństwo? Jakie pan przewiduje niebezpieczeństwo?
Holmes z powagą potrząsnął głową.
— Niebezpieczeństwo przestałoby istnieć, gdyby je można było określić — powiedział. —

Wysłany przez panią telegram sprowadzi mnie o każdej porze, w dzień lub w nocy, na ratunek.

— To mi wystarczy! — panna Hunter zerwała się z krzesła, a niepokój znikł całkowicie z jej

twarzy. — Pojadę teraz do Hampshire zupełnie spokojna. Natychmiast odpiszę panu Rucastle,
dziś jeszcze poświęcę moje biedne włosy, a jutro wyruszę do Winchester.

Podziękowała Holmesowi w kilku słowach i życząc nam dobrej nocy, wyszła spiesznie.
— Ta przynajmniej — powiedziałem, słysząc odgłos jej szybkich, stanowczych kroków na

schodach — wygląda na młodą osobę, która potrafi świetnie się sama o siebie zatroszczyć.

— Będzie do tego zmuszona — rzekł Holmes poważnie. — I grubo bym się pomylił,

gdybyśmy przed upływem kilkunastu dni nie otrzymali od niej wiadomości.

Niewiele czasu upłynęło, a sprawdziła się przepowiednia,. mego przyjaciela. Minęły dwa

tygodnie, w którym to czasie moje myśli często zwracały się ku pannie Hunter i nieraz się
zastanawiałem, na jakie manowce ludzkich przeżyć ta samotna kobieta zawędrowała.
Niezwykle wysokie wynagrodzenie, dziwne warunki, łatwe obowiązki, wszystko to
wskazywało na sytuację anormalną; ale określić, czy były to istotnie dziwactwa, czy jakieś
knowania, czy ów człowiek był filantropem, czy łajdakiem — nie leżało w mojej mocy. Co zaś
do Holmesa zauważyłem, iż często przesiadywał po pół godziny i dłużej ze ściągniętymi
brwiami i nieobecnym wyrazem twarzy, ale każdą moją wzmiankę o tej sprawie likwidował
machnięciem ręki. — „Dane, dane, dane! — wołał niecierpliwie. — Nie mogę lepić cegieł nie
mając gliny!” Mimo to zawsze kończył rozmowę mrucząc, że żadna z jego sióstr nie przyjęłaby
nigdy podobnej posady.

Telegram, który w końcu otrzymaliśmy, przyniesiono późno pewnego wieczoru, gdy

zamierzałem już położyć się spać, a Holmes zabierał się właśnie do jednej ze swych
całonocnych prac badawczych, którym się często oddawał. Pozostawiałem go wówczas
wieczorem pochylonego nad retortą czy probówką, a gdy schodziłem rano na śniadanie,
znajdowałem go wciąż w tej samej pozycji, Holmes otworzył żółtą kopertę i zerknąwszy na
depeszę, rzucił mi ją.

— Sprawdź pociągi w rozkładzie jazdy — powiedział i wrócił do swych chemicznych

badań.

Wezwanie było krótkie i naglące:

Proszę być w hotelu „Czarny Łabędź” w Winchester jutro w południe — brzmiał tekst. —

Proszę przyjechać. Nie wiem, co począć. Hunter.

— Pojedziesz ze mną? — zapytał Holmes podnosząc wzrok.
— Bardzo chętnie.
— Więc sprawdź pociągi.
— Jest pociąg o 9.30 — powiedziałem, zaglądając do rozkładu jazdy. — Przychodzi do

Winchester o 11.30.

— Ten nam akurat odpowiada. Wobec tego może lepiej odłożę moją analizę acetonową,

ponieważ powinniśmy jutro być w jak najlepszej formie.

Następnego dnia około godz. 11 byliśmy już w drodze do dawnej stolicy Anglii. Holmes w

czasie całej podróży był zagłębiony w porannych dziennikach, ale skorośmy minęli granicę
Hampshire, odrzucił je i zaczął podziwiać krajobraz. Był wspaniały wiosenny dzień.
Jasnobłękitne niebo usiane było plamkami małych, białych jak owcze runo chmurek,
pędzących z wiatrem z zachodu na wschód. Słońce świeciło promiennie, a mimo to w
powietrzu panował lekki chłód, wyzwalający całą energię w człowieku. W całej okolicy aż do
falistych pagórków wokół Aldershot widniały małe, czerwone i szare dachy budynków
gospodarskich, wyglądające spoza jasnej zieleni młodego listowia.

— Czyż nie są świeże i śliczne? — zawołałem z entuzjazmem człowieka, który dopiero co

się wydostał z mgły nad Baker Street.

Ale Holmes z powagą potrząsnął głową.
— Czy ty wiesz, Watsonie — powiedział — że posiadanie takiego umysłu jak mój jest

przekleństwem, ponieważ zmuszony jestem patrzeć na wszystko z punktu widzenia mojej
specjalności. Ty się przyglądasz tym rozrzuconym domkom i odczuwasz ich piękno. A gdy ja
patrzę na nie, jedyne uczucie, jakie mnie ogarnia, to wrażenie wywołane ich odosobnieniem i
bezkarnością, z jaką tu może być dokonana zbrodnia.

— Wielkie niebal — zawołałem. — Jak można kojarzyć zbrodnię z tymi przemiłymi,

starymi domkami?

— One mnie zawsze napełniają swego rodzaju przerażeniem. Mam pewność, Watsonie,

opartą na doświadczeniu, że najgorsze i najpodlejsze zaułki londyńskie nie posiadają w
rejestrze protokołów tak potwornych przestępstw jak ta promienna i piękna okolica wiejska.

— Przerażasz mnie.
— Przyczyna tego jest oczywista. W mieście presja opinii publicznej potrafi zdziałać to,

czego nie może dokonać prawo. Nie ma tak upodlonej dzielnicy, w której krzyk torturowanego
dziecka lub głuche odgłosy razów pijaka nie wywołałyby odruchu, współczucia lub oburzenia
wśród sąsiadów. Poza tym cala machina sprawiedliwości znajduje się tak blisko, że jedno
słowo skargi może ją uruchomić, a wówczas od zbrodni do ławy oskarżonych jest tylko jeden
krok. Ale spójrz na te samotne domki, wznoszące się na prywatnych gruntach, zamieszkałe po
większej części przez ludzi ubogich i niewykształconych, którzy o prawie wiedzą bardzo
niewiele. Pomyśl o pełnych szatańskiego okrucieństwa czynach, o ukrytych niegodziwościach,
popełnianych ustawicznie, przez lata całe, o których nikt nie wie. Gdyby owa pani zwracająca
się do nas o pomoc miała zamieszkać w Winchester, nie lękałbym się o nią wcale. Ale ta
pięciomilowa odległość od miasta stwarza niebezpieczeństwo. Choć widać, że jej osobiście nic
nie grozi.

— Nie. Jeżeli może przyjechać, aby się z nami spotkać, to znaczy, że jej wolno wychodzić.
— Właśnie. Ma swobodę działania.
— O cóż w takim razie może chodzić? Czy nie nasuwa ci się jakieś wyjaśnienie?
— Wymyśliłem siedem różnych wyjaśnień, a każde pokrywa się z faktami o tyle, o ile są

nam znane. Ale które z nich jest właściwe, można będzie stwierdzić dopiero po otrzymaniu
świeżych informacji, jakie niewątpliwie na nas czekają. Widać już wieżę katedry, więc
niebawem dowiemy się wszystkiego, co panna Hunter ma nam do zakomunikowania.

„Czarny Łabędź”, powszechnie znany hotel, znajduje się przy High Street, niedaleko od

stacji i tam zastaliśmy ową młodą damę, która czekała na nas. Zarezerwowała osobny pokój i
na stole oczekiwało nas śniadanie.

— Ogromnie się cieszę, żeście przyjechali — powiedziała poważnie. — Bardzo to ładnie z

waszej strony, bo też naprawdę nie wiem, co począć. Wasza rada będzie dla mnie wprost
bezcenna.

— Proszę nam opowiedzieć, co się pani przydarzyło.
— Zaraz to zrobię i muszę się pośpieszyć, ponieważ obiecałam panu Rucastle, że wrócę

przed godziną trzecią. Pozwolił mi wyjść rano do miasta, ale nie wiedział, w jakim celu.

— Więc proszę opowiadać wszystko po kolei.
Holmes wyciągnął swoje długie, cienkie nogi w stronę ognia i przygotował się do słuchania.
— Przede wszystkim powinnam zaznaczyć, że w ogólności nie byłam źle traktowana przez

pana i panią Rucastle. Uczciwość wymaga, abym to powiedziała. Nie mogę ich jednak
zrozumieć i dlatego jestem niespokojna.

— Czego pani nie może zrozumieć?
— Motywów ich zachowania. Ale opowiem dokładnie, co się tam działo. Kiedy

przyjechałam, pan Rucastle spotkał mnie na stacji i przywiózł swym dogcartem do Copper
Beeches. Dwór jest, tak jak mówił, pięknie położony, ale dom nieładny. Jest to wielki,
czworokątny masyw, biało otynkowany, ale brudny, zabłocony i cały w plamach od wilgoci.
Otaczające go grunta są z trzech stron zalesione, a z czwartej ciągnie się pole opadające
pochyłością w dół ku głównemu traktowi, wiodącemu do Southampton. Droga ta wije się w
odległości stu jardów od frontowej bramy. Kawał pola przed domem należy do dworu, ale lasy
wokoło są częścią rezerwatu lorda Southertona. Kępie czerwonych buków, znajdujących się na
wprost wejścia do hallu, dwór zawdzięcza swą nazwę.

Mój pracodawca, który mnie przywiózł, był, równie uprzejmy jak poprzednio, a wieczorem

tego samego dnia zostałam przedstawiona jego żonie i dziecku. Otóż nic się nie potwierdziło,
panie Holmes, z przypuszczenia, które nam się wydawało prawdopodobne w pańskim
mieszkaniu przy Baker Street. Pani Rucastle nie jest wariatką. To milcząca kobieta o bladej
twarzy, znacznie młodsza od męża, mająca według mnie niewiele ponad trzydziestkę, podczas
gdy on niewątpliwie ma około 45 lat. Z ich rozmów zmiarkowałam, że są po ślubie od lat
siedmiu, on natomiast był wdowcem, a jego jedynym dzieckiem z pierwszego małżeństwa jest
córka, która wyjechała do Filadelfii. Pan Rucastle powiedział mi w zaufaniu, że przyczyną
wyjazdu córki była nieuzasadniona niechęć do macochy. Ponieważ córka nie mogła mieć mniej
niż dwadzieścia lat, łatwo mi było sobie wyobrazić, że jej położenie przy boku młodej żony
ojca nie było miłe.

Pani Rucastle wydała mi się równie bezbarwna umysłowo, co fizycznie. Nie wywarła na

mnie ani dodatniego, ani ujemnego wrażenia. Była osobą zupełnie bez znaczenia. Widać było
natomiast wyraźnie, że jest gorąco przywiązana do swego męża i małego, syna. Jej jasnoszare
oczy ustawicznie błądziły od jednego do drugiego, usiłując odgadnąć ich najmniejsze życzenie
i uprzedzić, jeśli to możliwe. Pan Rucastle również był dla niej dobry na swój rubaszny,
hałaśliwy sposób i ogólnie biorąc, stanowili szczęśliwe stadło małżeńskie. A jednak ta kobieta
miała jakieś ukryte zmartwienie. Nieraz bywała głęboko pogrążona w myślach, a na twarzy
miała wyraz smutku. Niejednokrotnie zastawałam ją we łzach. Nieraz myślałam, że to
skłonności jej dziecka tak ją przygnębiały, albowiem nie widziałam nigdy stworzenia tak
rozpuszczonego i o równie złośliwym usposobieniu. Jest niski na swój wiek, o
nieproporcjonalnie wielkiej głowie. Całe jego życie upływa, jak mi się wydaje, na dzikich
wybuchach złości na przemian z ponurymi okresami dąsów. Jedyną jego rozrywką jest
dręczenie wszystkich stworzeń słabszych od niego. Wykazuje nieprzeciętne zdolności i
pomysłowość przy chwytaniu myszy, małych ptaszków i owadów. Wolę już więcej nie mówić
o tej kreaturze, panie Holmes, tym bardziej że niewiele ma wspólnego z moją opowieścią.

— Rad jestem wszelkim szczegółom — zauważył mój przyjaciel — niezależnie od tego, czy

według pani mają znaczenie, czy też nie.

— Postaram się nie opuścić niczego ważnego. Bardzo nieprzyjemnym zjawiskiem w tym

domu, które od razu zwróciło moją uwagę, były wygląd i zachowanie się służby. Jest ich tam
tylko dwoje, służący i jego żona. Toller, gdyż tak się nazywa, jest nieokrzesanym prostakiem, o
siwiejących włosach, i bokobrodach, stale cuchnący wódką. W czasie mego pobytu był
dwukrotnie całkiem pijany, ale pan Rucastle zdawał się tego nie zauważać. Żona Tollera jest
wysoką i silną kobietą o skwaszonej twarzy i nie milcząca, jak pani Rucastle, ale znacznie
mniej uprzejma. Małżeństwo to jest bardzo nieprzyjemne, ale na szczęście spędzam cały
niemal czas w pokoju dziecinnym lub swoim własnym, które znajdują się obok siebie w
jednym z narożników domu.

W ciągu dwóch dni po przyjeździe do Copper Beeches wiodłam bardzo spokojny żywot, ale

trzeciego dnia, zaraz po śniadaniu, pani Rucastle zeszła na dół i szepnęła coś do swego męża.

— Ach, tak — powiedział pan Rucastle, — zwracając się do mnie — jesteśmy pani bardzo

zobowiązani, panno Hunter, że zadośćuczyniła; pani tak dalece naszym wymaganiom,
obcinając sobie włosy. Zapewniam panią, że to w najmniejszym stopniu nie wpłynęło ujemnie
na pani wygląd Teraz zobaczymy, czy będzie na panią pasowała ta niebieska suknia —
Znajdzie ją pani na łóżku w swoim pokoju. O ile zechce ją pani włożyć, będziemy oboje bardzo
wdzięczni.

Suknia, która czekała na mnie, miała szczególny odcień błękitu. Była uszyta z bardzo

dobrego wełnianego materiału, ale niewątpliwie była już używana. Leżała na mnie jak ulał, jak
gdyby była robiona na miarę. Państwo Rucastle na mój widok okazali zachwyt, w którym sporo
było przesady. Czekali na mnie w salonie, pokoju bardzo obszernym, ciągnącym się wzdłuż
całego frontu domu, o trzech olbrzymich oknach do ziemi. Przy środkowym oknie stało krzesło

odwrócone tyłem do okna. Poproszono mnie, abym na nim usiadła, a pan Rucastle,
przechadzając się po pokoju, tam i z powrotem, zaczął mi opowiadać najzabawniejsze
historyjki, jakie kiedykolwiek słyszałam. Nie może pan sobie wyobrazi, jaki on był komiczny,
a ja się tak śmiałam, że byłam cała obolała. Natomiast pani Rucastle, która jak widać, nie miała
poczucia humoru, nie tylko się ani razu nie uśmiechnęła, ale siedziała ze złożonymi rękoma i
smutnym a niespokojnym wyrazem twarzy. Po upływie mniej więcej godziny pan Rucastle
zauważył nagle, że już czas zacząć normalne zajęcia i że mogę zdjąć suknię i udać się do
małego Edwarda do dziecinnego pokoju.

Dwa dni później rozegrała się ta sama scena w zupełnie podobnych okolicznościach. Znowu

zmieniłam suknię, znów siedziałam przy oknie i znowu się serdecznie zaśmiewałam z
dykteryjek, których mój pracodawca miał pokaźny repertuar, a które opowiadał w sposób
niezrównany. Następnie podał mi jakąś powieść w żółtej okładce i po odsunięciu krzesła nieco
w bok, aby mój cień nie padł na strony książki, poprosił mnie o głośne czytanie. Czytałam
około dziesięciu minut tekst wyjęty wprost ze środka rozdziału, a potem nagle w połowie
zdania pan Rucastle kazał mi przerwać i pójść się przebrać.

Może pan sobie wyobrazić, panie Holmes, jak bardzo byłam zaintrygowana tym, jaka mogła

być przyczyna tego niezwykłego przedstawienia. Zauważyłam, że państwo Rucastle dokładali
wszelkich starań, abym miała twarz stale odwróconą od okna, toteż ogarnęło mnie przemożne
pragnienie zobaczenia, co się dzieje za moimi plecami. Z początku sądziłam, że to jest
niemożliwe, ale niebawem znalazłam sposób. Stłukło mi się właśnie kieszonkowe lusterko,
więc wpadłam na szczęśliwy pomysł i ukryłam kawałek lustra w mojej chustce do nosa. Przy
następnej okazji, akurat w chwili gdy się zaśmiewałam, przyłożyłam chustkę do oczu i
manipulując ostrożnie, zdołałam zobaczyć całą przestrzeń za moimi plecami. Przyznam się, że
się rozczarowałam. Tam nie było nic. A przynajmniej takie odniosłam pierwsze wrażenie. Przy
następnym jednak wejrzeniu zobaczyłam, że na drodze do Southampton stał jakiś człowiek,
niski, brodaty mężczyzna w szarym ubraniu, który jak mi się wydało, spoglądał w moim
kierunku. Droga ta jest ważną trasą i zazwyczaj kręci się tam sporo ludzi. Ten człowiek
jednakże opierał się o ogrodzenie otaczające nasze pole i patrzył uważnie na dom. Opuściłam
chustkę i spojrzałam na panią Rucastle, której badawcze oczy były skierowane na mnie. Nic nie
powiedziała, ale byłam przekonana, że się domyśliła, iż miałam w ręku lusterko i widziałam, co
się za mną dziali. Wstała natychmiast.

— Jephro — powiedziała — tam jakiś impertynent stoi na drodze i przygląda się pannie

Hunter.

— To nie pani znajomy, panno Hunter? — spytał pan Rucastle.
— Nie. Ja nie znam nikogo w tych stronach.
— Mój Boże! Co za bezczelność! Niech pani się odwróci z łaski swojej i skinie mu ręką, aby

sobie poszedł.

— Z pewnością lepiej nie zwracać nań uwagi.
— Nie, nie, bo stale będzie się tu włóczył. Proszę się łaskawie odwrócić i machnąć ręką,

żeby sobie poszedł.

Zrobiłam, jak mi kazano, a pani Rucastle w tej samej chwili opuściła zasłonę. Stało się to

przed tygodniem, a od tego czasu ani razu nie siedziałam przy oknie, nie wkładałam błękitnej
sukni i nie widziałam owego mężczyzny na drodze.

— Proszę, niech pani mówi dalej — powiedział Holmes — pani opowieść zapowiada się

bardzo interesująco.

— Obawiam się, aby się panu nie wydała nieco pozbawiona związku, i faktycznie owe

drobne zdarzenia, o których będę mówiła, mogą nie mieć ze sobą nic wspólnego. Zaraz
pierwszego dnia mego pobytu w Copper Beeches pan Rucastle zabrał mnie do małej
przybudówki znajdującej się w pobliżu kuchennych drzwi. Kiedy zbliżaliśmy się do niej
usłyszałam brzęk łańcucha i szmer wskazujący na to, że się tam porusza jakieś wielkie zwierzę.

— Proszę popatrzeć! — powiedział pan Rucastle, pokazując mi szparę pomiędzy dwiema

deskami. — Czyż nie jest piękny?

Zajrzałam tam i zobaczyłam dwoje płonących oczu i niewyraźny kształt, skulony w

ciemności.

— Niech się pani nie obawia — powiedział mój pracodawca ze śmiechem widząc, że się

wzdrygnęłam. — To tylko Carlo, mój brytan. Uważam go za swoją własność, ale właściwie
jedyną osobą, która może sobie z nim poradzić, jest mój stary służący Toller. Zwierzę jest
karmione tylko raz dziennie, a i to dość skąpo, toteż jest zawsze ostre jak brzytwa. A Toller go
spuszcza na noc i Boże zmiłuj się nad tym rzezimieszkiem, w którym zatopi swe kły. Na litość
Boską, proszę nigdy, pod żadnym pozorem nie wychodzić w nocy poza próg domu, bo to może
kosztować życie.

Owa przestroga nie była gołosłowna. Tak się bowiem złożyło, że dwa dni później, około

godziny 2 nad ranem, wyjrzałam przez okno mojej sypialni. Była piękna, księżycowa noc,
murawa gazonu przed domem lśniła srebrzyście, a jasno było jak w dzień. Stałam upojona
spokojnym pięknem krajobrazu, gdy nagle zauważyłam, że coś się porusza w cieniu
czerwonych buków. Kiedy to coś wyszło na światło księżycowe, zobaczyłam, że był to
olbrzymi pies, wielki jak cielak, ciemnej maści, o czarnym pysku z obwisłymi żuchwami i
potężnych, wyraźnie zarysowanych kościach. Pies przeszedł powoli przez gazon i znikł w
cieniu po jego drugiej stronie. Ten straszny, milczący strażnik zmroził mi serce, które nie
zlękłoby się, jak sądzę, żadnego włamywacza.

A teraz opowiem panu bardzo dziwne zdarzenie. Wie pan o tym, że . obcięłam sobie włosy

w Londynie, a ścięte sploty włożyłam na dno mego kufra. Pewnego wieczoru, gdy dziecko już
było w łóżku, zajęłam się dla rozrywki urządzaniem swego pokoju i porządkowaniem moich
osobistych drobiazgów. W pokoju znajdowała się stara komoda; dwie jej górne szuflady były
otwarte i puste, dolna zaś zamknięta. Do górnych szuflad włożyłam bieliznę, a ponieważ
miałam jeszcze sporo rzeczy do wypakowania, byłam oczywiście niezadowolona, że nie mogę
zrobić użytku z tej trzeciej szuflady. Przyszło mi na myśl, że być może, została zamknięta przez
przeoczenie, wobec czego wyjęłam z wiązki moich własnych kluczy jeden i spróbowałam tę
szufladę otworzyć. Pierwszy lepszy klucz pasował doskonale, więc ją otworzyłam. Znajdował
się tam tylko jeden przedmiot, ale jestem przekonana, że pan nigdy nie zgadnie jaki. To były
moje włosy.

Wzięłam je do ręki i obejrzałam. Miały ten sam rzadko spotykany odcień i były równie

gęste. Jednakże w tej samej chwili zdałam sobie, sprawę z niemożliwości tego faktu. W jaki
sposób mogły moje włosy znajdować się w tej zamkniętej szufladzie? Drżącymi rękoma
otworzyłam swój kufer, przewróciłam całą jego zawartość i wyciągnęłam z dna moje włosy.
Położyłam oba warkocze obok siebie i zapewniam pana, że były identyczne. Czyż to nie
nadzwyczajne? Znalazłam się wobec jakiejś tajemnicy, nie mając najmniejszego pojęcia, co to
wszystko znaczy. Włożyłam cudze włosy z powrotem do szuflady i nic o tym nie powiedziałam
państwu Rucastle, gdyż miałam wrażenie, że źle postąpiłam otwierając zamkniętą przez nich
szufladę.

Jestem spostrzegawcza z natury, co pan miał możność zauważyć, panie Holmes, toteż

wkrótce miałam już w głowie plan całego domu. Otóż znajdowało się tam jedno boczne
skrzydło, które sprawiało wrażenie niezamieszkałego. Drzwi znajdujące się naprzeciwko
wejścia do mieszkania Tollerów i prowadzące do kilku pokojów, mieszczących się w tym
skrzydle, były stale zamknięte. Jednakże pewnego dnia, gdy szłam po schodach, spotkałam
pana Rucastle wychodzącego tymi drzwiami z kluczem w ręku. Twarz miał zmienioną i
niepodobny był zupełnie do okrągłego, jowialnego człowieka, którego znałam. Jego policzki
były mocno zaczerwienione, brwi ściągnięte gniewnie, a żyły na skroniach nabrzmiały z
irytacji. Zamknął drzwi i przeszedł obok mnie bez jednego słowa czy spojrzenia.

To podnieciło moją ciekawość, udając się tedy na spacer z moim pupilem, przechadzałam

się wokół domu z tej strony, skąd mogłam] widzieć okna znajdujące się w owym skrzydle.
Okien było cztery, w jednym rzędzie, trzy po prostu brudne, czwarte natomiast miało
zamknięte okiennice. Najwidoczniej były puste i opuszczone. W tym czasie, gdy spacerowałam
tam i z powrotem, spoglądając na nie raz po raz, zbliżył się do mnie pan Rucastle, wesoły i
jowialny jak zawsze.

— Ach, proszę nie myśleć — powiedział — że chciałem być niegrzecznym, przechodząc

obok pani bez słowa, moja miła panienko. Byłem zaabsorbowany interesami.

Zapewniłam go, że się nie czuję obrażona.
— Ale, ale — powiedziałam — widzę, że pan ma tam szereg pustych pokoi, a okno jednego

z nich jest zamknięte okiennicami.

Był zdziwiony i jak mi się wydało, nieco zaskoczony moją uwagą.
— Jestem zamiłowanym fotografem — powiedział. — Zrobiłem sobie ciemnię z tego

pokoju. Ale, mój Boże, z jakże bardzo spostrzegawczą młodą osóbką mamy do czynienia. Nie
do wiary! Wprost nie do wiary! — Mówił tonem żartobliwym, lecz w jego oczach, patrzących
na mnie, nie było rozbawienia. Widziałam w nich podejrzliwość i niechęć, ale nie rozbawienie.

— Tak, panie Holmes, od chwili kiedy zrozumiałam, że ukrywano przede mną coś, co miało

związek z tymi pokojami, paliłam się wprost, aby się dostać na tamtą stronę. Nie była to zwykła
ciekawość, choć i tego mi nie brakło. Raczej jednak poczucie obowiązku, przekonanie, że coś
dobrego wyniknie z mego wtargnięcia w to miejsce. Wiele się mówi o instynkcie kobiecym;
być może, to instynkt wyrobił we mnie to przekonanie. W każdym bądź razie tak właśnie rzecz
się miała i z niecierpliwością wypatrywałam sposobności, aby się przedostać przez zakazane
drzwi.

Dopiero wczoraj nawinęła się okazja. Powinnam jeszcze zaznaczyć, że poza panem

Rucastle, Toller i jego żona mają również coś do roboty w tych pustych pokojach, a pewnego
razu widziałam, jak Toller, wchodząc przez te drzwi, niósł wielki, czarny, płócienny wór.
Ostatnio Toller dużo pił, a wczoraj wieczorem był zupełnie pijany. Idąc na górę po schodach
zauważyłam, że w owych drzwiach tkwił klucz. Nie miałam najmniejszej wątpliwości, że to on
go zostawił. Państwo Rucastle byli na dole, a dziecko z nimi, toteż nadarzała mi się świetna
okazja. Obróciłam ostrożnie klucz w zamku, otworzyłam drzwi i wsunęłam się do środka.

Przede mną ukazał się mały korytarzyk bez tapet i chodnika, który na końcu zakręcał w

prawą stronę. Za zakrętem znajdowało się w jednym rzędzie, obok siebie troje drzwi: Pierwsze
i trzecie były otwarte i powadziły do pustych pokoi, zakurzonych i smutnych. W jednym były
dwa okna, w drugim jedno, o szybach tak brudnych i pokrytych kurzem, że światło wieczorne
przeświecało przez nie mgliście. Środkowe drzwi były zamknięte, a z zewnętrznej strony
znajdowała się na nich poprzeczna gruba sztaba z jakiegoś żelaznego łóżka. Na jednym końcu
sztaby na żelaznym kółku wbitym w ścianę wisiała kłódka; drugi zaś koniec był przewiązany
mocnym sznurem. Same drzwi były poza tym również zamknięte, a klucza w zamku nie było.
Te zabarykadowane drzwi odpowiadały w zupełności oknu o zamkniętych okiennicach, a
mimo to widziałam, że spod drzwi sączyło się światło, a pokój nie był zaciemniony. Widocznie
w suficie był otwór wpuszczający światło górą. Gdy tak stałam w korytarzu, przyglądając się
tym złowieszczym drzwiom i zastanawiając się, jaka się za nimi kryje tajemnica, usłyszałam
nagle odgłos kroków w tym pokoju i zobaczyłam jakiś cień, przesuwający się tam i z powrotem
na tle oświetlonej niewyraźnym światłem szpary pod drzwiami. Na ten widok ogarnął mnie
szalony, nieuzasadniony strach, panie Holmes! Moje napięte nerwy nie wytrzymały,
odwróciłam się nagle i rzuciłam się do ucieczki, a uciekałam tak, jak gdyby jakaś widmowa
dłoń usiłowała mnie złapać i wpadłam prosto w ramiona pana Rucastle, który czekał na
zewnątrz.

— Ach, tak — powiedział z uśmiechem — więc to pani była. Tak też sobie pomyślałem, gdy

zobaczyłem otwarte drzwi.

— Och, jak ja się boję! — wymamrotałam, dysząc ciężko.
— Moja miła panienko! Kochana, miła panieneczko!
Nie ma pan pojęcia, jak pieszczotliwe i łagodne było jego obejście.
— .Cóż panią tak przeraziło, miła panieneczko!?
Jego głos był nieco zbyt przymilny. Przebrał miarę. Toteż miałam się na baczności.
— Byłam taka niemądra, że poszłam sama do pustego skrzydła — odrzekłam. — Ale tam

było tak pusto i samotnie w tym półmroku, że ogarnął mnie strach i wybiegłam stamtąd. Och,
cóż za potworna cisza tam panowała!

— Czy tylko to? — rzekł, przyglądając mi się bacznie.
— Tak. A co pan ma na myśli? — spytałam.
— Jak pani sądzi, czemu ja zamykam te drzwi?
— Nie mam pojęcia.
— Po to, aby tam nie wchodzili ludzie niepowołani. Rozumie pani? — Jeszcze się wciąż

uśmiechał w bardzo uprzejmy sposób.

— Gdybym wiedziała…
— No to teraz pani wie! A jeżeli pani jeszcze kiedykolwiek przekroczy ten próg — jego

uśmiech stwardniał raptownie i zamienił się w grymas wściekłości. Wlepił we mnie ostry
wzrok, a jego twarz przybrała szatański wyraz — rzucę panią na pożarcie brytanowi!

Byłam tak przerażona, że nie wiedziałam sama, co robię. Prawdopodobnie wyminęłam go i

wbiegłam do swego pokoju. Nic więcej nie pamiętam. Oprzytomniałam, leżąc cała drżąca na
łóżku. Wówczas pomyślałam o panu, panie Holmes. Nie mogłam tam dłużej mieszkać, nie
zasięgnąwszy przedtem czyjejś rady. Bałam się tego domu, tego człowieka, jego żony, służby,
nawet dziecka. Wszyscy mi się wydawali przerażający. Gdyby mi się udało pana tu
sprowadzić, wszystko byłoby dobrze. Mogłam, rzecz jasna, uciec z tego domu, ale ciekawość
moja była nieomal równie silna co przerażenie. Wkrótce powzięłam decyzję. Wyślę telegram
do pana. Włożyłam płaszcz i kapelusz i poszłam do urzędu pocztowego, oddalonego o pół mili
od dworu, a gdy wracałam, byłam już znacznie spokojniejsza. Gdy zbliżałam się do bramy,
ogarnął mnie lęk i niepewność, czy pies nie został spuszczony, ale przypomniałam sobie, że
Toller tego wieczoru był pijany do nieprzytomności, a wiedziałam przecież, że tylko on jeden z
całego domu umiał sobie poradzić z tą dziką bestią, poza nim zaś nikt inny nie mógł go
wypuścić. Dostałam się bezpiecznie do domu i pół nocy nie spałam, ciesząc się na myśl, że
pana zobaczę. Bez trudu uzyskałam dziś rano zezwolenie na wyjście do Winchester, ale muszę
wrócić przed trzecią, ponieważ państwo Rucastle wyjeżdżają z wizytą i będą nieobecni przez
cały wieczór, wobec czego powinnam zająć się dzieckiem. Opowiedziałam panu wszystkie
moje przygody, panie Holmes, i bardzo się będę cieszyła, jeżeli pan mi powie, co to wszystko
znaczy, a przede wszystkim, co mam teraz począć.

Holmes i ja słuchaliśmy jak zaczarowani tej niezwykłej historii. Mój przyjaciel wstał i

zaczął chodzić tam i z powrotem po pokoju, z rękoma w kieszeniach i wyrazem głębokiej
powagi na twarzy. — Czy Toller jest wciąż jeszcze pijany? — zapytał.

— Tak. Słyszałam, jak jego żona mówiła do pana Rucastle, że nic nie może na to poradzić.
— To dobrze, Czy państwo Rucastle wyjeżdżają dziś wieczorem?
— Tak.
— Czy jest tam jakaś piwnica z dobrym, mocnym zamkiem?
— Tak. Piwnica na wino.
— Uważam, że postępowała pani przez cały ten czas jak dzielna i rozsądna dziewczyna,

panno Hunter. Czy mogłaby pani dokonać jeszcze jednego wyczynu? Nie prosiłbym o to,
gdybym nie uważał pani za zupełnie wyjątkową kobietę.

— Spróbuję, O co chodzi?
— Mój przyjaciel i ja zjawimy się w Copper Beeches o 7 godzinie.

Państwa Rucastle w tym czasie już nie będzie, a Toller, miejmy nadzieję, będzie

nieprzytomny. Pozostanie więc tylko pani Toller, która może wszcząć alarm. Gdyby ją pani
mogła wysłać z jakimś poleceniem do piwnicy, a następnie zamknąć na klucz, ułatwiłaby nam
pani ogromnie całe zadanie.

— Zrobię to.
— Doskonale. Wobec tego rozpatrzmy dokładnie tę sprawę. Oczywiście, jest tylko jedno

możliwe wyjaśnienie. Została tu pani sprowadzona po to, aby uosabiać kogo innego, podczas
gdy właściwą osobę uwięziono w tamtym pokoju. To jest oczywiste. Co do osoby uwięzionej
nie mam wątpliwości, że to jest córka, panna Alicja Rucastle, o ile pamiętam, która —rzekomo
wyjechała do Ameryki. Wybrano panią niewątpliwie ze względu na podobieństwo wzrostu,
figury i koloru włosów. Prawdopodobnie w czasie jakiejś choroby, którą tamta osoba
przechodziła, obcięto jej włosy, wobec tego i pani, rzecz jasna, musiała poświęcić swoje.
Dziwnym trafem pani znalazła te jej warkocze. Mężczyzna wypatrujący na drodze, jest
niewątpliwie jej przyjacielem, być może narzeczonym. Ponieważ pani w sukni tamtej
dziewczyny była bardzo do niej podobna, chodziło im o to, aby widząc panią za każdym razem
roześmianą, a tym bardziej gdy pani skinęła ręką, przekonał się naocznie, że panna Rucastle
jest w świetnym humorze i nie życzy sobie bynajmniej jego względów. Psa spuszcza się na noc,
aby zapobiec jego usiłowaniom skontaktowania się z nią. To wszystko jest jasne.
Najpoważniejszym momentem w tej całej sprawie są skłonności dziecka.

— Co to może mieć wspólnego, do licha?— wykrzyknąłem.
— Mój drogi Watsonie, ty jako lekarz ustawicznie zaznajamiasz się ze skłonnościami

dziecka na podstawie obserwacji rodziców. Czyż nie rozumiesz, że odgrywa to równie doniosłą
rolę w przypadkach odwrotnych? Często mi się zdarzało, że obserwując dzieci, wyrabiałem
sobie właściwe pojęcie o charakterze ich rodziców. To dziecko jest skłonne do nienormalnego
okrucieństwa dla samej przyjemności, a czy skłonność tę odziedziczyło po swym jowialnym
ojcu, co podejrzewam, czy po matce, nie wróży to nic dobrego tej biednej dziewczynie, która
jest w ich mocy.

— Pan z całą pewnością ma rację, panie Holmes — zawołała nasza klientka. — Przypomina

mi się teraz tysiąc rzeczy, które utwierdzają mnie w przekonaniu, te pan trafił w sedno. Och, nie
zwlekajmy ani chwili z pomocą temu biednemu stworzeniu!

— Musimy być oględni, gdyż mamy do czynienia z bardzo podstępnym jegomościem. Do

godziny 7 nic nie możemy zrobić. Ale o 7 będziemy już przy pani i długo nie potrwa, a
rozwiążemy tę tajemnicę.

Byliśmy bardzo słowni, gdyż o 7 przybyliśmy do Copper Beeches, zostawiając nasze bagaże

w przydrożnej gospodzie. Kępa drzew o liściach ciemnych i lśniących jak polerowany metal w
blasku zachodzącego słońca wskazałaby nam drogę do dworu, nawet gdyby nie było
uśmiechniętej panny Hunter, która stała na progu domu.

— Czy pani uporała się ze wszystkim? — zapytał Holmes. Z tyłu, pod schodami, rozlegało

się głuche, lecz donośne dudnienie.

— To pani Toller w piwnicy — powiedziała panna Hunter. — Jej mąż leży w kuchni na

kocu i chrapie. Oto jego klucze, które są odpowiednikami kluczy pana Rucastle.

— Dobrze się pani spisała!—zawołał Holmes z entuzjazmem. — Teraz proszę nam wskazać

drogę, a niebawem położymy kres tym wszystkim ciemnym sprawkom.

Weszliśmy na schody, otworzyliśmy drzwi, minęliśmy korytarz i znaleźliśmy się tuż przed

zabarykadowanymi drzwiami, które nam panna Hunter opisywała. Holmes przeciął sznur i
odsunął poprzeczną sztabę. Następnie próbował dopasować różne klucze do zamku, ale bez
powodzenia. Żaden dźwięk nie wydobywał się z wewnątrz i wobec tej ciszy twarz Holmesa
spochmurniała.

— Mam nadzieję, że nie przybyliśmy za późno — powiedział. — Wydaje mi się, panno

Hunter, że lepiej, abyśmy tam weszli bez pani. Watsonie, pomóż nam swoim ramieniem, a
zobaczymy, czy można się tędy przedostać do pokoju.

Drzwi były stare, słabe w zawiasach i ustąpiły od razu pod naciskiem naszych złączonych

sił. Wpadliśmy obaj do pokoju. Był pusty. Mebli nie było tam żadnych poza małym łóżkiem,
małym stolikiem i koszem z bielizną. Dziura w suficie stała otworem, a więzień zniknął.

— Tu popełniono jakieś łajdactwo — powiedział Holmes — ten gagatek domyślił się

zamiarów panny Hunter i uprowadził swą ofiarę.

— Ale w jaki sposób?
— Przez otwór w suficie. Zaraz zobaczymy, jak on to zrobił.
Holmes wciągnął się na dach.
— Ach, tak — zawołał — tu jest koniec długiej, lekkiej drabiny, opartej o okap. Więc on to

tak zrobił.

— Ależ to jest niemożliwe — powiedziała panna Hunter — drabiny tam nie było, gdy

państwo Rucastle wyjeżdżali.

— Wobec tego on wrócił i wtedy to zrobił. Mówię pani, że to sprytny i niebezpieczny

człowiek. Nie byłbym zbytnio zdziwiony, gdyby się okazało, że to jego kroki słyszę właśnie na
schodach. Według mnie, Watsonie, lepiej abyś miał pistolet w pogotowiu.

Zaledwie wymówił te słowa, gdy w drzwiach ukazał się tęgi, krzepki mężczyzna z ciężką

laską w ręku. Panna Hunter krzyknęła na jego widok i przycisnęła się do ściany, ale Sherlock
Holmes skoczył mu naprzeciw.

— Ty łajdaku — zawołał — gdzie twoja córka?
Grubas potoczył wokoło oczyma i podniósł je ku otwartej dziurze w dachu.
— To ja powinienem o to zapytać — wrzasnął. — Złodzieje! Szpicle i złodzieje! Złapałem

was, co? Mam was w swoim ręku! Ja się wam przysłużę!

Odwrócił się i zagrzmocił z całych sił po schodach na dół.
— On poszedł po psa! — krzyknęła panna Hunter.
— Mam rewolwer — powiedziałem.
— Zamknijmy lepiej wejściowe drzwi — zawołał Holmes i zbiegliśmy wszyscy razem w

dół po schodach. Ale zaledwie dotarliśmy do hallu, usłyszeliśmy ujadanie psa, a następnie
okropny krzyk bólu i straszliwy, żałosny jęk, którego nie można było słuchać bez przerażenia.
Stary człowiek o czerwonej twarzy i drżących kończynach wyszedł chwiejnie z bocznych
drzwi.

— Mój Boże! — wołał. — Ktoś wypuścił psa! A on nie był karmiony przez dwa dni.

Szybko, szybko, bo będzie za późno!

Holmes i ja wybiegliśmy, skręcając za róg domu, a Toller śpieszył za nami. Ujrzeliśmy

olbrzymią, zgłodniałą bestię o czarnym pysku wczepionym w krtań Rucastle’a, który krzyczał i
wił się na ziemi. Strzeliłem biegnąc i roztrzaskałem psu łeb, aż upadł, ale jego ostre, białe zęby
wciąż jeszcze były zwarte na pofałdowanej szyi Rucastle’a. Rozdzieliliśmy ich z wielkim
trudem, po czym zanieśliśmy go jeszcze żywego, ale straszliwie okaleczonego, do domu.
Położyliśmy Rucastle’a w salonie na sofie i po odesłaniu trzeźwego już Tollera, aby
zawiadomił swoją żonę, czyniłem wszystko, co mogłem, żeby mu ulżyć w bólu. Staliśmy
wszyscy wokół niego, gdy drzwi się otworzyły i do pokoju weszła wysoka, chuda kobieta.

— Pani Toller! — zawołała panna Hunter.
— Tak, panienko. Pan Rucastle mnie uwolnił po swym powrocie, zanim poszedł do was na

górę. Ach, panienko, szkoda, że mnie panienka nie zawiadomiła o swoich zamiarach, bo
byłabym powiedziała, że wasze wysiłki były niepotrzebne.

— Ha! — powiedział Holmes, patrząc na nią przenikliwie. — Widać, że pani Toller więcej

wie o tej sprawie niż ktokolwiek inny.

— Istotnie, proszę pana, i jestem gotowa opowiedzieć to, co wiem.

— Wobec tego proszę usiąść i opowiadać, albowiem jest tu kilka momentów, które muszę

przyznać, są wciąż dla mnie niejasne.

— Ja je panu zaraz wyjaśnię — rzekła pani Toller — i zrobiłabym to już wcześniej, gdybym

się mogła wydostać z piwnicy. O ile wyniknie z tego sprawa sądowa, proszę pamiętać, że
byłam jedyną osobą, która trzymała stronę pańskiej znajomej, a byłam również przyjaciółką
panny Alicji. Panna Alicja nie była szczęśliwa w tym domu, odkąd się jej ojciec powtórnie
ożenił. Była zawsze taka mała, cicha i nie miała tu nigdy nic do powiedzenia. Ale dopiero
wówczas zaczęło się jej źle powodzić, gdy w znajomym domu poznała pana Fowlera. O ile
wiem, panna Alicja miała własny majątek, zapisany jej w testamencie, ale była zawsze
spokojna i cierpliwa, w te sprawy się nie wtrącała i wszystko zostawiała w rękach pana
Rucastle. On wiedział, że mu z jej strony nic nie groziło, ale gdy się nawinęła okazja do
zamążpójścia, a mąż zażądałby z całą pewnością wszystkiego, co by mu się prawnie należało,
ojciec postanowił — położyć temu kres. Zażądał od córki, żeby podpisała papier,
upoważniający go do dysponowania jej pieniędzmi niezależnie od zamążpójścia. Gdy ona na to
nie przystała, tak ją męczył, aż dostała zapalenia mózgu i przez sześć tygodni walczyła ze
śmiercią. Wreszcie wyzdrowiała, ale wychudła jak cień, a jej piękne włosy zostały obcięte. Nie
zmieniło to jednak uczuć jej kawalera i trwał przy niej wiernie, jak to czasem mężczyzna
potrafi.

— Ach — powiedział Holmes. — To, co pani nam była dobra opowiedzieć, zupełnie sprawę

wyjaśnia, a resztę potrafię już uzupełnić sam. Pan Rucastle wówczas prawdopodobnie wziął się
na sposób i zastosował rodzaj aresztu?

Tak, proszę pana.
— A pannę Hunter sprowadził z Londynu w tym celu, aby się pozbyć przykrej

natarczywości pana Fowlera?

— Tak było, proszę pana.
— Ale pan Fowler, jako dobry marynarz, był człowiekiem wytrwałym, obstawił dom i

spotkawszy się z panią, przekonał ją za pomocą pewnych argumentów, metalowych czy
innych, że w pani interesie leży współdziałanie z nim.

— Pan Fowler to bardzo grzecznymi hojny pan — powiedziała pani Toller pogodnie.
— No i w ten sposób, dzięki jego staraniom, pani małżonek mógł pić, ile chciał, a drabina

została przystawiona akurat w tej samej chwili, gdy pan wasz odjechał?

— Ma pan rację, proszę pana, tak się to stało.
— Moim zdaniem, powinniśmy panią przeprosić, pani Toller — powiedział Holmes —

bowiem pani nam wyjaśniła to, co było dla nas zagadką. Ale oto zbliżają się miejscowy chirurg
i pani Rucastle, toteż uważam, Watsonie, że powinniśmy towarzyszyć pannie Hunter w
powrotnej drodze do Winchester, wydaje mi się bowiem, że nasze locus standi jest obecnie
raczej wątpliwe.

W ten oto sposób została rozwiązana tajemnica ponurego domostwa z kępą czerwonych

buków przed frontowym wejściem. Pan Rucastle wyzdrowiał, ale odtąd był już zawsze
człowiekiem załamanym, żyjącym jedynie dzięki troskliwej opiece oddanej mu żony.
Mieszkają stale w swym dworze wraz z dawną służbą, która prawdopodobnie sporo wie o
przeszłości pana Rucastle, w związku z czym trudno mu się z nią rozstać. Pan Fowler i panna
Rucastle, po uzyskaniu specjalnego zezwolenia, pobrali się w Southmapton nazajutrz po
dokonaniu ucieczki. Pan Fowler jest obecnie urzędnikiem państwowym, piastującym urząd na
Wyspie Mauritiusa. Co do panny Violetty Hunter, jak tylko przestała być ośrodkiem jednego z
problemów, mój przyjaciel Holmes, ku mojemu rozczarowaniu, stracił wszelkie
zainteresowanie dla jej osoby. Obecnie jest kierowniczką prywatnej szkoły w Walsall i
podobno osiągnęła w pracy duże powodzenie.

Przetłumaczyła Irena Szeligowa

D

ODATEK

C

ONAN

D

OYLE O SWOIM BOHATERZE

(

ZE

W

SPOMNIEŃ I PRZYGÓD

)

Od roku 1884 pracowałem od czasu do czasu nad dłuższą historią, pełną sensacyjnych

przygód, pt. Firma Girdlestone, która była moją pierwszą próbą dłuższej opowieści. Pomijając
kilka krótkich ustępów, jest to rzecz bez wartości i jak każda pierwsza książka — wyjąwszy
utwory wielkich i oryginalnych geniuszów — jest zbyt oczywistym naśladownictwem innych.
Miałem już wtedy świadomość tego, ta samowiedza zaś rosła z postępem czasu. Kiedy
wydawcy odrzucili ją, pogodziłem się z ich wyrokiem i schowałem dość pomięty rękopis do
niższej szuflady.

Równocześnie czułem, że stać mnie na pracę bardziej świeżą, mocniejszą i artystycznie

lepszą. Pociągał mnie wtedy Gaboriau przez swą umiejętność rozwiązywania intrygi, Dupin
zaś, detektyw z powieści Poego, był moim umiłowanym bohaterem od wczesnej młodości. Czy
zdołam jednak stworzyć w tej dziedzinie coś własnego? To pytanie nie dawało mi spokoju. Na
myśl przychodziła mi postać mego starego profesora Joe Bella, z jego orlą twarzą,
dziwacznymi nałogami, z jego bajecznym zmysłem wydobywania szczegółów. Gdyby on był
detektywem, na pewno podniósłby z czasem ten wysoce zajmujący sposób do wyżyn ścisłego,
prawie naukowego systemu. Trzeba spróbować, czy się nie uda osiągnąć tego wyniku. Jeśli
była taka możliwość w życiu rzeczywistym, czemuż by nie można stworzyć jej wiarygodnego
obrazu fikcyjnego? Nie dość jest powiedzieć, że ktoś jest zdolny; czytelnik żąda dowodów i
przejawów tej zdolności, takich przejawów na przykład, jakie profesor Bell składał codziennie
w sali wykładowej. Ta myśl mnie bawiła. Ale jak nazwać takiego jegomościa? Do dziś dnia
zachowałem kartkę z notatnika, zapełnioną różnymi nazwiskami proponowanymi. Pospolita
metoda, która nazwiskiem zaznacza charakter i daje w rezultacie różnych Bystroniów lub
Szperalskich, nie pociągała mnie zupełnie. Początkowo chciałem go nazwać Sherringford
Holmes, ostatecznie miał się nazywać Sherlock Holmes. Oczywiście nie może on opowiadać
sam o swych przygodach; musi mieć towarzysza, człowieka wykształconego, który by mógł
brać udział w przygodach i umiał je opowiedzieć. Zwykłe, pospolite nazwisko dla takiego
zausznika; niech się nazywa Watson. Tak oto powstały moje figury książki, której dałem tytuł:
Studium w szkarłacie.

Miałem wrażenie, że utwór jest napisany tak, iż nie pozostawia nic do życzenia, stąd

przywiązywałem doń wielkie nadzieje. Kiedy rękopis Girdlestone wracał za każdym razem do
punktu wyjścia, jak gołąb pocztowy, robiło mi się przykro, lecz nie byłem zdziwiony; kiedy
jednak ta mała książeczka o Holmesie zaczęła podobnie krążyć między mną a wydawcami,
czułem się skrzywdzony, gdyż wiedziałem, że rzecz zasługuje na coś więcej niż na odprawę.
James Payn uznał jej zalety, lecz ze słusznością oświadczył, że jako nowela rzecz jest za długa,
a jako powieść za krótka. Wydawca Arrowsmith, który otrzymał ją w maju roku 1886, odesłał
ją nie czytając w lipcu. Podobnie postąpiło kilku innych. W końcu postanowiłem posłać do
firmy „Ward, Lock and Co.”, wiedząc, że specjalnością jej jest tania i sensacyjna powieść.
Istotnie dnia 30 października 1886 otrzymałem list treści następującej:

„Szanowny Panie!
Przeczytaliśmy utwór pański i przyjmujemy go z przyjemnością. Nie możemy jednak wydać

go w tym roku z powodu nadmiaru materiału. Jeśli Pan się zgodzi na wstrzymanie wydania do
następnego roku, jesteśmy gotowi nabyć prawa autorskie za sumę 25 funtów.

Z poważaniem

Ward, Lock and Co.”

Propozycja ta nie była zbyt kusząca, tak że nawet ja, nie opływający w dostatki, wahałem się

z jej przyjęciem. Chodziło nie tylko o bardzo małą sumę, lecz także o zwłokę. Lecz ciągłe
odmowy i zawody znudziły mnie. Sądziłem przy tym, że lepiej jest dać się poznać późno niż
wcale. Dlatego się zgodziłem i książka ukazała się w roku 1887. Nie otrzymałem za nią nigdy
ani grosza więcej.

*

Z wiosną (1891) ukończyłem moje studia wiedeńskie i przez Paryż wróciliśmy do Londynu.

W Paryżu zatrzymaliśmy się kilka dni, gdyż chciałem się zaznajomić z Laudoltem,
najsłynniejszym okulistą paryskim tego czasu. Znalazłszy się w Londynie, czuliśmy oboje z
żoną, że nadeszła chwila stanowczej walki z losem, która miała zadecydować o całym naszym
życiu. Patrząc wstecz na te chwile, zda się, że wynik nie ulegał wątpliwości, lecz wtedy nie
miałem tej pewności, gdyż jakkolwiek reputacja moja wzrastała, zarobki były ciągle małe.
Ufność moja polegała głównie na moim przekonaniu o trwałej wartości mej powieści Biała
kompania, która się ukazywała wtedy regularnie w miesięczniku „Cornhill”. Osobiście też nie
byłem zaniepokojony, przeżywszy przed ożenkiem znacznie cięższe czasy, lecz troska o żonę i
dziecko zmieniały sytuację.

Zamieszkaliśmy przy Montagne Place, skąd było niedaleko do dzielnicy lekarzy

specjalistów. Wiedząc, że wielu słynnych okulistów nie może podołać nawałowi pracy,
postanowiłem na razie wynająć i urządzić dwa pokoje, gdzie bym przyjmował pacjentów
przysyłanych przez innych okulistów. Odpowiedni lokal znalazłem tuż przy Harley Street za
sto dwadzieścia funtów rocznie. Jeden pokój urządziłem jako pokój przyjęć, a drugi jako
poczekalnię. Niestety wkrótce przekonałem się, że prawdziwą poczekalnią był mój pokój
przyjęć. Lecz w rezultacie nie żałuję tego. Codziennie rano około dziesiątej maszerowałem do
swojej siedziby zawodowej, gdzie czekałem cierpliwie na pacjentów do jakiejś trzeciej lub
czwartej. Dzięki zupełnej ciszy, której nie przerwał ani razu dzwonek pacjenta, mogłem ten
cały czas poświęcać mej pracy literackiej; toteż jedynym rezultatem, z jakim wracałem do
domu, był plik zapisanych kartek. Istotnie trudno było o bardziej idealne warunki do pracy i tak
długo, jak długo pacjenci się nie pokazywali, miałem sposobność wydoskonalenia mego stylu.

W tym czasie zaczynał wychodzić szereg miesięczników, między którymi na pierwszy plan

wybijał się „The Strand”, redagowany bardzo zręcznie przez Greenhongha Smitha.
Zastanawiając się nad zawartością tych czasopism, zwłaszcza nad ich długimi powieściami,
ciągnącymi się czasem lata całe, doszedłem do przekonania, że umieszczanie cyklu krótkich
opowiadań, stanowiących całość dla siebie, lecz połączonych postacią głównego bohatera,
mogłoby danemu miesięcznikowi przysporzyć dużą liczbę stałych czytelników. Zdaje mi się,
że ja pierwszy wpadłem na ten kompromis między powieścią i nowelą, a „The Strand
Magazine” był pierwszym miesięcznikiem popularnym, który tę ideę wprowadził w życie.

Rozglądając się za taką „centralną” postacią czułem, że Sherlock Holmes, który był już

bohaterem dwóch małych książek

*

, nadawał się doskonale do cyklu krótkich opowiadań. Ten

cykl rozpocząłem pisać podczas długich godzin w mej poczekalni pod numerem 2 przy
Devonshire Place. Greenhongh Smith zapalił się do mej idei od początku, opowiadania
podobały mu się bardzo i zachęcał mnie do napisania ich jak najwięcej. Handlową stronę mej
literackiej produkcji oddałem w ręce A. P. Watta, tego króla ajentów literackich, który nie tylko
zwolnił mnie od wszystkich kłopotów z wydawcami i redaktorami, lecz pilnował mych spraw

*

Studium w szkarłacie (1887) i Znak czterech (1890).

tak skutecznie, że wszelka troska o byt materialny wkrótce znikła, a fakt, że ani jeden pacjent
nie przekroczył progu mej poczekalni, okazał się po prostu błogosławieństwem.

*

Trudność, a raczej kłopot z cyklem Holmesa polegał na tym, że każdy człon wymagał

osobnej intrygi. Oczywiście nie można tych rzeczy robić jak na zamówienie, gdyż zamieniają
— się one na sztuczne fabrykaty, nikłe i coraz mniej interesujące. Dlatego postanowiłem —
zwolniony od trosk materialnych — nie pisać nic bezwartościowego; każda dalsza część cyklu
Holmesa miała mieć zajmującą intrygę i zawierać jakiś problem, który by mnie samego
interesował, to bowiem jest pierwszą rękojmią zainteresowania drugich. Mogę wyznać z
czystym sumieniem, iż pozostałem wierny temu postanowieniu.

*

Publiczność ciągle domagała się dalszych przygód Sherlocka Holmesa, tak że musiałem ich

od czasu do czasu dostarczać. W końcu, po napisaniu dwóch cyklów

*

, doszedłem do

przekonania, że mi grozi niebezpieczeństwo nierozerwalnego związku z dziełem literackim,
należącym do niższego gatunku. Dlatego postanowiłem uśmiercić mego bohatera. Przyszło mi
to na myśl podczas wycieczki do Szwajcarii, kiedym wraz z żoną oglądał wodospady
Reichenbach, budzące swym widokiem grozę; uznałem, że miejsce to jest godne grobowca
Holmesa. Tam więc złożyłem jego szczątki, z mocnym postanowieniem, że tam muszą zostać;
istotnie zostały tam szereg lat.

Postawa publiczności wprawiła mnie w zdumienie. Istnieje zdanie, że człowiek spotyka się z

uznaniem dopiero po śmierci; ilość protestów, które mnie doszły przeciw mojej egzekucji
Holmesa, dowiodła mi, ilu przyjaciół potrafił on sobie zjednać. „Ty bestio dzika…” —
rozpoczynał się protest listowny jakiejś damy, przemawiającej niewątpliwie w imieniu wielu
innych. Słyszałem, że byli ludzie, którzy płakali. Przyznaję, że mogłem zrobić wrażenie
brutala, skoro zdobyłem się na tak okrutny czyn, lecz z drugiej strony byłem rad ze sposobności
przeniesienia mej wyobraźni w inny świat, gdyż wysokie, kuszące ceny za dalsze epizody
Holmesa, czyniły rozstanie się z nim sprawą coraz trudniejszą.

Że Sherlock Holmes był dla wielu ludzi postacią rzeczywistą, tego dowodem listy

adresowane do niego, przysyłane na moje ręce z prośbą o doręczenie. Watson otrzymał również
szereg listów, w których proszono go o adres i autograf Holmesa. Jakaś ajencja literacka
zapytywała Watsona, czy Holmes nie chciałby korzystać z jej usług. Kiedy Holmes czasowo
się wycofał ze służby, wiele pań ofiarowało mu się na gospodynie, a jedna wyznała mi, że się
zna na hodowli pszczół i umie „oddzielić królową”. Miał też cały szereg propozycji co do
rozwiązania pewnych tajemnic familijnych. Jedna z tych propozycji z Polski domagała się
także mego przyjazdu, przyrzekając mi honorarium, jakiego bym sam zażądał. Oczywiście nie
odpowiadałem na tego rodzaju propozycje.

Pytano mnie również często, czyja sam posiadam zdolności, które opisuję, lub czy też jestem

po prostu Watsonem. Rzecz prosta, że zdaję sobie sprawę z różnicy między rozwiązaniem
danego zagadnienia w praktyce a rozwiązaniem tegoż zagadnienia w teorii, to znaczy w
warunkach przez siebie samego stworzonych. Co do tego nie mam żadnych złudzeń. Z drugiej
strony jednak człowiek nie może nic wyssać z palca, nie może stworzyć żywej postaci, o ile nie
posiada w sobie odnośnego materiału — twierdzenie niezbyt zaszczytne w ustach człowieka,
który stworzył tylu zbrodniarzy. W każdej indywidualności jednak istnieje pewna złożoność,
jak gdyby splot wielu osób. Wśród tych osób danej indywidualności może się znaleźć również

*

Przygody Sherlocka Holmesa (1892) i Pamiętniki Sherlocka Holmesa (1894).

zdolny detektyw; lecz w życiu rzeczywistym musiałem zawsze postawić się w jego położeniu,
gdy usiłowałem rozwiązać metodą Holmesa jakieś zagadnienie, przez władze policyjne
zaniechane. Natomiast w życiu codziennym nie posiadam wcale szczególnego zmysłu
obserwacyjnego, czyli że muszę się sztucznie wprawiać w odpowiedni stan umysłu dla
rozwiązania dowodów i uprzedzenia kolejności wypadków.

P

OSŁOWIE

Miłośnicy literatury kryminalnej o Arthurze Conan Doyle’u wiedzą wszystko. I to, że

urodził się w 1859 r. w Edynburgu w irlandzkiej rodzinie katolickiej, ubogiej choć
legitymującej się starymi pergaminami szlacheckimi; że dziadek Michał Conan przekazał mu
na chrzcie swoje nazwisko jako jego drugie imię, że Arthur przez wiele lat pobierał nauki u
jezuitów — w szkole o bardzo surowej dyscyplinie, że dobierając lektury przekładał westerny
Mayne Reida i powieści fantastyczne Verne’a nad obowiązującą go klasykę antyczną, że w
latach 1876–1881 studiował medycynę w Edynburgu i uzyskał tam dyplom lekarza okulisty.
Silny, zdrowy, zuchwały, rosły młodzieniec wziął udział — jak na prawdziwego Brytyjczyka
przystało — w kilkumiesięcznej wyprawie arktycznej na wieloryby, przeżywając wiele
przygód i doznając nadzwyczajnych wrażeń. Praktykę lekarską rozpoczął na statku handlowym
„Mayumba”, którym opłynął całe wybrzeże zachodniej Afryki. W późniejszych latach na
kontynent ten — należący w połowie do Wspólnoty Brytyjskiej — powracał parokrotnie: w
1896 r. jako lekarz w Egipcie, w 1898 jako korespondent wojenny podczas walk przeciw
mahdystom — tym samym, którzy porwali Stasia i Nel. Gdy wybuchła w Afryce Południowej
wojna z Burami, która swym okrucieństwem wzburzyła opinię całego świata, Doyle zaciągnął
się do wojska jako lekarz — ochotnik i pilny obserwator wypadków. Po powrocie do kraju
wystąpił, kierując się poczuciem obowiązku obywatelskiego, w obronie honoru Imperium:
napisał liczącą ponad 500 stronic książkę Wielka wojna burska (1902), w której usiłował
przeciwstawić „oszczerstwom” wrogów obiektywny obraz kampanii. Staraniem Ministerstwa
Spraw Zagranicznych książkę wydano w nakładzie 300 tysięcy egzemplarzy oraz przełożono ją
na kilka języków europejskich. Zachęcony powodzeniem stanął w szranki wyborcze do
parlamentu, jednak „konserwatywni” anglikanie, nie doceniając jego patriotycznych
pryncypiów, wytknęli mu jezuicką przeszłość i uniemożliwili zrobienie kariery politycznej.

Życie Conan Doyle’a obfitowało w wiele innych jeszcze niecodziennych zdarzeń, o których

dowiedzieć się można z jego Wspomnień i przygód (1924). Przypomnieć tylko można dla
porządku, że był żonaty, miał syna i córkę, prowadził nienaganny tryb życia; zmarł w 1930 r.

Zdolności pisarskie Doyle’a ujawniły się już w szkole. Rychło więc zaczął komponować

krótkie powiastki „pełne przygód” i wysyłać je do różnych czasopism. W tamtej epoce
beletrystyka była chlebem powszednim milionów czytelników. Ogromne zapotrzebowanie na
„ciekawe” książki stworzyło armię literatek i literatów, którzy za niewielką opłatą płodzili setki
utworów mniej lub bardziej udanych. Conan Doyle okazał się jednym z najbieglejszych w
sztuce pisarskiej.

Największe ambicje wiązał z powieścią historyczną, która jego zdaniem łączy „wysoką

godność literatury z duchem awanturniczych przygód”. Naśladował Waltera Scotta, a sądził, że
go „poprawia” i „uzupełnia”. Nad poszczególnymi epokami prowadził powierzchowne,
niestaranne studia, a wiedzę, nie przekraczającą ujęć podręcznikowych, ubarwiał atrakcyjnymi
zdarzeniami fikcyjnymi. Odmalował w ten sposób średniowieczną epokę Edwarda III (Biała
kompania, Sir Nigel), prześladowania purytanów po upadku rewolucji Cromwella (Micah
Clarke), tragiczne losy hugonotów w czasach Ludwika XIV (Uciekinierzy). Najwięcej uwagi
poświęcił epoce Napoleona Bonapartego, którą prezentują cztery utwory: Groźny cień,
Przygody brygadiera Gerarda, Wuj Bernac i Rodney Stone. Sceny batalistyczne (m.in. bitwa
pod Waterloo) przeplatają się z przygodami żołnierzy, zapasami atletów i boksem.

Pewne uznanie uzyskały powieści fantastyczno — naukowe Świat zaginiony i Trujące

pasmo, a także parę innych książek przygodowych, tłumaczonych po części na język polski.

Warto jeszcze zauważyć, że Conan Doyle, skłonny zawsze do rozważań na tematy religijne,

żywo zajmował się modną wtedy problematyką spirytystyczną, omawianą przez niego z całą
powagą w kilku ambitnych pracach popularnonaukowych (m.in. Nowe objawienie).

Całe to pisarstwo nie wystarczyłoby jednak do zachowania w trwałej pamięci nazwiska

Doyle’a, gdyby nie wpadł on na „genialny” pomysł stworzenia postaci Sherlocka Holmesa.
Wprowadził go do dwóch niedużych powieści: Studium w szkarłacie (1887) i Znak czterech
(1890). Później poświęcił mu cykl opowiadań, opublikowanych w dwóch zbiorkach: Przygody
Sherlocka Holmesa (1892, 12 utworów; przekład tego zbioru drukowany jest w całości w
niniejszym tomie) i Pamiętniki Sherlocka Holmesa (1894, 11 utworów).

Powodzenie „przygód” było oszałamiające. Przyćmiły wszystko, co Doyle napisał

dotychczas. Smak sukcesu i duże zyski dawały satysfakcję, ale „ustawiczna pogoń za intrygą”
zaczęła nużyć, a aspiracje literackie kierować w stronę innych gatunków i tematów. Postanowił
więc Doyle „zabić” Holmesa w końcowym opowiadaniu Pamiętników (Ostatnia zagadka).
Presja czytelników okazała się jednak silniejsza: autor musiał „wskrzesić” genialnego
detektywa i ciągnąć dalej swój proceder. W rezultacie powstały dwie nowe powieści: Pies
Baskerville’ów (1902) i Dolina trwogi (1915), oraz trzy zbiory opowiadań: Powrót Sherlocka
Holmesa (1905, 13 utworów), Jego ostatnie pociągniecie smyczkiem (1917, 8 utworów),
Biblioteczka Sherlocka Holmesa (1927, 12 utworów). Łącznie napisał o Holmesie 4 powieści i
56 opowiadań. Większość z tych utworów, z wyjątkiem 10 opowiadań, wydano po wojnie w
Polsce.

W pierwszych latach XX w., a w Polsce w 1907 r., opowiadania Doyle’a zaczęły pojawiać

się w postaci oddzielnie wydawanych zeszytów. Pomysł ten okazał się rewelacją wydawniczą.
Obok serii o Holmesie drukowano zeszyty o innych „genialnych” detektywach (Nick Carter,
Nat Pinkerton), a także o nieuchwytnych przestępcach (Lord Lister) i bohaterach Dzikiego
Zachodu (Buffalo Bill, Jack Teksas). Była to nowa formuła powieści: każdy zeszyt stanowił
zamkniętą całość, a kolejne numery serii połączone są osobą głównego bohatera; technika ta
znana nam jest dobrze ze współczesnych seriali telewizyjnych. Okazało się przy tym, że w
Polsce, podobnie jak gdzie indziej, o Sherlocku Holmesie opublikowano ponad sto opowiadań,
zatem o wiele więcej, niż napisał Conan Doyle! Nienasycenie czytelników i „opieszałość”
autora sprawiły, że zaczęli go wyręczać różni pismacy, robiący na sławnym detektywie dobre
interesy.

Swoista wielkość tego twórcy literatury detektywistycznej polega jeszcze na wprowadzeniu

całkowicie nowego i atrakcyjnego dla czytelnika tematu: zagadki i gry intelektualnej.
Dotychczas w literaturze dominowały wielkie idee społeczne i moralne, dramaty ludzkie,
głębokie uczucia i żywe namiętności, w piśmiennictwie zaś popularnym — przygody rycerzy i
cowbojów, pojedynki, ucieczki, pościgi, cierpienia „niewinności uciśnionej”, dozgonna
miłość, intrygi uwodzicieli i kobiet fatalnych, zjawianie się upiorów, wampirów, wilkołaków
itd. Sherlock Holmes jest rycerzem epoki scjentyzmu i racjonalizmu; ze swoimi przeciwnikami
prowadzi pojedynki intelektualne. Nie stosuje siły, jeśli nie musi, nie ucieka się do represji
policyjnych. Podejmuje się spraw „oryginalnych” i ciekawych z punktu widzenia ich
złożoności, dlatego często unika przestępstw pospolitych jako zbyt prostych i nieraz angażuje
się w historie nie podlegające rygorom kodeksu karnego. Rozwiązywanie zagadek i
wyjaśnianie tajemnic jest dla niego wartością samą w sobie.

W utworach Conan Doyle’a prowadzona jest ponadto subtelna gra, w której uczestniczą

cztery osoby: autor, Watson — narrator, Holmes i czytelnik. Watsona nie można kojarzyć z
autorem — jest niezbyt spostrzegawczy i inteligentny. Przypisywanie cech Holmesa autorowi
również wywołuje opory: Watson często gorszy się megalomanią, zarozumialstwem i
ekstrawagancją swojego idola. Autor nie wspiera więc swym autorytetem ani jednego, ani
drugiego. Całkowicie ukrył się za światem przedstawionym, nadał mu pełną autonomię.
Dlatego w oczach wielu współczesnych Holmes i Watson uchodzili za osoby rzeczywiste,
otrzymywali od ludzi prywatnych i policji wiele listów i różnych propozycji.

W zaproponowanej przez Doyle’a grze literackiej czytelnik stoi na niewygodnej pozycji

Watsona: wie i rozumie tyle, co on. Ale po otrzymaniu wstępnych wiadomości od klientów

Holmesa może przekroczyć próg inteligencji Watsona i formułować, „rywalizując” z
detektywem własną propozycję rozwiązania. Jednak hipotezy Holmesa, tworzone metodą
dedukcyjną, zachowane są przez niego w tajemnicy, tak jak większość informacji o dalszych
czynnościach śledczych. Czytelnik, nawet najbystrzejszy, ma małe szansę na sprostanie
mistrzowi; może tylko podziwiać jego „genialność” i niepospolity umysł. „Wyrównanie
krzywd” w stosunku do czytelnika dokona się dopiero u spadkobierców Conan Doyle’a. A
mimo to opowiadania o Holmesie — dzięki swej nieskazitelnej, ascetycznej konstrukcji —
nigdy się nie zestarzeją i nigdy nie utracą swoich sympatyków.

Tadeusz Zabski