materiały pomocnicze do nauki Zdrowia Publicznego
opracowanie dr n. med. G. Henrykowska (na podstawie dostępnej literatury i źródeł internetowych)

ZASADY I PRZEBIEG REALIZACJI NARODOWEGO PROGRAMU ZDROWIA

1. Uczestnicy
NPZ to przedsięwzięcie ogólnokrajowe, w którym uczestniczyć powinno całe społeczeństwo,
wszystkie systemy społeczne i istniejące w nich organizacje.
NPZ kierowany jest głównie do samorządów i społeczności lokalnych oraz do istniejących w nich
coraz liczniejszych i aktywnie działających organizacji pozarządowych – „myśleć globalnie
działać lokalnie”.
Od administracji państwowej należy oczekiwać stworzenia warunków, stymulowania i wspierania
działań podejmowanych przez organizacje, grupy i jednostki. Jej zadania to:
- tworzenie podstaw prawnych dla realizacji NPZ,
- stymulowanie rozwoju i finansowanie badań naukowych oraz innych prac o charakterze
wdrożeniowym, ułatwiających realizację zadań, ich monitorowanie i ewaluację wyników NPZ,
- tworzenie struktur organizacyjnych, a zwłaszcza zaplecza instytucjonalnego dla promocji
zdrowia i edukacji zdrowotnej społeczeństwa,
- monitorowanie przebiegu realizacji NPZ i ewaluacji jego wyników.
2. Warunki realizacji
Należy zapewnić:
- upowszechnienie celów i zadań NPZ w całym społeczeństwie przez:

-środki masowego przekazu

-przygotowanie odpowiednich materiałów informacyjnych, dostosowanych do
odpowiednich grup ludności.

- opracowanie szczegółowych programów i harmonogramu działań przez wszystkich uczestników

realizacji NPZ.

- nadanie priorytetu badaniom naukowym wynikającym z zadań NPZ, prowadzonym przez

instytuty i placówki naukowo-badawcze wszystkich resortów.

- zapewnienie odpowiednich środków na wdrażanie projektów promocji zdrowia i edukacji

zdrowotnej na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym.

- powołanie przez wojewodów w ramach posiadanych środków, wojewódzkich pełnomocników

wojewodów ds. realizacji NPZ.

3. Monitorowanie i ewaluacja wyników
Monitorowanie i ewaluacja wyników NPZ są podstawowym warunkiem skuteczności działań.
Powinny stworzyć podstawę do dokonywania niezbędnych korekt i modyfikacji programu.
Opracowanie szczegółowych założeń monitorowania i ewaluacji wyników NPZ powinno być
zadaniem profesjonalnego zespołu ds. NPZ.
4. Skutki finansowe
Nie przewiduje się dodatkowych skutków finansowych dla budżetu państwa. Zadania
administracji państwowej w zakresie NPZ powinny być realizowane przez poszczególnych
dysponentów w ramach ich środków finansowych.

W obecnej koncepcji NPZ utrzymano wcześniejsze, ustalone w 1996 r. ogólne założenia

koncepcji i zapisu celów [ Ministerstwo Zdrowia. Międzyresortowy Zespół Koordynacyjny
Narodowego Programu Zdrowia]. Dokonano niezbędnych modyfikacji, dostosowując cele i
zadania do aktualnych potrzeb i nowych podejść. Uwzględniono również tendencje, które
uwidoczniły się w ostatnich latach w programach innych krajów.



wyróżniono grupy wieku, dla których podejmowane działania powinny mieć odmienny
charakter:

- kobiety w wieku rozrodczym,

- noworodki,
- dzieci i młodzież (1-19),
- populacja w wieku produkcyjnym (20-60, 65),
- osoby starsze (60 i więcej),

materiały pomocnicze do nauki Zdrowia Publicznego
opracowanie dr n. med. G. Henrykowska (na podstawie dostępnej literatury i źródeł internetowych)



wprowadzono nową grupę celów operacyjnych, które dotyczą zadania angażujących
działalność systemu ochrony zdrowia w zakresie wykrywania nieprawidłowości i stanów
chorobowych poprzez przesiewy populacyjne wykonywane w ramach działalności POZ i
lekarzy rodzinnych,

CEL STRATEGICZNY
Poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności

przez:

1996-2005
1. Stwarzanie warunków oraz kształtowanie motywacji, wiedzy i umiejętności zdrowego stylu
życia, a także podejmowania działań na rzecz zdrowia własnego i innych.
2. Kształtowanie sprzyjającego zdrowiu środowiska życia, pracy i nauki.
3. Zmniejszenie różnic w zdrowiu i dostępie do świadczeń zdrowotnych.
2006-2015
1. Zmniejszenie różnic w zdrowiu i dostępie do świadczeń zdrowotnych.
2. Kształtowanie prozdrowotnego stylu życia.
3. Tworzenie środowiska życia, pracy i nauki sprzyjającego zdrowiu.

2006-2015
I. Cele ogólne
1. Zmniejszenie różnic terytorialnych i społecznych w stanie zdrowia;
2. Aktywizacja jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych na rzecz zdrowia

społeczeństwa.

II. Cele dotyczące czynników ryzyka i działania w zakresie promocji zdrowia
3. Zwiększenie aktywności fizycznej ludności;
4. Poprawa sposobu żywienia ludności i jakości zdrowotnej żywności oraz zmniejszenie

występowania otyłości;

5. Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu;
6. Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz zmniejszenie szkód zdrowotnych

spowodowanych alkoholem;

7. Ograniczenie używania substancji psychoaktywnych i związanych z tym szkód zdrowotnych;
8. Zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku życia i pracy;
9. Poprawa stanu sanitarnego kraju;
10. Zmniejszenie liczby wypadków i ograniczenie ich skutków;
11. Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym.
III. Cele dotyczące wybranych populacji
12. Poprawa opieki nad matką i dzieckiem;
13. Usprawnienie wczesnej diagnostyki zaburzeń zdrowotnych i czynnej opieki nad dziećmi i

młodzieżą;

14. Tworzenie warunków do zdrowego i aktywnego życia osób starszych;
15. Tworzenie warunków dla aktywnego życia osób niepełnosprawnych.
IV. Cele dotyczące działania systemu ochrony zdrowia
16. Poprawa jakości i efektywności usług świadczonych w ochronie zdrowia;
17. Rozbudowa kadr i infrastruktury dla potrzeb promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej;
18. Usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami z chorobami

nowotworowymi, układu krążenia w tym udarami mózgowymi, chorobami układu
oddechowego oraz chorobami narządu ruchu;

19. Zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym.

1. Zmniejszenie różnic terytorialnych i społecznych w stanie zdrowia

materiały pomocnicze do nauki Zdrowia Publicznego
opracowanie dr n. med. G. Henrykowska (na podstawie dostępnej literatury i źródeł internetowych)

Realizacja tego celu powinna uwzględniać inną alokację środków na cele społeczne i
zdrowotne tak, aby wspierać najsłabsze grupy populacyjne. Powinno to być również celem
jednostek samorządu terytorialnego wszystkich szczebli i organizacji pozarządowych.
Próba wyrównania nierówności w zdrowiu stworzy możliwość aktywizacji zawodowej i
ekonomicznej znacznej liczby osób w tym w szczególność młodzieży. Cel ten będzie służył
stopniowemu wyrównaniu poziomu życia między innymi poprzez możliwość dostępu do
kształcenia.
Zdrowie w nowoczesnych społeczeństwach postrzegane jest jako kapitał i najlepsza
inwestycja.
2. Aktywizacja jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych na

rzecz zdrowia społeczeństwa

Zarówno gmina jak i powiat jako wspólnoty mieszkańców są w stanie lepiej identyfikować
lokalne problemu zdrowia publicznego z racji na małą liczbę mieszkańców, znajomość
lokalnej specyfiki zarówno ekonomicznej, społecznej jak i kulturowej. Dąży się do tego, aby
inicjatywy dotyczące problematyki szeroko pojętego zdrowia publicznego miały charakter
oddolny wychodzący od wspólnoty obywatelskiej.
By zaktywizować i wzmacniać działania prozdrowotne na szczeblu lokalnym niezbędne
wydaje się wspieranie nowoczesnych środków przekazu społecznego tzn. internetu, gazet,
radia czy telewizji.
Niezbędna w prowadzeniu nowoczesnej polityki zdrowotnej jest działalność organizacji
pozarządowych.
3. Zwiększenie aktywności fizycznej ludności
OCZEKIWANE EFEKTY W 2005



wzrost aktywności fizycznej w czasie wolnym: u dzieci z 30% do 50%, u dorosłych z

10% do 30% populacji,



zapewnienie warunków do zwiększenia aktywności fizycznej w 80% gmin,

ZADANIA



5 godzin w-f we wszystkich typach szkół,



sale gimnastyczne w 75% szkół,



nowe atrakcyjniejsze formy w-f



szkolenie kadr kultury fizycznej,



stwarzanie warunków do uprawiania sportu,



atrakcyjne formy do motywowania ludzi do aktywności fizycznej,

KORZYŚCI ZDROWOTNE



zwiększenie sprawności i wydolności fizycznej Polaków,



zmniejszenie zachorowalności na choroby związane z małą aktywnością fizyczną;
otyłość, zaburzenia psychosomatyczne, CHUK oraz patologie społeczne,

Wzrost aktywności fizycznej w czasie wolnym nie osiągnął poziomu określonego w
poprzedniej edycji NPZ i miał mały wpływ na zmniejszenie w porównaniu z rokiem 1995
umieralności z powodu CHUK. Uważa się również, że w populacji polskiej narasta odsetek
osób otyłych. Kolejnym argumentem za utrzymaniem tego celu są zmiany demograficzne i
zwiększający się odsetek ludzi w wieku podeszłym – zwrócenie uwagi na aktywność fizyczną
tej grupy społecznej. Uważa się, że w dotychczasowych programach zbyt małą uwagę
zwracano na aktywność fizyczną osób niepełnosprawnych.
4. Poprawa sposobu żywienia ludności i jakości zdrowotnej żywności oraz zmniejszenie

występowania otyłości

OCZEKIWANE EFEKTY DO 2005



30% niemowląt będzie karmionych piersią do 6 miesiąca życia,



50% uczniów będzie jadło posiłki w szkołach,



udział energii pochodzącej z tłuszczów będzie wynosił max 30% - ograniczenie
spożycia tłuszczów zwierzęcych,



utrzymanie spożycia mięsa na poziomie z 1995 r.,

materiały pomocnicze do nauki Zdrowia Publicznego
opracowanie dr n. med. G. Henrykowska (na podstawie dostępnej literatury i źródeł internetowych)



wzrost spożycia chudego mleka, jogurtów, serów,



wzrost spożycia przetworów zbożowych,



obniżenie spożycia soli do 6g dziennie,



poprawa jakości żywności,

ZADANIA



edukacja żywieniowa społeczeństwa, w tym kobiet w ciąży i młodych matek
(kontynuacja programu karmienia piersią),



rozwinięcie systemu posiłków szkolnych,



jodowanie soli,



rozwój poradnictwa żywieniowego dla różnych grup społecznych,



wsparcie żywnościowe dla osób w trudnej sytuacji bytowej,



podawanie kwasu foliowego kobietom w ciąży i w wieku rozrodczym,



stworzenie norm prawnych zgodnych z UE (produkcja żywności itp.),

KORZYŚCI ZDROWOTNE



spadek CHUK, otyłości, cukrzycy i innych chorób związanych z wadliwym
żywieniem,



spadek zachorowalności niemowląt na choroby alergiczne, infekcyjne i wady
wrodzone cewy nerwowej,



wzrost kondycji psychofizycznej dzieci i młodzieży,

Obserwowana jest poprawa kondycji zdrowotnej ludności polskiej, co łączy się z korzystnymi
zmianami w żywieniu. W porównaniu z krajami UE sytuacja jest i tak niekorzystna – wyższe
wskaźniki zgonów spowodowanych chorobami sercowo-naczyniowymi i wysoka umieralność z
powodu nowotworów złośliwych. Zwiększa się odsetek osób otyłych w populacji.

5. Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu
OCZEKIWANE EFEKTY W 2005



spadek konsumpcji tytoniu o 25% w porównaniu z 1995 r.,



wzrost odsetka nigdy niepalących mężczyzn do 60% i kobiet do 80%,



spadek odsetka palących kobiet w ciąży o 50% w stosunku do początku lat 90-tych,

ZADANIA



egzekwować przepisy ustawy antynikotynowej,



ograniczyć palenie wśród nauczycieli, służby zdrowia,



obniżyć palenie wśród młodzieży,



zakazać reklamy papierosów,



promować modę na niepalenie,



podwyższyć ceny wyrobów tytoniowych,



zachęcić samorządy lokalne do działań antytytoniowych,



stworzyć sieć poradni antynikotynowych,

KORZYŚCI ZDROWOTNE



obniżenie umieralności z powodu nowotworów złośliwych przynajmniej o 10%,



obniżenie umieralności z powodu CHUK o 15%,



spadek obturacyjnych chorób układu oddechowego,

W zdrowotnej i społeczno-ekonomicznej polityce państwa mającej na celu zmniejszenie
rozpowszechnienia palenia tytoniu i ograniczenie jego zdrowotnych następstw, w tym w
szczególności w działaniach edukacyjnych i interwencyjnych, więcej miejsca powinno poświęcić
się kobietom, silnie uzależnionym, długoletnim palaczom oraz słabiej wykształconym warstwom
społecznym. W przypadku kobiet zasadnicze znaczenie wydają się mieć programy ukierunkowane
na ochronę dzieci przed wymuszonym biernym paleniem tytoniu, także ze strony palących kobiet w
ciąży i młodych matek. Dotychczasowe działanie kierowane do osób silnie uzależnionych i gorzej
wykształconych powinny zostać wzmocnione m.in. poprzez wdrożenie na większą skalę lokalnych

materiały pomocnicze do nauki Zdrowia Publicznego
opracowanie dr n. med. G. Henrykowska (na podstawie dostępnej literatury i źródeł internetowych)

programów edukacyjno- interwencyjnych i programów realizowanych w miejscu pracy oraz
upowszechnienie ogólnie dostępnego lecznictwa odwykowego.

6. Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz zmniejszenie szkód

zdrowotnych spowodowanych alkoholem

OCZEKIWANE EFEKTY W 2005



spadek spożycia alkoholu o 10% ,



spadek udziału alkoholi wysokoprocentowych o 20%,



spadek szkód zdrowotnych spowodowanych alkoholem u osób uzależnionych,



spadek spożycia alkoholu przez młodzież o 20%,

ZADANIA



ograniczenie dostępności alkoholu,



profilaktyczne programy edukacyjne,



wzrost dostępności i poprawa skuteczności terapii osób uzależnionych,



szkolenie przedstawicieli różnych zawodów w problematyce alkoholowej,



wspieranie stowarzyszeń trzeźwości i ruchu AA,



działania administracyjno-fiskalne

KORZYŚCI ZDROWOTNE



obniżenie liczby zgonów i inwalidztwa związanych z alkoholem,



spadek patologii rodzinnych,

Nadmierne spożycie alkoholu oprócz w/w negatywnych skutków zdrowotnych niesie ze sobą
również dodatkową działalność służby zdrowia ocenianą na ok. 10% obciążenia chorobami.
Corocznie z przyczyn związanych z alkoholem w Polsce umiera ok. 30000 mężczyzn. Nastąpił
wzrost liczby leczonych w psychiatrycznej służbie zdrowia, w której około połowa pacjentów to
leczeni z powodu zaburzeń związanych z alkoholem. Należy dążyć do zmniejszenia konsumpcji
rzeczywistej do 6 litrów w 2015 r. Pilną rzeczą jest opracowanie programu ograniczania
dostępności do alkoholu zarówno przez politykę fiskalną jak i przez ograniczenie jego fizycznej
dostępności. Ograniczyć należy możliwość promocji alkoholu w tym jego reklamy.

7. Ograniczenie używania substancji psychoaktywnych i związanych z tym szkód

zdrowotnych

OCZEKIWANE EFEKTY W 2005



zahamowanie popytu na substancje psychoaktywne,



spadek dostępności do substancji psychoaktywnych,



wprowadzenie programów redukcji szkód zdrowotnych u uzależnionych i
okazjonalnie przyjmujących substancje psychoaktywne,

ZADANIA



akty prawne,



edukacja o substancjach psychoaktywnych i kształtowanie postaw chroniących przed
ich używaniem,



programy profilaktyczne,



szkolenie osób potrafiących wcześnie rozpoznać problemy z narkotykami i
poprowadzić terapię,



kształcić lekarzy POZ w zakresie bezpiecznego stosowania leków,



wdrożyć programy skutecznej detoksykacji, leczenia, rehabilitacji i leczenia
substytucyjnego,

KORZYŚCI ZDROWOTNE



spadek liczby osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych,



spadek zaburzeń psychicznych,



spadek chorób somatycznych (np. AIDS, WZW-B),

W zakresie ograniczenia popytu na narkotyki odnotować należy spadek tępa wzrostu lub
stabilizację eksperymentowania z narkotykami wśród gimnazjalistów. Obserwuje się kontynuację
zmian we wzorach używania narkotyków w kierunku mniej destruktywnych a w szczególności

materiały pomocnicze do nauki Zdrowia Publicznego
opracowanie dr n. med. G. Henrykowska (na podstawie dostępnej literatury i źródeł internetowych)

zmniejszenie używania narkotyków w iniekcjach, co rodzi nadzieje na ograniczenie konsekwencji
zdrowotnych w tym nowych zakażeń HIV. W zakresie ograniczenia podaży nie osiągnięto żadnych
rezultatów, wręcz odwrotnie dostępność narkotyków rośnie .Biorąc pod uwagę wzrost
rozpowszechnienia narkotyków syntetycznych można niestety spodziewać się w dalszych latach
trendu wzrostowego narkomanii. Wymaga to rozbudowy ofert pomocy zarówno leczniczej jak i
socjalnej. Ważne są również programy z zapobiegania niedostosowaniu społecznego u dzieci i
młodzieży oraz programy z zakresu bezpieczeństwa publicznego.
8. Zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku życia i pracy
OCZEKIWANE EFEKTY W 2005



spadek emisji dwutlenku siarki do 2 mln ton rocznie,



emisja tlenku azotu = emisji z 1995 r,



spadek ilości nie oczyszczonych ścieków o 15%,



spadek narażenia na hałas o 25%,

ZADANIA



opracowanie i wdrożenie programu rządowego „Środowisko i zdrowie”,



kontynuacja istniejących programów dotyczących ochrony środowiska pracy,



eliminacja technologii zanieczyszczających środowisko,



wprowadzenie ekologicznych systemów grzewczych,



restrukturyzacja rolnictwa,



doskonalenie prawa budowlanego,



przyspieszenie budowy wodociągów i systemów uzdatniania wody,



budowa ekranów akustycznych w miejscach szczególnie narażonych na hałas,

KORZYŚCI ZDROWOTNE



spadek zapadalności na ostre i przewlekłe choroby ukł. oddechowego o 5-10%,



spadek liczby dzieci z dużych miast o podwyższonym stężeniu Pb we krwi o 50%,



spadek zapadalności na pylicę o 30%,



spadek zawodowego uszkodzenia słuchu o 50%,

Zgodnie z wytycznymi UE w sprawie zapobiegania chorobom środowiskowym powinno się
uwzględniać zarówno działania zmierzające do zmniejszenia zanieczyszczenia środowiska, jak
również działania z zakresu zdrowia publicznego mające na celu zmniejszenie narażenia ludności
na szkodliwe czynniki środowiskowe i ograniczenie ich skutków zdrowotnych.

9. Poprawa stanu sanitarnego kraju
OCZEKIWANE EFEKTY W 2005



poprawa stanu sanitarnego kraju przez zmniejszenie obiektów w złym stanie
sanitarnym,

ZADANIA



stworzyć preferencje dla tanich środków czystości,



ustalić normy prawne dla składowania i utylizacji odpadów zgodnie z normami UE,



zwiększyć liczbę toalet publicznych w miastach,



poprawić stan sanitarnych zakładów opieki zdrowotnej,



zamykać sukcesywnie obiekty użyteczności publicznej o złym stanie sanitarnym,

KORZYŚCI ZDROWOTNE



spadek zatruć pokarmowych o 40%,



spadek biegunek u dzieci do lat 2 o 50%,



spadek WZW typu A,

Bardzo ważne wydaje się być inspirowanie do koniecznych działań we wskazanych kierunkach
władz szczebla lokalnego jak i centralnego. Stworzy to możliwość wykorzystania środków z
budżetu UE w postaci funduszy strukturalnych.

10. Zmniejszenie liczby wypadków i ich skutków
OCZEKIWANE EFEKTY W 2005



spadek liczby wypadków i poszkodowanych,

materiały pomocnicze do nauki Zdrowia Publicznego
opracowanie dr n. med. G. Henrykowska (na podstawie dostępnej literatury i źródeł internetowych)



spadek liczby ofiar śmiertelnych o 20%,



spadek liczby wypadków przy pracy do połowy stanu z 1995 r.,

ZADANIA



zmniejszyć liczbę wypadków spowodowanych szybką jazdą (edukacja kierowców i
społeczeństwa, kontrola policyjna, strefy ograniczenia prędkości),



zmniejszyć liczbę wypadków powodowanych przez:

- młodych kierowców (OC, bad. psychologiczne) ,
- nietrzeźwych kierowców,



zmniejszenie liczby zabitych (elementy odblaskowe, szkolenie kierowców
jednośladów),



zmniejszenie negatywnych skutków wypadków:

- umiejętność pierwszej pomocy,
- wyposażenie samochodów (pasy, foteliki),
- modernizacja przejść dla pieszych,



przestrzeganie przepisów bhp,

W Polsce liczba zgonów z powodu wypadków, urazów i zatruć wynosi 26-28 tys. rocznie.
Corocznie zdarza się ponad:
- 50 tys. wypadków drogowych w których ginie ponad 5 tys. osób 60-70 tys. zostaje rannych; na
100 wypadków ginie 11 osób (w UE 3,5),
- 86 tys. wypadków przy pracy, w tym 500 śmiertelnych i 1000 ciężkich,
- 145 tys. wypadków uczniów w szkole, w tym 90 śmiertelnych i 1,2 tys. ciężkich.
W ostatnich latach wskazuje się nie tylko na potrzebę zapobiegania wypadkom, lecz także
promocję bezpieczeństwa. W Polsce dotychczasowe działania były niewystarczające.

11. Promocja i zapobieganie zaburzeniom psychicznym
OCZEKIWANE EFEKTY W 2005



stworzenie podstaw prawnych i ekonomicznych rozwoju instytucji i lokalnych

inicjatyw wspierających rodzinę w sytuacjach kryzysowych,



edukacja w zakresie ochrony zdrowia psychicznego,



wzrost liczby placówek zajmujących się prewencją oraz poradnictwem dla osób w

sytuacjach kryzysowych i mających problemy ze zdrowiem psychicznym,

ZADANIA



stworzenie warunków prawnych,



wspieranie inicjatyw lokalnych w zakresie organizacji czasu wolnego,



kształcenie osób zajmujących się wychowanie, opieką, nauczaniem, resocjalizacją i
leczeniem w zakresie zdrowia psychicznego,



kształcenie rodziców w zakresie podstawowej wiedzy o rozwoju i potrzebach
psychicznych dziecka,



kształtowanie w szkole umiejętności osobistych i społecznych,



pomoc środowiskowa i instytucjonalna dla osób w trudnej sytuacji materialnej i
emocjonalnej,



dostępność poradnictwa i pomocy profesjonalnej dla różnych grup społecznych,
wspieranie grup samopomocowych,

KORZYŚCI ZDROWOTNE



poprawa stanu zdrowia psychicznego,



zmniejszenie częstości występowania zaburzeń psychicznych,

Mimo zastosowanych działań obserwuje się niepokojące tendencje, polegające na wzroście liczby
osób leczących się w opiece ambulatoryjnej i całodobowej. Grupą szczególnie wymagającą
pomocy jest młodzież (w większym stopniu dziewczynki) np. ze względu na zagrożenie depresją,
myślami samobójczymi, stresem psychologicznym. Zagrożenia dla zdrowia młodzieży są faktem
(narastająca przemoc, dostępność narkotyków, objawy pogarszającego się samopoczucia
psychospołecznego.

materiały pomocnicze do nauki Zdrowia Publicznego
opracowanie dr n. med. G. Henrykowska (na podstawie dostępnej literatury i źródeł internetowych)

12. Poprawa opieki nad matką i dzieckiem.

Od kilkunastu lat utrwala się w Polsce proces reprodukcji ludności poniżej prostej
zastępowalności pokoleń. Za przyczynę spadku poziomu płodności należy uznać przeobrażenia
zachodzące w naszym kraju związane z transformacją ustrojowo-gospodarczą, a zwłaszcza brak
stabilizacji ekonomicznej, bezrobocie bądź obawa utraty pracy przez młodych ludzi. Na tę
sytuację ma również wpływ obniżająca się skłonność do zawierania małżeństw. Stan ten pogarsza
sytuacja mieszkaniowa, a pewien wpływ mają także aspiracje edukacyjne młodych ludzi (najpierw
nauka, praca i dopiero rodzina). W efekcie przesuwa się wiek urodzenia pierwszego dziecka, co
też ma wpływ na zmniejszenie się liczby urodzeń.
Program opieki perinatalnej, który przyczynił się w ubiegłych latach do obniżenia poziomu
umieralności niemowląt powinien być w dalszym ciągu kontynuowany.

13. Usprawnienie wczesnej diagnostyki zaburzeń zdrowotnych i czynnej opieki nad

dziećmi i młodzieżą

Stan zdrowia dzieci i młodzieży szkolnej oraz stan opieki nad nimi jest niezadowalający.
Głównymi zagrożeniami życia uczniów są wypadki i urazy, zagrożeniami zdrowia zachowania
zdrowotnie ryzykowne lub niewłaściwe zachowania zdrowotne, a także niedostosowanie
społeczne.
Uczniowie jako zbiorowość zostali pozbawieni opieki lekarskiej w szkole, z indywidualnej opieki
mogą korzystać w miejscu zamieszkania u lekarza POZ. W praktyce zaburza to realizację działań
profilaktycznych.
Elementem pozwalającym na wczesna interwencję są badania przesiewowe.
W realizacji i monitorowaniu tych zadań powinien pomóc wydatnie proponowany cel operacyjny
NPZ.
14. Tworzenie warunków do zdrowego i aktywnego życia osób starszych

Stale rośnie przeciętna oczekiwana długość życia pogłębiając tym samym dysproporcję między
generacją produkcyjną a poprodukcyjną. Przez WHO kierowane jest przesłanie do społeczeństw
świata przesłanie, aby wzmacniały zachowania społeczne nakierowane na pełną akceptację i
możliwości rozwoju osób starszych.
Podkreśla się potrzebę budowania możliwie jak najlepszych systemów ochrony zdrowia tak, aby
osoby starsze mogły cieszyć się pełnią zdrowia, poczuciem bezpieczeństwa i aktywnym
uczestnictwem w życiu gospodarczym, społecznym i politycznym. Ważnym działaniem ma być też
wspieranie międzygeneracyjnej solidarności, której efektem ma być realizacja pełnego
zabezpieczenia potrzeb socjalnych i ekonomicznych osób starszych.
Istotnym zadaniem przed państwami europejskimi jest również tworzenie warunków ku temu, aby
osoby starsze mogły z satysfakcją korzystać ze swego potencjału zdrowotnego, jak również mieć
możliwość dalszego satysfakcjonującego pełnienia ról społecznych.
Realizacji wskazanych powyżej idei wymaga działań nie tylko na płaszczyźnie ochrony zdrowia i
opieki socjalnej, ale także na płaszczyźnie edukacji, polityki zatrudnienia i rynku pracy,
zabezpieczenia społecznego, warunków mieszkaniowych i bytowych, transportu i usług, wymiaru
sprawiedliwości oraz rozwoju regionalnego.

15. Tworzenie warunków dla aktywnego życia osobom niepełnosprawnym
OCZEKIWANE EFEKTY W 2005



wzrost liczby miejsc pracy chronionej,



wzrost liczby uczniów w klasach integracyjnych,



poprawa warunków zamieszkania inwalidów,



wzrost dostępności ośrodków rehabilitacji,

ZADANIA



usunięcie barier architektonicznych,



stworzenie preferencji dla produkcji sprzętu ortopedycznego i innych pomocy,



usprawnienie edukacji osób niepełnosprawnych,



wzrost liczby miejsc pracy,

materiały pomocnicze do nauki Zdrowia Publicznego
opracowanie dr n. med. G. Henrykowska (na podstawie dostępnej literatury i źródeł internetowych)



kształtowanie właściwych postaw społecznych,



usprawnienie systemu rehabilitacji,



reforma orzecznictwa o inwalidztwie,

KORZYŚCI ZDROWOTNE



wzrost liczby inwalidów, którzy włączą się czynnie do życia zawodowego,

Odsetek osób niepełnosprawnych stanowi 14,3% ludności Polski. Ta dramatycznie wysoka liczba
osób niepełnosprawnych jest kardynalną przesłanką do wzmacniania działań mających na celu
włączenie niepełnosprawnych w społeczne i ekonomiczne życie narodu. W związku z tym, osoby
niepełnosprawne stanowiące znaczną część społeczności nie powinny być dyskryminowane i
pozbawiane należnych im praw, do uczestnictwa społecznego i rozwoju a także zaspokajania
potrzeb, w tym zwłaszcza w obszarze opieki zdrowotnej.

16. Poprawa jakości i efektywności usług świadczonych w ochronie zdrowia

Kładzie się nacisk na:

 Szanowanie godności pacjenta
 Przestrzeganie jego prawa do autonomii
- prawo do informacji o swojej chorobie i alternatywnych sposobach leczenia,
- prawo do wszechstronnych konsultacji dotyczących leczenia,
- wymóg wyrażenia przez pacjenta zgody na badania i leczenie,
- prawo pacjenta do domowy leczenia,
 Prawo do poufności
 Szybkość reagowania systemu – natychmiastowa pomoc w stanach nagłych i niezbyt długi,
przewidywalny czas oczekiwania na interwencję w pozostałych przypadkach
 Jakość świadczeń pozaterapeutycznych
 Dostęp do społecznego wsparcia podczas leczenia (np.. praktyki religijne)
 Swobodny wybór świadczeniodawcy

Wydaje się, że uwzględnienie tego celu jest jednym z najważniejszych zadań dla całego systemu
ochrony zdrowia, a także jednostek samorządu terytorialnego i środków masowej komunikacji.

17. Rozbudowanie kadr i infrastruktury dla potrzeb promocji zdrowia i edukacji

zdrowotnej

OCZEKIWANE EFEKTY W 2005



edukacja zdrowotna - przedmiot obowiązkowy we wszystkich typach szkół,



rozwój edukacji zdrowotnej w mediach,



stwarzanie zaplecza instytucjonalnego,



wzrost liczby osób kompetentnych w zakresie programów edukacji zdrowotnej,



upowszechnienie programów lokalnych,

ZADANIA



aktywizacja mediów,



wdrożenie programów edukacji zdrowotnej w szkołach,



utworzenie zaplecza instytucjonalnego dla promocji zdrowia,



kształcenie przeddyplomowe i podyplomowe,



wspieranie istniejących programów,



wspieranie aktywności samorządów lokalnych w dziedzinie promocji zdrowia,

Okresowa ocena realizacji zadań wyznaczonych w NPZ na lata 1996-2005 pozwala na wskazanie
kilku niepokojących zjawisk, które w znaczący sposób obniżają skuteczność podejmowanych
przedsięwzięć. Należą do nich przede wszystkim:

 Promocja zdrowia nie uzyskała należytej rangi w działaniach administracji

rządowej i samorządowej,

 Odpowiedzialność za interwencje w dziedzinie edukacji zdrowotnej i promocji

zdrowia jest nierównomiernie rozłożona pomiędzy administrację rządową,
samorządową oraz innymi podmiotami i została delegowana do struktur niższego
szczebla, bez wsparcia centralnego,

materiały pomocnicze do nauki Zdrowia Publicznego
opracowanie dr n. med. G. Henrykowska (na podstawie dostępnej literatury i źródeł internetowych)

 Brak czytelnych zasad finansowania działalności prewencyjnej, w dziedzinie

promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej,

 Brak mechanizmów kontroli i nadzoru nad istniejącymi bardzo licznymi

interwencjami z zakresu promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej, w tym także
systemem szkolenia kadr kompetentnych w tym zakresie.

Należy utworzyć sieć współpracy interdyscyplinarnej na rzecz zdrowia.

18. Usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami z chorobami

nowotworowymi, układu krążenia w tym udarów mózgowych, chorobami układu
oddechowego oraz chorobami narządu ruchu

Istnieją bardzo duże możliwości skutecznych działań profilaktycznych i leczniczych prowadzących
do znacznej redukcji umieralności (szczególnie umieralności przedwczesnej) z powodu CHUK.
Wymaga to konsekwentnych, dobrze skoordynowanych działań z zakresu promocji zdrowia,
profilaktyki, leczenia szpitalnego, ambulatoryjnego i rehabilitacji.
Dostępne dane wskazują, że można zmniejszyć umieralność z powodu raka piersi (do 40
%) i raka szyjki macicy (do 80%) wprowadzając na skalę populacyjną zorganizowane badania
przesiewowe mammograficzne i cytologiczne. Aby uzyskać ten sukces potrzebne są obok działań
służby zdrowia również: poprawa wiedzy społeczeństwa i lekarzy wyrażająca się m.in. w
zwiększeniu częstości samokontroli piersi i wykonywania badań przez lekarzy. Należy również
opracować standardy badań skryningowych.

19. Zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym
OCZEKIWANE EFEKTY W 2005



wprowadzenie nowych obowiązkowych szczepień,



poprawa jakości szczepionek,



powstrzymanie szerzenia się niektórych zakażeń,

ZADANIA



wprowadzić szczepienie przeciw nagminnemu zapaleniu przyusznicy,



rozszerzyć szczepienia przeciw WZW typu B,



zwiększyć skuteczność wykrywania gruźlicy i jej leczenia oraz szczepień,



wprowadzić szczepienie przeciw błonicy w grupie wysokiego ryzyka na obszarach
graniczących z terenami endemicznymi,



informatyczny rejestr służb krwi,

KORZYŚCI ZDROWOTNE



spadek zachorowań na gruźlicę o 15%



spadek zachorowań na WZW typ B o 2500 przypadków rocznie,



spadek zakażeń HIV,



spadek zachorowalności na nagminne zapalenie przyusznic i powikłań,