blizejprzedszkola.pl

3

z

daniem

specjalistów

Leworęczność – źródło
troski czy radości rodziców?

agnieszka Pasternak

Mimo to, wielu rodziców leworęcznych dzieci nadal obawia się,

że ich maluch może napotykać w przyszłości problemy wyni-

kające z leworęczności. Praktycy nie zaprzeczają, że leworęczne

dziecko może doświadczać różnych trudności w szkole. Pokazu-

ją jednak inne niż pół wieku temu oblicze tych trudności. Przede

wszystkim zaś koncentrują się na formułowaniu konkretnych

wskazówek, w jaki sposób pomóc dziecku leworęcznemu.

Kształtowanie się lateralizacji

Według Bogdanowicz (1989) pierwsze objawy dominacji stron-

nej ręki można zaobserwować już w III kwartale pierwsze-

go roku życia dziecka. Praworęczność pojawia się zazwyczaj

w wieku 2-3 lat, leworęczność później – w wieku 3-4 lat. Osta-

tecznie dominacja jednej z rąk ustala się w pierwszym roku na-

uki w szkole, kiedy dziecko zaczyna pisać (6-7 lat). Jednostron-

na lateralizacja czynności ruchowych (ręka i noga) wykształca

się między 12-14 r.ż. Przewaga stronna oka i ucha (percepcyj-

na) kształtuje się później niż dominacja ręki i zazwyczaj jest już

ustalona około 9-10 r.ż. W 10 r.ż. ustala się półkula dominująca

dla mowy.
Tradycyjnie mówi się o lateralizacji jednorodnej – prawostron-

nej lub lewostronnej oraz o lateralizacji niejednorodnej – skrzy-

żowanej lub nieustalonej. Lateralizacja skrzyżowana to taka,

gdzie na przykład w zakresie oka i ręki dominują na przemian

prawa ręka i lewe oko lub lewa ręka i prawe oko. Laterali-

zacja nieustalona to taka, gdzie przewaga stronna kończyny

lub narządu zmysłu jest bardzo słabo zaznaczona lub w ogó-

le nieuchwytna. W odniesieniu do lateralizacji ręki mówimy

wówczas o oburęczności. Wyróżnia się oburęczność pierwot-

ną oraz wtórną. Oburęczność pierwotna występuje wówczas,

gdy dziecko ma obie ręce mniej sprawne w porównaniu z do-

minującymi rękami osób praworęcznych lub leworęcznych.

Słabsza jest wówczas zdolność współpracy, czyli koordynacji

obu rąk, pojawia się osłabienie ogólnej koordynacji ruchowej,

trudności w odwzorowywaniu figur geometrycznych i liter,

w różnicowaniu liter o podobnych kształtach.
Oburęczność wtórna, inaczej nabyta, jest pozytywnym zjawi-

skiem, jeśli trening przeprowadza się po 9 r.ż. (gdy ośrodki

mowy w mózgu są ustalone), np. przy uprawianiu konkretne-

go sportu czy nauce zawodu. Oburęczność wtórna jest nega-

tywna, jeśli powstała w wyniku przeuczania dziecka pierwot-

nie leworęcznego (zazwyczaj) na prawą rękę – wtedy żadna

z rąk nie jest wystarczająco sprawna (Bogdanowicz, 1989).

Uważa ona, że lateralizacja lewostronna nie jest zaburzeniem

lateralizacji, gdyż zazwyczaj nie towarzyszą jej szczególne

trudności. O zaburzeniach lateralizacji mówimy w przypad-

ku lateralizacji niejednorodnej: skrzyżowanej lub nieustalo-

nej. Lateralizacja jednorodna (jednostronna) kształtuje się do

12-13 r.ż. i dlatego nie można pewnie mówić o zaburzeniach

lateralizacji u dzieci młodszych, wykazujących lateralizację

niejednorodną.

Lateralizacja

– skłonność funkcjonalna parzystych

narządów ruchu i organów zmysłów, przejawiająca się

dominacją czynnościową jednej ręki, nogi, oka, ucha;

dominacja ta ujawnia się w czynnościach wykonywa-

nych tylko przez jeden organ, jak też w czynnościach

wykonywanych obiema parzystymi organami, w któ-

rych jeden pełni rolę wiodącą, a drugi wspomagającą.

Lateralizacja jest uwarunkowana dominacją jednej pół-

kuli mózgowej lub tego ośrodka w półkuli mózgowej,

który stanowi neurofizjologiczne podłoże czynności

danego organu.

(źródło: „Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku” Tom II,

Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa, 2003.)

Wydaje się, że obecnie leworęczność u dziecka nie jest już
postrzegana tak negatywnie jak kilkadziesiąt lat temu.
Nie znaczy to jednak, że przestała być tematem
budzącym wiele kontrowersji. Dzisiaj specjaliści
nie zastanawiają się nad tym, jak skutecznie zniechęcić
dziecko do używania lewej ręki, ale nad tym, jak sku-

tecznie wesprzeć dziecko leworęczne w jego rozwoju.

blizejprzedszkola.pl

3

R

e

k

L

a

M

a

Jeśli dziecko jest pierwotnie obustronne i ten stan utrzymuje się po 13-14 r.ż., jest to

sygnał niedorozwoju centralnego układu nerwowego albo uszkodzenia mózgu i daje

widocznie negatywne konsekwencje w szkole (trudności w czytaniu i pisaniu), jak

również w życiu codziennym (zaburzona koordynacja ruchowa, mniejsza sprawność

manualna).
Sygnałem opóźnienia w rozwoju lateralizacji jest sytuacja, gdy lateralizacja nie jest

ukształtowana u dziecka powyżej 10 r.ż. Zatem u 6-latka z lateralizacją nieustaloną nie

rozpoznajemy opóźnienia w rozwoju lateralizacji. Jednak jeśli u 6-7-latka idącego do

szkoły ręka dominująca nie ustaliła się, mówimy o zwolnieniu tempa kształtowania

się lateralizacji.
Według Weber (2007) obecnie koncepcja ogólnej jednostronnej lateralizacji człowieka jako

jedynej prawidłowej już nie obowiązuje. Zajmując się badaniem lateralizacji ręki, nie wią-

żemy tego z dominacją oka oraz ucha czy nogi (dominacja nogi kształtuje się w wieku

szkolnym i ma niewiele związku z pisaniem).

Obserwacja rozwoju ręczności u dziecka

Poniżej przedstawiono kilka propozycji oceny lateralizacji u dziecka, którą rodzic

może wstępnie przeprowadzić w domu, zaś wychowawca w przedszkolu. Obserwację

należy przeprowadzać dyskretnie, tak aby dziecko nie domyślało się naszej intencji.

Najlepiej, gdy wykonuje się ją podczas samodzielnej, spontanicznej zabawy dziecka.



RĘKA:

»

Do 4 r.ż.: wskazywanie przedmiotów, chwytanie przedmiotów, uderzanie w przed-

mioty, rzucanie piłką, trzymanie ołówka.

»

Od 4 do 8 r.ż.: toczenie koła, rzucanie i chwytanie piłki, jedzenie łyżką, wkręcanie

śrub, budowanie z klocków, nawlekanie igły i szycie, rozdawanie kart, krojenie

nożem, czyszczenie zębów, czesanie się grzebieniem, wrzucanie korali do bute-

leczki, wkładanie kołeczków do otworów, wkładanie klucza do kłódki i przekrę-

canie, pokazywanie: jak wysoko dosięgniesz?, obrysowywanie koła raz jedną, potem

drugą ręką (porównujemy tempo i precyzję).

Obserwację rozwoju ręczności można uzupełnić o zbadanie przewagi stronnej oka,

ucha i nogi. Należy jednak pamiętać, że dominacja nogi oraz narządów zmysłu kształ-

tuje się stosunkowo później niż przewaga ręki.



OKO:

zaglądanie do kalejdoskopu, patrzenie przez lunetę (powtarza się kilkakrot-

nie), zaglądanie przez dziurkę od klucza, patrzenie na mały przedmiot przez niewielki

otwór wykonany w środku kartki.



UCHO:

nasłuchiwanie tykania zegarka (dziecko zbliża ucho do zegarka leżącego

przed nim na stole), podsłuchiwanie przez drzwi, odwracanie głowy w stronę osoby

stojącej za dzieckiem, wypowiadającej jego imię.



NOGA:

wchodzenie po schodach lub na krzesło, ściąganie buta, kopanie jak najwyżej,

kopanie jak najmocniej piłki, celowanie do bramki, gra w klasy (Bogdanowicz, 1989).

Profilaktyka

Jak mają zachowywać się rodzice, gdy dziecko używa naprzemiennie obu rąk i nie

można jednoznacznie ustalić, która ręka dominuje?

»

Podawać przedmioty w środkowej linii ciała, tak by dziecko w naturalny sposób

określiło swoją praworęczność lub leworęczność.

»

Podczas malowania, rysowania nie wymuszać używania przez dziecko jednej

ręki (prawej), pozwolić malować obiema rękami.

»

Nie wydawać wartościujących ocen ręki, tworzyć atmosferę akceptacji i zrozu-

mienia dla oburęczności lub leworęczności dziecka, nie dopuścić, by czuło się

krytykowane, napiętnowane za używanie lewej ręki – każdy rodzaj takiego od-

działywania jest ingerowaniem w naturalny rozwój mózgu dziecka.

»

Bacznie obserwować tendencje do częstszego wyboru jednej ręki przez dziecko

podczas codziennej zabawy i nie narzucać mu swojej woli (Weber, 2007).

blizejprzedszkola.pl

0

Kiedy należy szukać pomocy u specjalisty?

Do poradni psychologiczno-pedagogicznej warto zgłosić dziec-

ko, które przed pójściem do szkoły, w wieku od 4,5 do 5,5 lat:

»

nadal posługuje się równie często obiema rękami (pisze

i rysuje na przemian raz jedną, raz drugą ręką) lub nie-

znacznie częściej i niepewnie używa lewej ręki;

»

jego rysunki są wyraźnie niekształtne, figury i obiekty

gubią swój wzorcowy kształt;

»

cyfry i litery oraz symbole są pisane często w formie lu-

strzanych odbić lub przekręcone o 90°, rzadko miesz-

czą się w liniaturze;

»

dziecko z powodu wielu niepowodzeń bardzo niechęt-

nie pisze i rysuje;

»

zręczność ruchowa dziecka jest wyraźnie osłabiona.

Czy wolno przeuczać na prawą rękę?

Pomocą w znalezieniu odpowiedzi na to trudne pytanie mogą

być kryteria mówiące o tym, kiedy na pewno nie powinno się

przeuczać dziecka leworęcznego na prawą rękę (za: Bogda-

nowicz, 1989):

1. Rozwój poznawczy dziecka mieści się na poziomie upo-

śledzenia umysłowego (poczynając od upośledzonych

umysłowo w stopniu lekkim).

2. Dziecko jest silnie zlateralizowane lewostronnie; lewo-

ręczność jest cechą rodzinną (genetyczną) lub z dużym

prawdopodobieństwem jest wynikiem uszkodzenia

mózgu.

3. Nie przeuczamy oburęcznego dziecka do pisania ręką

prawą, jeśli sprawność motoryczna tej ręki jest obni-

żona.

4. Gdy u dziecka występują zaburzenia emocjonalne, w tym

zaburzenia mowy w postaci jąkania.

5. Dziecko daje wyraźne sygnały, że preferuje pisanie lewą

ręką.

Wchwili obecnej odchodzi się od dostrzegania zależności mię-

dzy skrzyżowaną lateralizacją w zakresie ręki i oka, a wystę-

powaniem specyficznych trudności w nauce. Zwraca się na-

tomiast uwagę na dominację stronną ucha. Ustalono bowiem,

że ucho, w porównaniu do oka, posiada więcej bezpośrednich

połączeń nerwowych z ośrodkami w mózgu zaangażowanymi

między innymi w czynności czytania i pisania oraz mowę.
Zaburzenia, które mogą być spowodowane nieuzasadnio-

nym przestawianiem dziecka leworęcznego na prawą rękę

(za: Healey, 2004; Weber, 2007):



PIERWOTNE

»

Zaburzenia pamięci (przy zwiększonej ilości materiału

do nauki).

»

Zaburzenia koncentracji uwagi – szybkie męczenie się.

»

Problemy z czytaniem i pisaniem.

»

Chwiejność orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.

»

Zaburzenia mowy – jąkanie, zacinanie.

»

Problemy z małą motoryką.

»

Problemy emocjonalne (moczenie nocne).



WTÓRNE

»

Poczucie niskiej wartości, niepewność, wycofanie, nad-

mierna kompensacja poprzez zwiększony wysiłek, za-

chowania przekorne i krnąbrne, moczenie nocne i ob-

gryzanie paznokci, problemy emocjonalne.

Trudności dziecka leworęcznego

Pismo lustrzane (zwierciadlane), które może pojawiać się u pię-

ciolatków i jest naturalną, rozwojową tendencją, u dzieci lewo-

ręcznych często utrzymuje się dłużej. Dzieci leworęczne i obu-

ręczne cechują się częściej: zaburzeniami w sferze percepcyjnej,

mniejszą sprawnością motoryczną, deficytami w rozwoju koor-

dynacji obu rąk, brakiem orientacji w schemacie własnego ciała

oraz dezorientacją w przestrzeni (mylenie stron – prawej i lewej).

Takie dzieci mają w konsekwencji częściej trudności w opano-

waniu umiejętności czytania (dysleksja) i pisania (dysortografia,

dysgrafia) (Bogdanowicz, 1989).
Dziecko poddane wnikliwej obserwacji rodziców i wychowaw-

ców w przedszkolu może uzyskać właściwą pomoc w przezwy-

ciężaniu owych trudności. Proponuje się objęcie dziecka zajęcia-

mi kompensacyjnymi, a w zależności od rodzaju problemów,

jakich doświadcza, mogą to być:

»

zajęcia logopedyczne – dla dzieci z trudnościami w roz-

woju mowy,

»

terapia pedagogiczna – wspomaganie osób z trudnoś-

ciami w uczeniu się,

»

terapia przez pracę – rehabilitacja dla dzieci z opóź-

nieniami lub zaburzeniami w rozwoju motorycznym

(Healey, 2004).

Pomoc dla dziecka leworęcznego

Pomocy możemy udzielić zarówno w domu, jak i w szkole:

»

ćwiczenie prawidłowego uchwytu narzędzia do pisa-

nia – chwyt trójpunktowy (palec środkowy, wskazujący

i kciuk) – dzieci używają grubych trójkątnych kredek

oraz nasadek na ołówki i pióra/długopis – nasadkę

można kupić lub zrobić w domu z modeliny;

»

w ławce dwuosobowej dziecko siedzi z lewej strony;

»

światło pada z prawej strony;

LEWORĘCZNOŚć – STATySTyKI:

»

Osoby leworęczne stanowią około 10%-15% populacji.

»

Leworęczność częściej występuje u mężczyzn niż u ko-

biet.

»

Wśród mistrzów szachowych, artystów, architektów,

matematyków, więcej jest osób leworęcznych niż pra-

woręcznych.

»

Osoby leworęczne częściej niż praworęczne mają trud-

ności w nauce.

»

Osoby leworęczne częściej zapadają na choroby układu

odpornościowego, autoimmunologiczne, są bardziej

podatne na uzależnienia (Bragdon, Gamon, 2006).

z

daniem

specjalistów

blizejprzedszkola.pl



»

pomoce do nauki kładzione są z lewej strony na biurku,

biurko może mieć szuflady z lewej strony;

»

osoba demonstrująca kolejne etapy wykonywania czyn-

ności (składanie czegoś z papieru, przewlekanie nitki,

szycie) siedzi naprzeciwko dziecka;

»

przy nauce wycinania nożyczkami rysujemy spiralkę

z kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara,

w kierunku od wewnątrz na zewnątrz;

»

skomplikowane instrukcje obrazkowe można skopiować

na folię, obrócić i ponownie skopiować, tak by dziecko

otrzymało czytelną dla siebie sekwencję ruchów pod-

czas wykonywania kolejnych czynności; alternatywną

jest zeskanowanie materiału i obrócenie go zwierciadla-

nie przy pomocy programu komputerowego;

»

przygotowując do nauki pisania stosujemy ćwiczenia

rozmachowe, aktywizujące całą rękę, z zachowaniem

kierunku pisania od lewej do prawej strony;

»

ćwiczenie prawidłowego trzymania pióra, ułożenia dło-

ni oraz zeszytu – demonstracja przez rodzica, systema-

tycznie i cierpliwie, aż wykształci się nawyk (od kilku

tygodni do kilku miesięcy);

»

ułożenie zeszytu pod odpowiednim kątem – prawy

dolny róg zeszytu ok. 30° w dół, czyli w stronę ruchu

wskazówek zegara (podkładka do pisania z zaznaczo-

nym kątem nachylenia kartki – kreską, paskiem mate-

riału naklejonym na podkładce); zeszyt nieco na lewo

do środkowej linii ciała;

»

blat stolika delikatnie nachylony w stronę dziecka;

przedramiona swobodnie leżą na powierzchni stołu;

»

szczególna ostrożność podczas używania przez dziec-

ko sprzętu elektrycznego i narzędzi ogrodniczych za-

projektowanych dla praworęcznych osób – dziecko nie

będzie intuicyjnie wiedziało, jak się nimi posługiwać;

»

ćwiczenia do nauki pisania z obustronnym wzorem i za-

znaczonym kierunkiem pisania: tata …………… tata

»

komputer: myszka dla osób leworęcznych albo zamiast

myszki uniwersalny trackball (specjalna kulka) lub to-

uchpad (płytka dotykowa); skonfigurowanie właściwo-

ści myszy – przestawienie funkcji klikania na przycisk

po prawej stronie; w przypadku klawiatury warto przy-

zwyczaić dziecko do korzystania z wersji standardowej;

Akceptacja swojej odmienności

Aby pomóc zaakceptować dziecku swoją odmienność należy:

»

Wyjaśnić dziecku naturalne podłoże leworęczności w pro-

sty, obrazowy sposób, przedstawiając leworęczność, jako

indywidualną cechę osoby, zdolność, jaką jest obdarowa-

ne dziecko.

»

Przywołać przykłady znanych osób leworęcznych oraz

szczególnych uzdolnień typowych dla osób leworęcz-

nych, np. zdolności twórcze – muzyczne, plastyczne,

bardzo dobra wyobraźnia przestrzenna, wielomodal-

ny proces myślenia, unikalne zdolności sportowe (atak

z lewej strony pola na boisku).

»

Przeprowadzić rozmowę na temat leworęczności w mi-

łej atmosferze, z dziećmi w grupie w przedszkolu.

»

Mieć świadomość, że swoją leworęczność dziecko przyj-

muje, jako osobistą cechę, zatem wszelkie zastrzeżenia

do niej traktuje jako odrzucenie swojej osoby (Healey,

2004; Weber, 2007).

Wracając na koniec do pytania postawionego w tytule, jako

osoba leworęczna, przychylam się do stwierdzenia: dziecku

leworęcznemu potrzebne są w równiej mierze i troska, i po-

dziw rodziców.
Troska, o to by zapewnić mu właściwą pomoc w przezwy-

ciężaniu trudności, jakie napotyka w związku ze swoją lewo-

ręcznością, o rozwijanie jego indywidualnych zdolności. Po-

dziw, gdy rodzic dostrzega jak zaskakująco sprytnie dziecko

leworęczne adaptuje się do wymagań otoczenia, jak genialnie

i wytrwale pracuje lewą ręką, żyjąc na co dzień w świecie

osób praworęcznych.

agnieszKa PasternaK

psycholog

Bibliografia:

Bogdanowicz, M., (1989). Leworęczność u dzieci. Warszawa, Wyd. WSiP.

Bragdon, A. D., Gamon D., (2006). Kiedy mózg pracuje inaczej. Gdańsk, Wyd. GWP.

Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku Tom II, (2003), Warszawa, Wydawnictwo

Akademickie „Żak”.

HealeynJ. M., (2004). Leworęczność. Jak wychowywać leworęczne dziecko w świe-

cie ludzi praworęcznych. Gdańsk, GWP.

Weber S., (2007). Dziecko leworęczne. Poradnik. Warszawa, wyd. PZWL.

■

B

liżej

p

rzedszkola



6.05 czerwiec 00

komplet książek do nauki czytania Odimienną Metodą Ireny Majchrzak

za

59

zł

!



Odimienna Metoda Nauki Czytania Ireny Majchrzak jest zgodna z nową

podstawą programową wychowania przedszkolnego i kształcenia ogól-

nego dla szkół podstawowych.



W skład kompletu wchodzi podręcznik

Opowieści sowy część I i II, ćwiczenia Gry czytelnicze część I i II oraz

książka

Opowieści ortograficzne.



Przy zamówieniu minimum 15 kom-

pletów koszty wysyłki pokrywa sprzedawca, a w prezencie otrzymasz gra-

tis trzy kolejne numery miesięcznika

BLIŻEJ PRZEDSZKOLA.



zamówienia przyjmuje sklep internetowy BlizejEdukacji.pl

tel. [phone], e-mail: [e-mail]

R e k L a M a