Cezary Ikanowicz, Jan W. Piekarski

Protokół

dyplomatyczny

-•

dobre obyczaje

Warszawa, listopad 2000

SPIS TREŚCI

Str.

Uwagi wprowadzające 5

I. Protokół dyplomatyczny

i współcześnie 7

II. Dyplomacja i jej funkcje 17

III.

zagraniczna RP 37

IV. Mianowanie i akredytacja ambasadora 57

V. Korespondencja w kontaktach międzynarodowych 67

VI. Organizacja oficjalnej wizyty delegacji zagranicznej 79

Protokół

na

międzynarodowej 95

VIII. Protokół w NATO i Unii Europejskiej 105

IX. Przyjęcia w dyplomacji i w biznesie 113

X. Dobre obyczaje w kontaktach towarzyskich 137

Uwagi końcowe 151

Indeks haseł podstawowych 152

Bibliografia 154

Załączniki: Wzory pism i not dyplomatycznych

Wzory kart

Przykłady menu.

Aneks:

Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z

r.

\

Przy omawianiu

dyplomatycznej podano

korespondencji MSZ i placówek dyplomatycznych oraz c

nie stosowanych druków zaproszeń, programów itp.

Tematykę związaną z protokołem dyplomatycznym poszerzor

zaktualizowany zarys struktury i

MSZ oraz resortów

się stosunkami międzynarodowymi, a także funkcji

konsulatów RP, co powinno czytelnikom ułatwić przyszłe kontak

tymi instytucjami.

Na uwagę zasługuje rozdział, wprowadzony w drugim wydaniu, o

wiający protokół w NATO i Unii Europejskiej, co wobec naszych za

gów o przystąpienie do

może okazać się przydatne osobom int

się i

problematyką

Uwzględniając szerokie zainteresowanie podręcznikiem, także

pracowników administracji państwowej i samorządowej, oraz przy<

się do sugestii naszych Czytelników, zrezygnowaliśmy w ty]

trzeciego wydania ze słów „...w biznesie", pozostawiając jego

czą treść pt. „Protokół dyplomatyczny i dobre

o l

piszemy.

Mamy nadzieję, że kolejne wydanie podręcznika, podobnie jak i

przednie, spotka się z zainteresowaniem i życzliwością Czytelnikóu

I

Protokół dyplomatyczny

dawniej i współcześnie

Współczesna dyplomacja, obok spraw dotyczących bezpieczeństwa mię-

dzynarodowego i kontaktów politycznych w stosunkach dwustronnych oraz

poświęca wiele uwagi rozwojowi stosunków gospodarczych

i międzynarodowych kontaktów handlowych. W realizacji tych zadań po-

mocna jest znajomość protokołu, zespołu zasad postępowania w stosun-

kach z partnerami zagranicznymi, ukształtowanych historycznie i przyję-

tych zwyczajowo. W świecie dyplomacji czyli w stosunkach między pań-

stwami i ich

wypracowane zostały w ciągu stuleci zasa-

dy postępowania, wzajemnego odnoszenia się i odpowiedniego traktowa-

nia, które w skrócie nazywa się zasadami protokołu dyplomatycznego.

Z protokołem, zwanym w przeszłości ceremoniałem dworskim lub ety-

kietą dworską spotykamy się od zarania dziejów. Historia dyplomacji i pro-

tokółu dyplomatycznego wiąże się z powstaniem państw i potrzebą utrzy-

mywania stosunków oraz rozwiązywania konfliktów między nimi.

Instytucja posłów była znana już w starożytnej Grecji, podzielonej na wie-

le małych

wzajemnie wojujących i negocjujących zawarcie po-

koju. Posłami byli

lub wybitni obywatele, filozofowie, poeci, a także

kupcy. Oznaką posła była różdżka oliwna lub laurowa, zwieńczona dwoma

wężami, co było symbolem roztropności i

Posłom w ich misji to-

warzyszyli heroldowie, a rokowania obok kwestii związanych z pokojem i

odszkodowaniem za zniszczenia wojenne obejmowały także kwestię wymia-

ny jeńców i pochówku zabitych. Poseł posiadał listy uwierzytelniające, które

składał w urzędzie zajmującym się sprawami zagranicznymi; miał także in-

strukcje postępowania, spisane na zwojach z papirusu lub złączonych tablicz-

kach, zwanych diploma, z czego wywodzą się wyrazy dyplom i dyplomacja.

Podstawową formą działalności dyplomatycznej było wysyłanie posel-

stwa za granicę w celu załatwienia określonej sprawy. Poselstwa powoły-

wano w miarę powstawania potrzeb. Zasada osobistej nietykalności posła

była powszechnie uznawana. Znieważenie posła obrażało

który go

wysłał z misją.

Greckie państwa - miasta często wysyłały i przyjmowały tych posłów,

którzy przedstawiali swoje sprawy otwarcie przed władcami lub zgroma-

dzeniami publicznymi. Reguły dyplomacji greckiej były już w pełni rozwi-

nięte w V wieku

i stosowane są w dyplomacji światowej do dziś,

odpowiednio uwspółcześnione. Pozostawiały też otwarte niektóre kwestie,

jak pogodzić skuteczną negocjację, wymagającą niejednokrotnie wza-

ustępstw i poufności na pewnych etapach rozmów, z procedura-

mi demokracji i pełnej

Problem ten występuje również we wspó-

łczesnej

W starożytnym Rzymie zwyczaje dyplomatyczne wywodziły się od Etru-

sków ł miały charakter sakralny. Sprawami zagranicznymi zajmowało się

specjalne kolegium kapłanów Fecjałów, składające się z 20 członków, któ-

remu przewodniczył pater

W towarzystwie czterech Fecjałów

udawał się on do kraju nieprzyjacielskiego, gdzie przedkładał żądania Rzy-

mu, dając czas na odpowiedź. Relację z podróży Fecjałowie zdawali sena-

towi, który podejmował decyzję o wojnie.

W okresie republikańskim w Rzymie kapłanów zastąpili świeccy dyplo-

maci zwani Legatl lub

Mianował ich senat na wniosek konsu-

lów. Tworzyli kolegium, a każdy otrzymywał złoty pierścień uprawniający

do bezpłatnego przejazdu i diet. Podróże morskie odbywali pod eskortą

okrętów wojennych. Posłami przybywającymi do Rzymu opiekował się mistrz

ceremonii (magister

który spełniał funkcje dzisiejszego szefa

protokołu. Senat

posłów na uroczystym posiedzeniu. Towa-

ich pobytowi zabawy i igrzyska. Do granicy

posłów

kwestor, troszcząc się o ich bezpieczeństwo

Powszechnie ocenia się, że w odróżnieniu od starożytnej Grecji wkład

Rzymu w historię dyplomacji był mniej znaczący. W Rzymie nad dyploma-

tami dominowali władcy i administratorzy, dążący do narzucenia innym

powszechnego szacunku dla swojego własnego systemu prawa.

Szczególnie rozwinięta była dyplomacja i towarzyszący jej protokół w

okresie Cesarstwa

(395-1453), które stosowało ceremoniał

mający na celu przekonanie przybywających posłów o potędze i bogactwie

państwa. Opracowany był on drobiazgowo i wiele jego elementów zacho-

się do dnia dzisiejszego na dworach królewskich. Państwo to posia-

dało już dobrze zorganizowaną i rozbudowaną dyplomację. Na granicy po-

selstwo spotykały

i gwardia

którzy towarzyszyli po-

słowi w drodze do Konstantynopola, prowadząc go tak, by nie miał kon-

taktów z ludnością, a równocześnie odniósł wrażenie, że kraj jest bogaty i

posiada

twierdze obronne. Posłowi przydzielano

rezyden-

zapraszano na widowiska, lecz jednocześnie izolowano, ograniczając

jego kontakty jedynie do osób upoważnionych. Organizowano parady woj-

skowe, co

umocnić przeświadczenie o potędze państwa. Poseł po

przybyciu był przyjmowany na uroczystej audiencji powitalnej przez cesa-

rza w otoczeniu rodziny, dworu. Składał listy uwierzytelniające, pisane na

pergaminie, w uroczystym stylu i ozdobnej formie. Składał również dary i

przedstawiał cel swego przybycia. Po przyjęciu przez cesarza odbywała się

uczta. Rokowania i rozmowy prowadził z kanclerzem cesarstwa w ramach

posiadanych pełnomocnictw i instrukcji.

Rozwój handlowy miast włoskich w czasach nowożytnych doprowadził

do ożywienia dyplomacji. W Europie wyróżniały się Florencja, Wenecja,

Mediolan i Genua. Suwerenność tych otoczonych murami obronnymi miast

w miarę tego jak przekonywały się one, że same mogą się skutecznie

bronić nawet przed większymi siłami cesarskimi lub papieskimi. Powodo-

wało to naturalną potrzebę utrzymywania kontaktów z innymi niepodległy-

mi miastami. Ponadto rozwijały one aktywność gospodarczą i polityczną z

krajami Afryki i Bliskiego Wschodu. Wymagało to zawierania umów go-

spodarczych dla zabezpieczenia handlu. Funkcje posłów pełnili

oby-

watele i arystokraci, a niejednokrotnie także kupcy i bankierzy.

Praktyki

dyplomatycznej, wypracowane w podzielonych ale

często

się z sobą jednostkach politycznych XV-wiecznych

Włoch, stały się powszechnie akceptowane i z czasem rozpowszechniły się

między pozostałymi krajami europejskimi. W atmosferze rozwijających się

państw narodowych i dynastycznych walk o władzę rezydujący przedstawi-

ciel dyplomatyczny był nieocenionym dla swojego mocodawcy źródłem in-

formacji o zdarzeniach, nastrojach i potencjalnych zmianach w kraju gdzie

przebywał. Jednakże na skutek wojen religijnych w XVII wieku między pań-

stwami katolickimi i protestanckimi trwających przez ponad sto lat, praw-

dziwa dyplomacja została niemal całkowicie sparaliżowana przez wzajem-

w niektórych krajach stosowana jest praktyka podczas wizyty państwowej, że samo-

lotowi

państwa od granicy towarzyszy honorowa eskadra samolotów wojskowych, a w przy-

padku podróży pociągiem lub samochodem na granicy oczekuje misja specjalna.

ny brak zaufania. Ambasadorowie

że nie mogą się nic dowie-

dzieć, bo nikt z nimi nie chce rozmawiać

Odkrycie Ameryki i rozwój handlu z Indiami poszerzyło działalność go-

spodarczą i dyplomatyczną państw Europy. Zaistniała potrzeba utworzenia

nowoczesnej służby zagranicznej, stałych przedstawicielstw przy dworach

królewskich, które rywalizowały z sobą o wpływy polityczne i podział kra-
jów zamorskich (Hiszpania, Portugalia, Francja i Anglia). W XVIII wieku na

czoło wysunęła się Francja rywalizując z Anglią. Miała ona już wtedy kilka-

naście stałych poselstw. Wysyłała swych ambasadorów określanych jako
nadzwyczajnych i pełnomocnych (posiadających stałe upoważnienie do re-
prezentowania monarchy).

Zrodziły się konflikty na tle, który cesarz bądź król jest

i

który ambasador ma pierwszeństwo (problem precedencji). Najbardziej za-

wzięte spory toczyli między sobą ambasadorowie królów Francji i Hiszpa-

nii. W połowie XVIII wieku na większości dworów utarł się zwyczaj określa-
nia precedencji tych dwóch ambasadorów wg starszeństwa liczonego od

daty przyjazdu. Choć nie udało się tej zasady w ówczesnym czasie rozsze-

na wszystkich

to jednak można to uznać za początek

powszechnej dziś zasady starszeństwa ambasadorów wg daty złożenia li-

stów

Ambasadorowie pomniejszych państw byli trak-

towani w dalszej kolejności.

W średniowieczu wykształcił się zwyczaj traktowania priorytetowo przed-

stawiciela papieża, początkowo zwanego

ze względu na rolę pa-

pieża postrzeganego jako głowa kościoła i głowa państwa. Z dyplomacją

watykańską wiąże się odrębny

dyplomatyczny. Posłów przyj-

bardzo uroczyście papież, w otoczeniu kardynałów. Zróżnicowane

były sale przyjęć, w zależności od rangi posła i dworu, który go wysłał.

W średniowieczu i w wiekach późniejszych

przypisywali sobie prawo ustalania precedencji

pomiędzy władcami suwerennych państw.

własne pierwszeństwo przed innymi było przyjmo-

wane jako oczywiste. Papieżowi Juliuszowi II przypisuje się

w

roku następujący

porządek precedencyjny głów koronowanych i książęcych:

Ordo Regum Christianorum: Imperator Cesar, Rex Romanorum

następca Ce-

sarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego), Rex Franciae,

Rex

Rex

Rex

cum tribus discors

Rex

discors cum rege

galliae, Rex Scotiae et Rex

inter se discordes, Rex Navarrae, Rex Cipri, Rex

Rex Poloniùe, Rex Daniae, po tym następowała precedencja książąt (Ordo

Próbę taką podjął w

roku premier Portugalii Pombal z okazji ślubu Księżniczki Brazylii w

Lizbonie. Zdecydowanie odrzuci! ją francuski minister spraw zagranicznych („Król nigdy i pod żad-

nym pretekstem nie zgodzi się na jakąkolwiek innowację, która naruszałaby dostojność jego tro-

nu"). Również Hiszpania zareagowała negatywnie, a dwór wiedeński odpowiedział, że takie absur-

dy zasługują jedynie na pogardę.

Legat papieski - wysłannik, szef misji papieskiej (czasowy).

10

Papież przyjmował siedząc na tronie, a poseł stojąc (bez nakrycia głowy)

mowy papieża, a następnie był zobowiązany do ucałowania

pantofla papieża. Odstępstwo od tego zwyczaju wywalczyło poselstwo mo-

skiewskie, które nie uznawało papieża jako głowy kościoła. Watykan pro-

wadził politykę odrębną wobec Moskwy,

swych legatów i dążąc

do podporządkowania sobie kościoła

Wysoką rangę mieli na dworach monarchów stali wysłannicy papieża -

nuncjusze

zajmujący się nie tylko sprawami kościoła, lecz i poli-

tyką. Zajmowali oni miejsce przed ambasadorami. Funkcje nadwornych kanc-

lerzy królewskich (czyli dzisiejszych premierów), do których

sprawy

zagraniczne, sprawowali dawniej przeważnie wysocy dostojnicy

W Polsce ożywioną działalność poselską obserwujemy już za Piastów,

w czasach Chrobrego, a także po zjednoczeniu kraju - za Kazimierza Wiel-

kiego. W okresie wojen

za panowania Jagiełły, aktywna była

królewska dyplomacja

W Polsce pojawiają się misje dyploma-

tyczne Wenecji, Anglii, Francji. Od zarania chrześcijaństwa w Polsce oży-

wione były kontakty między Polską a Rzymem. Przy dworze królewskim

często rezydował legat papieski.

Okres panowania Zygmunta Starego (1506-1530) określany jest czę-

sto jako złoty wiek polskiej dyplomacji. Król polski wysyła za granicę 148

poselstw. Polska jest bardzo aktywna na europejskiej scenie dyplomatycz-

nej, w czym pewne zasługi ma również królowa Bona. Król wysyłał amba-

sadora nadzwyczajnego na uroczystości koronacyjne i inne odbywające się

na dworach królewskich. Były to wybitne osoby świeckie, z arystokracji

bądź duchowne. W sprawach związanych ze stosunkami dwustronnymi

wysyłano najczęściej posłów do państw ościennych.

Pierwszy rząd i początki stałej dyplomacji tworzą się za czasów Stanisła-

wa Augusta

Stale poselstwa działały

od 1766 r. w Pe-

tersburgu, Wiedniu, Berlinie, Londynie, Rzymie i Stambule. W okresie Sejmu

Czteroletniego powstają nowe placówki w Kopenhadze, Sztokholmie i

Madrycie. Od 1764 r. działał przy królu gabinet zajmujący się sprawami

zagranicznymi, w skład którego wchodzili

sekretarze królewscy, tłu-

macze,

W 1775 r. Sejm Czteroletni powołał w ramach Rady

Nuncjusz apostolski -

przedstawiciel papieża przy głowie państwa.

W Polsce - kanclerz Zbigniew Oleśnicki przy

we Francji - kardynał Richelieu przy

Ludwiku XIV, biskupem był Talleyrand zanim został ministrem spraw zagranicznych.

W średniowieczu najczęściej wysyłano poselstwo w określonej sprawie bądź z okazji, np. uroczy-

stości zaślubin na dworze królewskim, co równocześnie umożliwiało prowadzenie rozmów

nych

11

Nieustającej Departament Interesów Cudzoziemskich składający się z

i mianowanego przez króla - sekretarza, kierującego kilkuna-

stoosobowym personelem, należącym czasowo do gabinetu królewskiego.

Departament Interesów Cudzoziemskich został później (w 1788 r.) prze-

kształcony w

Interesów

a Konstytucja 3 Maja

powołała Straż Praw w ramach której znalazł się minister pieczęci od

spraw

którą to nazwę użyto wtedy w Polsce po raz pierw-

szy. (Do niej nawiązała II Rzeczpospolita powstała w 1918 r.)

Także instytucja konsulów, różnie nazywana i

znana była już

w starożytności i została rozwinięta w czasach

w okresie roz-

woju handlu zamorskiego. Początkowo służyła ona głównie sprawowaniu

opieki nad kupcami - cudzoziemcami oraz ochronie ich interesów handlo-

wych. Jej głównym zadaniem było występowanie w imieniu i w obronie

kupców przed władzami miejscowymi. Z czasem

zwani w śre-

dniowieczu rezydentami, zaczęli wykonywać funkcje administracyjne w imie-

niu państwa które reprezentowali, a także zajmować się promocją handlu

oraz opieką nad żeglugą morską. W krajach zamorskich pełnili oni również

funkcje sędziów pokoju - w oparciu o prawo ojczyste - wobec załóg stat-

ków handlowych pływających pod bandera danego kraju. Osoby wysyłane

dla wykonywania tych funkcji do kolonii kupieckich zwano konsulami za-

Musieli oni uzyskać zgodę władz miejscowych na

i pe-

łnienie funkcji w formie bulli, dyplomu lub przywilejów, nazwanej z czasem

exequatur. Nazwa ta zachowała się do dziś.

Polska służba

rozwinęła się dopiero w XVIII wieku. Pierw-

sze konsulaty utworzono w Turcji, Rosji, Prusach oraz w miastach porto-

wych Holandii, Niemiec Północnych, Francji i Włoch, z którymi rozwinięte

były stosunki handlowe i dokąd docierały polskie statki

Doniosłe

dla rozwoju

miał Kongres Wiedeński

zwołany w

r. w celu podjęcia postanowień odrestaurowania porząd-

ku w Europie naruszonego przez Wielką Rewolucję Francuską oraz Napo-

leona I. Ponieważ Święte Cesarstwo Rzymskie przestało istnieć w lipcu 1806

roku (powstanie Konfederacji Reńskiej) znikło uznawane dotychczas przez

innych władców pierwszeństwo cesarza niemieckiego. Władca Austrii był

cesarzem dopiero od jedenastu lat, a również Francja po klęsce Napole-

ona nie mogła pretendować do pierwszeństwa przed

Z tego też względu data

roku i Kongres Wiedeński mają histo-

ryczną

Zapoczątkowały one bowiem równorzędne traktowanie

12

kich niepodległych państw, niezależnie od tego czy

to cesarstwa, kró-

lestwa, czy też republiki.

to krok do uznania równości i suwe-

renności wszystkich państw bez względu na ich wielkość i znaczenie, co na

ówczesne czasy było rewolucyjne.

W dziedzinie dyplomacji wyniknęły z tego dwie fundamentalne zmia-

ny w praktyce protokolarnej. Pierwsza dotyczyła ustalenia trzech klas sze-

fów

dyplomatycznych: ambasadorów i nuncjuszów, posłów oraz

chargé d'affaires. Mimo wspomnianej powyżej zasady równości państw

przywilej wysyłania ambasadorów przysługiwał jedynie koronowanym

monarchom. Druga natomiast

upowszechnienia zasady

natu, zgodnie z którą w porozumieniach dwustronnych dokument prze-

znaczony dla danego państwa wymieniał na pierwszym miejscu swojego

władcę, lub swój

Odstępując od zasady pierwszeństwa przedstawiciela obcego państwa

w zależności od znaczenia jego władcy Kongres postanowił, że o pierw-

szeństwie decyduje ranga (klasa) przedstawiciela, a w obrębie tej samej kla-

sy decyduje starszeństwo oparte na notyfikacji daty przyjazdu do danego

kraju. (Obecnie liczy się data złożenia listów uwierzytelniających, a w nie-

których krajach nawet data złożenia kopii listów, którą uznaje się za datę

objęcia funkcji). Ze względu na rolę papieża w świecie uznano

przyznawania pierwszeństwa nuncjuszowi, co jest praktykowane do dziś w

wielu krajach katolickich (także w Polsce).

Postanowienia określające zasady pierwszeństwa i starszeństwa przed-

stawicieli państw obcych, ustalone na Kongresie w Wiedniu, zawarto w

protokole, stąd wywodzi się nazwa

dyplomatyczny,

określa-

jąca dziś całokształt reguł przyjętych w korpusie dyplomatycznym oraz w

stosunkach między państwami i ich przedstawicielami.

Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia

1961 roku nadała tym zasadom charakter normy

powszechnie

w stosunkach międzynarodowych.

one zastosowa-

nie nie tylko w stosunkach między najwyższymi władzami państw i w kon-

taktach przedstawicieli dyplomatycznych lecz także na różnego rodzaju kon-

ferencjach międzynarodowych, w międzynarodowych stosunkach gospo-

darczych, naukowych czy

Protokół dyplomatyczny określa reguły postępowania i zachowania dy-

plomaty, normy obowiązujące w kontaktach urzędowych z władzami pań-

stwa akredytacji jak również we wzajemnych stosunkach między placówka-

mi dyplomatycznymi innych państw w danej stolicy. Protokół dyplomatyczny

13

reguluje wzajemne kontakty szefów państw jak i osób reprezentujących dane

państwo, a także instytucji i urzędów. Rozwiązuje wiele na pozór formal-

nych kwestii proceduralnych, które w przeszłości niejednokrotnie dopro-

do powstania konfliktów międzynarodowych, jak również ułatwia

i prowadzenie dialogu. Pozwala także na wyrażenie

nia czy dezaprobaty bez narażania się na otwarty

Wiele zasad i form mających zastosowanie w protokóle ukształtowało

się

wynika z kultury i tradycji narodowej czy też rodowej, a

nawet

Sprawdziły się one we wzajemnych stosunkach między

narodami na przestrzeni wieków, zostały zaadaptowane w kontaktach mię-

dzynarodowych i stosowane są nie tylko przez dyplomatów. Znajomość

zasad protokołu dyplomatycznego jest w tych kontaktach co najmniej po-

żądana i niezwykle przydatna szczególnie w obecnej dobie, kiedy kontakty

międzynarodowe są bardzo rozwinięte i utrzymują je zarówno władze cen-

tralne jak i wojewódzkie czy nawet gminne, nie tylko wyznaczone przed-

stawicielstwa ale samodzielnie wszelkie urzędy i instytucje oraz firmy han-

dlowe. Funkcje dyplomatyczne we współczesnym świecie pełni szereg osób

nie będących zawodowymi dyplomatami: ministrowie czy też wyżsi urzęd-

nicy ministerstw uczestniczący w międzynarodowych konferencjach i se-

sjach organizacji międzynarodowych, parlamentarzyści i przedstawiciele

organizacji

naukowcy, lekarze, czy też specjaliści pracują-

cy w międzynarodowych organizacjach; uczestnicy sympozjów i zjazdów

itp. We wszystkich tych spotkaniach znajduje zastosowanie protokół dy-

plomatyczny, a znajomość jego zasad jest niezbędna każdemu uczestniko-

wi międzynarodowej imprezy.

Dla osób uczestniczących w kontaktach międzynarodowych ważne jest

także poznanie zasad funkcjonowania całej sfery działalności dyplomatycz-

jej struktury i organizacji, co poważnie ułatwia kontakty z przedstawi-

cielstwami dyplomatycznymi i jest także bardzo przydatne w międzynaro-

dowych stosunkach gospodarczych. Każda wizyta męża stanu, spotkanie

międzynarodowe czy oficjalna uroczystość, w której uczestniczą obcy dy-

wymaga przestrzegania protokółu, co ułatwia zarówno organiza-

cję imprezy jak i zapewnia należny szacunek przedstawicielom obcego pań-

stwa. Protokół dyplomatyczny to przepisy i praktyka ceremoniału

stanowi wezwanie ambasadora na konsultacje, co może jednocześnie oznaczać dezapro-

batę dla stanowiska zajętego przez państwo przyjmujące. W konsekwencji może nastąpić obniże-

nie rangi przedstawiciela dyplomatycznego do stopnia charge d'affaires

jak miało to miejsce w

niektórych krajach wobec Jugosławii, podczas jej zaangażowania w konflikt w Bośni.

14

ce imprezom publicznym dostojny i godny charakter oraz

sprawny i uporządkowany przebieg oficjalnych

Zasady

określają jak należy zachować się w pierwszych kon-

taktach, przy stole negocjacyjnym oraz biesiadnym, na przyjęciu w amba-

sadzie czy na obiedzie wydanym na cześć delegacji w hotelu. Zasady te

określają rolę gospodarza, przewodniczącego delegacji i miejsce jej człon-

ków. Regulują one wzajemne stosunki

i podwładnych, za-

chowanie w określonych sytuacjach, podczas rozmów, na przyjęciu, przy

stole, czy w kontaktach towarzyskich z dyplomatami lub partnerami han-

dlowymi.

Międzynarodowy charakter protokołu dyplomatycznego umożliwia tak-

że szybkie znalezienie i dostosowanie się do nowej sytuacji, podczas wizyty

czy konferencji

jak również pozwala unikać sporów i nie-

porozumień jakie

zaistnieć między przedstawicielami różnych

państw na tle

Podstawowymi zasadami protokołu dyplomatycznego są zasady pierw-

szeństwa i starszeństwa, określane jako zasady precedencji. Regulują one

postępowanie w wielu sytuacjach, np. kogo należy uhonorować, jak rozsa-

dzić gości, kogo najpierw powitać itp.

Zasada pierwszeństwa określa które rangi dyplomatów są

a które

niższe. Analogicznie dotyczy to ustalania precedencji stanowisk państwo-

wych, czy też w obrębie określonych struktur cywilnych, wojskowych, ko-

naukowych i

Zasada starszeństwa określa natomiast precedencję wśród osób o tej

samej randze lub

Wśród ambasadorów zasada starszeństwa sprowa-

dza się do respektowania kolejności rozpoczynania misji. Przeniosła się ona

także na inne dziedziny stosunków zewnętrznych. Wprawdzie na oficjal-

nych spotkaniach i konferencjach wszyscy przedstawiciele państw tej sa-

mej rangi są równi, to jednak dla celów protokolarnych zasada starszeń-

stwa znajduje obecnie zastosowanie przy spotkaniach premierów czy mini-

strów spraw zagranicznych (o pierwszeństwie decyduje staż - okres

nia danej funkcji), na konferencjach międzynarodowych, przy spotkaniach

dwustronnych etc. Osoba o krótszym stażu zawsze ustąpi miejsca osobie

pełniącej równorzędną funkcję, bez względu na wiek i płeć (choć cza-

sami kurtuazja skłania do ustąpienia pierwszeństwa

Stosowanie zasad precedencji ułatwia sprawną organizację powitania

głowy państwa, prezentację ambasadorów kilkudziesięciu państw podczas

oficjalnych wizyt i uroczystości itp. Rozwiązuje problem rozsadzania gości

15

przy stole, pozwala uniknąć prestiżowych zadrażnień podczas uroczystych,

oficjalnych spotkań. Porządkuje także wzajemne stosunki w ramach dele-

gacji określając kto przed kim wchodzi, gdzie zajmuje miejsce itp. Zasada

pierwszeństwa określa również miejsce w samochodzie: osoba najstarsza

rangą siada w tyle, po prawej stronie,

rangą zajmuje miejsce

przy kierowcy. Pozwala także ustalić prawidłową kolejność powitania go-

ści: komu najpierw podać

Kurtuazja wymaga by po powitaniu go-

spodarzy i honorowego gościa powitać najpierw panie a potem panów,

lecz jeśli jest większa

gości nie stosujemy tej zasady witając się kolejno

z osobami, które stoją bliżej nas. Określa ona również kto do kogo powi-

nien podejść, kogo komu przedstawiamy, kto komu pierwszy powinien zło-
żyć wizytę

Tak przyjęta precedencja wyraża zasadę apolityczności w praktyce pro-

dyplomatycznego nakazując traktować każdego dyplomatę tak samo,

od tego jaki reprezentuje

ustrój czy partię, co wynika z

generalnej zasady suwerenności i równości krajów. Precedencja nakazuje

rozróżnianie jedynie rangi, stopni, funkcji oraz stażu w ramach danej ran-

gi, a nie kraju pochodzenia, przynależności politycznej, czy też poglądów

danej osoby.

Protokół to również zasady dobrych manier, dość powszechnie przyjęte

i stosowane w płaszczyźnie towarzyskiej. Umożliwia on cywilizowaną ko-

egzystencję opartą na wygodzie i szacunku dla

Pozwala zarówno

uniknąć niezręcznych sytuacji jak i nakazuje okazać każdemu szacunek, na-

leżny mu z tytułu jego pozycji, zajmowanego stanowiska, wieku, czy

Protokół określa sposób posługiwania się korespondencją, kontaktowania

się

zachowania w towarzystwie, a także określa ubiór sto-

sownie do sytuacji i konwenansów międzynarodowych. Znajomość oby-

czajów obowiązujących w świecie dyplomatycznym, umiejętność przepro-

wadzenia rozmowy, napisania listu, urządzenia przyjęcia czy nawet posłu-

giwania się biletami wizytowymi, jest niezbędna dla każdego biznesmena i

może być pomocna w karierze

16

II

Dyplomacja

i jej funkcje

jest narzędziem polityki zagranicznej państwa

roz-

wiązywaniu problemów występujących w stosunkach z innymi państwami

lub grupami państw za pomocą rozmów, rokowań, korespondencji i za-

wierania umów.

Dyplomacją nazywamy także sztukę uprawiania zawodu dyplomaty. Prze-

konywujące argumenty stosowane zręcznie, z wyczuciem i we

czasie mogą przynieść lepsze rezultaty niż naciski, choćby za nimi

na-

wet groźba użycia siły. Jest to podstawowa rola i zadanie ambasadorów i

innych wysłanników dyplomatycznych polegające na regulowaniu proble-

mów w stosunkach międzynarodowych drogą

Dyplomacja określana jest jako sztuka zręcznego, nieraz przebiegłego,

lecz unikającego przemocy i

przeprowadzania zamiarów według

pewnego

z góry

W dyplomacji pośpiech i nieprzewi-

dziane działania mogą okazać się bardziej szkodliwe niż zaniechanie dzia-

Dyplomacja to także zastosowanie inteligencji i taktu do prowadze-

W ostatnich latach byliśmy jednakże świadkami skutecznego wspierania rokowań dyplomatycz-

nych (w szczególności wobec prezydenta Iraku S. Hussejna i prezydenta Jugosławii S.

groźbą użycia siły w przypadku niepodporządkowania się żądaniom społeczności międzynarodowej

wyrażanym przez negocjatorów ONZ lub NATO

Talleyrand, minister spraw zagranicznych Francji w okresie Napoleona

że dyplomata po-

winien być przede wszystkim wierny, zręczny i dokładny, lecz bynajmniej nie

Winien dzia-

łać bez zbytniego pośpiechu tak przy kształtowaniu ocen jak i podejmowaniu decyzji. Talleyrand

ponadto, że kłamstwo to cenne

a więc nie należy go nadużywać.

przykładem na poparcie tej tezy jest cytowany dialog prezydenta USA Johnsona i

sekretarza stanu

jaki miał miejsce w 1965 roku. Johnson prosił Achesona o radę: Co

powinny zrobić Stany Zjednoczone wobec

konfliktu pomiędzy Indiami i Pakistanem w

sprawie Kaszmiru? Odpowiedź Achesona brzmiała: Czy przyszło Panu na myśl, Panie Prezyden-

cie, by nic nie czynić? Jak powszechnie wiadomo konflikt ten trwa do dziś.

17

nia pokojowymi środkami oficjalnych stosunków pomiędzy suwerennymi

Dyplomacją nazywamy również korpus

zagranicznej pracujący w

ministerstwach spraw zagranicznych i przedstawicielstwach

(ambasadach,

i czasowych misjach, konsulatach,

organizacjach

Nie należy natomiast utożsamiać dyplo-

macji z polityką zagraniczną państwa. Politykę zagraniczną formułują i wy-

tyczają najwyższe

państwowe: prezydent, parlament, rząd, minister

spraw

a nie

Zadaniem dyplomatów jest jak naj-

lepiej osiągać cele stawiane przez polityków.

Wykonywanie funkcji pracownika służby zagranicznej wymaga dużego

odpowiedniego przygotowania ogólnego i zawodowego. Nie

wystarcza znajomość polityki i ekonomii oraz historii, geografii i kultury

zarówno swego kraju jak i kraju urzędowania. Wymagana jest także znajo-

mość prawa międzynarodowego, obyczajów dyplomatycznych i protokołu,

umiejętność przygotowywania rozmów, ich prowadzenia, a także urządza-

nia przyjęć, które są jedna z form pracy dyplomatycznej. Niezbędna jest

znajomość obcych

Znajomość języka kraju urzędowania jest nie-

zwykle przydatna lecz bezwzględnie wymagana jest znajomość języka an-

gielskiego lub francuskiego, powszechnie będących w użyciu wśród dyplo-

matów.

W pracy pożądana jest umiejętność obserwacji i zapamiętywania roz-

mów, wyciągania wniosków istotnych dla sprawy, nawiązywania kontak-

tów

Ważne mogą okazać się kontakty zarówno w sferach rzą-

dowych jak i kręgach opiniotwórczych (parlamentarzyści, naukowcy, dzien-

nikarze, ludzie świata

Podstawowymi wymogami stawianymi pracownikom służby zagranicz-

nej jest lojalność wobec reprezentowanego państwa, instytucji oraz zwierzch-

nika. Jednocześnie oczekuje się od niego samodzielności i odwagi prezen-

towania ocen, zajmowania stanowiska oraz podejmowania decyzji. Pogo-

dzenie tych cech nie jest łatwe lecz niesłychanie istotne w pracy dyploma-

ty. Wiąże się również z innymi zaletami jakie powinien posiadać pracow-

nik służby

prawdomównością, krytycznym i dociekliwym po-

dejściem do analizowanego problemu czy wydarzenia, zdolnością do pra-

widłowej syntezy oraz szybkiej trafnej reakcji. Cechą wyróżniającą dobrego

Kissinger,

sekretarz stanu USA

pogląd, że w polityce zagranicznej nie ma

magii i nadludzi. Różnica pomiędzy dobrą a zią polityką zagraniczną polega na umiejętności do-

strzegania i gromadzenia niuansów. Ważna jest zatem

a nie pośpiech.

18

pracownika jest także umiejętność zgodnego współżycia i współdziałania z

zespołem.

Zawód dyplomaty obok osobistych predyspozycji i tych szczególnych

kwalifikacji wymaga

stałego doskonalenia posiadanych umiejętności.

Nie wystarczy bowiem posiadać solidne wykształcenie w określonej dzie-

dzinie np. prawniczej, historycznej, socjologicznej czy ekonomicznej. Trze-

ba także być wszechstronnym znawcą swego własnego kraju, jego proble-

mów, tendencji rozwojowych i zagrożeń, uwarunkowań geopolitycznych i

Ważna rola na placówce przypada kierownikowi urzędu. Od

niego bowiem w decydującej mierze zależy umiejętna organizacja pracy,

pobudzanie i stymulowanie inicjatywy i przedsiębiorczości całego

przy wykorzystaniu indywidualnych zdolności i predyspozycji każdego pra-

cownika. Współczesna dyplomacja to połączenie indywidualności ze współ-

działaniem ogółu merytorycznie zaangażowanych pracowników danej pla-

cówki, wydziału, departamentu czy resortu.

W wielostronnej

bardzo ważną rolę spełniają osobiste kon-

takty jakie nawiązuje się podczas międzynarodowych spotkań i konferen-

cji. Posiadanie umiejętności występowania, publicznego zabierania głosu

w dyskusjach i polemikach, prowadzenia rozmowy są niezwykle przydatne

zarówno dla dyplomaty

i biznesmena. Umiejętny sposób wypowiada-

nia się i zajmowania stanowiska w rozmowie wpływa na atmosferę spotka-

nia i może w znacznym stopniu decydować o dalszych kontaktach towa-

rzyskich i zawodowych. Może również wpływać na decyzje partnera, który

został pozyskany nie tylko dzięki logice argumentów, ale także

umie-

jętności ich

sprawą jest przygotowanie się do rozmowy z partnerem, ze-

branie wiedzy o rozmówcy, określenie celu jaki chcemy osiągnąć, co mo-

żemy mu zaprezentować oraz rozważenie oczekiwań drugiej strony.

Należy przyjąć założenie, że kontakt i rozmowa z partnerem - jeśli de-

cydujemy się na nią - powinna przynieść rezultaty i w jej wyniku powinni-

śmy osiągnąć zamierzone cele. Jeśli wiadomo, ze nie osiągniemy ich pod-

czas pierwszego spotkania, rozmowę należy prowadzić tak aby mogła być

kontynuowana, a założone cele osiągnięte podczas kolejnych

Przy określaniu celu jaki pragniemy osiągnąć należy określić dolną i górną

granicę ustępstw i w tak zakreślonych ramach prowadzić negocjacje. War-

to także pamiętać, że druga strona również pragnie coś osiągnąć. W dy-

plomatycznych rozmowach na tematy polityczne możemy uzyskać intere-

sujące informacje w zamian za przekazanie pewnej wiedzy na tematy inte-

19

resujące drugą stronę. Zasada coś za coś obowiązuje nie tylko w rozmo-

wach handlowych lecz także w służbie

Wyważenie ile war-

ta jest informacja pozyskana w toku rozmowy i jaką informację w zamian

możemy przekazać partnerowi jest niezwykle

W trakcie prowadzo-

nego dialogu nie należy na wstępie ujawniać

wiedzy czy też

oceny wydarzeń, lecz stopniowo informować rozmówcę o interesujących

go sprawach uzyskując w zamian jego oceny i opinie. Umiejętnie przepro-

wadzona rozmowa pozwala by obie strony odczuwały satysfakcję ze spo-

tkania. Żaden rozmówca nie powinien odnieść wrażenia, iż został w jaki-

kolwiek sposób wykorzystany, sam nic nie zyskując z przeprowadzonej roz-

mowy. Sprawa ta ma to zasadnicze znaczenie dla kontynuacji nawiązanych

kontaktów. Zawsze jednak trzeba pamiętać o podstawowym obowiązku

dyplomaty i funkcjonariusza służby państwowej jakim jest przestrzeganie

przepisów o ochronie informacji niejawnych, czyli umiejętność zachowa-

nia tajemnicy

Dyplomata powinien pamiętać, że nie należy oceniać i interpretować

zachowania partnera w oparciu o pierwsze wrażenie, a nie należy też da-

wać mu odczuć naszego zadowolenia lub

Rozmowa na tematy polityczne i gospodarcze dyplomatów jest niejedno-

krotnie zbliżona do negocjacji handlowych biznesmenów. Określając własne

cele jakie zamierza się osiągnąć należy zachować cierpliwość i spokój także

wówczas, kiedy pierwsze spotkania nie przynoszą oczekiwanych rezultatów.

Trzeba wówczas stosować znaną metodę krok po kroku, zakładając osią-

gnięcie celu w dalszej

Aby pozyskać partnera należy na wstę-

pie unikać konfrontacji, poruszania kwestii drażliwych, które mogą go znie-

chęcić i

Rozmowę warto rozpoczynać od poruszenia spraw przyjem-

nych dla partnera bądź neutralnych, mogących go zainteresować. W następ-

nej kolejności omawia się sprawy, w których nie oczekuje się zasadniczych

rozbieżności ocen, a dopiero po pozyskaniu zaufania i życzliwości partnera

wobec naszych intencji można przystąpić do poruszania kwestii drażliwych,

starając się utrzymać dobrą atmosferę spotkania i nie doprowadzić do ze-

rwania kontaktów. Jeśli partner nie zajmie stanowiska w poruszanych kwe-

stiach (lub wcale się nie wypowie) nie należy się tego domagać, pozostawia-

jąc mu czas na przemyślenie i

całej sprawy.

W toku dyskusji bądź w negocjacjach rozważa się czasami możliwość kom-

promisu. Stopień ugody i ustępstw jest zazwyczaj uwarunkowany zarówno

poziomem wiedzy dotyczącej omawianego tematu, jak i rodzajem argumen-

tów jakie możemy wykorzystywać w dyskusji czy polemice z partnerem.

20

W dyskusji jak i negocjacjach ważne jest określenie czasu jaki na nie

przeznaczamy. Świadomość ile czasu możemy poświęcić (lub potrzebuje-

my) na osiągnięcie określonego celu pozwala na przyjęcie odpowiedniej

taktyki w czasie rozmów. Nie koniecznie musimy na wstępie informować

partnera o ograniczeniach czasowych, lecz w trakcie rozmowy należy o

tym pamiętać aby zakończyć ją sukcesem.

Zarówno dyplomata jak biznesmen powinien być wiarygodnym w cza-

sie prowadzenia rozmów, dyskusji czy negocjacji. Wymaga tego nie tylko

pełniona funkcja czy autorytet reprezentowanej przez nich instytucji ale także

szacunek dla partnerów. W uzyskaniu wiarygodności pomocna jest przede

wszystkim wiedza jaką powinni posiadać uczestnicy spotkania oraz przy-

gotowanie do dyskusji czy prowadzonych negocjacji. Opiera się ona także

na dotrzymywaniu przyjętych zobowiązań, wywiązywaniu się z ustaleń, nie

partnera czy stosowaniu blefu, co zwykle jest skuteczne tylko

na bardzo krótką metę. Niejednokrotnie uznanie racji partnera powoduje

wzrost naszej wiarygodności i autorytetu.

W toku rozmowy czy podczas prezentowania swego stanowiska bardzo

ważne jest aby było ono zrozumiale dla słuchaczy. Należy pamiętać o pod-

kreślaniu spraw najważniejszych, a kończąc prezentację sformułować wnio-

sek lub opinię, z którą chcemy zapoznać uczestników dyskusji. Przy

szej dyskusji, wobec obiektywnego zmęczenia słuchaczy należy pamiętać o

zasadzie: im

lepiej.

Jeśli przekazujemy informacje dobre i gorsze, a zależy nam na pozyska-

niu partnerów, zawsze zaczynamy prezentację od tych lepszych, pozytyw-

nych. Łatwiej zaakceptują oni pozostałe, mniej korzystne, jeśli wcześnie

poznali korzyści wynikające z dobrych informacji. Umiejętne, spokojne i

taktowne przekazywanie

wiadomości zazwyczaj łagodzi skutki, jakie

mogą one wywołać u rozmówców. Dyplomata powinien potrafić dobrać

odpowiednie argumenty, spokojnie, bez emocji i dramatyzowania przed-

stawić drażliwy problem, akcentując jego pozytywne strony, o ile istnieją.

Można tu przytoczyć znane powiedzenie:

to sztuka mówie-

nia

rzeczy w

sposób.

W toku rozmowy, a szczególnie polemiki należy unikać atakowania part-

nera, kładąc nacisk na

Nie należy też zaskakiwać go faktami do-

konanymi, ale być otwartym na

i

dyskusję. W poszuki-

waniu rozwiązania problemów warto mieć alternatywę, a nie upierać się

przy swoim stanowisku wobec odmiennego zadania partnera. Także w toku

należy odrębnie postrzegać ludzi i problemy.

21

Akceptowanie danej osoby jako partnera nie musi oczywiście oznaczać

akceptowania jej zachowania, postawy czy ideologii. Należy pozwolić dru-

giej stronie być taką

jest, uznając różnice zdań czy stanowisk. Nie

oznacza to przyjęcia poglądów czy stanowiska drugiej strony lecz jedynie

uznanie jej prawa do zachowania odrębności. Poznając nowych partnerów

nie należy kierować się uprzedzeniami. Niejednokrotnie wcześniej usłysza-

na opinia o danej osobie ulega weryfikacji w oparciu o własne rozeznanie i

ocenę. Nie zawsze też pierwsze wrażenie okazuje się właściwe i trafne. Warto

mieć na uwadze znane powiedzenie: nie

zdobi człowieka. Wygląd

sposób ubioru lub zachowanie danej osoby nie zawsze świad-

czą o jej rzeczywistych walorach i zaletach, które mogą nie pokrywać się z

początkowymi wrażeniami.

Istnieje szereg reguł dotyczących zachowania partnerów zarówno w

rozmowie jak i przy stole negocjacyjnym powszechnie przyjętych i prze-

strzeganych. Patrząc w oczy rozmówcy wykazujemy zainteresowanie

o czym on mówi, okazujemy przyjazne

Można także reago-

wać uśmiechem, wyrażać aprobatę skinieniem głowy. W żadnym przy-

padku nie powinno się okazywać znudzenia czy zniecierpliwienia nawet

niedoskonałym wystąpieniem. Odwracanie się od partnera, unikanie jego

komentowanie wystąpienia w trakcie jego trwania

świad-

czą nie tylko o braku zainteresowania lecz także szacunku dla zabierają-

cego głos.

Postawa dyplomaty czy biznesmena zajmującego miejsce przy stole ne-

gocjacyjnym powinna być swobodna lecz nie nonszalancka. Zachowując

pewność siebie należy okazywać

życzliwość i uprzejmość

w stosunku do rozmówców.

W dyskusji warto stosować się do następujących reguł:

Q w jednym pytaniu nie pytać o dwie rzeczy,

Q formułując pytanie nie wypowiadać swojej opinii lecz zaczekać na od-

powiedź,

Q nie udzielać odpowiedzi w imieniu partnera na własne zapytanie,

Q nie stosować pouczeń lecz prosić o

Q nie zajmować negatywnego stanowiska zanim nie otrzyma się odpo-

wiedzi czy wyjaśnienia na postawione

W toku negocjacji bardzo ważną umiejętnością jest budowanie porozu-

mienia poprzez zapytanie o konstruktywne ustosunkowanie się do pomy-

słu, przedstawionej koncepcji czy poglądu, co czyni partnera współauto-

rem. Zaproponowanie rozwiązań alternatywnych pozwala na

22

w procesie

Nie wolno traktować pomysłów strony prze-

ciwnej jako nierozsądnych, albowiem nikt nie lubi być ośmieszany. Należy

unikać zajmowania stanowiska w wyniku emocji, a nie chłodnej kalkulacji.

Uznanie argumentów strony przeciwnej nie zawsze jest kapitulacją lecz cza-

sami przejściem od konfrontacji do współpracy. Czasami warto zgodzić się

na pewne ustępstwa na rzecz osiągnięcia rezultatu końcowego, wspólnie

co zobowiązującego partnera do realizacji. Uznanie racji

partnera, uszanowanie jego poglądów, spokojne wysłuchanie jego argu-

mentacji, wykazanie chęci ich zrozumienia nie tylko prowadzi do poszerze-

nia własnego poglądu na sprawę, lecz pozwala osiągnąć kompromis, który

jest najtrwalszym spoiwem każdego porozumienia.

Rola zawodowych dyplomatów w kształtowaniu i urzeczywistnianiu sto-

sunków międzynarodowych ulega ciągłej ewolucji. Nakłada to na nich obo-

wiązek stałego doskonalenia zarówno warsztatu pracy jak i osobowości,

zdobywania nowej wiedzy, śledzenia nie tylko rozwoju wydarzeń politycz-

nych, ale także rozwoju gospodarczego, nauki i z nią związanych najnow-

szych osiągnięć. Wysokie wymagania stawiane pracownikom służby zagra-

nicznej obejmują także

współmałżonków.

Żona pracownika służby zagranicznej uczestniczy w działalności męża

pomagając mu w utrzymywaniu stosunków

Wraz z nim bie-

rze udział w przyjęciach dyplomatycznych i różnego rodzaju spotkaniach, a

także towarzyszy mu w oficjalnych podróżach służbowych. W domu jest

współgospodarzem przyjęcia.

starań, by wytworzyć

at-

mosferę w czasie przyjęć i spotkań towarzyskich. Wymaga się od niej wie-

dzy i umiejętności w wielu dziedzinach (historia, geografia, kultura, obycza-

je kraju pochodzenia i

Nie powinna jednak angażować się w

sprawy

ale być zorientowana w

tendencjach i kie-

runkach polityki swego kraju w stosunku do państwa w którym przebywa.

Publiczne demonstrowanie braku zainteresowania polityką bądź wypowia-

danie radykalnych poglądów przez żonę dyplomaty nie jest właściwe i może

być postrzegane przez środowisko jako poglądy reprezentowane przez jej

małżonka. Dlatego też zalecana jest powściągliwość w prezentowanych przez

nią ocenach zarówno ludzi jak i wydarzeń politycznych. Żona dyplomaty

nie powinna krytykować kraju przyjmującego ani potwierdzać krytycznych

uwag wypowiadanych przez gospodarzy. Funkcja i autorytet dyplomaty sta-

nowią o pozycji jego małżonki w środowisku

Jej postę-

powanie i zachowanie nie powinno szkodzić autorytetowi małżonka, a tym

samym - placówce

23

Pracownik służby

dyplomata, zobowiązany jest do prze-

strzegania prawa zarówno kraju urzędowania jak i kraju który reprezentu-

Dyplomata za naruszenie normy

nie będzie odpowiadał przed

sądem miejscowym, ale może zostać uznany za persona non grata, a tak-

że dyscyplinarnie odwołany z placówki przez władze swego kraju. Za po-

pełnienie przestępstwa, które podlega karze może również być sądzony w

swoim

Normy obyczajowe to

przyjęte w danym środowisku formy na-

wiązywania i utrzymywania kontaktów, formy właściwego zachowania się i

zwłaszcza reguły szeroko pojętego współżycia z bliższym ł dalszym otocze-

niem. Także w środowisku dyplomatycznym nie wolno nie znać i nie re-

spektować właściwych dla niego zwyczajowych norm. Nieodpowiednie

zachowanie dyplomaty w

przy stole, w

podczas roz-

mowy a także ubiór

od przyjętych norm naraża go na ośmie-

szenie bądź upokorzenie. Środowisko dyplomatyczne jest na ogół konser-

watywne i tradycyjne, nie

złych manier, nonszalancji i ekstrawa-

gancji.

Sposób postępowania i wzajemne obowiązki określają normy moralne.

Zajmowanie postawy

lekceważenie obowiązków, uchylanie się

od odpowiedzialności

sprzeczne z tymi normami. Krytyka opinii publicz-

powszechne potępienie oraz społeczna izolacja mogą także nie oszczę-

dyplomaty. Przestrzeganie norm obyczajowych i moralnych obowiązuje

każdego cywilizowanego człowieka, a w szczególności dyplomatę - pracow-

nika służby

Rażące ich naruszenie powoduje odwołanie do kra-

ju i może stać się przyczyną zwolnienia ze służby

Przywileje i immunitety.

Konwencja Wiedeńska o stosunkach

roku re-

guluje warunki funkcjonowania placówek

Określa kogo

należy uważać za szefa misji, członka personelu misji, personelu dyploma-

tycznego, personelu

i technicznego, personelu

też co oznacza określenie „pomieszczenie misji"

Wymienia funkcje

misji dyplomatycznej takie jak: reprezentowanie swego państwa, ochrona

jego interesów, utrzymywanie stosunków między rządami, wszechstronne

informowanie swego rządu o sprawach państwa, w którym misja jest akre-

dytowana

Ustala sposób akredytacji, a także wymagania stawiane

członkom misji dyplomatycznej

Konwencja utrzymała przyjęty

podczas Kongresu Wiedeńskiego podział na klasy (Art. 14) i precedencję

24

(Art.

oraz nietykalność pomieszczeń

i 30) i swobodę ko-

munikowania się

Szeroko i szczegółowo omawia i reguluje przy-

wileje i określa immunitety przysługujące misji i jej członkom (spośród 53

artykułów konwencji 26 poświęcono tej tematyce).

Konwencja Wiedeńska ustaliła zakres osób korzystających z przywile-

jów i immunitetów dyplomatycznych, ale jedynie w odniesieniu do dyplo-

macji w jej klasycznym rozumieniu. Stworzyła tym samym warunki prawne

dla wykonywania funkcji przez

Przywileje i immunitety wynikają z zasady respektowania suwerenności

reprezentowanego państwa, a więc nie podlegania jurysdykcji kraju przyj-

mującego oraz z zasady równości państw, niezależnie od ich wielkości i

znaczenia. Służą zabezpieczeniu skutecznego wykonywania funkcji przez

misje dyplomatyczne reprezentujące ich państwo na terenie kraju przyjmu-

jącego, a nie zabezpieczeniu korzyści poszczególnych

Konwencje dla określenia

pozycji personelu dyploma-

tycznego i jego rodzin używają słów: „przywileje i

W prakty-

ce niekiedy trudno jest rozdzielić te dwa pojęcia. Konwencje nie precyzują

co należy rozumieć pod pojęciem „przywilej" i „immunitet". Bliższe okre-

ślenie tych pojęć można znaleźć w podręcznikach prawa międzynarodowe-

go. Przez

rozumiemy prawo robienia lub domagania się czegoś

do czego inni nie są uprawnieni. Np. przywilej to prawo korzystania ze

zwolnień od podatków bezpośrednich, opłat celnych, prawo posługiwania

się szyfrem itp. Immunitet to prawo nie robienia lub domagania się cze-

goś do czego inni są zobowiązani. Immunitetem jest zapewnienie nietykal-

ności

pomieszczeń

rezydencji i mieszkań personelu

placówek (dyplomatycznego, administracyjnego i

wyłącze-

nie spod jurysdykcji kraju przyjmującego

Konwencja Wiedeńska nie reguluje przywilejów i immunitetów najwyż-

szych przedstawicieli państw, a więc głów państw i szefów

Przy-

wileje i immunitety zwyczajowo

głowę państwa, premiera i mini-

stra spraw zagranicznych. Kurtuazyjnie mogą być one stosowane także

wobec innych dyplomatów przebywających turystycznie lub tranzytem oraz

osób posiadających paszport dyplomatyczny (ministrowie, posłowie). Wie-

le

wymaga jednak oprócz paszportu dyplomatycznego posiadania

także wizy dyplomatycznej.

W polskiej terminologii protokolarnej używamy określeń: głowa państwa i szef rządu. Podob-

nie czyni to większość państw. W

amerykańskim stosuje się określenia: szef państwa -

Chief of State (COS) i

rządu - Head of Government (HOG).

25

Wydaje się, że warto poświęcić przywilejom i immunitetom tej kategorii

osób nieco uwagi, bowiem należą one do klasycznego

norm zwy-

czajowego prawa międzynarodowego. Stanowią one, że głowa państwa

przybywająca na terytorium innego suwerena ma prawo do szerokich przy-

wilejów, honorów ceremonialnych należnych jej osobie i pozycji, a. także

do pełnych

od jurysdykcji

cywilnej i

Nowojorska Konwencja o Misjach Specjalnych z 1969 roku przewiduje, że

głowy państw stojące na czele misji specjalnych (np. na sesje Zgromadze-

nia Ogólnego Narodów Zjednoczonych) będą korzystać „z wszystkich uła-

twień, przywilejów i immunitetów przyznawanych przez prawo międzyna-

rodowe Głowom Państw składającym wizytę

Konwencja ta jed-

nak również nie określa tych ułatwień, przywilejów i immunitetów.

Przyjmuje się, że ułatwienia dotyczą

wydawania w trybie pilnym

zgody na przelot i lądowanie samolotów specjalnych, kurtuazyjnej odpra-

wy

zagwarantowania ochrony oraz nietykalności osobistej i

rezydencji przez miejscowe służby bezpieczeństwa; immunitety obejmują

od odpowiedzialności karnej, cywilnej i administracyjnej; przy-

wileje natomiast dotyczą m.in. zwolnień od opłat celnych, kontroli bagażu

itp. Głowa państwa nie może wykonywać w czasie pobytu w innym kraju

jurysdykcji

ani cywilnej nad członkami towarzyszącej mu świty. By-

łym głowom państw nie

już

i immunitety, ale po-

wszechna jest praktyka, że korzystają one na zasadzie kurtuazji z szeregu

przywilejów w czasie wizyt w innych państwach. Analogiczna jest praktyka

w stosunku do szefów

Przywileje i immunitety mają określony zakres terytorialny, a mianowi-

cie obejmują terytorium państwa w którym dyplomata jest akredytowany,

a także tzw. obszar tranzytowy, tj. terytorium państwa przez które dyplo-

mata

się do kraju urzędowania. Dyplomata nabywa prawo do korzy-

stania z nich w ściśle zdefiniowanym zakresie czasowym,

chwili prze-

kroczenia granicy swego państwa do chwili ponownego przekroczenia tej-

że w drodze

Zakres rzeczowy obejmuje nietykalność

nietykalność gmachu

misji i mieszkania osoby

a także pojazdów, archiwów oraz

dokumentów, nietykalność korespondencji i nie podleganie

ju-

rysdykcji (policji, sądownictwa cywilnego, sądownictwa karnego, admini-

stracyjnego). Dyplomata podlega natomiast

kraju, którego jest

obywatelem i który

26

Państwa strony Konwencji Wiedeńskiej uznały i zapisały w preambule, że

celem

i immunitetów nie jest przyznanie korzyści poszczegól-

nym osobom, ale zapewnienie

dyplomatycznym efektywnego wyko-

nywania funkcji reprezentantów swoich krajów. Ten bardzo szczególny aspekt
Konwencji nakłada specjalne zobowiązania na osoby cieszące się uprzywile-

jowanym statusem i traktowaniem przewidzianym w Konwencji. Powinny

one korzystać ze swoich przywilejów i immunitetów w sposób umiarkowa-
ny, pamiętając o tym, że ułatwienia służą wyłącznie wykonywaniu ich funkcji

Dyplomaci nie powinni polegać całkowicie na swoim im-

munitecie, szczególnie w sytuacjach prowadzących do powstania sporu z oso-
bami

pamiętając, że nie może on być rozstrzygnięty

w normalnym trybie w drodze postępowania sądowego.

W niektórych krajach sprawy statusu dyplomatów obcych państw regulo-

wane są osobnymi przepisami wewnętrznymi opartymi na Konwencji Wie-
deńskiej. W Wielkiej Brytanii jest to Ustawa o Przywilejach Dyplomatycz-

nych (Diplomatie Privileges Act) z 31 lipca 1964 roku uzupełniona Ustawą
o Przywilejach Dyplomatycznych ł Innych (Diplomatie and Other Privileges

Act) z 27 lipca

roku. Określone w tych ustawach przywileje i immuni-

tety stosowane są do przedstawicielstw dyplomatycznych wszystkich państw

niezależnie od tego, czy są one stroną Konwencji Wiedeńskiej, czy nie.

W

nie ma ustawy poświęconej przywilejom i immunitetom misji

dyplomatycznych, ale stosuje się bezpośrednio przepisy ratyfikowanych przez
Polskę konwencji wiedeńskich o stosunkach dyplomatycznych i o stosun-
kach konsularnych. Jednakowo traktowane są przedstawicielstwa dyplo-

matyczne państw będących stronami ww. konwencji jak i tych, które do
nich nie przystąpiły.

Przywileje i immunitety posiadają zakres osobowy. Konwencja Wiedeń-

ska rozróżnia następujące kategorie osób:

1. Szef Misji

członkowie personelu dyplomatycznego

członkowie personelu administracyjnego i technicznego

4.

personelu usługowego

personelu służby)

5. prywatnych

Członkowie kategorii (1) i (2) są to dyplomaci (diplomatic agents).

Powszechnie stosuje się praktykę dopuszczania do służby dyplomatycznej

wyłącznie obywateli swojego własnego państwa oraz nie wyrażania zgody na
sprawowanie funkcji ambasadorów lub dyplomatów państw obcych przez
swoich własnych obywateli. Pomijając bowiem kwestię obywatelskiej i pa-

27

lojalności, wynika to z

zasady równości swoich oby-

wateli wobec prawa i przyznawania przywilejów i immunitetów jedynie przed-

stawicielom państw obcych. Zdarzają się przypadki, zarówno w polskiej

bie dyplomatycznej jak i w korpusie dyplomatycznym w Warszawie, że
kowie rodzin dyplomatów państw obcych są obywatelami kraju urzędowa-
nia. Z reguły są to przypadki podwójnego obywatelstwa: polskiego i kraju

lub rodzica. Protokół Dyplomatyczny MSZ powołując się na

Konwencji Wiedeńskiej informuje wówczas zainteresowaną misję, że

obywatele polscy nie mogą korzystać z uprzywilejowanego

Alterna-

tywą pozostaje zrzeczenie się polskiego obywatelstwa i wówczas korzystanie
z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych przysługujących dyplomatom,

obywatelom innych państw. W przypadku zachowania polskiego obywatel-
stwa członek rodziny nie otrzymuje legitymacji dyplomatycznej MSZ, a jedy-
nie pisemne zaświadczenie informujące władze

że dana osoba jest

członkiem najbliższej rodziny zagranicznego dyplomaty.

Zgodnie z artykułem 37 Konwencji Wiedeńskiej przywileje i immunitety

przysługują dyplomatom i

ich rodzin (pod warunkiem, że nie są

oni obywatelami kraju urzędowania). Pozostaje czasami sporną kwestia in-
terpretacji na jakie osoby rozciąga się pojęcie członka rodziny. W Polsce
Protokół Dyplomatyczny MSZ przyznaje legitymacje potwierdzające status
dyplomatyczny małżonkom dyplomatów, ich nieletnim dzieciom, dzieciom

powyżej 18 lat, które mieszkają wspólnie z rodzicami i kontynuują naukę

lub pozostają pod opieką rodziców, rodzicom lub teściom dyplomaty o ile
zamieszkują wspólnie i pozostają na jego utrzymaniu. Jeżeli dana placów-

ka wystąpi o wydanie legitymacji dyplomatycznej dla osoby która nie jest

dyplomaty, ale osobą żyjącą z nim w stałym związku,

wówczas Protokół Dyplomatyczny MSZ wydaje legitymację dyplomatycz-

ną z odpowiednim wpisem: konkubina lub konkubent.

Konwencja Wiedeńska przyznaje dyplomatom następujące

Q zwolnienie od podatków; Dyplomaci nie płacą podatków od dochodów

podatków

municypalnych, podatków od warto-

ści dodanej, akcyzy itp. (Niektóre z tych podatków są opłacane przez

dyplomatę, np. VAT, a następnie refundowane po przedstawieniu od-

powiednich rachunków). Ze względu na różne systemy podatkowe w

różnych krajach przywilej ten stosowany jest na zasadzie wzajemności.
Istnieje jednak szereg przypadków kiedy dyplomata musi

podatki

miejscowe

w przypadku zysków kapitałowych osiągniętych w kra-

ju urzędowania np. z tytułu inwestycji kapitałowych na giełdzie, jeżeli

28

takie dochody są w kraju urzędowania

Q zwolnienie od opłat celnych; Zwolnieniu podlega całe mienie osobiste

dyplomaty i jego rodziny przywożone do kraju urzędowania, a także

towary sprowadzane z zagranicy dla celów prywatnych lub

W przypadku importu bezcłowego takich towarów jak alkohol i wyroby

tytoniowe oraz samochody mogą być wprowadzone przez poszczegól-

ne kraje limity ilościowe;

Q zwolnienie od obowiązkowych ubezpieczeń społecznych; Przyjmuje się,

że dyplomaci opłacają swoje ubezpieczenia i korzystają z

cych im świadczeń społecznych w swoich własnych krajach;

Q zwolnienie od służb i serwitutów obowiązujących w kraju urzędowania;

Dyplomaci zwolnieni są z obowiązku

wojskowej i innych serwitu-

tów o charakterze wojskowym lub obywatelskim;

Q zwolnienie od przepisów kraju urzędowania dotyczących uzyskiwania

obywatelstwa; Dzieci dyplomatów przez fakt urodzenia w kraju, który

uznaje obywatelstwo na zasadzie

soli (prawo ziemi) nie nabywają

obywatelstwa tego kraju.

Zakres przyznawanych przywilejów różni się w poszczególnych krajach

i dlatego dyplomata wyjeżdżający do danego kraju powinien zapoznać się

z praktyką stosowaną w kraju, do którego się udaje.

Za naruszenie przepisów drogowych przedstawiciel misji dyplomatycz-

nej korzystający z immunitetu nie może być pociągnięty do odpowiedzial-

ności w żadnej formie. Nie oznacza to jednak, że jest zwolniony z prze-

strzegania przepisów

Posiadanie immunitetu

Do prawdziwego problemu urasta w niektórych krajach i miastach sprawa opłat za parkowanie

samochodów. Administracja Nowego Jorku, a obecnie także Waszyngtonu i innych miast amery-

kańskich wyszła z

że nie musi ponosić kosztów związanych z przyznaniem przez rząd

federalny immunitetów i przywilejów setkom tysięcy dyplomatów i członków ich rodzin (łącznie w

USA przebywa ponad 200 tysięcy osób posiadających w mniejszym lub większym stopniu przywi-

leje i immunitety dyplomatyczne). Rozpoczęto wymierzanie mandatów karnych, wysyłanie ich do

poszczególnych ambasad oraz jednocześnie informowano o sytuacji amerykański Departament Sta-

nu. W ostatnich latach podjął on szereg kroków aby zabezpieczyć egzekwowanie płatności manda-

tów przez kierowców nie przestrzegających amerykańskich przepisów drogowych. Zastosowano

wstrzymywanie przedłużania rejestracji samochodów z niezapłaconymi mandatami oraz po-

trącanie krajom zadłużonym należnych kwot z sum pomocy przyznanych tym krajom przez władze

amerykańskie. Kongresmani amerykańscy zasadnie

że nie można przyznawać pomocy z

amerykańskich środków publicznych krajom, których dyplomaci winni są amerykańskim instytu-

cjom publicznym pieniądze. Instrument ten

skutecznie zastosowany również wobec naszego

kraju. W marcu 1997 roku sprawa ponownie stała się przedmiotem ostrego sporu pomiędzy wła-

dzami Nowego Jorku i ONZ. Po wzajemnych oskarżeniach i groźbach ze strony ONZ skierowania

sprawy do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w

Departament Stanu USA od-

stąpił od groźby odbierania tabiic rejestracyjnych, utrzymał jednak zasadę nie przedłużania rejestra-

cji pojazdów obciążonych niezapłaconymi mandatami.

29

nego chroni przed ukaraniem, nie daje jednak dobrego świadectwa w przy-

padku notorycznego naruszania przepisów, co może też doprowadzić do

uznania dyplomaty za persona non grata (osoba niepożądana). Dyploma-

ta zamieszany w wypadek drogowy

się na immunitet, okazuje

legitymację wydaną przez MSZ kraju urzędowania i jak najszybciej kontak-

tuje się ze swoją misją. Może nie zgodzić się na przesłuchanie i pobieranie

krwi. Ponieważ jednak konsekwencje wypadku mogą być czasami daleko

lepiej jest poddać się obowiązującym procedurom, aby uniknąć nie-

uzasadnionych oskarżeń. Dyplomata nie powinien jednak unikać odpowie-

dzialności materialnej za wyrządzone przez siebie

jak również od-

mawiać pomocy w przypadku uszkodzenia cielesnego innej osoby.

Podkreślić należy, że Konwencja Wiedeńska przyznała dyplomatom sze-

rokie przywileje i immunitety, ale jednocześnie

na nich obowiązek

przestrzegania ustaw i innych przepisów prawnych państwa przyjmujące-

go w zakresie, w jakim nie narusza to ich przywilejów i immunitetów. To

ostatnie zastrzeżenie w oczywisty sposób nie odnosi się do przepisów ru-

chu drogowego i parkowania, a dotyczy sytuacji w niektórych państwach

gdzie zbyt restrykcyjne przepisy uniemożliwiają dyplomacie normalne funk-

cjonowanie.

Dyplomata nie może podejmować działalności zawodowej, czy handlo-

obliczonej na

osobistego zysku (np. nie wolno mu sprzeda-

wać

bez cła lub zakupionych w sklepie dla dyploma-

tów).

Dyplomatę obowiązuje poszanowanie ustaw i przepisów państwa przyj-

mującego (Art. 41

Konwencji). Obowiązuje go również odnoszenie

się z szacunkiem do panujących

i kultury narodu, a szczególnie

okazywanie szacunku wobec głowy państwa, flagi i hymnu narodowego,

symboli

Dyplomata nie może się mieszać w sprawy wewnętrz-

ne państwa przyjmującego i nie może utrudniać wykonywania funkcji przez

organa tego państwa

na lotnisku nie powinien on odmawiać udziela-

nia wyjaśnień służbom granicznym bądź

Wyjaśnienia wymaga sprawa kontroli bezpieczeństwa pasażerów i ba-

gażu w szczególności w ruchu samolotowym. Troska o bezpieczeństwo ru-

chu lotniczego spowodowała, że władze wielu krajów, a także przewoźnicy

i władze portów lotniczych, wprowadziły bardzo zaostrzone rygory kontroli

pasażerów i bagażu. Powszechnie stosowane są bramki z detektorami me-

talu oraz prześwietlanie bagażu. Dyplomata, który odmówi poddania się

tego typu wymaganej kontroli ryzykuje, że ani on, ani tym bardziej jego

30

bagaż, nie zostanie zabrany na pokład samolotu. Przewoźnicy wychodzą z

założenia, że nie ma obowiązku latania samolotami, a ten kto chce lecieć

musi się poddać określonym rygorom bezpieczeństwa. Na ogół po przej-

rzeniu paszportu dyplomatycznego służby kontrolne kurtuazyjnie odstępu-

ją od kontroli dyplomatów i ich bagażu, choć na lotniskach bagaż poddaje

się prześwietleniu, a dyplomatę prosi się o przejście przez bramkę kontrol-

ną. Podobne procedury stosowane są dość powszechnie także przy wej-

ściach do wielu urzędów państwowych oraz siedzib organizacji międzyna-

rodowych.

Polskie przepisy przewidują, że pasażerowie korzystający z immunite-

tów i przywilejów dyplomatycznych mogą być kontrolowani przy wykorzy-

staniu urządzeń

W przypadku wątpliwości co do charakteru

przedmiotów wykrytych przy pomocy środków technicznych, dopuszczal-

ne jest za zgodą pasażera dokonanie przeglądu zawartości bagażu podręcz-

nego. Jeżeli pasażer nie wyrazi zgody na przegląd, bagaż ten zostaje wyco-

fany ł nie może odbywać z nim podróży

Bagaż rejestrowany (tzn.

przewożony w luku bagażowym) należący do pasażerów korzystających z

immunitetów i przywilejów dyplomatycznych podlega tak samo jak bagaż

pozostałych pasażerów kontroli

rentgenowskiej lub kontroli

innych urządzeń

Jeżeli istnieją poważne podstawy do przy-

puszczenia, że zawiera on przedmioty zagrażające bezpieczeństwu samolo-

tu może być przeprowadzone przeszukanie bagażu w obecności dyploma-

ty. Funkcjonariusze Straży Granicznej pouczeni są, że podczas przeprowa-

dzania kontroli technicznej pasażerów korzystających z immunitetów i przy-

wilejów dyplomatycznych oraz ich bagaży należy zachować takt i trakto-

wać ich z należnym szacunkiem stosownie do przepisów Konwencji Wie-

deńskiej o stosunkach dyplomatycznych.

Zgodnie z Konwencją Wiedeńską placówki dyplomatyczne mają prawo

do swobodnej łączności i mogą do tego celu wykorzystywać łączność ko-

dowaną, szyfrowaną oraz pocztę dyplomatyczną, która może być przewo-

żona przez kurierów dyplomatycznych. Poczta

(pakiet lub

torba dyplomatyczna) powinna być stosownie oznakowana, z reguły jest

opieczętowana i może zawierać wyłącznie dokumenty dyplomatyczne i ar-

przewidziane do użytku służbowego. Sygnatura torby dyplomatycz-

nej lub pakietu dyplomatycznego musi być zgodna z tą, która jest wpisana

do listu kurierskiego. Torba dyplomatyczna nie może być otwarta lub za-

trzymana

pkt.3). Nie ma jednolitych interpretacji, czy może być ona

prześwietlona w urządzeniach kontrolujących bagaże na

31

Polskie przepisy przewidują, że na zasadzie wzajemności poczta dyplo-

matyczna bez względu na sposób w jaki jest przesyłana, korzysta z całkowi-

tej nietykalności i jest zwolniona od kontroli przez elektroniczne lub inne

urządzenia

Poczta ta musi być oznaczona w sposób wskazują-

cy na dyplomatyczny charakter poprzez odciśnięcie na niej urzędowych

pieczęci misji

urzędu konsularnego lub ministerstwa spraw

zagranicznych oraz zaopatrzona w dokument urzędowy w postaci „listu

List kurierski określa charakter, liczbę przesyłek stanowią-

cych pocztę dyplomatyczną oraz zawiera imię i nazwisko oraz nr paszpor-

tu dyplomatycznego kuriera. W Polsce dopuszcza się listy kurierskie spo-

rządzone w jednym z następujących języków: angielskim, francuskim, hisz-

pańskim lub

Polskie listy kurierskie wystawiane są w języku fran-

cuskim.

kraje wymagają tych dokumentów w języku angielskim

lub

dlatego też dla tych krajów sporządza się odpowiednie urzę-

dowe

Konwencja Wiedeńska zapewniając swobodę porozumiewania się misji

dyplomatycznych dla celów urzędowych (Art. 27) przewiduje także immu-

nitet dyplomatyczny dla kuriera przewożącego pocztę dyplomatyczną i po-

siadającego odpowiedni dokument (list kurierski) potwierdzający, że jest

upoważniony do jej przewożenia.

stwierdza, że kurier dyplo-

matyczny nie może zostać aresztowany lub zatrzymany

pkt 5) w

czasie wykonywania funkcji.

Artykuł 37 określa również ograniczenia przywilejów i immunitetów

członków personelu

i technicznego misji oraz człon-

ków personelu służby. Dotyczą one

ograniczonego w czasie (za-

zwyczaj 3 lub 6 miesięcy) bezcłowego przywozu mienia przesiedleniowego

i korzystania ze zwolnień celnych. Członkowie personelu administracyjne-

go i technicznego korzystają z immunitetu w sprawach cywilnych i admini-

stracyjnych tylko w zakresie czynności dokonanych w związku z pełnieniem

obowiązków służbowych. Jest tżw. immunitet funkcjonalny Immunitet

członków personelu służby jest jeszcze bardziej ograniczony i przysługuje

jedynie w odniesieniu do aktów dokonanych w toku pełnienia ich służby.

Rozróżnia się kategorie personelu misji. Personel administracyjny i tech-

niczny ambasady ma bardziej odpowiedzialną pracę, związaną z załatwia-

niem na niższym szczeblu niektórych spraw dyplomatycznych. Do tej kate-

gorii zalicza się: sekretarki,

(w polskiej służbie dyplomatycznej

szyfranci otrzymują stopnie dyplomatyczne), radiooperatorów, którzy mają

dostęp do tajemnic dyplomatycznych. Personel służby natomiast zajmuje

32

się pracą

i sprawami wewnętrznymi placówki (kierowcy, rzemieśl-

nicy, kucharze, kelnerzy itp.).

Niektóre państwa przyjmujące bardzo liczny personel przedstawicielstw

dyplomatycznych, w których stopnie dyplomatyczne przyznawane są czę-

sto bez merytorycznego uzasadnienia, zastrzegają sobie prawo do oceny

czy danemu pracownikowi będą przysługiwać przywileje i immunitety oraz

do jakiej kategorii zostanie on zaliczony (dyplomatów, personelu admini-

stracyjnego i technicznego, czy też do personelu

Wówczas podsta-

wę przyznania odpowiedniego statusu pracownikowi przedstawicielstwa

dyplomatycznego stanowi nie formalna notyfikacja misji państwa wysyłają-

cego, ale faktycznie spełniana przez daną osobę funkcja.

Takie stanowisko potwierdził w 1996 roku Departament Stanu USA

odnośnie personelu stałych przedstawicielstw państw

Naro-

dów Zjednoczonych w Nowym Yorku. Również polskie Ministerstwo Spraw

Zagranicznych, notą okólną skierowaną do przedstawicielstw dyplomatycz-

nych w Warszawie,

podobne stanowisko.

Osoba korzystająca z immunitetu jurysdykcyjnego nie może się go zrzec.

Immunitet ten został jej przyznany jako przedstawicielowi państwa i tylko

ono może go

Sprawy te są traktowane bardzo poważnie i niektóre

służby dyplomatyczne np. amerykańska i brytyjska mogą uchylić immuni-

tet wobec członka swojej misji jedynie na wyraźne polecenie centrali. Dla

państwa przyjmującego zakomunikowanie przez szefa misji o fakcie uchy-

lenia immunitetu jest

W przypadku popełnienia przez dyplomatę ciężkiego przestępstwa i od-

mowę uchylenia immunitetu państwu przyjmującemu nie pozostaje żadna

inna forma sankcji poza uznaniem tej osoby za persona non grata i naka-

zanie jej opuszczenia kraju. Jeżeli osoba taka przybędzie w przyszłości do

tego samego kraju nie będzie już chroniona immunitetem jurysdykcyjnym i

może zostać pociągnięta do odpowiedzialności

Państwo przyjmujące powinno zapewnić dyplomatom nietykalność oso-

bistą, nietykalność rezydencji oraz pomieszczeń i dokumentacji misji (artyku-

ły 29 i 30 Konwencji). Sposób realizacji tych zabezpieczeń jest różny w za-

leżności od realnej sytuacji i warunków

w różnych

krajach. Aresztowanie

jego rezydencji lub przeprowadze-

nie rewizji w pomieszczeniach misji nie może oczywiście mieć miejsca. Rów-

W ostatnich latach ambasador jednego z krajów Ameryki Płd. w Polsce został oskarżony o przemyt

narkotyków. Władze tego kraju

mu nominację i uchyliły immunitet, zgadzając się na osą-

dzenie go w Polsce.

33

nocześnie jednak efektywne zapewnienie nietykalności osobistej ponad 200

tysiącom dyplomatów i ich rodzinom w USA, ponad 60 tysiącom w Brukse-

czy blisko 3 tysiącom w

jest praktycznie

Stopień poczucia bezpieczeństwa osobistego dyplomatów zależny jest od

ogólnego stanu zagrożenia przestępczością w danym kraju lub mieście. Od-

powiedzialność za bezpieczeństwo ze strony państwa przyjmującego nie może

być

Konieczne jest rozsądne współdziałanie przedstawicielstw

dyplomatycznych polegające na wynajmowaniu lokali i

w

dzielnicach, właściwe ich zabezpieczanie przed kradzieżą i włamaniem,

unikanie terenów miasta znanych ze zwiększonego

Placówki dyplomatyczne w Warszawie chronione są przez żołnierzy Nad-

wiślańskiej Jednostki Wojskowej MSW. W zależności od oceny stopnia za-

grożenia kancelarie dyplomatyczne i rezydencje szefów placówek chronio-

ne są przez posterunki stałe całodobowe, patrole piesze oraz zmotoryzo-

wane. Stałe posterunki policyjne są również dość powszechnie stosowaną

formą strzeżenia placówek dyplomatycznych zagranicą. Posterunki te miej-

scowa policja wystawia z reguły w przypadku uznania realnego zagrożenia,

a czasami na zasadzie wzajemności. Stosowanie w sprawach ochrony pla-

cówek zasady wzajemności jest

ponieważ obowiązek zabez-

nietykalności dyplomatów i misji dyplomatycznych jest bezwzględ-

ny i nie powinien być warunkowany wymogami

Przywileje i immunitety organizacji międzynarodowych i funkcjonujących

przy nich misji dyplomatycznych reguluje szereg wyspecjalizowanych kon-

wencji i umów między organizacjami międzynarodowymi i rządami kraju,

w których

siedziba tych

Do najważniejszych należą:

Q konwencja dotycząca przywilejów i immunitetów Narodów Zjednoczo-

nych z 13 lutego 1946 roku (Dz. U. z

sierpnia 1946

Warszawa jest uznawana za miasto, w którym dyplomaci i członkowie ich rodzin nie są narażeni

na większe

osobiste, natomiast zagrożone jest bezpieczeństwo mienia. Częste są przy-

padki kradzieży samochodów i włamań do mieszkań dyplomatów w celach rabunkowych.

Historia, w tym również najnowsza zna szereg przypadków drastycznego naruszenia

misji dyplomatycznych, ataków na ambasady, zabójstw dyplomatów i brania ich jako zakład-

ników. Najbardziej narażonymi na zamachy terrorystyczne są, jak pokazuje doświadczenie ostat-

nich lat dyplomaci Stanów Zjednoczonych, Turcji i

W holu wejściowym amerykańskiego

Departamentu Stanu znajduje się wielka tablica na ścianie z wyrytymi nazwiskami obywateli ame-

rykańskich, którzy stracili życie w służbie dyplomatycznej swojego kraju. Głośny ostatnio był przy-

padek ataku na rezydencję ambasadora Japonii w Limie przedstawicieli ugrupowania Tupac Ama-

ru i wielotygodniowe przetrzymywanie zakładników. Incydent zakończył się w kwietniu 1997 roku,

po kilku miesiącach trwania, odbiciem zakładników i zlikwidowaniem wszystkich porywaczy w cza-

sie akcji jednostek specjalnych. Sprawy tego typu przywołują zawsze rozważania nt. zakresu kon-

sultacji i koordynacji

kraju przyjmującego z krajem będącym gospodarzem misji i wreszcie z

krajami, których obywatele są ofiarami zamachu terrorystycznego.

34

Q

o przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowa-

nych z 21 listopada 1947 roku (Dz. U. z dnia 12 marca 1970

konwencja o misjach specjalnych z 16 grudnia 1969 roku

z dnia

30 października 1985

Q umowa w sprawie siedziby zawarta między ONZ a rządem USA z 26

czerwca 1947 roku; (w umowie tej rząd USA zobowiązał się do prze-

strzegania konwencji z 13 lutego 1946

Q porozumienie między ONZ a rządem Szwajcarii z l sierpnia

roku

w związku z utworzeniem Europejskiego Biura ONZ w Genewie; rów-

nolegle zawarte zostało tymczasowe porozumienie w sprawie przywile-

jów i immunitetów ONZ (ponieważ Szwajcaria nie będąc członkiem ONZ

nie jest stroną konwencji z 13 lutego 1946

Funkcjonariusze i personel dyplomatyczny ONZ i organizacji wyspecja-

lizowanych oraz akredytowanych przy nich misji korzystają z przywilejów i

immunitetów w zakresie przyjętym w powyższych konwencjach i umowach.

Na analogicznych

oparty jest status innych organizacji mię-

dzyrządowych i ich funkcjonariuszy oraz akredytowanych przy nich przed-

stawicielstw i ich personelu.

35

m

Służba zagraniczna

Prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP, stoi na straży suwe-

renności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności

jego

W ramach konstytucyjnych

reprezentuje

państwo na zewnątrz, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe,

mianuje i odwołuje przedstawicieli RP (ambasadorów) oraz aktywnie uczest-

niczy w międzynarodowych kontaktach i życiu dyplomatycznym. Prezyden-

towi przysługuje kompetencja międzynarodowa i tzw. prawo przedstawi-

cielstwa wszechstronnego na mocy

i prawa

wego, które nie wymagają pełnomocnictwa. Jeśli prezydent zabiera głos w

stosunkach międzynarodowych w imieniu swego państwa i oświadcza jego

wolę, pociąga to za sobą z mocy prawa skutki prawne dla tego

Rada

prowadzi politykę zagraniczną państwa, zapewnia jego

bezpieczeństwo zewnętrzne, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie

stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi oraz

zawiera umowy

Premier uczestniczy w międzynarodowym

życiu dyplomatycznym i bezpośrednio nadzoruje pracę ministra spraw za-

granicznych. Za swą działalność międzynarodową odpowiada przed sejmem

przedstawiając mu główne kierunki polityki

do

126

RP.

RP.

W USA czy Francji, krajach o ustroju prezydenckim, głowa państwa bezpośrednio wtacza się w

kształtowanie polityki zagranicznej i aktywnie uczestniczy w międzynarodowych konferencjach. W

monarchiach rola głowy państwa (króla, królowej) jest zazwyczaj ograniczona do funkcji reprezen-

towania państwa i mianowania ambasadorów.

146

RP

Szczególnie aktywną role szefa rządu w kształtowaniu polityki zagranicznej państwa i

w mię-

dzynarodowym życiu politycznym kraju możemy zaobserwować w Austrii, Niemczech czy Wielkiej

Brytanii, gdzie funkcja

państwa jest

ograniczona.

37

Premier upoważniony jest z tytułu swej funkcji do prowadzenia roko-

wań z przedstawicielami obcych państw bez specjalnych

Posiada prawo oświadczania woli państwa, które wywołuje międzynarodo-

we skutki

Posiada uprawnienia do zawierania umów międzynaro-

dowych w imieniu rządu. Udziela także pełnomocnictwa innym członkom

rządu do zawarcia takiej umowy. Premier mianuje przedstawicieli Polski do

międzynarodowych organizacji (z wyjątkiem stałych przedstawicieli, których

w trybie przewidzianym dla ambasadorów mianuje prezydent RP) oraz de-

legatów na znaczące konferencje

Minister Spraw Zagranicznych, jako członek rządu, kieruje bezpośred-

nio służbą zagraniczną i reprezentuje państwo w stosunkach z innymi pań-

Minister SZ z tytułu swojej funkcji jest upoważniony do repre-

zentowania swego rządu na arenie

prowadzenia bezpo-

średnich rozmów i rokowań oraz podpisywania umów międzynarodowych

bez konieczności posiadania specjalnych pełnomocnictw.

Ministrowi spraw zagranicznych podlegają polskie zagraniczne przed-

stawicielstwa dyplomatyczne i

Minister proponuje kandyda-

tów na ambasadorów i mianuje dyplomatów. Utrzymuje kontakty i prowa-

dzi rozmowy z obcymi przedstawicielami dyplomatycznymi oraz organiza-

koordynuje działalność traktatową państwa. Spe-

łnia także funkcje koordynacyjne wobec innych ministerstw i instytucji w

zakresie polityki zagranicznej i stosunków

Wobec znacznego rozszerzenia przedmiotowego współpracy państw w

ich wzajemnych stosunkach, pozostali ministrowie jak i kierownicy innych

centralnych organów administracji państwowej posiadają także kompeten-

cje i prowadzą działalność międzynarodową w zakresie

funk-

cji. Swoją aktywność na arenie międzynarodowej powinni oni konsultować

z MSZ, tak aby była ona zgodna z polityką zagraniczną państwa i nie naru-

szała międzynarodowych umów i zobowiązań.

Ministerstwo Spraw Zagranicznych, zgodnie z nowym

jest urzędem administracji rządowej obsługującym ministra spraw zagranicz-

nych (§1), który kieruje ministerstwem przy pomocy sekretarza stanu, pod-

W mocarstwach takich jak USA, czy Rosja, funkcje ministra spraw zagranicznych nie ograniczają

się do koordynowania polityki zagranicznej swego kraju, lecz także obejmują mediacje i działania

na rzecz rozwiązywania problemów światowych (np. sytuacji na Bliskim Wschodzie).

Polska posiada za granica 91 ambasad, 6 stałych przedstawicielstw (przy Biurach ONZ, Radzie

Europy), 44 konsulaty oraz 80 konsulów honorowych.

Statut Ministerstwa Spraw Zagranicznych nadany rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dn.

17 lipca 1998 r. (Dz. U. nr 93 z

38

sekretarzy stanu oraz dyrektora generalnego (§2). Minister może upoważ-

nić te osoby, a także innych pracowników ministerstwa, do podejmowania

decyzji w określonych sprawach w jego imieniu. Nowy statut nie zmienia

funkcji ministerstwa, a jedynie rozbudowuje jego

wprowadzając

nowy podział kompetencji i funkcji poszczególnych departamentów.

W ramach Ministerstwa Spraw Zagranicznych funkcjonują:

Q Gabinet Polityczny Ministra, który

ministra spraw zagranicz-

nych i wiceministrów oraz pełni rolę koordynującą wobec pozostałych

departamentów;

Q Sekretariat

Q Biuro Dyrektora

Dwustronnymi stosunkami z krajami poszczególnych regionów zajmują

się departamenty:

Q Departament Europy Zachodniej, zajmujący się

z krajami

Europy

Q Departament Europy

i Południowej, obejmujący swą kom-

petencją kraje na południu Europy, byłe kraje socjalistyczne oraz kraje

bałtyckie (w tym

Łotwę i

Q Departament Europy Wschodniej, zajmujący się stosunkami z Rosją,

Ukrainą, Białorusią, a także Kazachstanem i innymi państwami należą-

cymi do WNP;

Q Departament Ameryki Północnej, mający w zakresie swoich kompetencji

stosunki z USA, Kanadą i Meksykiem;

Q Departament Azji, Australii i Ameryki Łacińskiej, obejmujący kraje tego

regionu;

Departament Afryki i Bliskiego Wschodu, zajmujący się stosunkami z

państwami tych

Q W ramach departamentów funkcjonują wydziały, które zajmują się po-

szczególnymi krajami (jak np. Niemcy) lub grupą krajów (np. kraje skan-

dynawskie).

Kolejną grupę tworzą departamenty zajmujące się stosunkami wielostron-

nymi. Należą do

Q Departament Polityki Bezpieczeństwa oraz Departament Polityki Bez-

pieczeństwa Europejskiego, które zajmują się problematyką polityczne-

go bezpieczeństwa

jej uczestnictwem w strukturach bezpieczeń-

europejskiego (NATO, OBWE, problematyka kontroli zbrojeń, etc.);

Q Departament Polityki

Departament Unii

De-

partament Integracji Europejskiej oraz Departament Instytucji Europej-

39

skich i Polityki

zajmują się problematyką integracji Polski z

Unią Europejską i współpracą transgraniczną oraz regionalną;

Q Departament Krajów Pozaeuropejskich i Systemu Narodów Zjednoczo-

nych, Departament ds. Politycznych ONZ i Departament ds. Ekono-

ONZ, mają za zadanie utrzymywanie kontaktów i

z ONZ oraz jej wyspecjalizowanymi organizacjami, takimi

jak FAO,

UNESCO itp.

Q Departament Analiz Ekonomicznych oraz Departament Polityki Ekspor-

towej, zajmujące się problematyką ekonomiczną w stosunkach politycz-

nych i działalności MSZ;

Q Departament Strategii i Planowania Polityki, którego zakres działania

analizę i prognozowanie strategicznej polityki zagranicznej RP.

Do departamentów

zajmujących

określoną, wyod-

rębnioną tematyką można zaliczyć:

Q Departament Konsularny, Departament Polonii oraz Departament Spraw

Prawnych i Konsularnych, nadzorują i koordynują pracę polskich urzę-

dów konsularnych na całym świecie, a także mają za zadanie ochronę

interesów Polski i jej obywateli.

Q Departament

i Departament Systemu Informacji, powołane

do współpracy ze środkami masowego przekazu (prasa,

i za-

granicznymi korespondentami akredytowanymi w Polsce, w trosce o

tworzenie właściwego obrazu Polski w

Prowadzą one także ana-

lizę zagranicznych informacji o Polsce, dla potrzeb resortu i kierownic-

twa państwa;

Q Departamenty Dyplomacji Kulturalnej i Departament Polityki Nauko-

wej, promują polską kulturę i naukę w świecie oraz nadzorują działal-

ność Instytutów Kultury

za granicą;

Q Departament Prawny i Departament Traktatowy, przygotowują między-

narodowe umowy i traktaty (polityczne) oraz uczestniczą w przygoto-

waniu innych porozumień i umów międzynarodowych, zabezpieczają

ich zgodność z prawem międzynarodowym i interesami Polski. Depar-

tament Traktatowy

także depozytariuszem wszystkich międzynaro-

dowych umów państwowych, przygotowuje ich ratyfikację. W tym za-

kresie ściśle współpracuje z Kancelarią Prezydenta i Kancelarią Prezesa

Rady Ministrów;

Q Protokół Dyplomatyczny zapewnia

protokolarną wizyt państwo-

wych

premiera i ministra spraw

oraz osobi-

stości przybywających na ich

Prowadzi także obsługę kor-

40

pusu

wszelkie formalności związane z cere-

składania listów uwierzytelniających, wizyt ambasadorów itp.

Utrzymuje bezpośrednie kontakty z placówkami

larnymi w Polsce. Zapewnia opiekę i pomoc obcym dyplomatom w

wykonywaniu ich funkcji

nadzoruje zapewnienie im immunitetów

i przywilejów).

W ramach MSZ

też biura spełniające funkcje usługowe wobec

ministerstwa i przedstawicielstw dyplomatycznych za granicą:

Q Biuro Kadr i Biuro Szkolenia, mają w swojej gestii całokształt spraw per-

sonalnych ministerstwa i przedstawicielstw

Q Biuro Informatyki i Łączności, odpowiada za łączność ze wszystkimi

polskimi placówkami na świecie;

Q Biuro Finansów oraz Biuro Administracji, zajmują się obsługą admini-

ministerstwa i placówek zagranicznych;

Q Biuro Spraw Obronnych, które współdziała z Ministerstwem Obrony

Narodowej z zakresie spraw wojskowych oraz przygotowania MSZ na

wypadek wojny;

Q Archiwum, gromadzi dokumenty i akta dotyczące działalności MSZ, ra-

porty oraz korespondencję tajną i poufną z placówek.

Minister Spraw Zagranicznych ponadto nadzoruje placówki o charakte-

rze

Polski Instytut Spraw Międzynarodowych w War-

szawie oraz Instytut Zachodni im. Zygmuta Wojciechowskiego w Poznaniu.

W stosunkach zewnętrznych państwa od najdawniejszych czasów wy-

stępowały dwa główne motywy działania: polityczny i ekonomiczny. Ran-

ga każdego z nich, a niekiedy nawet i pierwszeństwo, były zmienne. Na

przykład najpierw utworzono polskie konsulaty bądź misje handlowe w RFN,

Hiszpanii, Południowej Korei, Republice Afryki Południowej itp. i dopiero

później powstały przedstawicielstwa dyplomatyczne.

Szczególne zadania w zakresie stosunków gospodarczych z zagranicą

spełnia Ministerstwo Gospodarki oraz Komitet Integracji Europejskiej, któ-

rego zadaniem jest działanie na rzecz włączenia Polski do europejskich struk-

tur

Ministerstwo Gospodarki pełni

funkcje obejmujące zabezpie-

czenie traktatowe międzynarodowych stosunków gospodarczych kraju,

ochronę interesów gospodarczych państwa (koncesje, cła) oraz promocję

eksportu (udział w targach międzynarodowych) itp. Ministerstwu Gospo-

darki podporządkowane są Biura Radcy Handlowego przy Ambasadach.

41

W strukturze organizacyjnej Ministerstwa Gospodarki powołano

departamenty zajmujące się wyłącznie stosunkami gospodarczymi z za

nicą: Departament Integracji Europejskiej i Organizacji

oraz Departament Stosunków Gospodarczych z Zagranicą.

Departament Integracji Europejskiej i Organizacji Miedzynarodov

zajmuje się inicjowaniem i koordynacją

związanej z

Polski z Unią Europejską. Do jego szczególnych zadań należą:

Q przygotowanie założeń polityki integracyjnej z UE i koordynacją

dostosowawczych do wymagań Unii oraz analizowanie przebiegu

gotowań, prowadzenie negocjacji dotyczących handlowych i prz<

aspektów akcesu Polski do Unii, uczestnictwo w posiedzer

Rady Stowarzyszenia RP - UE i innych stałych oraz doraźnych

nów Unii,

Q inicjowanie i realizacja polityki

w tym przygotowanie

żeń i negocjowanie umów dwustronnych z krajami członkowskim

oraz bieżąca obsługa traktatowa stosunków gospodarczych z tymi

jak również nadzór merytoryczny nad polskimi placówkami

w krajach członkowskich UE.

Ponadto zadaniem departamentu jest inicjowanie i realizacja polityki

tatowej z międzynarodowymi organizacjami gospodarczymi takimi jak: !

towa Organizacja Handlu

Organizacja Współpracy

Rozwoju (OECD), Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, Mi

narodowy Fundusz Walutowy, Europejski Bank Odbudowy i Ro2

(EBOR), Nordycki Bank Inwestycyjny oraz Program Rozwoju Narodów

noczonych (UNDP), Konferencja NZ ds. Handlu i Rozwoju

Organizacja NZ do Spraw Rozwoju Przemysłowego

woju Handlu

Komisji Gospodarczej ONZ.

Departament Integracji Europejskiej i Organizacji Międzynarodc

zapewnia także:

Q uczestnictwo w międzynarodowych konferencjach i wielostronny

gospodarczych oraz monitorowanie

wynikających z udziału Polski,

Q ocenę zgodności aktów prawnych i programów gospodarczych

obsługę merytoryczną i

w zakresie

wania interesów strony

Q współpracę i nadzór nad polskimi przedstawicielstwami przy ww.

nizacjach międzynarodowych, w tym ze Stałym Przedstawiciele:

przy OECD w Paryżu, Stałym Przedstawicielem RP przy WTO w

42

wie oraz współpraca z przedstawicielami RP przy ONZ w Nowym Yor-

ku, Genewie i Wiedniu.

Departament Stosunków Gospodarczych z Zagranicą jest wiodący w

inicjowania i realizacji polityki traktatowej z krajami nie należący-

do

z

problematyki

i EFTA.

)o zadań tego departamentu należą:

na rzecz dostępu do rynków krajów nie należących do Unii

Europejskiej, w tym przygotowywanie założeń polityki gospodarczej i

kierunków rozwoju stosunków gospodarczych z poszczególnymi kraja-

mi,

] przygotowywanie i negocjowanie umów dwustronnych oraz zabiegi o

dalszą liberalizację handlu w ramach umów CEFTA i EFTA,

) promocja gospodarcza Polski oraz

z Polonią na rzecz

współpracy gospodarczej z

l działanie na rzecz rozwoju współpracy transgranicznej i

l tworzenie systemu informacji handlowej i uzyskiwanie preferencji oraz

ułatwień dla potrzeb gospodarki

Departament ten sprawuje nadzór nad placówkami

Polski w krajach nie należących do Unii Europejskiej. W realizacji

należących do wyżej wymienionych departamentów uczestniczą tak-

inne organa ministerstwa w zakresie ich

a działalność re-

w sferze współpracy międzynarodowej koordynuje i nadzoruje jeden

podsekretarzy stanu ministerstwa.

Nowym naczelnym organem administracji rządowej ds. integracji

i z Unią Europejską jest powołany ustawą z dnia 8 sierpnia 1996 roku

Integracji Europejskiej

Jest on naczelnym organem

ministracji państwowej, programującym i koordynującym politykę inte-

acji Polski z Unią

W skład Komitetu wchodzą: Przewodniczący, Sekretarz oraz następują-

członkowie: Ministrowie: Spraw Zagranicznych, Spraw Wewnętrznych i

Gospodarki, Finansów, Ochrony Środowiska, Zasobów Na-

i Leśnictwa, Pracy i Polityki

Rolnictwa i Gospodarki

Rady Ministrów może dodatkowo

wołać w

Komitetu trzy osoby, których doświadczenie lub pełnione

mogą mieć istotne znaczenie dla realizacji zadań Komitetu. W po-

Komitetu mogą również uczestniczyć: Prezes Narodowego Ban-

Polskiego i Prezes Rządowego Centrum Studiów

Mini-

Przewodniczącym Komitetu jest Premier.

43

Komitet, w ramach swoich kompetencji określonych ustawowo, rozstrzy-

ga kwestie dotyczące procesu integracji Polski z Unią Europejską, przed-

stawia Radzie Ministrów program działań dostosowawczych i integracyj-

nych z

oraz projekty aktów prawnych dotyczące tych działań, a także

projekty decyzji w sprawie przeznaczenia środków pochodzących z bez-

zwrotnej pomocy

Komitet przedstawia Radzie Ministrów spra-

wozdania z realizacji programów dostosowujących polską gospodarkę i sys-

tem prawny do potrzeb przyszłej

z UE.

Komitet podejmuje działania mające na celu przygotowanie Polski do

członkostwa w Unii Europejskiej obejmujące dostosowanie polskiego pra-

wa i gospodarki do procesu integracji Polski z Unią

a także

przygotowanie społeczeństwa

w tym kadr

publicz-

nej, do tego procesu. Priorytetowym zadaniem bieżącym Komitetu jest przy-

gotowanie Polski do negocjacji w sprawie członkostwa Polski w Unii Euro-

Komitet koordynuje prace prowadzone przez ministerstwa i inne

agendy centralnej administracji rządowej, których celem jest przygotowa-

nie do negocjacji w sprawie członkostwa Polski w Unii Europejskiej.

Prace te obejmują różne etapy: od określenia problemowych obszarów

negocjacyjnych, poprzez tworzenie odpowiedniego zaplecza

nego i organizacyjnego dla negocjacji, do określenia mandatu negocjacyj-

nego. Zadania te realizowane są zgodnie z Narodową Strategią

Polski z Unią Europejską oraz Narodowym Programem Przygotowania do

Członkostwa w Unii

- dokumentami opracowanymi przez Rząd.

Urząd Komitetu Integracji Europejskiej jest organem wykonaw-

czym Komitetu, utworzonym na podstawie ustawy z 8 sierpnia 1996 r. W

dniu 2 października 1996 r. Prezes Rady Ministrów nadał Urzędowi statut.

Zadania Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej wynikają z ustawy i ze

statutu. Przejął on także zadania i kompetencje byłego Biura Pełnomocni-

ka Rządu ds. Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej, funkcjonu-

jącego od 26 stycznia 1991 r. do 15 października 1996 r. w strukturze

Urzędu Rady Ministrów.

W skład Urzędu wchodzą następujące departamenty merytoryczne: De-

partament Harmonizacji Prawa i Spraw Traktatowych, Departament Poli-

tyki

Departament Stosunków Międzynarodowych, Departa-

ment Kształcenia

Departament Pomocy

Fun-

duszy i Programów

Departament Dokumentacji Europej-

Departament do Spraw Negocjacji Akcesyjnych, Departament Infor-

i

44

Ponadto w Urzędzie Komitetu Integracji Europejskiej funkcjonują jed-

nostki obsługi wewnętrznej: Sekretariat Urzędu, Biuro Kadr, Szkolenia i

Organizacji, Biuro

Przedstawicielstwa dyplomatyczno-konsularne
Realizacją zadań w sferze stosunków międzynarodowych za granicą zaj-

mują się przedstawicielstwa dyplomatyczno-konsularne, których funkcjono-

wanie oparte jest na prawie międzynarodowym i zawartych konwencjach

międzynarodowych, a także prawie wewnętrznym kraju akredytacji oraz kraju

Niektóre normy prawne zostały

zwycza-

jowo i poprzez tradycję zostały włączone do prawa dyplomatycznego. Inne

normy natomiast

ukształtowane w traktatach dwustronnych (np.

konwencje konsularne) oraz wielostronnych i są powszechnie stosowane.

Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia

r. i Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych z 24 kwietnia

1963 r. (w opracowaniu których uczestniczyło 81 państw, w tym Polska)

nadały przyjętym na Kongresie Wiedeńskim normom zwyczajowym cha-

rakter norm prawnych, regulując szczegółowo sytuację prawną dyploma-

tów i sposób funkcjonowania placówek dyplomatycznych i konsularnych.

Podstawę przyznania statusu dyplomatycznego lub konsularnego okre-

ślonej osobie stanowią faktycznie pełnione przez nią

Polska uznaje poniżej wymienione stopnie dyplomatyczne i konsularne.

Stopnie dyplomatyczne:

szefów przedstawicielstw dyplomatycznych:

Ambasador Nadzwyczajny i Pełnomocny, Poseł

i Pełno-

mocny, Chargé d'Affaires en Pied, Chargé d'Affaires ad Intérim;

2.

personelu

Minister Pełnomocny, Radca Minister Pełnomocny, Radca, I Sekretarz,

II Sekretarz, III Sekretarz, Attaché,

w pionie wojskowym:

Attaché Obrony Wojskowy, Lotniczy i Morski, Zastępca Attaché Obro-

ny Wojskowego, Lotniczego i Morskiego, a także Attaché i Zastępcy

Attaché poszczególnych rodzajów broni, np. Attaché Wojskowy i Lot-

niczy, Zastępca Attaché Lotniczego i Morskiego itp.

Zdarza się. że niektóre kraje w swoich misjach mają starszych dyplomatów, np. zastępców również

w randze ambasadorów.

45

w pionie

Radca Handlowy, Attache Handlowy, Zastępca Attache Handlowego.

Stopnie konsularne:

Konsul Generalny - Minister Pełnomocny, Konsul Generalny, Konsul, Agent

Konsularny,

Attaché Konsularny, Sekretarz Konsularny.

Nie mogą być uznane w charakterze przedstawicieli dyplomatycznych

lub urzędników konsularnych osoby, które faktycznie wypełniają funkcje

właściwe członkom personelu administracyjnego i technicznego czy perso-

nelu służby, to jest przykładowo: tłumaczy, pracowników kancelarii, inten-

wartowników, maszynistek, magazynierów, kierowców, portierów,

recepcjonistów, kamerdynerów, kucharzy, gońców i innych. W przypad-

kach spornych ostateczne słowo w sprawie uznania statusu dyplomatycz-

nego pracownika misji

należy do ministerstwa spraw za-

granicznych kraju przyjmującego

Posiadanie paszportu dyplomatycznego nie może wyłącznie stanowić o

przyznaniu danej osobie przez stronę polską statusu dyplomatycznego, a

oznacza jedynie, że został on wydany zgodnie z określonymi przepisami

państwa

Wymagana jest ponadto wiza dyplomatyczna kraju

urzędowania dyplomaty w przypadku kiedy między danymi krajami nie za-

warto porozumienia o zniesieniu obowiązku wizowego dla posiadaczy pasz-

portów

Protokół Dyplomatyczny MSZ wydaje legitymację stwierdzającą status

oraz informującą, że posiada on akredytację w danym kraju i

chroni go immunitet dyplomatyczny. Dla władz miejscowych ten właśnie

dokument ma charakter

Lista korpusu dyplomatycznego (CD) akredytowanego w danym

kraju

publikowana przez

Rangę i kolejność dyplomatów w ra-

mach misji dyplomatycznej określa kraj wysyłający dyplomatę, przekazując

w formie noty do Protokółu MSZ. Natomiast kolejność akredytowanych

ambasadorów określa data

listów uwierzytelniających.

W Polsce Protokół Dyplomatyczny MSZ każdego roku publikuje Listę

Korpusu Dyplomatycznego i Konsularnego oraz Organizacji Międzynaro-

dowych w Polsce.

ta, publikowana poprzednio w języku francu-

skim, a od 1999 roku w języku angielskim, zawiera listę ponad

państw, z którymi Polska utrzymuje stosunki dyplomatyczne, listę prece-

W niektórych krajach odrębnie publikuje się książeczkę korpusu konsularnego.

- 46

dencji ambasadorów i chargé d'afaires, kalendarz świąt narodowych i wresz-

cie listę korpusu

i korpusu konsularnego, na której

umieszczeni są wszyscy dyplomaci

ambasady z podaniem imion i

nazwisk, stopnia dyplomatycznego oraz imienia i nazwiska

Na

życzenie dyplomaty można umieścić na liście imię i nazwisko dorosłych,

niezamężnych córek przebywających w kraju urzędowania z rodzicami. Nie

korzystają z tego trochę staroświeckiego

dorośli synowie.

W niektórych krajach listy dyplomatyczne podają również daty przyjaz-

du oraz domowe adresy i telefony. W ostatnich latach ze względów bezpie-

czeństwa coraz więcej misji nie podaje do publicznej wiadomości domo-

wych adresów i telefonów swoich dyplomatów. W książce publikowane są

również adresy, telefony, faksy, adresy poczty elektronicznej i stron inter-

oraz godziny otwarcia placówek.

Ważną rolę spełnia dziekan korpusu dyplomatycznego wobec władz

kraju urzędowania i w CD. Jego rola protokolarna jest znacząca przy ofi-

cjalnych spotkaniach z kierownictwem państwowym, takich jak: spotkania

noworoczne, święto narodowe, przy składaniu wieńców na Grobie Niezna-

nego Żołnierza itp. wystąpienia w imieniu całego CD. Zajmuje on wów-

czas honorowe miejsce i występuje w imieniu całego CD.

Istotna jest też rola interwencyjna dziekana korpusu wobec ministerstw

spraw zagranicznych kraju urzędowania. Występuje on w sprawach ogól-

nych dotyczących bezpieczeństwa dyplomatów i ich mienia, w przypadku

naruszenia statusu dyplomaty lub utrudnianiu wykonywania przez niego funk-

cji, a także w sprawach bytowych

korpusu.

Nie ma formalnie funkcji

korpusu dyplomatycznego ale

ponieważ przypadki nieobecności ambasadorów są na placówkach dość

częste, ukształtował się zwyczaj, że drugi pod względem starszeństwa am-

basador zastępuje dziekana w czasie jego nieobecności. Jest on zwyczajo-

wo nazywany

Zwracając się oficjalnie do ambasadora można używać tytułu ekscelen-

cjo, w kontaktach codziennych stosowany jest

panie

Do pozostałych dyplomatów zwracamy się zgodnie z ich rangą: panie mi-

nistrze, panie radco, panie konsulu itp. Stopień naukowy dyplomaty jest

używany w wyjątkowych

W 1997 roku w Polsce były akredytowane 134 przedstawicielstwa, w tym 80 z siedzibą w Warsza-

wie i 54 z siedzibą w stolicach innych państw

Bonn i Moskwa), a także 13 przedstawi-

cielstw organizacji międzynarodowych.

W niektórych krajach,

w Stanach Zjednoczonych nie używa się tytułu ekscelencji.

W hierarchii kościelnej używa się tytułów: eminencjo wobec

ekscelencjo wobec biskupa.

47

ministracyjna ambasady. Utrzymuje on roboczy kontakt z Protokółem Dy-

plomatycznym obu MSZ, troszcząc się o właściwe warunki funkcjonowa-

nia

Ponadto w ambasadzie funkcjonuje

i radiotelegrafista obsługu-

jący łączność

z krajem.

korzystają ze statusu

dyplomatycznego lecz nie uczestniczą w życiu korpusu

Są także w ambasadzie urzędnicy, sekretarki, tłumacze, woźni, ogrodni-

cy itp. Nie korzystają oni ze statusu dyplomatycznego i mają ograniczony

immunitet. W tym charakterze mogą być także zatrudnieni pracownicy miej-

scowi, lecz nie korzystają oni z przywilejów i immunitetów przysługujących

innym pracownikom placówki

Funkcje i zadania konsulów

określa szczegółowo Ustawa z 13

lutego 1984

obowiązująca, jak również dwustronne konwencje

konsularne zawarte przez Polskę z poszczególnymi krajami, uwzględniają-

ce specyfikę tych krajów i ich przepisy wewnętrzne oraz potrzeby wynika-

jące ze wzajemnych stosunków dwustronnych. Pewne obowiązki konsulów

wynikają z dwustronnych umów o obrocie prawnym i innych,

związa-

nych z migracją ludności, zatrudnianiem swoich obywateli, ochroną ich

spraw socjalnych, itp. Wszystkie umowy oparte są o zasady zawarte w Kon-

wencji Wiedeńskiej o stosunkach konsularnych z 1963 r. i mogą stanowić

jedynie ich rozwinięcie.

Do obowiązków konsulów należy miedzy innymi: sprawowanie opieki

konsularnej nad obywatelami polskimi

za granicą, pomoc

prawna w przypadku ich zatrzymania lub

pośredniczenie w

przekazywaniu dokumentów sądowych, pomoc sądom polskim w obrocie

prawnym z zagranicą, przesłuchiwanie świadków, legalizacja i potwierdzanie

dokumentów, ich wydobywanie z krajowych urzędów, przyjmowanie oświad-

czeń z mocą

prowadzenie spraw spadkowych (na

spad-

kobierców w kraju, po obywatelach polskich zmarłych za granicą), sporzą-

dzanie w szczególnych przypadkach aktów notarialnych za zgodą

stwa Sprawiedliwości, poświadczanie podpisów i legalizacja dokumentów,

otaczanie opieką obywateli polskich zatrzymanych przez służby imigracyjne,

Dz.U. 9,

Konsul ma prawo widzenia się aresztowanym, o jego aresztowaniu powinien zostać powiado-

miony przez policję, może uczestniczyć w rozprawie sądowej, ustaleniu obrońcy, a po skazaniu

więźnia interweniować w przypadku naruszenia jego praw itp.

np. złożenie (w niektórych krajach) oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński, które następ-

nie jest przekazywane do

Urzędu Stanu Cywilnego w Polsce.

50

pomoc w ich powrocie do

udzielanie pomocy obywatelom polskim

czasowo zatrudnionym, w szczególności w zakresie zabezpieczania ich spraw

uzyskiwania renty i świadczeń emerytalnych.

Ponadto konsulaty zobowiązane są do wykonywanie czynności konsu-

la morskiego związanych z żeglugą i opieką nad statkami i marynarzami,

wykonywanie funkcji urzędowych dotyczących dokumentów statków i za-

występowanie wobec

portowych, celnych i

Kolejnymi ważnymi funkcjami jest śledzenie zmian w przepisach praw-

nych kraju urzędowania i informowanie o tych zmianach, a także nadzór

nad realizacją zawartych umów i porozumień dwustronnych, nadzór nad

realizacją umów dwustronnych o ruchu osobowym, kontroli migracji lud-

ności, wydawanie wiz, wydawanie paszportów polskich obywatelom stale

zamieszkałym w kraju urzędowania, przedłużanie ważności paszportów (także

wydanych w Polsce), wystawianie paszportu na powrót do Polski w przy-

padku jego kradzieży lub zagubienia, zajmowanie się problemem nielegal-

nego pobytu i pracy obywateli polskich, ich wydalaniem i deportacją.

Konsulaty zajmują się problemami wynikającymi z Ustawy o Obywatel-

stwie Polskim (z 15 lutego 1965 r.) jak: stwierdzenie obywatelstwa, wystę-

powanie z wnioskami do prezydenta RP o ponowne nabycie w przypadku

jego utraty

Konsul realizuje politykę państwa otaczając

opieką środowi-

ska polonijne i

wobec Polaków będących obywatelami kraju

urzędowania stara się pomagać w umacnianiu ich statusu i pozycji społecz-

nej w miejscu zamieszkania, ułatwiając jednocześnie kontakty z krajem oj-

czystym. Informuje środowiska polonijne o przemianach i rozwoju gospo-

darczym Polski, zachęcając je do współdziałania na rzecz kraju.

Wspomaga tworzenie więzi łączących kraj osiedlenia Polaków z Polską

w zakresie stosunków kulturalnych, gospodarczych i politycznych, promu-

jąc jednocześnie kulturę polską i stwarzając warunki dla kultywowania języ-

ka polskiego oraz tradycji narodowych wśród Polonii. W tym celu działa

na rzecz rozwoju szkolnictwa polskiego, nauki języka polskiego na wyższych

uczelniach i w szkołach średnich, szczególnie w miejscowościach gdzie są

większe skupiska Polaków (Francja, Niemcy, Belgia, USA, Kanada, kraje

byłego ZSRR). Wspiera wymianę kulturalną organizując koncerty, wysta-

wy, festiwale i inne imprezy z

polskich artystów oraz wymianę

naukową pomiędzy ośrodkami

w trudnej sytuacji materialnej udzielenie pożyczki na bilet powrotny do kraju.

ubezpieczenie, odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy itp

51

We wszystkich tych działaniach konsulowie mają obowiązek przestrze-

gania przepisów prawa obowiązującego w kraju urzędowania oraz śledze-
nia zmian tych przepisów i informowania o nich MSZ-u, a w szczególności
dotyczących praw i obowiązków Polaków zamieszkałych lub przebywają-
cych czasowo w danym kraju.

W realizacji swych zadań konsulowie spełniają funkcje wielu urzędów

krajowych działając w oparciu o prawo wewnętrzne oraz zawarte konwen-
cje konsularne i prawo kraju

Działalność konsulów nadzoruje ambasador akredytowany w danym kra-

ju. W ministerstwie spraw zagranicznych pracę konsulatów nadzoruje depar-
tament konsularny i wychodźstwa. W krajach gdzie nie ma przedstawiciel-

stwa

a ambasador jest akredytowany z sąsiedniego kraju,

konsul spełnia ponadto funkcje polityczne, takie jak śledzenie i informowa-
nie swego kraju o zmianach politycznych w kraju urzędowania, działania na
rzecz rozwoju kontaktów

naukowych

W jednym państwie może być kilka konsulatów i okręgów konsularnych

(np. w Niemczech, Francji, USA, Kanadzie, Rosji), może być również konsu-
lat obejmujący zasięgiem swego działania kilka krajów (praktyka ta najczę-
ściej jest stosowana w krajach zamorskich, np. w Australii i Nowej

W ostatnich latach instytucja konsulów honorowych została poważ-

nie rozwinięta również w polskiej dyplomacji. Przed wojną Polska miała
wielu konsulów honorowych i wielu polskich obywateli reprezentowało inne
kraje w Polsce. Instytucja ta została reaktywowana dopiero w latach 80-

w związku z rozwojem kontaktów handlowych i turystyki międzyna-

W Polsce konsulami honorowymi zostają na ogół obywatele

polscy, cieszący się zaufaniem kraju, który reprezentują. Są to biznesmeni
lub ludzie wolnych zawodów (prawnicy), powiązani poprzez działalność za-
wodową z reprezentowanym

Procedura mianowania konsulów honorowych jest wieloetapowa. Am-

basador, który zamierza zwrócić się o mianowanie danej osoby na stanowi-
sko konsula honorowego powinien przeprowadzić rozeznanie co do jej wia-
rygodności i autorytetu w kraju urzędowania, oraz ocenić jak dana propozy-

cja będzie przyjęta w kraju nominującym. Chodzi między innymi o

W Polsce w 1997 roku działało 26 konsulatów kierowanych przez konsulów zawodowych i 44

konsulaty honorowe. 12 konsulatów ma siedziby w Warszawie, 16 w Trójmieście,

w Krakowie,

po 7 w Poznaniu, Szczecinie i Wrocławiu, a pozostałe w Łodzi,

Katowicach, Białymstoku i

Sejnach.

52

nie, czy dana osoba nie jest uwikłana w działalność gospodarczą, lub poli-

tyczną, która mogłaby się okazać kontrowersyjna i kłopotliwa w przyszłości.

Konsulowłe honorowi wykonują swoje funkcje nie otrzymując z tego

tytułu wynagrodzenia, jak również ponoszą koszty utrzymania biura i pro-

wadzonej korespondencji. Korzystają natomiast z immunitetu ochraniają-

cego ich osobę podczas wykonywania funkcji, jak również akta i korespon-

dencję związaną z jej

Konsul, o ile udaje się oficjalnie w

swej misji, ma także prawo do oznaczenia swego samochodu chorągiewką

reprezentowanego kraju. Konsulów honorowych ustanawia się zazwyczaj

w państwach lub miastach portowych, gdzie nie ma oficjalnego przedsta-

wiciela

danego kraju.

Radca handlowy działa w ramach placówki

Zarów-

no on jak i jego zastępcy (attachés handlowi) posiadają paszporty dyplo-

matyczne i podlegają obowiązkom oraz korzystają z przywilejów i immuni-

tetów na równi z innymi dyplomatami danego kraju. Radca handlowy i

pracownicy wydziału ekonomiczno-handlowego podlegają w zakresie dzia-

łalności

kadrowej i finansowej Ministrowi Gospodarki, a w

zakresie zgodności z założeniami polityki zagranicznej państwa nadzorowi

i koordynacji ze strony

Radca handlowy uczestniczy w dzia-

łalności ogólnej ambasady. Informuje także ambasadora o swoich ważniej-

szych poczynaniach i inicjatywach gospodarczych w celu dostosowania ich

do polityki placówki w danym

Dotyczy to zwłaszcza wystąpień i in-

terwencji na zewnątrz, przy których korzysta się z praw i przywilejów przy-

sługujących ambasadzie

noty ambasady w sprawach handlu czy wspó-

łpracy z danym krajem).

Również w konsulatach mogą być referaty

handlu i współpracy go-

Konsulowie handlowi korzystają ze wszystkich uprawnień przy-

sługujących innym konsulom. Mają również obowiązek uczestniczenia w

życiu protokolarnym korpusu dyplomatycznego czy konsularnego dla na-

wiązywania kontaktów i współpracy ze swoimi kolegami z innych placó-

wek. Na radcach handlowych i konsularnych ciąży obowiązek - po otrzy-

maniu nominacji -

wizyty swemu odpowiednikowi w ambasadzie

kraju przyjmującego, a po przyjeździe do kraju urzędowania złożenia wizy-

ty ambasadorowi (dla uzgodnienia pierwszych

a następnie w

Na podstawie porozumienia Ministrów Spraw Zagranicznych i Gospodarki w 1999 roku

utworzone w ambasadach Wydziały Ekonomiczno-Handlowe, które przejęły funkcje Biura Radcy

handlowego.

53

zajmującym się współpracą gospodarczą z zagranicą. Kolejne

wizyty

się kolegom radcom z innych placówek.

Radcowie handlowi mają także obowiązek utrzymywania szerokich kon-

taktów z kołami biznesu i

w danym kraju, uczestniczenia w przy-

jęciach i ich organizowania

z okazji pobytu delegacji handlowej z kra-

Stąd też wynika konieczność znajomości protokółu dyplomatycznego

przez radców handlowych, konsulów oraz attachés handlowych.

Zagranicą działają także przedstawicielstwa polskich przedsiębiorstw i

firm handlowych, często w formie spółek handlowych opartych na prawie

miejscowym. Są to np.

Banku PKO S.A. i Banku Handlowego

(działające od lat przedwojennych), delegatury większych firm jak

„Universal",

itp., oddziały polskiego armatora (otaczające opieką

polskie statki handlowe i promujące ich usługi przewozowe), biura LOT-u

(prowadzące sprzedaż biletów i obsługę polskich samolotów), korespondenci

PAP,

polskiej prasy (stale akredytowani w danym

Działalność wszystkich tych agend oparta jest na prawie miejscowym.

Nie korzystają one ze statusu obcego przedstawicielstwa dyplomatycznego

czy konsularnego, pozostają jednak pod ich opieką i ochroną. Pracownicy

zatrudnieni w wymienionych przedstawicielstwach handlowych i delegatu-

rach uczestniczą często w życiu protokolarnym placówki, co ułatwia im kon-

takty zawodowe w kraju urzędowania.

W dyplomacji obowiązują, wynikające z protokółu, określone zasady za-

chowania także w

ambasady. Przestrzega się hie-

rarchii stanowisk zgodnie z listą, jaka została zgłoszona do Protokółu MSZ.

Ambasador zawsze zajmuje pierwsze miejsce, a po nim w kolejności

rangi pozostali dyplomaci niezależnie od wieku i

Polskie przepisy sta-

nowią, że o pierwszeństwie wśród pracowników równych rangą decyduje

grupa zaszeregowania, a w przypadku kiedy grupy są równe, data przyby-

cia na daną placówkę. Ambasador ustępuje pierwszeństwa tylko wobec

ministra i wiceministra spraw

a kurtuazyjnie czyni to także

wobec swego gościa, którego chce uhonorować (lecz nie wówczas gdy wy-

stępuje oficjalnie na zewnątrz).

W samochodzie ambasador zajmuje miejsce po prawej stronie na tyl-

nym siedzeniu. Jeśli ambasador udaje się z oficjalną wizytą jego samochód

jest oflagowany proporczykiem państwa, które reprezentuje. W niektórych

krajach ambasador jeździ pod flagą tylko na uroczystości państwowe z udzia-

łem głowy państwa oraz na wizyty oficjalne w regionach i prowincjach. W

takiej sytuacji nie powinien on zajmować miejsca obok kierowcy, jak rów-

54

nież prowadzić samochodu. Obok kierowcy

miejsce dyplomata

najmłodszy rangą, bądź

lub sekretarz. Ambasador może odstąpić

swoje miejsce w samochodzie honorowemu gościowi (np. ministrowi), a w

szczególnych przypadkach (utrudnione wsiadanie i wysiadanie z samocho-

du) także swojej

Praktykowane jest także (szczególnie w krajach

wywie-

szanie flagi narodowej na rezydencji, siedzibie ambasady, konsulatu. Pol-

skie przepisy nakazują wywieszanie flagi państwowej w dniu świąt narodo-

własnych i kraju

Na oficjalne przyjęcia organizowane przez inne ambasady lub instytucje

i osoby kraju urzędowania dyplomata powinien przybyć przed przyjściem

swojego ambasadora. Nie powinien on również opuszczać przyjęcia przed

jego wyjściem chyba, że ma ku temu wyjątkowo ważne powody i uzyska

wcześniej aprobatę ambasadora. Przedwczesne opuszczenie przyjęcia sta-

nowi wyraz niezadowolenia gościa i może zostać potraktowane przez go-

spodarzy jako gest nieprzyjazny o charakterze

a nie oso-

bistym. Jeśli z ważnych przyczyn jesteśmy zmuszeni do opuszczenia przy-

jęcia należy uprzedzić o tym gospodarzy i usprawiedliwić się, podając po-

wody. Dotyczy to w zasadzie siedzących śniadań i obiadów. W przypadku

przyjęć stojących

ta nie ma praktycznego zastosowania, bowiem

godziny przyjścia i wyjścia są tu bardzo elastyczne.

Ambasador jest zawsze postrzegany jako przedstawiciel głowy państwa,

które reprezentuje. Pozostali dyplomaci występując oficjalnie w jego imie-

niu powinni zawsze prezentować opinie zgodne ze stanowiskiem ambasa-

dora. Pod nieobecność ambasadora jego prerogatywy przejmuje chargé

po notyfikacji w MSZ.

55

Mianowanie i akredytacja

ambasadora

Nawiązanie stosunków dyplomatycznych poprzez wysłanie przedsta-

wiciela dyplomatycznego - ambasadora lub chargé

ad interim

- może mieć miejsce po uznaniu de

jednego państwa przez drugie.

Uznanie de facto pozwala na nawiązanie stosunków handlowych i kon-

sularnych oraz wymianę

których misja ma charakter nie-

oficjalny.

Nawiązanie stosunków dyplomatycznych odbywa

zazwyczaj w dro-

dze uzgodnienia wspólnego komunikatu i podpisaniu go przez upełnomoc-

nionych przedstawicieli, lub też w formie wymiany not

Przed wysłaniem ambasadora konieczna jest zgoda kraju przyjmujące-

go, określana jako uzyskanie agrément dla danej osoby. Zazwyczaj o zgo-

dę występuje ambasador opuszczający stanowisko. Składa on wizytę w MSZ,

informuje o swoim przewidywanym odwołaniu oraz planowanej dacie wy-

jazdu. Często informuje także o następcy i składa jego notę biograficzną

zawierającą jego dane osobowe oraz przebieg kariery zawodowej i poli-

tycznej. Państwo może odmówić przyjęcia danej osoby nie podając przy-

czyn, stąd wystąpienie o agrément jest poufne i może być ustne, przed

oficjalną nominacją, by nie narazić się na jawną odmowę i nie

stosunków

Jednak w

większości przy-

padków prośby o agrément składane są w formie noty

W

Polsce agrément jest udzielane przez MSZ po uzyskaniu zgody Kancelarii

Prezesa Rady Ministrów i Kancelarii Prezydenta RP.

Ambasador jest najwyższym rangą przedstawicielem państwa za grani-

cą,

głowę państwa i jest szefem przedstawicielstwa dyploma-

tycznego państwa. Pełny jego tytuł brzmi: ambasador nadzwyczajny i pe-

57

Historycznie tytuł ten wywodzi się stąd, że ambasadorowie w

misjach specjalnych byli przyjmowani za granicą z większym ceremonia-

łem i traktowani lepiej niż ambasadorowie zwyczajni rezydujący w danej

stolicy. Wytworzył się więc

nadawania ambasadorom wysyłanym

przez monarchów tytułu

Natomiast określenie pełnomoc-

ny oznaczało, że ambasador jest upoważniony do załatwiania wszystkich

spraw

kraju i nie potrzebuje w tym celu żadnych dodatkowych

upoważnień.

W niektórych krajach pracownicy ministerstwa spraw zagranicznych

posiadają stopnie i tytuły dyplomatyczne, w tym również tytuły ambasa-

(otrzymują je zazwyczaj wysocy rangą urzędnicy ministerialni, dy-

rektorzy departamentów, podsekretarze stanu, którzy w swej karierze byli

wcześniej ambasadorami na placówkach

W Polsce Prezes

Rady Ministrów może przyznać tytuł ambasador ad

dyploma-

cie zatrudnionemu w ministerstwie lub w misji specjalnej. Tytuł ten przy-

znawany jest w zasadzie na okres pracy w służbie

Zwycza-

jowo byłych ambasadorów tytułuje się kurtuazyjnie ambasadorami.

Funkcje ambasadora były różnie

Współcześnie uważa się,

że ambasador jest wysłannikiem głowy państwa (monarchy lub prezydenta)

ale jednocześnie reprezentantem i realizatorom polityki zagranicznej rzą-

du. Jednocześnie jest on funkcjonariuszem państwowym służbowo podle-

głym Ministrowi Spraw Zagranicznych (de

dyrektorowi departamen-

tu

Z powyższych względów proces nominacji ambasadorów jest skompli-

kowany i czasochłonny. W wielu krajach europejskich ambasadorami zo-

stają wyłącznie pracownicy służby

zawodowi dyplomaci

(career diplomats, diplomats de la cariere). Tak

we Francji, Wielkiej

Brytanii, Niemczech, krajach Beneluxu i krajach skandynawskich, ChRL,

Japonii. Nominowanie zawodowych dyplomatów sprawia, że nie towarzy-

szą temu polityczne przetargi i prasowe

polityczne często występują w Stanach Zjednoczonych, gdzie

traktowane są

jako nagrody za wkład w zwycięstwo wyborcze Prezy-

W pierwszej połowie XVII wieku Sir Henry

ambasador króla angielskiego Jakuba

się do Wenecji zatrzyma! się po drodze w

i w księdze pamiątkowej dokonał wpisu nastę-

pującej treści: Ambasador to jest

za granicę, aby

dla dobra

kraju". Po ośmiu latach jeden z badaczy tej księgi zwrócił uwagę na ten wpis i sprawa

dotarła do króla Jakuba. Poczuł się on obrażony

że

ambasadorów,

okła-

mują swoich rozmówców i

króla. Sir Wotton

pisać przeprosiny do Króla Jakuba i

do władcy Augsburga.

58

denta

Również w Polsce, obok zawodowych dyplomatów posiada-

jących duże doświadczenie i praktykę, funkcje ambasadorów powierzano

w

i obecnie politykom cieszącym się zaufaniem prezydenta lub

rządzącego układu politycznego. Funkcje te mogą też pełnić osoby o uzna-

nym autorytecie, posiadające w kraju akredytacji szerokie kontakty zawo-
dowe lub

Ambasadora mianuje głowa państwa. Ambasadorem RP może być tylko

obywatel polski. Jeśli posiada także inne obywatelstwo, musi je zawiesić.

Z wnioskiem o nominację na stanowiska ambasadora występuje Mini-

ster Spraw Zagranicznych. Przed przedstawieniem kandydatury do zaopi-

niowania przez komisję Spraw Zagranicznych Sejmu musi on uzyskać zgo-
dę

i Prezesa Rady

Na posiedzeniu Komisji kandy-

daturę ambasadora przedstawia osobiście Minister Spraw Zagranicznych

lub z jego upoważnienia jeden z

Opinia Komisji Spraw Zagranicznych Sejmu nie ma w procesie decy-

zyjnym charakteru wiążącego. Parlamentarne

kandydatów

na ambasadorów są praktyką dość powszechną w krajach zachodnich. Róż-
ny jest charakter tych przesłuchań i wiążąca moc wydawanych opinii. W

Stanach Zjednoczonych kandydatów na ambasadorów akceptuje Senacka

Komisja Spraw

Po wyrażeniu opinii przez Komisję Spraw Zagranicznych Sejmu Prezes

Rady Ministrów wyraża zgodę na wystąpienie przez MSZ o agrément dla

kandydata. Na tym etapie sprawy jest on nazywany ambasadorem desy-

gnowanym

designée). Prośba o agrément składana jest, w

zależności od miejscowych zwyczajów, ustnie lub pisemnie. Do prośby za-

łączona zostaje nota biograficzna kandydata. Z reguły oczekiwanie na udzie-

lenie agrément trwa

dwu do trzech tygodni. W

krajach

praktykowane jest publikowanie komunikatu prasowego o udzieleniu

Wybitny amerykański profesor ekonomii Kenneth Galbraith, który

ambasadorem Stanów Zjed-

noczonych w Indiach w latach sześćdziesiątych zapytany po latach przez swoich studentów jakie

trzeba mieć kwalifikacje aby zostać ambasadorem powiedział krótko: wiem tylko, że ja miałem

najważniejszą - bytem przyjacielem prezydenta J. Kennedy'ego.

Posłom przedstawia się informację do jakiego kraju zamierza się wysłać kandydata. Do publicznej

wiadomości nie podaje się jednak nazwy kraju z uwagi na fakt, że władze danego kraju muszą na

kandydaturę wyrazić zgodę, a na tym etapie jeszcze o kandydaturze nie wiedzą. Często podaje się

dla prasy ogólnikową informację np. kandydat na ambasadora do jednego z krajów sąsiednich,

kandydat do jednego z krajów arabskich itp. Kandydat prezentuje swoje plany związane z propo-

nowanym mu stanowiskiem i odpowiada na pytania posłów. Następnie opuszcza on posiedzenie

Komisji, a jej członkowie w głosowaniu wyrażają swoją opinię o kandydaturze, popierając ją lub

odrzucając.

59

agrément z podaniem krótkiej noty biograficznej nowo mianowanego am-

basadora (ambassadeur agrée).

Po udzieleniu agrément przez władze kraju przyjmującego Kancelaria

zydenta RP przygotowuje do podpisu Prezydenta nominację nowego amba-

sadora

uprzednio przez Ministra Spraw Zagranicznych.

Równolegle Protokół Dyplomatyczny MSZ przygotowuje do podpisu Prezy-

denta RP kontrasygnowane przez Ministra Spraw Zagranicznych Listy Uwie-

rzytelniające dla nowego ambasadora oraz Listy Odwołujące dotychczaso-

wego ambasadora. Obydwa te dokumenty, adresowane do głowy państwa

wykonuje się z oficjalnymi kopiami (copie figurée).

W toku przygotowania do wyjazdu nowo mianowany ambasador składa

wizyty robocze w ministerstwach oraz w urzędach i instytucjach, które utrzy-

mują kontakty z państwem akredytacji, by zapoznać się z aktualnym sta-

nem stosunków gospodarczych, problemami handlu, współpracy nauko-

wo-technicznej i kulturalnej. Ambasador udając się do państwa w którym

akredytowany otrzymuje instrukcje zatwierdzoną przez Ministra Spraw

Zagranicznych. Kurtuazyjnie składa on też wizytę ambasadorowi państwa

W zależności od stanu współpracy międzyparlamentarnej am-

basador przed

składa również wizyty marszałkom Sejmu i Sena-

tu. Może także być przyjęty przez Prezesa Rady Ministrów.

Nowo mianowanego ambasadora przyjmuje Minister Spraw Zagranicz-

nych w celu odbycia rozmowy

Minister, w obecności człon-

ków kierownictwa MSZ, wręcza ambasadorowi nominację podpisaną przez

Prezydenta RP. Przed wyjazdem ambasadora przyjmuje także Prezydent RP.

MSZ powiadamia placówkę o dacie i godzinie przylotu ambasadora.

Nowy ambasador może przybyć na placówkę dopiero po wyjeździe po-

przedniego. Chargé d'affaires a.i. zawiadamia miejscowy protokół

matyczny i ewentualnie (zależnie od miejscowych zwyczajów) ambasado-

rów grupy regionalnej. W Warszawie jedynie ambasadorowie arabscy i la-

tynoamerykańscy praktykują witanie i żegnanie ambasadorów ze swojej gru-

py. Zwyczaj ceremonialnych powitań przybywających do stolicy ambasa-

dorów państw obcych należy do historii. Obecnie ambasadora przyjeżdża-

jącego do stolicy kraju urzędowania wita przedstawiciel kierownictwa Pro-

tokółu Dyplomatycznego miejscowego MSZ.

W Polsce ambasadorów wita na ogół wicedyrektor PD MSZ. Obecny

jest chargé d'affaires a.i. i pracownicy placówki ambasadora.

korzysta z przejścia

salonik dla VIP. Wicedyrektor PD MSZ wręcza

ambasadorowi opis ceremonii składania listów uwierzytelniających oraz

60

ca na Grobie Nieznanego Żołnierza i ustala termin pierwszej wizyty u dy-

rektora Protokołu Dyplomatycznego (z reguły w tym samym dniu lub w

Podczas pierwszej wizyty u dyrektora PD MSZ ambasador otrzymuje

informacje o przewidywanym terminie złożenia Listów Uwierzytelniających

i Listów Odwołujących u Prezydenta RP. Szef protokołu dyplomatycznego

udziela ponadto dodatkowych wyjaśnień oraz ustala z ambasadorem jakie

kolejne wizyty kurtuazyjne powinien on złożyć w najbliższym czasie. Na-

stępnie ambasador składa wizytę wstępną wiceministrowi spraw zagranicz-

nych, odpowiedzialnemu za dany region i wręcza mu kopie Listów Uwie-

rzytelniających i Listów Odwołujących poprzednika.

Do czasu złożenia listów zaleca się by ambasador koncentrował się na

sprawach wewnętrznych ambasady i ew. kontaktach w korpusie dyploma-

tycznym, z dziekanem korpusu i ambasadorami zaprzyjaźnionych państw.

Po ceremonii złożenia listów protokół, na prośbę ambasadora, zgłasza

chęć złożenia przez niego kurtuazyjnej wizyty marszałkom

i Senatu.

Przyjęcia nowo akredytowanych ambasadorów przez Prezesa Rady Mini-

strów RP i Ministra Spraw Zagranicznych nie mają charakteru kurtuazyjne-

go lecz muszą być merytorycznie

Ceremoniał składania listów uwierzytelniających

RP.

W dniu audiencji dyrektor Protokołu Dyplomatycznego MSZ oraz adiu-

tant udają się samochodem reprezentacyjnym do ambasady lub rezydencji,

aby towarzyszyć ambasadorowi w drodze na audiencję. Kolumna samo-

chodowa, w skład której wchodzą także samochody wiozące małżonkę

ambasadora i

personelu dyplomatycznego ambasady, mających

uczestniczyć w ceremonii składania

pilotowana jest przez samochód

policji. Samochód reprezentacyjny ma z prawej strony proporczyk polski,

O wyznaczonej godzinie ambasador w towarzystwie szefa protokołu dy-

plomatycznego, adiutanta i osób towarzyszących przybywa do Pałacu Pre-

zydenckiego, gdzie na dziedzińcu przed gmachem, po lewej stronie, usta-

wiona jest orkiestra wojskowa, poczet sztandarowy i Kompania

Wojska

Ambasador i szef protokołu stają na wprost pa-

łacu. Za nimi w niewielkiej odległości zatrzymuje się małżonka ambasado-

ra, personel ambasady i

Na powitanie Kompania Reprezentacyj-

na WP prezentuje broń, orkiestra gra hymn narodowy państwa reprezen-

towanego przez ambasadora. Dowódca kompanii składa ambasadorowi

61

raport o gotowości do powitania, a ambasador

przeglądu Kom-

panii Reprezentacyjnej WP.

Po ceremonii powitania

dziedzińcu ambasador

się do wej-

ścia do Pałacu Prezydenckiego. W Sieni Wielkiej ambasadora i towarzy-

szące mu osoby wita podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP i

następnie wszyscy udają się do Sali Obrazowej. Podsekretarz stanu po-

wiadamia Prezydenta o przybyciu ambasadora. Prezydent wchodzi do sali

w towarzystwie sekretarza stanu Szefa Gabinetu Prezydenta RP i sekre-

tarza lub podsekretarza stanu w Ministerstwie Spraw

Dy-

rektor PD MSZ przedstawia ambasadora wymieniając imię nazwisko i

pełny tytuł. Ambasador wręcza Prezydentowi listy uwierzytelniające oraz

listy odwołujące poprzednika. Podczas uroczystości nie wygłasza się prze-

mówień. Prezydent wita się z ambasadorem i przedstawia towarzyszą-

cych mu ministrów. Następnie ambasador przedstawia swoją małżonkę i

członków personelu ambasady. Prezydent zaprasza ambasadora na au-

diencję prywatną do biblioteki. Uczestniczą w niej towarzyszący prezy-

dentowi ministrowie. Pozostałe osoby oczekują w Sali

Au-

diencja trwa zazwyczaj 15-20 minut.

Po audiencji ambasador oraz towarzyszące mu osoby opuszczają Pałac

Prezydencki, zatrzymują się przy wyjściu, a na zakończenie ceremonii or-

kiestra gra polski hymn narodowy. Szef protokołu MSZ wraz z adiutantem

prezydenta towarzyszą ambasadorowi do ambasady lub jego rezydencji.

Podczas ceremonii składania listów uwierzytelniających obowiązuje okre-

ślony ubiór. W Polsce przyjęto dla panów: ciemne ubranie, oficjalny strój

narodowy lub uniform

natomiast dla pań: suknia dzienna,

kapelusz i rękawiczki lub oficjalny strój narodowy.

W tym samym dniu

składa wieniec na Grobie Nieznanego

Żołnierza w asyście Kompanii Reprezentacyjnej Wojska Polskiego, komen-

danta garnizonu stołecznego i przedstawiciela PD

W Anglii na

Jakuba przy składaniu listów uwierzytel-

niających u królowej Elżbiety II obowiązuje ceremoniał i etykieta dworska,

z którą wcześniej zapoznają się osoby uczestniczące w uroczystości. Obo-

wiązuje ściśle określony strój - żakiet, spodnie

cylinder.

Po ambasadora i osoby towarzyszące przybywa marszałek dworu karo-

cą królewską. Dla dyplomatów towarzyszących ambasadorowi przeznaczo-

ne są dwa powozy z lokajami.

Londyn do Pałacu Buckin-

gham z polskiej ambasady w centrum Londynu trwa około 20 minut.

62

Po

gwardia królewska oddaje honory ambasadorowi. Am-

basador w towarzystwie marszałka wprowadzany jest do salonu, w którym

przyjmuje go królowa. Dyplomaci towarzyszący ambasadorowi kroczą za

nim w odległości 2-3 m. Królowej towarzyszy podsekretarz stanu w Fo-

reign

dama dworu, ew. tłumacz.

Ambasador wręcza listy wygłaszając krótką formułę: mam zaszczyt być

akredytowany przy

Królewskiej Mości, a następnie przedstawia towa-

rzyszących mu dyplomatów. Królowa czasami zadaje pytanie przedstawia-

nej osobie, która po udzieleniu krótkiej odpowiedzi i złożeniu ukłonu po-

winna wycofać się tyłem (kilka kroków), by następnie wraz z innymi osoba-

mi opuścić

Ambasador zostaje przyjęty przez królową na krótkiej prywatnej audiencji,

w której uczestniczą również podsekretarz stanu

oraz marszałek dwo-

ru. Po zakończeniu ceremonii marszałek dworu towarzyszy ambasadorowi

do ambasady, gdzie tradycyjnie podejmowany jest lampką szampana.

Przejazd ambasadora wraz ze świtą do pałacu królewskiego jest atrakcją

dla turystów przebywających w Londynie. Podobnie wygląda ceremoniał

składania listów uwierzytelniających na innych dworach królewskich, np.

w Madrycie lub

W Brukseli strojem obowiązującym jest frak (oraz

jeśli am-

basador je

Po ambasadora przyjeżdża adiutant króla (admirał lub

generał) limuzyna

która na trasie ostatnich kilkuset metrów eskor-

towana jest przez konny oddział

W zawodzie dyplomaty rozpoczynanie i zakończenie misji jest rutyną.

Ambasador

powiadomiony przez Ministra Spraw Zagranicznych,

na ogół z kilkumiesięcznym wyprzedzeniem, o planowanym terminie od-

wołania i zakończenia misji.

ta jest dla

wiążąca.

Prezydent RP podpisuje odwołanie zazwyczaj wraz zakończeniem przez

ambasadora misji i jest mu ono wręczane w Ministerstwie Spraw Zagra-

nicznych po powrocie do

Ambasador wkrótce po odwołaniu powi-

nien otrzymać polecenie wystąpienia o agrément dla swojego następcy.

Na kilka tygodni przed datą wyjazdu ambasador oficjalnie informuje szefa

protokółu dyplomatycznego MSZ o planowanym zakończeniu

i oma-

wia sprawy związane ze składaniem wizyt pożegnalnych. W większości kra-

jów utrzymywany jest

ambasadorów na audiencji

pożegnalnej przez głowę państwa. Dość powszechnie praktykowane

także wydawanie przez ministra spraw zagranicznych lub

zastępcę po-

żegnalnego śniadania.

63

W Polsce Prezydent RP przyjmuje wyjeżdżających ambasadorów obcych

na

Składają oni również pożegnalne wizyty marsza-

łkom Sejmu i Senatu oraz niektórym ministrom. Przyjmowanie wyjeżdżają-

cych ambasadorów przez Prezesa Rady Ministrów należy

do wyjąt-

ków. Śniadaniem pożegnalnym (w zasadzie bez udziału

podej-

muje wyjeżdżających ambasadorów jeden z wiceministrów. Zwyczajowo

wygłasza on toast podsumowujący okres pracy wyjeżdżającego ambasado-

ra i przekazuje mu w imieniu Ministra Spraw Zagranicznych symboliczny

prezent dla upamiętnienia jego misji w Polsce.

Ambasador na zakończenie swojej misji może zostać udekorowany miej-

scowym odznaczeniem. Wymaga to uprzedniego uzyskania zgody władz

wyjeżdżającego ambasadora. W Polsce procedura odznaczenia

ambasadora uruchamiana jest na wniosek MSZ. Z reguły przyznaje

się ambasadorowi Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej

Wyjeżdżający ambasador równolegle z wizytą u szefa protokołu powia-

damia dziekana korpusu dyplomatycznego o zakończeniu swojej misji i ustala

z nim datę spotkania pożegnalnego z korpusem

Jest po-

wszechnym zwyczajem, że korpus dyplomatyczny in

żegna wy-

jeżdżającego kolegę składkowym upominkiem (bardzo często jest to srebr-

na taca z wygrawerowanym pamiątkowym zapisem) i pożegnalną lampką

wina. O terminie wyjazdu należy powiadomić także pozostałych ambasa-

dorów i osobistości, z którymi szef placówki utrzymywał bliższe kontakty.

Stosowany jest powszechnie zwyczaj wydawania na cześć wyjeżdżającego

ambasadora i jego małżonki pożegnalnych obiadów lub śniadań.

Szefowie misji dyplomatycznych równorzędni ambasadorom mogą cza-

sami nosić inne tytuły. Ambasador Stolicy Apostolskiej (Ho/y Sea, Saint

Siege) tytułowany jest

(można również używać nazwy Nun-

cjusz Apostolski) w tych krajach, w których

się jego prawo

Order Zasługi

Polskiej jest nagrodą za wybitne zasługi

dla współpracy

między narodami. Order nadawany

cudzoziemcom i zamieszkałym za granicą obywatelom pol-

którzy swoją działalnością wnieśli wybitny wkład we współpracę międzynarodową oraz wspó-

Rzeczpospolitą Polską z innymi państwami i narodami.

Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej dzieli się na pięć klas:

klasa I - Krzyż Wielki Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej

klasa II - Krzyż Komandorski z Gwiazda Orderu

Rzeczypospolitej Polskiej

klasa III - Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej

klasa IV - Krzyż Oficerski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej

klasa V - Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej

64

co z kolei wiąże się z pełnieniem przez niego funkcji dziekana

korpusu

W innych krajach watykański odpowiednik am-

basadora nosi tytuł Pronuncjusza. Ambasadorowie krajów Wspólnoty Bry-

tyjskiej akredytowani w Wielkiej Brytanii i krajach Commonwealth'u noszą

tytuł Wysokiego Komisarza (High Commissioner). Ambasadorowie akre-

dytowani przy Organizacji Narodów Zjednoczonych formalnie posiadają tytuł

Stałego Przedstawiciela danego kraju.

Wszyscy wyżej wymieni szefowie misji dyplomatycznych na szczeblu

ambasadorskim otrzymują listy uwierzytelniające podpisane przez głowę

swojego państwa i składają je również głowie państwa lub Sekretarzowi

Generalnemu ONZ.

Dawnym przywilejem ambasadora było prawo żądania niezwłocznego

przyjęcia przez głowę państwa przyjmującego. Wynikało to z założenia, że

on głowę państwa wysyłającego i zawsze działa w jego imie-

niu. Obecnie ten przywilej nie jest

Pozostali szefowie misji na szczeblu Charge d ' Affaires (en titre, en

składają Ministrowi Spraw Zagranicznych kraju urzędowania listy wprowa-

dzające podpisane przez Ministra Spraw Zagranicznych.

W czasie nieobecności stałego szefa misji zastępuje go Chargé

ires

interim wyznaczony przez wyjeżdżającego ambasadora. Charge d'Af-

faires nie może wyznaczyć na swoje miejsce innego dyplomaty jako Char-

gé d'Affaires

W przypadku jego wyjazdu odpowiednia notyfikacja musi

być zrobiona przez MSZ państwa wysyłającego. Protokół dyplomatyczny

przygotowuje wówczas notyfikację

(obecnie także faksową) od

Ministra SZ do Ministra SZ kraju urzędowania, w której wskazuje się no-

- wego szefa

t Chargé d'Affaires a.i. jest nie tylko kierownikiem placówki, ale przede

- wszystkim przedstawicielem swojego państwa w państwie urzędowania.

- Dlatego jest on np. Chargé d'Affaires a.i. Rzeczypospolitej Polskiej, a nie

Chargé d'Affaires a.i. Ambasady RP. Jest to często popełniany błąd nawet

y przez pracowników służby dyplomatycznej. Drugim częstym błędem jest

używanie tytułu Chargé d'Affaires (CdA) wobec zastępców ambasadora.

Kiedy ambasador przebywa w

akredytacji, to w ambasadzie nie może

być chargé d'affaires, chyba że ambasador nie jest w stanie sprawować

Już Bismarck mówił, że żaden ambasador nie ma prawa zażądać widzenia się z

państwa, ani

głową jakiegokolwiek państwa posiadającego system parlamentarny nie może

bez po-

rady odpowiedzialnego ministra.

65

urzędu ze względów zdrowotnych i

to formalnie notyfikowane go-

O akredytację dla pozostałych dyplomatów występuje się notą do MSZ

informującą kto ma objąć określone stanowisko oraz kogo ma zastąpić.

Inna jest procedura uzyskiwania

na akredytację konsula general-

nego lub kierownika urzędu konsularnego.

komisyjne konsula

ralnego przesyła ambasador przy nocie do MSZ, prosząc o zgodę,

exequatur. Zgoda na akredytację jest przekazywana notą MSZ, przy

l

następuje zwrot listów komisyjnych i dołączony jest dokument noszący

zwę

Każdy wyższy rangą dyplomata delegowany do pracy na placówce

plomatycznej zobowiązany jest do złożenia szeregu wizyt w resortach i

stytucjach współpracujących z danym krajem oraz zapoznania się z

matyką przyszłej pracy na placówce. Odbywa on zazwyczaj praktykę we

właściwym departamencie MSZ, który zajmuje się stosunkami z

akredytacji. Dyplomata przed wyjazdem powinien także złożyć

wizytę swemu odpowiednikowi w ambasadzie państwa do którego się uda-

je (radca - radcy, konsul - konsulowi itp.).

Dla osób z zewnątrz i żon dyplomatów mianowanych na

dyplomatyczne na placówkach prowadzi się w MSZ szkolenie tematyczne

w tym także z zakresu protokołu

Amerykanie stosują tytuł Chief of Mission (COM) dla ambasadora, natomiast wobec

ambasadora używają tytułu Deputy Chief of Mission (DCM). W wielu krajach

okre

się zastępcę ambasadora

Two.

66

V

w kontaktach międzynarodowych

W

zarówno dyplomatycznej jak i handlowej - ko-

stanowi ważną cześć kontaktów zawodowych, będąc ich

Każda czynność pociągająca za sobą określone skutki

prawne lub finansowe znajduje swoje odzwierciedlenie w piśmie skiero-

wanym do urzędu bądź partnera czy podpisanym dokumencie.

Korespondencja dyplomatyczna stanowi formę czynności dyplomatycz-

nej jaka podejmowana jest przez urząd czy osobę reprezentującą pod-

miot prawa międzynarodowego wobec innego podmiotu tego prawa.

Może to być nota bądź pismo określonej ambasady czy dyplomaty skie-

rowane do MSZ lub władz kraju akredytacji, a także wymiana pism czy

not pomiędzy przedstawicielstwami

Zalicza się do niej

zarówno wymianę not oficjalnych jak i pism okolicznościowych, nieko-

niecznie związanych z załatwieniem określonej sprawy (np. pismo z gra-

tulacjami z okazji wyboru na stanowisko państwowe lub przesłanie ży-

czeń noworocznych). Natomiast wymiana pism między ambasadą a

snym ministerstwem spraw

czy też władzami kraju repre-

zentowanego, jest korespondencją urzędową i nie stanowi koresponden-

cji dyplomatycznej.

Pisma urzędowe stanowiące

dyplomatyczną wymie-

niane są miedzy organami państw lub organizacji międzynarodowych, upo-

ważnionych do ich reprezentowania na zewnątrz. Wymiana takich pism

może mieć

zarówno między osobami fizycznymi (ministrami, am-

basadorami, charges

jak i urzędami (ministerstwo

spraw

ambasada, poselstwo, misja przy ONZ itp.) i odby-

wa się między organami różnych państw a nie tego samego państwa.

Korespondencja ambasady skierowana do własnego ministerstwa jest ko-

respondencją urzędową a nie

szeroko pojętej korespondencji dyplomatycznej są także karty

wizytowe, zaproszenia oraz korespondencja

i prywatna, o ile

dotyczy spraw związanych z działalnością zawodową dyplomaty.

W międzynarodowych kontaktach gospodarczych również są wy-

korzystywane niektóre formy pism

Znajdują one za-

stosowanie w szczególności w praktyce resortu zajmującego się han-

dlem zagranicznym, np. przy zawieraniu międzynarodowych

wymianie listów lub not

wystawianiu pe-

wymianie korespondencji z organami państwowymi i in-

stytucjami drugiego kraju. Korespondencją dyplomatyczną posługują się

Biura Radcy Handlowego i attachaty handlowe - stanowiące integralną

część ambasad.

Przedmiotem korespondencji dyplomatycznej mogą być wszystkie spra-

wy interesujące państwo czy organizacje międzynarodowe, dotyczące za-

równo wzajemnych stosunków państwowych (np. notyfikacja przybycia

dyplomaty na placówkę, zawarcie umowy handlowej w formie wymiany

not dyplomatycznych)

i spraw technicznych związanych z funkcjono-

waniem danej placówki dyplomatycznej (np. zwolnienie z opłat celnych

mienia przesiedlenia personelu, rejestracja samochodu dyplomaty czy proś-

ba o udzielenie wizy

Korespondencję dyplomatyczną cechują specyficzne formy pism oraz

powszechne stosowanie formuł grzecznościowych i tradycyjnych zwro-

tów.

się one na przestrzeni wieków podlegając stopnio-

wym przemianom. Pomimo że wciąż są obowiązujące i stosowane, ob-

serwuje się obecnie wyraźną tendencję do upraszczania języka oraz spro-

wadzania do niezbędnego minimum tradycyjnych form korespondencji

dyplomatycznej, szczególnie w zakresie formuł grzecznościowych, tytu-

łów czy stosowania ozdobnego papieru itp. Jednak oficjalne pisma gło-

wy państwa oraz pisma kierowane przez ambasadora do ministra nadal

zawierają tradycyjne formy

Sposób pisania korespondencji dyplomatycznej, formułowania zdań

oraz stosowane słownictwo podporządkowane są specyficznym regułom.

korespondencja powinna być zawsze redagowana w sposób

jasny i przejrzysty oraz utrzymana w stylu urzędowej powagi. Cechować

ją powinna rzeczowość, zwięzłość, precyzja wyrażeń oraz celność argu-

68

mentacji, która ma przekonać adresata do jej słuszności. Argumenty te

powinny być niepodważalne z punktu widzenia

racji politycznych,

prawa i zdrowego rozsądku, tak by nie

adresatowi szans do ich

obalenia lub odrzucenia. Język stosowany w

powinien być

komunikatywny, wolny od obcych naleciałości, neologizmów, wyrażeń

gwarowych itp. Korespondencja powinna odznaczać się kurtuazją, po-

wagą i

Należy też wystrzegać się uchybiania godności adresa-

ta. Piszący musi ponadto pamiętać, że pisze nie w swoim imieniu, lecz w

imieniu swego państwa bądź

Korespondencja dyplomatyczna wymaga dbałości o właściwe rozmiesz-

czenie tekstu, marginesu, a także dokładnego pisania imion, nazwisk, ty-

tułów oraz oficjalnych nazw państw. W korespondencji

zazwy-

czaj nie stosuje się skrótów imion, nazwy urzędu czy państwa. Pisze się

je w pełnym brzmieniu, szczególnie w tytule i adresie. Niestaranne bądź

błędne zaadresowanie listu może zostać przyjęte jako lekceważenie adre-

sata i stać się przyczyną niepotrzebnych napięć we wzajemnych stosun-

kach.

W treści pisma zazwyczaj nie stosuje się podkreśleń lub wytłuszczeń

wyrazów przyjmując, że odbiorca potrafi je właściwie odczytać. Bardzo

ważny jest estetyczny wygląd pisma. Korespondencji nie pisze się także

zwykłym ołówkiem i nie należy dokonywać takich zabiegów jak wymazy-

wanie, przekreślanie, niewłaściwe składanie pisma lub zabrudzenie pa-

pieru bądź koperty.

W korespondencji półoficjalnej, która jest szeroko stosowana w dy-

.

w

pismach

dla podkreślenia bardziej osobiste-

. go charakteru pisma i szacunku dla adresata dopuszczalne jest pisanie

- atramentem inwokacji i końcowej formuły grzecznościowej. W całości od-

- ręcznie można pisać jedynie

prywatną.

i Podpis na piśmie winien być czytelny i pełny. Tytuł osoby podpisanej

- jest na ogół w nagłówku

i nie wymaga ponawiania go przy podpi-

-

W pismach handlowych może być podana funkcja, w koresponden-

cji naukowej - posiadany tytuł naukowy. Adres umieszcza się na pierw-

szej stronie, w lewym rogu pisma, niezależnie od ilości stron.

ń Forma pisma dyplomatycznego powinna być dostosowana do przed-

miotu tego pisma. Są kwestie, które porusza się tylko w notach werbal-

b nych, inne w notach osobistych, a nawet w korespondencji półoficjalnej.

ć Troska o właściwą formę każdego pisma jest jedną z cech

korespondencję dyplomatyczną.

69

Język korespondencji dyplomatycznej na przestrzeni wieków podlegał

zmianom. W średniowieczu dominowała łacina, która w czasach nowożyt-

nych ustąpiła miejsca językowi francuskiemu. Jednakże od początku XIX

wieku język angielski zaczął coraz

konkurować z francuskim,

powszechnie uważanym za język dyplomacji. Dokument o tak historycznej

doniosłości, jak Traktat Wersalski z 1919 roku był podpisany w dwóch ję-

zykach: francuskim i angielskim. W XX wieku w praktyce dyplomatycznej

zaczęły kształtować się dwie nowe demokratyczne zasady, będące odbiciem

umacniania się zasady suwerenności i równości państw, a mianowicie za-

sada równouprawnienia

oraz zasada wzajemności. Zasady te

umocniły się i rozpowszechniły szczególnie po drugiej wojnie światowej,

znajdując potwierdzenie w Karcie Narodów Zjednoczonych, która

podpisana w pięciu, tzw. światowych językach: angielskim, francuskim, ro-

syjskim, hiszpańskim i chińskim. (W latach

jako kolejny oficjalny

język ONZ przyjęto język

Obecnie w wielu organizacjach międzynarodowych oraz na konferen-

cjach międzynarodowych dominuje język angielski. W niektórych organi-

zacjach międzynarodowych obowiązują dwa lub więcej tzw. języków robo-

czych (np. w Unii Europejskiej - angielski i francuski, a ostatnio język aktu-

alnej prezydencji).

45

Niemniej, wszystkie oficjalne dokumenty UE tłuma-

czone są na języki narodowe państw

tej

W drugiej połowie XX wieku w praktyce dyplomatycznej państw w sto-

sunkach dwustronnych zaczęła przeważać praktyka stosowania języków

narodowych, wynikająca z podkreślania zasady równości i żądania wzajem-

ności, szczególnie akcentowana przez państwa małe i

Formalnie językiem polskiej służby dyplomatycznej jest język

Korespondencja polskiego MSZ z misjami dyplomatycznymi akredytowa-

nymi w Warszawie

prowadzona w zasadzie w języku polskim. Nato-

miast polskie misje dyplomatyczne za granicą na ogół korespondują w ję-

zyku angielskim lub francuskim. Jeśli obce

spraw zagranicz-

nych lub misje dyplomatyczne zwracają się w swoim ojczystym języku, wów-

czas na zasadzie wzajemności odpowiedź polskiego MSZ lub polskiej misji

W czasie

fińskiej

1999r.) w Unii Europejskiej Niemcy

tę

zasadę

się na fakt, że język niemiecki jest używany przez dwa kraje

(Niem-

cy i

a także przez największą liczbę mieszkańców UE.

Kwestia stosowania języka narodowego jest szczególnie ważna w stosunkach z nowopowstałymi

państwami arabskimi, czy byłymi koloniami. Wiąże się to z poczuciem ich godności narodowej i

nie powinno być lekceważone.

Dziennik Urzędowy MSZ nr 2 z 1946 roku.

70

dyplomatycznej może być również udzielona w języku ojczystym

Jeśli jednak placówka zwróci się notą w języku francuskim, to odpo-

wiedź powinna również otrzymać w języku

Rosnąca rola innych języków

jak również malejąca

w służbie dyplomatycznej znajomość języka francuskiego sprawiają, że obec-

nie w korespondencji dyplomatycznej stosowane są także inne języki mię-

dzynarodowe. W Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych czy państwach

Wspólnoty Brytyjskiej używa się wyłącznie języka

Arabowie,

Chińczycy, Koreańczycy i Japończycy

się w korespondencji dy-

plomatycznej językami ojczystymi. Ponieważ jednak znajomość tych języ-

ków wśród przedstawicieli władz różnych państw i obcych dyplomatów jest

niewielka, nadawcy na ogół dołączają nieoficjalne tłumaczenia sporządzo-

ne w języku zrozumiałym dla adresata, w jednym z języków powszech-

nie przyjętych w stosunkach

Dlatego też w doborze języka korespondencji dyplomatycznej należy

pamiętać o pewnych ogólnych zasadach. Język odpowiedzi na otrzymaną

korespondencję powinien być dostosowany do przyjętej miejscowej prak-

tyki. W służbie konsularnej korespondencja może być redagowana w języ-

ku państwa przyjmującego, co znakomicie ułatwia kontakty z władzami lo-

kalnymi danego kraju, jednak w korespondencji kierowanej do minister-

stwa spraw zagranicznych kraju akredytacji stosuje się język przyjęty w sto-

sunkach dyplomatycznych z danym państwem. Jeśli otrzymane pismo jest

zredagowane w jednym z tzw. języków światowych, np. angielskim, fran-

cuskim lub hiszpańskim, wówczas odpowiedź powinna być zredagowana

w tymże języku. Kwestia stosowania własnego języka lub języka państwa

trzeciego w korespondencji dyplomatycznej może być uregulowana w for-

mie porozumienia między ministerstwami spraw zagranicznych zaintereso-

wanych państw.

Powszechnie obowiązuje w korespondencji zasada nakazująca by na

każde pismo udzielić odpowiedzi. Jeśli nie można udzielić jej natychmiast

należy potwierdzić otrzymanie pisma i poinformować o podjęciu działań

zmierzających do załatwienia sprawy, z zapewnieniem

później-

szej odpowiedzi o uzyskanym wyniku. Brak odpowiedzi lub jej opóźnianie

może zostać przyjęte jako wyraz lekceważenia partnera lub sprawy. Oczy-

wiście nie wymaga odpowiedzi pismo z podziękowaniem za okazaną przy-

sługę, gościnę lub przesłany upominek. Nie należy również oczekiwać od-

powiedzi

przy którym

żądany dokument czy wyja-

śnienie sprawy.

71

Forma odpowiedzi powinna być dostosowana do formy otrzymanego

pisma. Jeżeli treść pisma jest nie do przyjęcia wówczas należy udzielić od-

powiedzi zawiadamiającej o odrzuceniu treści pisma, podając

swo-

je argumenty. W przypadku kiedy treść pisma nie pozwala na jego przyję-

cie z poważnych przyczyn merytorycznych praktykuje się zwrócenie pisma

(z krótkim uzasadnieniem zajętego stanowiska). Natomiast jeśli treść pisma

bądź jego forma jest obraźliwa, zwracamy pismo bez komentarza. Redagu-

jąc pismo urzędowe czy odpowiedź na list należy mieć na uwadze fakt, że

może ono stanowić dowód

w konkretnej sprawie. Niewłaściwie

lub niezręcznie zredagowane pismo w sprawach

może

wywołać także określone skutki prawne lub narazić na poniesienie dodat-

kowych kosztów.

Należy pamiętać, że korespondencja nie może być ujawniona bez

raźnej zgody nadawcy, co oznacza, że również nie może być podana do

publicznej wiadomości (do prasy). Niezależnie od ewentualnych skutków

prawnych, a w dyplomacji także

to naganne moralnie

naruszenie zasady prywatności.

Szczególną kategorię stanowią w dyplomacji pisma tajne lub poufne,

których treść nie powinna być ujawniana i komentowana dla dobra spra-

wy. Pisma poufne to takie, których istnienie może być znane ale nie

treść, natomiast nawet samo istnienie pism tajnych nie powinno być ujaw-

niane publicznie. Omawiane zasady dotyczą naturalnie także kontaktów

handlowych, negocjacji czy uzgadniania warunków współpracy z partnera-

mi

W korespondencji dyplomatycznej wyróżnia się następujące rodzaje pism:

Listy

podpisane przez prezydenta i adresowane do głowy

innego państwa z okazji ważnego wydarzenia (wyboru na

jubi-

leuszu pełnienia funkcji itp.), pisane są na wysokogatunkowym papierze

dużego formatu ł zaopatrzone wielką tłoczoną pieczęcią państwową. Cza-

sami, o ile dotyczą stosunków międzypaństwowych, kontrasygnowane są

przez ministra spraw zagranicznych. Mogą one służyć zawiadomieniu o

objęciu funkcji przez nowo wybranego prezydenta lub uwierzytelnieniu przed-

stawiciela dyplomatycznego

listy akredytujące

Listy gabinetowe stosuje się w przypadkach oficjalnych ale nie uro-

czystych. Tytulatura może być w wersji

stosowana

mniejsza

pieczęć

Kontrasygnata ministra spraw zagranicznych nie

regułą. Listy stosowane są dla przedstawienia

problemu politycz-

72

.

nego, zajęcia osobistego stanowiska wobec wydarzeń, przekazania lub przy-

jęcia

podziękowania za otrzymane gratulacje lub życzenia.

Listy odręczne nie koniecznie są pisane

przez

państwa. Własnoręczne pismo ogranicza się do odezwy i końcowych słów

grzecznościowej. Listy takie są mniej oficjalne i bardziej

Wykorzystywane są dla przedstawienia nieoficjalnego stanowiska lub po-

glądu na dana sprawę. Mogą być także formą nieoficjalnej interwencji.

i orędzia nie maja określonego

kierowane są

et orbi („miastu i światu" czyli „do wszystkich i każdego"). Do nich zalicza

się tzw. listy komisyjne o mianowaniu konsula, które nie są bezpośrednio

adresowane i przekazywane są notą do MSZ. Orędzie stanowi na ogół pu-

bliczne zajęcie stanowiska wobec znaczącego wydarzenia lub publiczne po-

informowanie o wydarzeniu. Jest ono adresowane do

Nota osobista jest formą stosowaną przez ambasadorów w korespon-

dencji z ministrem w sprawach większej wagi lub w okolicznościach uro-

czystych. Redagowana jest w pierwszej osobie i podpisana. Tekst noty po-

winien być odpowiednio rozmieszczony. Najczęściej pisana jest na blankie-

tach osobistych, z nadrukiem (Ambasador RP, Minister Spraw Zagranicz-

RP), adresowana jest osobiście i zawiera datę. Nie stosuje się pieczę-

ci. Nota osobista ma często charakter listu osobistego. Pismo dyploma-

tyczne mające cechy noty osobistej jest także stosowane w kontaktach han-

dlowych, między oficjalnymi przedstawicielami dwu państw, przy zawiera-

niu porozumienia czy uzgadnianiu jego

(np. terminów

ści, wysokości kontraktu, etc.). Posiada zazwyczaj charakter poufny, a za-

warte w nim porozumienia mają charakter wiążący dla obu

Nota oficjalna (werbalna) jest najczęściej stosowana w koresponden-

cji ambasady z MSZ i innymi ambasadami. Zredagowana jest w trzeciej

osobie, na tzw.

papierze, z wydrukowanym lub

w

nagłówku godłem państwa oraz nazwą ministerstwa lub misji, włącznie z

nazwą państwa. Nota dyplomatyczna ma stałą formułę początkową: Mini-

sterstwo Spraw Zagranicznych

Polskiej (lub Ambasa-

da

Polskiej w )

wyrazy

Ambasadzie (lub Ministerstwu ... w innym kraju) i ma zaszczyt

że ... (zakomunikować, że ...). Każda nota dyplomatycz-

na kończy się rutynową formułą: Ministerstwo Spraw Zagranicznych

czypospolitej

korzysta z okazji, aby ponowić Ambasadzie

wyrazy

poważania. Odstąpienie od tych grzecznościowych for-

muł stosowane jest czasami jedynie w ostrych notach protestacyjnych. Nota

73

werbalna nie

odezwy i nie jest podpisywana, zawiera natomiast

miejsce i datę wystawienia. Poniżej tekstu przykłada się okrągłą pieczęć

urzędu z godłem państwa

na której lub obok której, można przy-

łożyć

Nota werbalna jest stosowana zarówno w sprawach ważnych, nawet

zasadniczych (np. protest ambasady wobec dyskryminacji), jak i w bieżą-

cych sprawach rutynowych (powiadomienie o przybyciu na placówkę no-

wego dyplomaty, prośba o zarejestrowanie samochodu, wydanie zwolnie-

nia celnego na wwożone mienie przesiedlenia itp.). Przekazuje się ją wraz

z kopią, na której może być

Nota okólna wysyłana jest przez MSZ do wszystkich misji dyploma-

tycznych w danej stolicy celem poinformowania

lub za ich pośrednic-

twem ich rządów, o jakimś fakcie lub stanowisku zajętym w określonej spra-

wie (np. o nominacjach w rządzie lub MSZ, w celu podania miejsca i czasu

składania życzeń albo kondolencji

Noty okólne adresowane do wszyst-

kich misji dyplomatycznych w danej stolicy wysyłają także placówki dyplo-

matyczne informując o wyjeździe szefa

zmianach w

per-

sonalnym placówki, zmianie adresu, godzin urzędowania itp. Podobnie jak

nota werbalna jest ona redagowana w trzeciej osobie, zawiera formy grzecz-

nościowe, nie jest podpisywana a jedynie parafowana oraz posiada pie-

częć.

Nota zbiorowa na ogół wysyłana jest łącznie przez przedstawicieli kil-

ku państw celem przedstawienia ich wspólnego stanowiska w określonej

sprawie. Sporządzona w jednym egzemplarzu w układzie analogicznym jak

nota osobista lecz podpisana przez wszystkich

Jest ona wrę-

czana adresatowi, np. ministrowi lub zastępcy, przez wszystkich współau-

torów, lub w ich imieniu przez

CD.

Nota identyczna jest analogiczna do noty

ma jednak mniej

uroczysty charakter i każda ambasada wysyła ją oddzielnie we własnym imie-

niu. Noty wysyłane są równocześnie i dotyczą tej samej sprawy, wobec

której zajmuje się wspólne stanowisko

sprawa bezpieczeństwa dyplo-

matów w danym kraju)

Memorandum jest to pismo dyplomatyczne służące do przedstawie-

nia stanowiska w sprawie o dużej wadze politycznej. Zawiera zwykle dane

o stanie faktycznym sprawy, argumenty oraz uzasadnienie polityczne, eko-

nomiczne bądź prawne (w zależności od rodzaju sprawy) i

zakończone

wnioskami. Nie zawiera adresata, formuł

podpisu i

pieczęci. Data umieszczana jest na początku lub na końcu tekstu. Na ogół

74

jest wręczane przez ministra ambasadorowi, lub odwrotnie, z ustnym ko-

mentarzem i rozwinięciem tematu. Memorandum może również zostać prze-

słane przy nocie osobistej lub

Aide -

jako pisemne potwierdzenie ustnie przekazane-

go stanowiska czy oceny stanu faktycznego sprawy, dla uniknięcia niepo-

rozumienia lub niewłaściwej interpretacji. Pod względem formy jest ono

zbliżone do memorandum (brak adresata, form grzecznościowych i podpi-

su). Datę umieszcza się na dole, w lewym rogu. Redaguje się w formie

na zwykłym papierze lub na blankiecie urzędowym, umiesz-

czając w

napis aide - mémoire.

się po zakończeniu roz-

mowy, a odbiorca ma obowiązek odnotować przez kogo i w jakich okolicz-

nościach

Pro

inaczej notatka dla pamięci, zawiera streszczenie ust-

nego oświadczenia. Wręcza się bezpośrednio po odbyciu rozmowy, albo

wkrótce po

dla potwierdzenia i utrwalenia tego co było

Nie zawiera adresata, podpisu ani pieczęci. Datę umieszcza się w kolejnym

wierszu po ostatnim zawierającym tekst. Redagowana jest bezosobowo,

umieszcza się w nagłówku nad

Osoba, która otrzymała tego ro-

dzaju notatkę sama odnotowuje na niej okoliczności i datę wręczenia, włą-

czając ją jako dokument do akt sprawy.

List osobisty, półoficjalny lub prywatny jest formą szeroko stosowaną

wśród dyplomatów. Pisany jest na arkuszu mniejszym niż

na pa-

pierze z nadrukiem (Ambasador RP, Konsul

RP, Radca Han-

Datę umieszcza się w prawym górnym rogu pierwszej strony, ad-

res w dolnym lewym rogu. List jest podpisany tylko

Najczę-

ściej dotyczy spraw protokolarnych lub osobistych - zaproszenia, podzię-

kowania, informacji o

Deklaracja (oświadczenie) jest stosowana rzadko. Zazwyczaj stosu-

je się ją jako akt jednostronny, stwarzający prawa i obowiązki dla innych

państw (np. ogłoszenie blokady Kuby przez USA) lub oświadczenie zawie-

rające zespół postanowień umownych, na mocy których sygnatariusze zo-

bowiązują się utrzymywać pewną linię postępowania (np. deklaracja o neu-

tralności czy moratorium na dokonanie prób nuklearnych). Deklarację może

stanowić oświadczenie państwa lub państw, skierowane do wszystkich

państw i narodów, wyjaśniające przyjęte sposoby postępowania lub poglą-

dy, stanowiska i postanowienia w określonych sprawach (np. Karta Atlan-

tycka z

Forma ta jest stosowana również podczas spotkań szefów

Amerykanie taki dokument określają coraz

stosowaną nazwa - talking points.

75

państw lub rządów dla wyrażenia stanowiska czy opinii w

spra-

wie bądź wobec określonego wydarzenia międzynarodowego. Nie zawsze

ona międzynarodowe skutki prawne. Najczęściej stanowi jedynie

wyraz politycznej

W służbie zagranicznej (MSZ) w kontaktach placówki z ministerstwem

należy wyróżnić następujące formy korespondencji urzędowej:

Q

- zwięzła forma informacji przekazywana drogą radiową, otwar-

tym nie szyfrowanym tekstem, dot. wydarzeń w stosunkach dwustron-

nych lub mogących mieć wpływ na te stosunki. Może dotyczyć także

spraw administracyjnych lub innych związanych z funkcjonowaniem pla-

cówki. Szczególnie konsulaty wykorzystują tą formę kontaktów. Clarisy

podpisuje szef placówki lub upoważniony kierownik wydziału.

Q fax - jest coraz popularniejszym sposobem bezzwłocznego przekazy-

wania korespondencji

W przypadku gdy ma ona charakter

osobisty (życzenia, zaproszenia) lub finansowy, w ślad za faksem kore-

spondencję przesyła się pocztą lub przez

Q

(poczta elektroniczna) - wykorzystywana jest przesyłania do

materiałów informacyjnych i

Przesyłanie informacji tą

drogą

dogodne dla ich dalszego rozsyłania, przetwarzania lub wpro-

wadzania do bazy

Q depesza (szyfrogram) - informacja polityczna tajna lub poufna w tre-

ści, pilna, mogąca mieć wpływ na wzajemne stosunki polityczne lub han-

dlowe, zawierająca komentarz, wnioski, propozycje działań. Jest

frowana i adresowana

do dyrektora odpowiedniego departa-

mentu, podpisywana przez ambasadora (szefa placówki). Wyjątkowo

może być adresowana do ministra lub premiera, ze względu na wagę

sprawy i potrzebę bezpośredniego poinformowania o niej, bądź uzy-

skania decyzji. Depesze są przekazywane w tym samym dniu, podczas

łączności

a w sprawach pilnych - natychmiast. Depeszą prze-

syła się informacje

lub poufne, wyłącznie do wiadomości adresa-

ta. Upoważniony pracownik rozpisujący depesze decyduje o rozszerze-

niu rozdzielnika na inne osoby. W obu

wspomnianych formach

korespondencji pisze się

podając nazwisko adresata z pominię-

ciem jego tytułu i funkcji.

Q notatka informacyjna - omawiająca problem czy

w danym

kraju,

ocenę stanu faktycznego wnioski. Adresowana jest

najczęściej do odpowiedniego departamentu i podpisywana przez oso-

76

bę, która ją opracowała.

jest przy piśmie ambasadora (co

oznacza jej

i wysyłana pocztą

Q raport okresowy lub roczny - zawierający kompleksową informację i

ocenę sytuacji

i gospodarczej w danym kraju, stan

wzajemnych stosunków oraz wnioski dla ich rozwoju, opracowywany

jest przez zespół merytorycznych pracowników, a podpisuje go szef pla-

Raport

jest jako poufny materiał pocztą kurierską do

MSZ.

W korespondencji urzędowej stosowana jest zasada, że pisma adreso-

wane do premiera podpisuje minister, do ministra, wiceministrów i dyrek-

torów departamentów - ich odpowiednicy, a na placówce ambasador, do

kierowników niższego szczebla - upoważniony pracownik ambasady.

W korespondencji urzędowej zalecane jest zachowywanie i przestrzega-

nie zasad stosowanych w korespondencji

w szczególności

tych, które pozwalają na wyrażenie szacunku dla adresata. Nie mają nato-

miast powszechnego zastosowania tradycyjne formy i zwroty grzecznościowe

charakterystyczne dla not

Poczta elektroniczna

pozwala na szybkie i łatwe komunikowa-

nie się z partnerem. Poczta komputerowa, podobnie jak inne rodzaje ko-

respondencji, wymaga stosowania określonych reguł jej redagowania.

Starannie napisana informacja dobrze świadczy o nadawcy. Należy do-

kładnie sprawdzić adresy osób do których wysyłamy wiadomość. Jeśli ten

sam list wysyłamy do kilku osób warto je poinformować, że nie są jedyny-

mi adresatami. Biorąc udział w dyskusji nie należy marnować czasu innych

wysyłając informacje nie wnoszące niczego nowego do sprawy. Warto też

pisać zwięźle i jasno precyzować temat korespondencji. Pisanie tekstu du-

żymi literami na ogół nie ułatwia zrozumienia zawartej w nim treści, nato-

miast wygląda mało

77

VI

Organizacja oficjalnej wizyty

delegacji zagranicznej

l W służbie państwowej rozróżnia się wizyty oficjalne, robocze i prywat-

kę. W biznesie i administracji państwowej przeważają wizyty robocze. Nie-

z nich mają bardziej oficjalny charakter, inne zaś bardziej prywatny.

l Zasadniczym celem wizyt oficjalnych jest przeprowadzenie rozmów

tronnych lub też udział w spotkaniach i konferencjach wielostronnych. W

zazwyczaj mamy do czynienia z rokowaniami handlowymi lub

w międzynarodowych imprezach wystawienniczych i

W dużych firmach organizację wizyt o charakterze służbowym

wydziały zajmujące się stosunkami z zagranicą lub public

Organizacją oficjalnych wizyt głów państwa, szefów rządów i ministrów

zagranicznych zajmuje się protokół dyplomatyczny MSZ. Za

wizyt przewodniczących parlamentów, wicepremierów, ministrów

zgodnie ze swoimi kompetencjami, instytucje zaprasza-

jce.

Od 1995 roku polski

przy organizacji wizyt zagranicznych kie-

|je się zasadami przyjętymi w państwach Unii

Szefowie pro-

dyplomatycznego ministerstw spraw zagranicznych krajów członkow-

Unii spotykają się dwa razy w roku celem omówienia interesujących

foblemów oraz ujednolicenia praktyki protokolarnej. Jednym z rezulta-

tych spotkań jest przyjęcie jednolitych zasad zalecanych przy organiza-

wizyt zagranicznych na najwyższych szczeblach władzy państwowej.

O protokolarnej oprawie wizyty decyduje jej charakter. Zasadniczą sprawą

it ustalenie z czyjej inicjatywy i na czyje zaproszenie będzie się ona odby-

Przyjazd osobistości może mieć miejsce na zaproszenie odpowiedni-

79

ka (prezydenta lub monarchy innego kraju w przypadku głowy państwa,

premiera lub rządu w przypadku wizyty rządowej lub ministra). Charakter

jest określony w zaproszeniu.

Wyjazd do innego kraju osobistości oficjalnej może nastąpić również na

organizacji międzynarodowej, organizacji pozarządowej, wy-

ższej uczelni, instytutu naukowego itp. W takich przypadkach

kraju

przyjmującego angażują się w zorganizowanie pobytu gościa w bardzo ogra-

niczonym zakresie.

Zaproszenie może obejmować także małżonkę(a). Zakłada się również,

że osobom zapraszanym towarzyszą

Zgodnie z zasadami Unii

w czasie wizyt państwowych składanych przez prezydentów

lub monarchów gospodarze przyjmują na swój koszt delegację

wą, w czasie oficjalnych wizyt premierów

a w czasie wizyt

ministrów spraw zagranicznych

Warto podkreślić, że zostaje zachowana ciągłość zobowiązań. Dotyczy

ona zarówno stosunków oficjalnych jak i w znacznej mierze zobowiązań

firm i instytucji o charakterze publicznym. Jeżeli następuje zmiana na sta-

nowisku premiera, ministra, wojewody, rektora uczelni czy prezesa firmy,

to nowo mianowani przejmują wszystkie zobowiązania swoich poprzedni-

ków zarówno w zakresie wizyt wyjazdowych jak i przyjazdowych. Protokół

zaleca ponowienie zaproszenia przy okazji pierwszej korespondencji. Za-

zwyczaj jest to odpowiedź na otrzymane gratulacje z okazji objęcia stano-

wiska.

Zaproszenia oficjalne z reguły nie określają terminu wizyty. Stosuje się

w nich

termin wizyty zostanie ustalony kanałami dyplomatyczny-

mi. Oznacza to, że w ramach swoich planów działalności zagranicznej na

dany rok jedna ze stron sonduje nieoficjalnie (z reguły poprzez MSZ i swo-

ją ambasadę) możliwość zrealizowania wizyty. Po pozytywnym sondażu

następuje ustalanie tymi samymi kanałami dogodnego terminu. Kalenda-

rze polityków z reguły

są z dużym wyprzedzeniem i dlatego też

planowanie wizyt wymaga odpowiednio wczesnych działań. Wizyty pań-

stwowe w monarchiach i monarchów za granicą planowane są z co naj-

mniej dwuletnim wyprzedzeniem. W krajach republikańskich zasady te są

znacznie

liberalne. Terminy wizyt premierów i ministrów spraw

zagranicznych ustalane są z kilkumiesięcznym, a nawet kilkutygodniowym

wyprzedzeniem.

Przyjmuje się, że wizyta nie powinna trwać dłużej niż

to potrzebne i

zgodne z

zwyczajami. W Polsce wizyty państwowe i oficjalne

80

trwają w zasadzie trzy dni. Pierwsze dwa poświęcone są na rozmowy i spo-
tkania oficjalne, trzeci dzień gość spędza w jednym z miast Polski. W Niem-

czech czas trwania wizyt oficjalnych wynosi na ogół 2-3 dni w Berlinie i
Bonn oraz 1-3 dni w jednym lub kilku krajach związkowych (landach). W
Wielkiej Brytanii wizyta państwowa rozpoczyna się we wtorek rano i koń-
czy w piątek po południu. Z uwagi na fakt, że w Polsce coraz powszech-
niejszy jest

tydzień pracy wizyty służbowe powinny być realizo-

wane od poniedziałku do piątku. To samo dotyczy terminów wizyt wyjaz-
dowych. W krajach zachodnich bardzo ściśle przestrzega się zasady nie przyj-
mowania wizyt gości zagranicznych w czasie weekendu. W krajach muzu-
łmańskich dniem świątecznym jest piątek, a weekend obejmuje piątek i so-

botę. W Izraelu nie przyjmuje się delegacji w czasie szabasu, który rozpo-
czyna się w piątek po południu i trwa przez całą sobotę. Przestrzeganie
tych zasad jest niezbędne, aby nie utrudniać pracy gospodarzom wizyty i
nie narażać się na kłopotliwe sytuacje.

Po ustaleniu terminu wizyty drogą dyplomatyczną następuje uzgodnie-

nie programu oficjalnego ł towarzyszącego (np. zwiedzanie miasta, teatr,
wizyta w terenie). Odrębny program jest przygotowywany dla pani, o ile
szefowi delegacji towarzyszy małżonka.

Dla przygotowania programu niezbędne jest precyzyjne ustalenie ram

czasowych wizyty, a więc dokładnej godziny i miejsca przybycia i wyjazdu
delegacji. W dzisiejszych czasach najczęściej oznacza to przylot i wylot de-
legacji. Politycy z

podróżują obecnie samolotami specjalnymi. Ozna-

cza to konieczność wcześniejszego uzyskania w drodze dyplomatycznej zgody
na przelot, lądowanie i start danego samolotu. Dotyczy to nie tylko kraju
docelowego, ale również krajów tranzytowych. Coraz częściej z samolo-
tów prywatnych korzystają również biznesmeni. Trzeba wówczas ustalić na

jakim lotnisku będzie lądować samolot.

Osobistościom oficjalnym towarzyszą na ogól delegacje. Skład

zależy od charakteru wizyty i jej merytorycznego

Delegację oficjalną

stanowią politycy i urzędnicy wysokiego szczebla. Z reguły delegacji oficjal-
nej towarzyszą doradcy i eksperci, personel techniczny oraz służby ochro-
ny. Często politycy zabierają ze sobą także grupę biznesmenów i dzienni-
karzy. Organizator wizyty musi każdorazowo ustalić z przedstawicielami gości

przyjeżdżających osób, zakwalifikowanie ich do poszczegól-

nych grup oraz precedencję, czyli kolejność na liście
Każda strona samodzielnie określa precedencję w ramach swojej delegacji.

81

Dla strony przyjmującej ma to praktyczne znaczenie przy planowaniu za-

kwaterowania gości, transportu, a także rozsadzania przy rozmowach, na

spotkaniach i

Program wizyty ustalany jest w drodze korespondencyjnej (noty, faxy)

oraz

Zasadą jest, że wizytę uzgadnia się poprzez ambasadę w

wizytowanym kraju Oznacza to, że dla polskiego

partnerem przy

ustalaniu

wizyty prezydenta RP we Francji jest ambasada RP w

Paryżu, a przy przygotowaniu wizyty premiera Hiszpanii w Polsce - amba-

sada Królestwa Hiszpanii w

Wizyty głów państw (w wyjątkowych przypadkach również szefów rzą-

dów) poprzedza zazwyczaj przyjazd grupy przygotowawczej złożonej z przed-

stawicieli protokołu dyplomatycznego, kancelarii prezydenta lub premiera,

służb prasowych i odpowiedzialnych za bezpieczeństwo osobiste głównego

gościa. Ustala się z nimi szczegóły protokółu w zależności od charakteru

wizyty, zapoznaje się z przebiegiem ceremoniału powitania, ewentualnego

składania wieńców, wizyt protokolarnych, a także pożegnania. Omawia

formułę rozmów dwustronnych, skład uczestników rozmów i spotkań pod-

czas wizyty, a także

uczestników oficjalnego przyjęcia. Ustala się tak-

że obsługę wizyty przez tłumaczy, zasady akredytacji dziennikarzy i ich udziału

w poszczególnych punktach programu. Szczegółowo omawia się także spra-

wy dotyczące bezpieczeństwa głównego gościa, a także organizację trans-

portu i zakwaterowania delegacji.

W przypadku powitania na granicy, w pociągu lub na granicy wód tery-

torialnych, gościa wita dyrektor protokołu dyplomatycznego i ambasador

kraju gościa. Większość wizyt rozpoczyna się jednak na lotnisku. W War-

szawie gości oczekuje ł wita minister reprezentujący

RP lub pre-

miera, szef protokołu dyplomatycznego, ambasadorowie kraju gospodarza

i kraju gościa oraz wyżsi urzędnicy MSZ. Jest to tzw. powitanie nieoficjal-

ne. Ceremoniał oficjalnego powitania ma miejsce przed Pałacem Prezy-

denckim lub Kancelarią Prezesa Rady Ministrów. Ze względów praktycz-

nych, aby oszczędzić politykom czasu przejazdu na lotnisko, oczekiwania i

drogi

praktyka ta jest coraz powszechniej stosowana na całym

świecie. Wyjątek stanowi tradycja oficjalnego witania Ojca Świętego na lot-

nisku, bezpośrednio po

Wyjątkiem

jednodniowa pielgrzymka Ojca Świętego w Polsce 22 maja 1995 roku, kiedy w

ramach swojej wizyty w Czechach Jan Paweł II

do Skoczowa i

do Czech z Żywca.

Na wyraźne życzenie Ojca Świętego na lądowiskach

witali go i żegnali jedynie:

biskup diecezji bielskiej, nuncjusz apostolski i dyrektor

82

Ceremoniał powitania z honorami wojskowymi różni się w poszczegól-

nych krajach kolorystyką strojów,

musztry i wojskowego kroku. Mają

one jednak pewne cechy wspólne: meldunek dowódcy o gotowości do po-

witania,

hymnów państwowych, oddanie hołdu sztandarowi i

przegląd kompanii

(gwardii honorowej). Przy wizytach głów

państw wystawia się trzy rodzaje broni (wojska lądowe, lotnictwo i mary-

narka wojenna). Przy wizytach premierów - tylko wojska lądowe. W nie-

których krajach na cześć głowy państwa oddawane są saluty armatnie (21

salw).

elementem ceremonii powitania jest również prezentacja go-

ściowi czołowych osobistości państwowych uczestniczących w powitaniu

oraz prezentacja gospodarzowi delegacji towarzyszącej gościowi. W Polsce

oraz na uroczystość powitania

państwa w czasie wizyty państwowej

zaprasza się szefów misji dyplomatycznych (na powitanie premierów jedy-

nie dziekana korpusu dyplomatycznego) oraz szefów władz cywilnych i woj-

skowych stolicy.

W niektórych krajach przy okazji oficjalnej wizyty głowy państwa proto-

kół przewiduje prezentację szefów misji dyplomatycznych jako oddzielny

punkt

Może ona mieć miejsce w rezydencji gościa lub innym

pomieszczeniu

Uczestnicząc w programie oficjalnej wizyty należy pamiętać, że ubiór

powinien być dostosowany do okoliczności i pory dnia: uroczyste powita-

nie, rozmowy, śniadanie, obiad,

wieńców itp. W zaproszeniu na

oficjalny obiad na ogół określa się rodzaj ubioru.

Planując rozmowy delegacji należy przewidzieć jaki łączny czas będzie

potrzebny na ten cel i w jakiej formule powinny przebiegać rozmowy. Roz-

różniamy następujące formy rozmów:

• rozmowa w

- oznacza spotkanie jedynie dwóch polityków,

lub tylko z tłumaczami i ew. osobami zapisującymi przebieg rozmów

(tzw.

•

w

gronie - prowadzone są z udziałem jednego do-

radcy (lub ministra) i ambasadora każdej ze

Mogą także uczestni-

czyć tłumacze i protokolanci;

• rozmowy plenarne - z udziałem całych delegacji. Mogą się rozpocząć

już w trakcie trwania rozmów w cztery oczy lub w wąskim gronie. Do

czasu przyjścia szefów delegacji rozmowom przewodniczą najstarsi ran-

gą członkowie delegacji;

• rozmowy w grupach tematycznych - prowadzone w czasie rozmów w

cztery oczy lub w wąskim gronie, bądź też przed rozpoczęciem rozmów

83

plenarnych. Przy rozmowach w tej formule przewodniczący grup refe-
rują na rozmowach plenarnych ustalenia

w grupach tematycz-

nych.

wizytą należy ustalić skład uczestników poszczególnych rozmów.

Podobnie ustala się skład osób biorących udział w innych spotkaniach or-

ganizowanych dla gości. Przyjmuje się zasadę zachowywania równowagi

liczbowej po obu stronach stołu.

Na stole rozmów, który może być nakryty zielonym suknem jeśli nie

jest odpowiednio elegancki, umieszcza się kartoniki z nazwiskami uczestni-
ków. Kartoniki te powinny być odpowiedniej wielkości i należy je wype-

łniać dwustronnie. Pozwala to osobom zasiadającym z przeciwnej strony
stołu na łatwe identyfikowanie rozmówców. Można także przygotować i
rozłożyć notesy (najlepiej firmowe) oraz długopisy lub dobrze zatempero-
wane ołówki. Na stole nie stawia się proporczyków. Można natomiast w

sali obrad umieścić flagi krajów gościa i

W czasie rozmów podaje się tylko napoje chłodzące (woda mineralna i

soki) oraz kawę lub herbatę.

powinno się serwować słodyczy, cracker-

sów, paluszków itp. Jeżeli rozmowy trwają dłużej można przygotować w
sąsiedniej sali bufet z małymi przekąskami by zaprosić uczestników w cza-

sie przerwy w

W trakcie trwania rozmów nie wypada palić, w

związku z czym na stole nie stawia się popielniczek. W Polsce palenie w

salach obrad jest ustawowo

Delegacji gości oferuje się honorowe miejsca

po prawej stronie, jeśli

wejście jest od szczytu stołu lub też vis a

okien, jeżeli w sali stół jest usta-

wiony wzdłuż głównego okna. Jeżeli na jednej ze ścian wzdłuż stołu jest umiesz-

czone godło narodowe, to gospodarz zajmuje miejsce na jego tle.

Odrębny problem stanowi przygotowanie dokumentów związanych z

wizytą, jak: materiały do rozmów, oficjalne toasty, ich

i druk w

języku gości (ew. wymiana tekstów toastów przed ich

Pro-

jekty dokumentów przygotowuje na ogół MSZ i przekazuje je do kancelarii

gospodarza wizyty. Przed wizytą organizuje się

prasową,

dla prasy dla poinformowania o szczegółach programu i oczekiwa-

niach merytorycznych związanych z

Ważną kwestią jest ustalenie

rozmów. Często

się język oj-

czysty każdej ze stron, co wynika z zasady suwerenności państw. W rozmo-

wach handlowych stosowane są zazwyczaj

angielski, niemiecki, rosyj-

ski, zależnie od uzgodnienia. Istotną sprawą jest zapewnienie własnego tłu-

macza. Zazwyczaj tłumacz przekłada wystąpienie swojego przewodniczące-

go delegacji na język obcy. Wystąpienie gościa tłumaczy jego tłumacz. Cza-
sami czyni się wyjątki od tej zasady, kiedy tłumacze wolą przekładać na swój

język ojczysty. Optymalnym rozwiązaniem jest zapewnienie tłumaczenia sy-

multanicznego (tłumacze w kabinach). Jeżeli nie pozwalają na to warunki,

stosuje się

przy

Tłumacze siadają po lewej

stronie przewodniczących delegacji i ich miejsce nie jest liczone przy rozsa-

dzaniu uczestników rozmów wg precedencji. Klasycznym sposobem rozsa-

dzania przy stole rozmów jest wykorzystanie zasady prawa - lewa. Najstar-
szy rangą członek delegacji siada po prawej stronie przewodniczącego, na-

stępny w kolejności po jego lewej ręce, i dalej

Rozmowy prowadzą szefowie delegacji. Gospodarz po słowach powita-

nia, jeżeli uczestnicy się nie znają, powinien przedstawić towarzyszących mu
współpracowników, wymieniając funkcje, imię i nazwisko oraz ewentualnie
dodając kilka słów charakterystyki. To samo powinien uczynić gość. Po za-
kończeniu kurtuazyjnych powitań i prezentacji, zgodnie z ogólnie przyjętą

zasadą, gospodarz udziela najpierw głosu gościowi. Od tej zasady mogą być
wyjątki jeśli inicjatorem rozmów i tematów jest strona przyjmująca. Wów-

czas ona dokonuje wprowadzenia do tematyki rozmów. Członkowie delega-
cji

głos jedynie wówczas, gdy są o to imiennie poproszeni, z reguły

dla zreferowania szczegółowej kwestii z zakresu swoich kompetencji.

W trakcie prowadzenia rokowań, gdy nie ma zgodności poglądów lub

występują różnice zdań, można wstępnie przemilczeć sprawę i powrócić
do tematu w kolejnej części rozmów (... rozumiemy że, ... ale ...), nie za-

mykając dyskusji i pozostawiając szansę jej

Można też zapro-

ponować, aby temat sporny został uzgodniony w trybie roboczym, przez
upoważnionych członków obu delegacji. Jak

- odpowie-

dzi na określone pytania lub wyjaśnień mogą udzielać także osoby uczest-

niczące w

jeśli zostaną do tego upoważnione przez przewod-

niczącego delegacji.

Podpisywanie umów (przy wizytach gospodarczych kontraktów) jest czę-

stym elementem

Powinno się temu nadać szczególnie uroczysty cha-

rakter.

Przy sporządzaniu umów obowiązuje

alternatu. Umowy bilate-

ralne są z reguły sporządzane w językach umawiających się stron. Każda

ma swój alternat (łac. alternate - czynić coś na przemian). W przypadku

umowy sporządzanej w językach polskim i niemieckim, w egzemplarzu prze-
znaczonym dla strony polskiej na pierwszym miejscu będzie: Polska, na-

85

polskich instytucji, miejscowości, nazwiska polskiej delegacji

na-

tomiast w alternatach niemieckich na pierwszym miejscu: znajdą się: Niem-

cy, nazwy instytucji niemieckich itp. Wynika to z zasady równości państw,

a tym samym umawiających się stron. Każda ze stron sprawdza swój tekst,

tłumaczenie na swój język. Każdą stronę umowy parafuje przewodniczący

delegacji negocjującej, co równocześnie oznacza uzgodnienie tekstu i jego

robocze

Tekst przedkładany do ostatecznego podpisu powinien

być wcześniej w trybie roboczym parafowany. Reguła alternatu obowiązuje

również przy podpisach i pieczęciach (z lewej strony -

Tak trak-

towana lewa strona nazywana jest także prawicą heraldyczną (na rysunku

postaci en face prawa ręka znajduje się po lewej stronie

Umowa międzypaństwowa pisana jest na papierze traktatowym (polski

ma obwódkę

spięta albo przeszyta wstążeczką lub sznurkiem

w barwach narodowych, umieszczona w specjalnej obwolucie z godłem pań-

stwowym. Stół do podpisania umowy (przykryty zielonym suknem, bądź gład-

ki, mahoniowy) przygotowuje się na środku sali umieszczając na nim pro-

porczyki flag narodowych. Zarówno proporczyki, jak i ewentualnie ustawio-

ne z tyłu flagi ustawia się wg następującej zasady: flaga i proporczyk gościa

po prawej stronie flagi i proporczyka gospodarza, tak aby były po tej samej

stronie co odpowiednie osoby podpisujące umowę. Jeżeli podpisanie umo-

wy odbywa się w obecności przełożonych

prezydentów lub

to z reguły stają oni za krzesłami osób

Najpierw każda ze stron podpisuje własny alternat, a następnie - dru-

giej strony. Po podpisaniu umowy, co na ogół następuje w obecności obu

delegacji i zaproszonych osobistości, tekst polski wręcza Polakowi druga

strona - i vice versa. Teczkę z umową podaje się prawą ręką do lewej ręki

partnera, odbierając w tym samym czasie teczkę od partnera lewą ręką. W

ten sposób każdy po wymianie ma dokument w lewej ręce, a prawą wolną

do uścisku dłoni. Obserwacja dowodzi, że bardzo często podpisujący nie

znają tej prostej zasady.

W przypadku kilku umów można je podpisywać kolejno, rozpoczynając

od najważniejszej (zwłaszcza jeżeli następne niejako z niej wynikają) lub też

od najmniej

kończąc na tej, która jest podpisywana przez prezy-

dentów lub premierów i stanowi ukoronowanie uroczystości. W umowie

Podpisanie umowy

dwóch pracowników, którzy podają

umowy do podpi-

sania i wymieniają je celem podpisania przez drugą osobę. Strony na których

się podpisy

powinny być założone zakładką lub spinaczem,

ułatwić ich przekładanie do podpisu. Organiza-

torzy powinni przygotować pióra do podpisywania umów i suszki, którymi osoby obsługujące wy-

suszają atrament, trudno

się na dobrym kredowym papierze.

86

wielostronnej przyjmuje się kolejność wymieniania państw podpisujących

się, składu ich delegacji oraz podpisywania - w porządku

w

języku w jakim została ona

Nie narusza to zasady suweren-

ności państw uczestniczących w danej umowie.

Jeżeli podpisywanie następuje w obecności przełożonych, to osoby pod-

pisujące odbierają następnie gratulacje od swoich przełożonych. Uroczy-

stości podpisania umów mogą również towarzyszyć krótkie przemówienia

przewodniczących delegacji oraz lampka szampana.

Po zakończeniu uroczystości goście pierwsi opuszczają salę a gospo-

darz odprowadza ich do drzwi. Do samochodów gościom towarzyszy oso-

ba z protokołu lub wyznaczona przez gospodarza, która wcześniej wpro-

wadzała gości i opiekowała się nimi przy stole. Gospodarz, chcąc okazać

gościowi szczególny szacunek, może odprowadzić go do

Wów-

czas powinien zaczekać do jego odjazdu.

Program wizyty gościa czy też delegacji zagranicznej może przewidy-

wać także inne rozmowy i spotkania. Gościowi organizuje się na ogół tak-

że wizyty u innych rozmówców: politykowi - u przedstawicieli parlamentu

czy partii politycznych, naukowcowi - w innych instytutach naukowych,

akademii nauk, ministerstwie edukacji, biznesmenowi - w izbie handlowej

i przemysłowej, instytucjach gospodarczych, finansowych itp.

W czasie wizyty głowy państwa organizowane są spotkania w parlamen-

cie z marszałkami obu

Wyrazem szczególnego wyróżnienia gościa jest

zaproszenie go do wygłoszenia przemówienia na forum obu izb parlamen-

tu. Niższą rangę mają wystąpienia polityków na forum komisji spraw za-

Proponowane one są

premierom i ministrom spraw

zagranicznych.

Głowa państwa w czasie państwowej wizyty w innym kraju przyjmuje

zazwyczaj w swojej rezydencji premiera oraz ewentualnie ministra spraw

zagranicznych. Może również w swojej rezydencji spotkać się z innymi po-

litykami, w tym także opozycyjnymi. Spotkania takie organizowane są za-

wsze za wiedzą gospodarzy. Umawia je protokół dyplomatyczny gospoda-

rzy albo ambasada gościa.

W czasie oficjalnych wizyt szefów rządów i ministrów spraw zagranicz-

nych przewiduje się wizytę u przewodniczącego parlamentu i inne spotka-

nia z politykami. Minister spraw zagranicznych składa wizytę kurtuazyjną

premierowi.

Na ogół podczas wizyt organizuje się program mający zaprezentować

dorobek dwustronnej współpracy oraz umożliwić lepsze wzajemne pozna-

nie się partnerów, a także promocję wzajemnych kontaktów gospodar-

87

czych, naukowych, kulturalnych

Tym celom

wystawy, semina-

ria, konferencje okrągłego

występy artystyczne, imprezy gastrono-

miczne i

zazwyczaj w towarzystwie gospodarza wizyty

udział w takich

pozdrawia uczestników, wygłasza wykład, od-

powiada na pytania lub uczestniczy w wydanym z tej okazji przyjęciu.

Podczas oficjalnych wizyt głowy państwa, szefa rządu i ministra spraw

zagranicznych stałym elementem programu w Warszawie jest składanie

wieńca na Grobie Nieznanego Żołnierza. Program ceremonii przewiduje:

odegranie hymnu gościa, złożenie wieńca, chwilę ciszy, odegranie hym-

nu polskiego, dokonanie wpisu do księgi pamiątkowej oraz wysłuchanie

informacji o historii grobu. Głowie państwa oddają honory trzy rodzaje

a wieniec niosą

W pozostałych przypadkach kompa-

nia złożona jest tylko z wojsk

a wieniec niosą

W uro-

czystości uczestniczą przedstawiciele władz wojewódzkich i stołecznych.

Przy składaniu wieńców lub kwiatów pod innymi pomnikami w Warsza-

wie (np. pod Pomnikiem Powstania Warszawskiego lub Pomnikiem Bo-

haterów Getta) na ogół wystawiana jest tzw.

asysta

Stały elementem programu wizyt jest oficjalne przyjęcie wydawane na

cześć gościa. W przypadku wizyt państwowych jest to obiad oficjalny (state

banquet lub state dinner). Z reguły

przybycie w strojach wie-

(w Polsce smoking i długa suknia; w monarchiach frak oraz

odznaczenia). Przed wejściem na salę bankietową gospodarze i goście usta-

wiają się w tak zwanej linii powitania

line) w

go-

spodarz, gość, małżonka gościa i małżonka gospodarza. Szef protokołu

lub mistrz ceremonii przedstawia wszystkich

Przed rozpoczęciem

obiadu grane są hymny narodowe (w niektórych krajach nie ma tego zwy-

czaju, lub też hymny grane są po toastach). Na początku obiadu (lub po

daniu

wygłaszane są oficjalne toasty. Są to kilkuminutowe prze-

mówienia na tematy związków łączących oba kraje, spraw politycznych,

rezultatów wizyty, zakończone toastem. Wygłaszane są one w językach

narodowych. Tłumaczenia tekstu toastów ułożone są na stołach dla każ-

dego gościa w odpowiednim języku.

W niektórych krajach istnieje zwyczaj wydawania przez gościa przyjęcia

rewanżowego na cześć gospodarza. Czasami jest ono połączone z narodo-

wym programem

W czasie aperitifu rozdaje się gościom karty do prezentacji zawierające imię. nazwisko i stanowisko

gościa. Kartę tą goście wręczają przed

pracownikowi protokołu, który podaje ją osobie

dokonującej prezentacji. Goście otrzymują również karteczki ze wskazaniem swojego miejsca przy

stole.

88

Przyjęcia oficjalne (obiady lub śniadania) organizuje się także przy wizy-

tach na szczeblu premiera i ministra spraw zagranicznych. Z reguły nie prze-

widuje się wówczas przyjęć rewanżowych. Jeżeli gościowi nie towarzyszy

to zazwyczaj organizuje się na jego cześć śniadanie (lunch).

Podczas wizyt państwowych może nastąpić wymiana

Na ogół

szefowie państw wymieniają między sobą najwyższe odznaczenia przewi-

dziane do nadawania cudzoziemcom. Wymiany odznaczeń dokonuje się

symbolicznie, wręczając odznaczenie lub wpinając jego baretkę. W zależ-

ności od uzgodnień stron i od obowiązującego stroju (pełne odznaczenia

nosi się tylko do fraka) na wieczornym przyjęciu nosi się odznaczenia, ich

miniaturki lub baretki (rozetki). W większości krajów do smokingów nie za-

kłada się odznaczeń. Protokół brytyjski praktykuje jednak noszenie minia-

tur odznaczeń do smokingu. W czasie wizyty (a także podczas rewizyty) do

garnituru zakłada się baretkę (lub rozetkę) odznaczenia. Niektóre z histo-

rycznych odznaczeń mają limitowaną liczbę orderów i po śmierci kawalera

podlegają one zwrotowi do kapituły.

Czasami dokonuje się również odznaczenia członków delegacji i innych

osób zaangażowanych w stosunki dwustronne i przygotowanie wizyty. Zgod-

nie z

zwyczajem strona przyjeżdżająca przywozi ze sobą

dwu lub trzykrotnie więcej odznaczeń niż przyznają ich gospodarze. Bilans

wyrównuje się przy rewizycie.

Wręczanie upominków przy okazji wizyt ma swoją długą tradycję. Nie-

gdyś ściśle przestrzegano zasady (stosowanej jeszcze w niektórych krajach),

że prezenty przywozi gość, a gospodarze się rewanżują. W Polsce

się praktyka, że strona goszcząca wręcza upominek, a gość się rewanżuje.

Upominki powinny mieć charakter raczej symboliczny.

Program pobytu gości

obejmuje zazwyczaj zwiedzanie

miasta, najbardziej charakterystycznych atrakcji turystycznych, zabytków,

a także imprezy kulturalne (recital, koncert, opera, teatr). W zależności od

zainteresowań gościa można także zorganizować partię tenisa, golfa, węd-

kowanie lub

Zakwaterowanie delegacji może być organizowane przez stronę

mującą lub też przez samych gości (w zależności od charakteru wizyty). Przed

delegacji należy precyzyjnie ustalić kto za co płaci, aby nie było

pod tym względem żadnych wątpliwości. Regułą jest, że pokrywane przez

gospodarzy koszty hotelu

jedynie zakwaterowanie (oraz śniada-

nie, jeżeli jest wliczone w cenę hotelu). Wszelkie dodatkowe usługi, jak roz-

mowy telefoniczne, mini bar, płatna telewizja, pranie i prasowanie pokry-

wają goście we własnym zakresie. Wyjątek od tej zasady może dotyczyć

89

tylko szefa delegacji - jeżeli tak zostało wcześniej ustalone. Koszty dodat-

kowej

specjalnej (tzw. sztywne łącze) mogą być instalowane na

koszt

Jeżeli zapraszając delegację przewiduje się również pokrycie kosztów

wyżywienia, to należy dać

restauracji hotelowej (otwarte lub limi-

towane), albo też można organizować każdy posiłek

Transport powinien być zaplanowany tak, aby wszyscy przemieszczają-

cy się goście i towarzyszące im osoby miały zapewnione wygodne miejsca.

W zależności od szczebla delegacji i jej liczebności mogą to być samochody

osobowe, mikrobus, a nawet odpowiedniej klasy autokar. Celowym jest za-

planowanie rozsadzenia gości w poszczególnych samochodach oraz zapew-

nienie osobnego samochodu dla przewiezienia bagażu delegacji.

Protokół dyplomatyczny przygotowuje książeczki (formatu kieszonkowe-

go) ze szczegółowym programem oficjalnej wizyty. Są one drukowane w

polskim języku dla gospodarzy i osób biorących udział w programie wizyty

oraz w języku gościa, dla osób uczestniczących w delegacji. Goście przy-

jeżdżają także ze swoimi książeczkami zawierającymi program. Dobra or-

ganizacja wizyty wymaga, aby wszystkie wspomniane książeczki zawierały

identyczne dane dotyczące terminów

minut), składu osobowego i

opisów poszczególnych punktów programu.

Omawiana książeczka powinna zawierać następujące informacje:

Q skład delegacji oficjalnej i osób towarzyszących;

Q informację dot. zakwaterowania (nr pokoi) i transportu (nr samocho-

dów);

Q

rozpisane wszystkie punkty programu (ze scenariuszem i skła-

dem osób uczestniczących w poszczególnych spotkaniach);

Q opisy ceremonii powitania i składania wieńców (ze szkicem sytuacyjnym);

Q wykaz telefonów i adresów oraz osób odpowiedzialnych za realizację

wizyty.

Jeżeli

towarzyszy małżonka, to książeczka zapiera również opis

odrębnego programu dla pań. Obejmuje on, zależnie od zainteresowań

gościa, wizyty w instytucjach opieki społecznej, szkołach, szpitalach, muze-

ach

Uroczystość pożegnania z ceremoniałem wojskowym ma miejsce tylko

przy zakończeniu wizyty państwowej. W pozostałych przypadkach poże-

gnanie ma charakter nieformalny.

Na zakończenie wizyty wskazane jest przekazanie gościowi albumu ze

zdjęciami z pobytu. Po powrocie delegacji do kraju należy wysłać list z po-

90

dziękowaniem. Analogiczne listy przekazują od siebie także ambasadoro-

wie i ew. szefowie protokołu.

Odmienny jest protokół oraz organizacja wizyty delegacji handlowej,

na zaproszenie ministerstwa lub przedsiębiorstwa. Obowią-

zuje wówczas znacznie uproszczony protokół lecz wiele działań organiza-

cyjnych jest podobnych.

Przyjazd delegacji zagranicznej

(handlowej) poprzedza szereg dzia-

łań:

Q korespondencyjne uzgodnienie terminu i okresu pobytu delegacji, usta-

lenie jej składu osobowego, warunków pobytu (np. kto ponosi koszty

hotelowe itp.), życzeń odnośnie programu pobytu, wizyt

etc.

Q uzyskanie akceptacji swego kierownictwa dla założeń programowych

wizyty i własnych sugestii, a następnie przekazanie ich gościom (należy

również poinformować o warunkach pobytu, pogodzie, etc.).

Q dokonanie rezerwacji hotelu oraz przygotowanie programu towarzyszą-

cego (wizyty kurtuazyjne, teatr, oficjalna kolacja, zwiedzanie kraju

Q opracowanie szczegółowego programu z podaniem godzinowego roz-

kładu zajęć, od momentu

(powitania) delegacji aż do jej odjaz-

du oraz informacji, kto z gospodarzy i kiedy będzie towarzyszyć delega-

cji. W programie zamieszcza się także nazwisko tłumacza, numery tele-

fonów w biurze (dla ew. kontaktu) oraz adresy hotelu, rezydencji i od-

powiednie numery telefonów.

Jeżeli delegacja korzysta z transportu lotniczego wskazana jest obec-

ność osób witających na lotnisku

minut przed przylotem. Po powi-

taniu można gości zapoznać z programem wizyty oraz omówić sprawy or-

ganizacyjne związane z pobytem i przewidywanymi spotkaniami. Bardziej

praktyczne jest zapoznanie gości z programem po przyjeździe do rezyden-

cji

przy powitalnej kawie lub drinku. Członkowie delegacji na ogół

spożywają śniadania we własnym gronie. Często mają one charakter robo-

czych narad i nie

krępować gości swoją obecnością. Podczas lun-

chu gościom może towarzyszyć ktoś z gospodarzy. Najczęściej w lunchu

uczestniczy główny gospodarz (przewodniczący) lub opiekun delegacji. Obiad

(kolacja) może mieć bardziej uroczysty charakter i często odbywa się z udzia-

łem także innych członków delegacji. Menu, w przypadku pobytu gości na

koszt gospodarzy, jest z góry ustalone.

Podpisanie zawartego porozumienia, umowy bądź kontraktu odbywa

się uroczyście z zachowaniem form stosowanych podczas wizyt oficjalnych.

91

Obiad pożegnalny delegacji odbywa się z udziałem przewodniczącego i

osób, które uczestniczyły w rozmowach. Można także zaprosić osobistości,

którym goście składali kurtuazyjne wizyty. Należy pamiętać o właściwym

rozsadzeniu gości przy stole, zgodnie z ich

Podczas obiadu wygłasza się toasty. Są one nie tylko kurtuazyjną formą

podziękowania za pobyt lecz stanowią zwięzłe podsumowanie rozmów czy

rokowań, a także stwarzają okazję do wyrażenia zadowolenia z przebiegu

wizyty.

jest zwyczaj, że na początku toastu wyraża się zadowolenie ze

spotkania i dziękuje za zaproszenie. W części merytorycznej toastu doko-

nuje się krótkiego podsumowania wzajemnych stosunków i przeprowadzo-

nych rozmów, podkreślając szczególnie zbieżne dążenia i zadania łączące

partnerów. Dla ożywienia toastu można przytoczyć anegdotę lub nawiązać

do jakiegoś wydarzenia we wzajemnych stosunkach w przeszłości. Prakty-

kowane jest także przekazanie w toaście oceny współpracy czy też sugestii

kontynuowania jej w przyszłości. Oficjalny toast kończy się zwrotem kurtu-

azyjnym, życzeniami oraz podziękowaniem dla wszystkich, którzy przyczy-

nili się do sukcesu wizyty. Toast powinien być pełen kurtuazji lecz jedno-

cześnie zwięzły i nie trwający dłużej niż kilka minut.

toast należy najpierw zwrócić się w stronę honorowego

gościa, jeśli uczestniczy w uroczystości, a następnie - gospodarza spotka-

nia. Goście przy stole (uczestnicy uroczystości) w czasie wygłaszania toa-

stów powinni przerwać konwersację,

lub picie, aby móc wysłu-

chać toastów z należną

Po toastach może mieć miejsce wręczanie upominków. Bardziej prak-

tyczne jest natomiast dostarczenie upominków do pokoi hotelowych z wi-

zytówką gospodarza w przeddzień odjazdu, tak aby ułatwić gościom ich

zapakowanie.

Jeśli program wizyty przewiduje zwiedzanie miasta, muzeum, wyjście

do teatru

wówczas gościom towarzyszą jedna lub dwie osoby ze stro-

ny gospodarzy (ew. z

W programie należy także zaplanować

czas wolny - na zakupy, prywatne wizyty oraz odpoczynek.

Delegację z hotelu odwozi się na lotnisko w tym samym składzie osób,

które uczestniczyły w powitaniu. Jeśli wizyta była szczególnie udana prze-

wodniczący (chociaż sam nie witał gości na lotnisku) może towarzyszyć de-

legacji aż do odlotu. Przed wyjazdem z hotelu należy sprawdzić godzinę

odlotu, aby w przypadku zakłóceń komunikacyjnych nie przebywać zbyt

długo na lotnisku. Powinno się także zaczekać aż samolot

92

Należy pamiętać o przygotowaniu i uzgodnieniu z partnerami komuni-

katu dla prasy o pobycie i przebiegu rozmów. Komunikat może być wspól-

ny, lub każda ze stron publikuje własny. Obecnie często stosowaną formą

- zastępującą komunikat prasowy - jest konferencja prasowa, organizowa-

na po zakończeniu rozmów.

93

i

VII

Protokół

na konferencji

Wszechstronny rozwój stosunków międzynarodowych w XX wieku przy-

czynił

do rozwoju dyplomacji wielostronnej, która przejawia się w for-

mie konferencji międzynarodowych, spotkań szefów państw, ministrów

spraw zagranicznych itp. Powstanie organizacji międzynarodowych (Liga

Narodów -1919

ONZ - Organizacja Narodów Zjednoczonych -

1945 r.) wyspecjalizowanych (WHO - Światowa Organizacja Zdrowia, FAO

- Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa, UNESCO - Organizacja Na-

rodów Zjednoczonych ds. Szkolnictwa, Nauki i Kultury, itp.) oraz regio-

nalnych (KBWE - Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie -

1975 przekształcona w 1995roku w OBWE -

Bezpieczeń-

stwa i Współpracy w Europie, ASEAN, OJA, OPA), czy też strefy wolnego

handlu (NAFTA - Północno Atlantyckie Stowarzyszenie Wolnego Handlu,

- Środkowo Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu), ugru-

powania subregionalne

- Inicjatywa Środkowo Europejska), RPMB -

Rada Państw Morza Bałtyckiego) czy wreszcie funkcjonowanie takich struktur

integracyjnych jak Unia Europejska czy sojusz

jakim

jest NATO, rozwinęło dyplomację wielostronną, angażującą tysiące osób.

Współpraca międzynarodowa państw obejmuje różne dziedziny życia

i wymaga zgodnego

przedstawicieli rządów, parlamentów,

misji dyplomatycznych oraz

i instytucji gospodarczych, nauko-

wych i

Polska aktywnie uczestniczy w pracach takich organizacji międzynaro-

dowych

ONZ, WHO, FAO, MOP (Międzynarodowa Organizacja Pra-

OBWE i regionalnych, poprzez udział delegacji resortowych

lub

MSZ z udziałem przedstawicieli innych resortów. Na ogół prze-

95

wodniczącym delegacji jest przedstawiciel resortu wiodącego (w MOP -

minister pracy i spraw

a uczestniczą w nich przedstawiciele

innych ministerstw lub

Przed wyjazdem istnieje potrzeba uzgodnienia stanowiska jakie zajmie

delegacja na konferencji oraz podziału ról w komisjach i podkomisjach. W

tym celu naradę zwołuje resort wiodący. Należy opracować instrukcję wyjaz-

dową zatwierdzaną przez premiera lub ministra. Rolę koordynacyjną przy jej
opracowaniu spełnia MSZ lub resort wiodący. W składzie delegacji zazwyczaj
uczestniczą przedstawiciele placówki

szef

zastępca lub

radca, pomagając w uzyskaniu rozeznania sytuacji podczas konferencji oraz
zabezpieczeniu strony prawnej i protokolarnej. W przypadku podpisywania
umowy zobowiązującej państwo wymagane jest pełnomocnictwo podpisane
przez Prezesa Rady Ministrów. Istotnym zadaniem jest także uczestnictwo w
opracowaniu dokumentu końcowego

Przygotowanie wyjazdu na konferencję lub sesję wymaga uzgodnienia skła-

du osobowego

który następnie pisemnie zgłaszany jest organizato-

rom. Na podstawie

organizatorzy przygotowują dla uczestników

przepustki

miejsce na sali

udział w komisjach

Niezbędne jest notyfikowanie składu delegacji przez placówkę państwu

zapraszającemu, albo w sekretariacie organizacji

oraz

określenie rangi dyplomatycznej przewodniczącego. Organizator zwykle
publikuje skład poszczególnych delegacji, co ułatwia wzajemne kontakto-

wanie się

Należy ustalić, jaki będzie obowiązywał język bądź języki konferencji.

Wyjeżdżających obowiązuje znajomość jednego z nich (tłumaczenie kabi-

nowe). Np. w ONZ obowiązują: angielski, francuski, rosyjski, hiszpański,

chiński oraz

Ważną rolę spełnia sekretarz delegacji, który pełni także funkcje proto-

kolarne (umawia spotkania przewodniczącego delegacji, zawiadamia o po-
siedzeniach plenarnych

odbiera materiały z sekretariatu konferen-

cji, załatwia sprawy organizacyjne). Przy ważniejszych konferencjach może
on pełnić rolę rzecznika prasowego, osoby upoważnionej do informowa-

nia dziennikarzy o przebiegu konferencji i pracach delegacji. Do jego obo-

wiązków należy także zbieranie materiałów do sprawozdania. Może to rów-

nież być obowiązkiem wyznaczonego członka delegacji.

Na konferencji obowiązuje jedno wspólnie uzgodnione stanowisko.

Przedstawiciele resortów uczestniczący w konferencji dbają o

re-

sortowe lecz nie powinni indywidualnie ich prezentować. Służą temu we-

96

narady delegacji podczas których uzgadnia się stanowiska, zgła-

sza zastrzeżenia, ustala kto wystąpi w imieniu delegacji, kto i w jakiej bę-
dzie pracował

itp.

ma przewodniczący delegacji i

on w zasadzie występuje na sesjach

Doradcy oraz eksperci to-

delegacji uczestniczą w pracach

mogą być obecni

na sesjach plenarnych lecz zabierają głos jedynie w zespołach roboczych
bądź komisjach, prezentując wcześniej uzgodnione

Można uczestniczyć w konferencji także w charakterze obserwatora. Jest

on upoważniony do przysłuchiwania się obradom, ale nie ma prawa czyn-

nego udziału. Obserwator może zostać poproszony o przedstawienie w spo-
sób ogólny stanowiska swego rządu. Oficjalny obserwator nie posiada też

do podejmowania zobowiązań. Często obserwatorem bywa

ambasador akredytowany w danym

Podczas konferencji międzynarodowej wielostronnej obowiązuje prece-

Wszyscy uczestnicy zgodnie z zasadą suwerenności i równości każ-

dego kraju, korzystają z tych samych uprawnień i mają takie samo prawo

głosu. Dla uniknięcia sporów proceduralnych i prestiżowych na ogół stosu-

je się rozsadzanie delegacji na sali obrad. O ile jest ona niezbyt liczna zaj-

muje miejsca wokół okrągłego bądź prostokątnego stołu, co oznacza iż każda

delegacja zajmuje pierwsze miejsce. W przypadku większej ilości osób, przy
stole zajmują miejsce szefowie delegacji a pozostali członkowie w tyle za

nimi. Przy większej ilości uczestników stosuje się losowanie pierwszeństwa,
a kolejność państw ustala się wg. alfabetu

jaki został przyjęty na

danej konferencji. Drogą losowania ustala się zarówno rozsadzanie delega-
cji na sali obrad jak i kolejność wystąpień na sesji plenarnej ich przedstawi-
cieli, a także kolejność przewodniczenia obradom, o ile wcześniej nie przy-
jęto, że konferencji przewodniczy przedstawiciel kraju gospodarzy albo prze-

wodniczący lub sekretarz generalny danej organizacji

Także precedencja przy podpisywaniu dokumentów przyjętych na kon-

ferencji oraz kolejność wymieniania uczestników jest ustalana w porządku
alfabetycznym wg języka w jakim konferencja obradowała. (Często jednak

stosuje się opublikowanie dokumentu końcowego bez

Stanowi on wówczas podsumowanie obrad albo przyjęcie rezolucji wyra-
żającej

bez nadawania jej charakteru prawnie

Konferencję międzynarodową zazwyczaj otwiera przedstawiciel państwa

na obszarze którego została ona zwołana. W trybie roboczym, na spotka-

97

niu przewodniczących delegacji, uzgadnia się procedurę i sprawy organiza-

cyjne. Może również zostać uzgodniony inny niż wspomniany wyżej tryb

przewodniczenia konferencji. Biuro lub sekretariat konferencji odpowiedzial-

ny jest za stronę organizacyjną konferencji: prowadzi sekretariat, gromadzi

dokumentację, zapewnia

(kabinowe, tekstowe), ułatwia kon-

takty między delegacjami, z prasą oraz przygotowuje regulamin pracy (przyj-

mowany przez wszystkie delegacje na pierwszym

Organizuje

także program towarzyszący,

sprawy protokolarne i administra-

cyjne (np. transport, pomoc w rezerwacji hotelu, legitymacje dla uczestni-
ków, dba o sprawę bezpieczeństwa).

Delegacja na międzynarodową konferencję rządową lub sesję ONZ ko-

rzysta z przywilejów i immunitetów

tj. nietykalności oso-

bistej i immunitetu jurysdykcyjnego na terenie państwa, gdzie odbywa się
konferencja. Osoby nie będące dyplomatami (personel pomocniczy) są nimi

objęte tylko w czasie wykonywania czynności służbowych. Zapewniona jest

również nienaruszalność

korespondencji i dokumentów urzędo-

wych. Dyplomaci korzystają również z ochrony dokumentów osobistych

(np. notatek), nienaruszalności poczty kurierskiej - dyplomatycznej oraz

prawa posługiwania się szyfrem.

Delegacja korzysta ze zwolnienia z obowiązujących w danym państwie

przepisów

(meldunkowych) oraz zwolnienia od podatków i

opłat, w tym także celnych (dla potrzeb delegacji i osobistych). Dyplomaci

są zwolnieni z kontroli celnej.

Delegaci na konferencję międzynarodową są zobowiązani do przestrze-

gania miejscowych przepisów i zwyczajów. Nie powinni ingerować w sprawy

wewnętrzne kraju pobytu. Nie wolno im zajmować się handlem lub działal-

nością przynoszącą osobiste korzyści materialne. Osoby naruszające pra-
wo mogą być poproszone o opuszczenie kraju pobytu przed zakończeniem

konferencji.

W ostatnich latach przyjęta została praktyka podejmowania decyzji przez

konferencje międzynarodowe nie drogą głosowania lecz swobodnego uzgod-

nienia stanowiska, jest to tzw. zasada consensusu. Takie uzgodnienie wspól-

nego stanowiska wymaga wielu nieformalnych spotkań delegacji lub ich

przewodniczących. Odbywają się one często podczas

lunchów

czy dinnerów i wówczas nie zawsze stosowany jest protokół czy preceden-

cja przy zajmowaniu miejsca przy stole. Gospodarz takiego spotkania po-

zostawia swobodę doboru partnerów przy stole tak, by w niekrępującej roz-

98

mowie mogli oni

porozumieć się, wyjaśnić rozbieżności i uzgodnić

wspólne stanowisko. Honorowe miejsce przy stole jest rezerwowane dla

reprezentanta kraju gospodarzy konferencji, jej aktualnego przewodniczą-

cego lub przedstawiciela organizatorów.

Delegacja może prowadzić ożywioną działalność poza konferencyjną:

organizować spotkania, cocktail (w ambasadzie, hotelu), lunch, kolacje itp.

Pomocą może tu

placówka dyplomatyczna (jest to rola przedstawi-

ciela ambasady - członka delegacji). Na te cele należy przewidzieć odpo-

wiednie środki finansowe, a także przygotować papier firmowy, zaprosze-
nia „in

wizytówki itp.

Przygotowując wyjazd własnej delegacji za granicę należy odpowiednio

wcześniej ustalić jej termin, rodzaj środków transportu, dokonać rezerwacji

przelotu, hotelu, powiadomić gospodarzy o dacie przylotu i linii lotniczej, a

także przekazać życzenia odnośnie programu (np. zwiedzanie zakładu, spo-

tkania w

Przed wyjazdem trzeba zapoznać się z proponowanym

programem wizyty czy konferencji, przygotować się do uczestnictwa (refe-

rat, wystąpienie). Wskazane jest także posiadanie wiedzy o kraju bądź mie-

ście do którego się udaje się delegacja, zebranie informacji o osobach któ-

re spotka (w tym także dotyczących zainteresowań i upodobań gospoda-

rza), co powinno

nawiązywanie

kontaktów Warto rów-

nież pamiętać o przygotowaniu upominków, o ile delegacja wyjeżdża na

zaproszenie gospodarzy.

Ważną sprawą jest uzgodnienie warunków pobytu delegacji (kto będzie

koszty hotelu, wyżywienia etc.) i zabezpieczenie na ten cel odpo-

wiednich środków finansowych.

Po

do kraju wizytowanego zalecane jest powściągliwe za-

chowanie, szczególnie na granicy w kontaktach z celnikami i służbą

gracyjną. Osoby delegowane obowiązuje przystosowanie się do zwycza-

jów miejscowych, podporządkowanie się programowi konferencji i spo-

tkań, przestrzeganie niepisanych norm prawnych (np. w Libii, Arabii Sau-
dyjskiej obowiązuje zakaz wwożenia i picia alkoholu). W przypadku wąt-

pliwości warto zapytać opiekuna delegacji, osobę witającą

recep-

w hotelu.

W wypowiedziach, rozmowach, ocenach zaleca się zachowanie ostroż-

ności, wstrzemięźliwości i życzliwość. Nie należy krytykować

zwyczajów, polityków, głowy państwa w

przebywamy - nawet jeśli

gospodarze wygłaszają krytyczne uwagi.

99

Wypada także pozytywnie wypowiadać się o własnym kraju, instytu-

cji, delegacji - pozostawiając prowokacyjne pytania bez odpowiedzi. Au-

torytet delegacji oparty

na autorytecie kraju, instytucji którą się re-

prezentuje oraz na sposobie zachowania wszystkich członków delegacji.

W dyskusji należy pozwolić wypowiedzieć się innym. W rozmowie towa-

rzyskiej polemizować trzeba taktownie, przemilczając drażliwe tematy i

stosując zasadę „gospodarz ma zawsze

Zaproszenie do domu przez gospodarza jest wyróżnieniem, wyrazem

przyjaźni. Punktualne przybycie jest obowiązujące. Można przynieść kwiaty

lub drobny upominek dla pani domu. Wskazany jest staranny ubiór (wie-

czorem ciemny garnitur),

słowa o mieszkaniu, obrazach, wie-

czorze. Podczas wizyty nie powinno się poruszać tematów dotyczących

spraw bardzo osobistych.

Przy spożywaniu posiłków warto obserwować i naśladować zachowa-

nie gospodarzy. To oni

powinni inicjować

picie, toasty,

wstanie od stołu itp. Nie należy też przeciągać wizyty w domu do póź-

nych godzin wieczornych. Po wizycie, następnego dnia, należy listownie

lub telefonicznie podziękować gospodarzom za przyjęcie.

Istotną sprawą jest właściwy dobór ubrania oraz rzeczy osobistych do

wyjazdu. Zestaw garderoby winien być dostosowany zarówno do progra-

mu, jak i klimatu kraju pobytu. Dla panów na pewno konieczne będą

dwa garnitury, koszule na zmianę, odpowiednie krawaty, płaszcz, a na

weekend strój sportowy. Panie niezależnie od kostiumu powinny zapa-

kować suknię wizytową. Suknię wieczorową zabieramy wówczas, gdy taka

potrzeba wynika z programu wizyty.

W przypadku bardziej oficjalnych wizyt zagranicznych należy poinfor-

mować o niej polskie przedstawicielstwo dyplomatyczne, ew. złożyć wi-

zytę w Ambasadzie RP, Biurze Radcy Handlowego czy w Konsulacie, za-

leżnie od charakteru i rangi delegacji. Udział w programie wizyty przed-

stawicieli ambasady podnosi znaczenie delegacji. W przypadku kłopotów

natury organizacyjnej czy protokolarnej można zwrócić się o pomoc do

placówki dyplomatycznej lub konsularnej.

Poniżej podano przykład ramowego programu organizacyjnego wizy-

ty delegacji banku w Sztokholmie. Podobny program przed wyjazdem

otrzymują wszyscy członkowie delegacji.

100

PROGRAM ORGANIZACYJNY WIZYTY

BANKU

W KRÓLESTWIE SZWECJI

w dniach

września 1999 roku.

SKŁAD DELEGACJI:

Hotel Sergei Plaza

Pan Prezes Banku apt.2

Pan Dyrektor Biura pokój 110

Pan Naczelnik Wydziału pokój 112

Pan Doradca Prezesa (sekretarz delegacji) pokój 114

Niedziela.

września

Program wizyty

12.10

12.20

12.30

12.40

16.00

16.40

17.00-18

18.30

ok. 22.00

.00

Przyjazd

delegacji na lotnisko Okęcie,

załatwianie formalności związanych z odlotem
Przyjazd Prezesa Banku Pana

na lotnisko Okęcie

Odprawa paszportowa

Odlot samolotu rejsowego SK-752 z Warszawy

do Sztokholmu via Kopenhaga

Przylot na lotnisko Arlanda,

powitanie przez

Obecny będzie przedstawiciel BRH w Sztokholmie

Przyjazd do hotelu Sergei Plaza,

lampka szampana i omówienie programu pobytu

Czas do dyspozycji własnej

Wyjazd z hotelu do Restauracji

na kolację nieoficjalną wydaną przez

uczestniczą wszyscy członkowie delegacji,

wyjściowy)

Powrót do hotelu Sergei Plaza

Poniedziałek,

września

O Śniadanie w hotelu w gronie własnym

Wyjazd na rozmowy do siedziby

9.30-12.00 Rozmowy w banku poprzedzone spotkaniem obu prze-

wodniczących delegacji w Gabinecie Prezesa Skanska-Bank

12.30-14.00 Lunch w hotelu Sergei Plaza, w gronie własnym

101

15.00-16.00 Wizyta Prezesa Banku Pana

u Radcy Handlowego RP w Sztokholmie

Towarzyszy doradca prezesa Pan

W tym czasie pozostali członkowie delegacji udają się do

Skanska-Bank w celu przygotowania wspólnego

o współpracy obu banków

16.30-18.30 Czas wolny - zwiedzanie miasta

18.30 Wyjazd z hotelu na oficjalną kolację wydaną przez

Prezesa Skanska-Bank Pana

z udziałem obu delegacji i zaproszonych gości

(strój wieczorowy)

19.00-22.00 O ficjalna kolacja, przewidziane toasty obu delegacji

Powrót do hotelu

Wtorek.

września

8.00-9.00 Śniadanie w hotelu w gronie własnym

10.00 Wizyta Prezesa Banku Pana

w Ambasadzie RP

Pozostali członkowie delegacji

się do Skanska-Bank

celem ostatecznego zredagowania

Spotkanie obu przewodniczących delegacji w Skanska-

Bankcelem parafowania przygotowanego dokumentu.

Uroczyste podpisanie porozumienia o współpracy obu

obie

Obecny Radca Handlowy RP w

13.00-15.00 Lunch w restauracji Berghof wydany przez

Skanska-Bank Pana
z udziałem Radcy Handlowego RP w

(toasty nieformalne, wręczenie

16.00 Powrót do hotelu
17.00 Wyjazd z hotelu na lotnisko Arlanda

Delegację żegna Wiceprezes Skanska-Bank

Pan oraz Radca Handlowy RP

w Sztokholmie

18.30 Odlot samolotu rejsowego LOT LO-352 do Warszawy

20.30 Przylot na lotnisko Okęcie

102

ADRESY I TELEFONY

Hotel Sergei Plaza w Sztokholmie, ul tel.
Ambasada RP w Sztokholmie, ul tel.
Biuro Radcy handlowego w

ul

Konsulat Generalny RP w

ul

103

VIII

Protokół w NATO

i Unii Europejskiej

Przystąpienie Polski do Paktu

(NATO) w mar-

cu 1999 roku i prowadzone rokowania o przyjęcie do Unii

(UE) wymagają od dyplomatów i

gospodarczych

zapoznania się z zarówno z funkcjonowaniem tych organizacji jak i stoso-

wanym tam protokołem. Organizacje te zatrudniają tysiące pracowników i

dyplomatów reprezentujących państwa członkowskie. Ostatnio także i Pol-

ska obsadza w nich należne jej stanowiska przedstawicielskie i

Zapoczątkowanie u progu lat 90-tych pierwszych kontaktów politycz-

nych Polski z NATO

członkostwem naszego kraju w spe-

cjalnym

programie Partnerstwo dla Pokoju. Na tym etapie

sprawy były prowadzone przez ambasadora RP w Belgii, który wraz z

kilkoma dyplomatami

notyfikowany w głównej kwaterze

w

Brukseli.

W lipcu 1997 roku, w wyniku Madryckiego szczytu NATO, na którym

Polska, Republika Czech i Węgry zostały zaproszone do negocjacji o przy-

stąpienie do sojuszu, stworzone zostały możliwości dla krajów partner-

skich otwarcia w Brukseli odrębnych dyplomatycznych przedstawicielstw

przy

na zasadach określonych w

Porozumieniu Brukselskim

z 14 września 1994 roku w sprawie statusu Misji i Przedstawicielstw

państw trzecich przy

W listopadzie 1997 roku, z chwilą delegowania przez Polskę

Przedstawiciela przy NATO w randze ambasadora nadzwyczajnego i pe-

łnomocnego, po złożeniu przez niego listów uwierzytelniających Radzie

NATO (stanowili ją stali przedstawiciele 16 krajów członkowskich) zosta-

ło utworzone Przedstawicielstwo RP przy NATO w Brukseli. Po przyjęciu

105

Polski do NATO w marcu 1999 roku zostało ono przekształcone w Stałe

Akredytację szefa

przedstawicielstwa danego

w NATO po-

przedza wystąpienie do Sekretarza Generalnego NATO notą informującą o

zamiarze powołania określonej osoby i przedstawienie

curriculum

Oznacza to konieczność uzyskania zgody na daną osobę (swego rodzaju

agrément) wszystkich krajów członkowskich Paktu. Kopię takiego wystąpie-

nia kieruje się równolegle do Szefa Protokołu w Ministerstwie Spraw Zagra-

nicznych Belgii.

Po przybyciu do Brukseli szef przedstawicielstwa składa Radzie Północ-

listy

Z reguły wygłasza z tej

krótkie

przemówienie, na które odpowiada Przewodniczący

przy

NATO ma oficjalny tytuł Stałego Przedstawiciela RP przy

Aktualnie

polski ambasador przy NATO pełni jednocześnie

Przedstawiciela RP

przy UZE (Unia Zachodnio-Europejska), której siedziba jest też w Brukseli i

w

Polska ma status członka

Również nominacja

członków personelu dyplomatycznego

przedstawicielstwa wymaga uprzedniej notyfikacji (wraz z curriculum vitae) u

Sekretarza Wykonawczego, a w przypadku personelu wojskowego także w

Komitecie Wojskowym. Objęcie funkcji możliwe jest dopiero po zaakcepto-

waniu danej

Jak już wspomniano, w Brukseli, stolicy Belgii, zostały ulokowane zarów-

no główna kwatera NATO jak i siedziba Unii

Powoduje to, że

niektóre czynności protokolarne związane z akredytacją członków misji dy-

plomatycznych przy obu tych organizacjach muszą, zgodnie z prawem

Rada Pólnocno-Atlantycka ma swojego Honorowego Przewodniczącego (Président d'Honneur).

18 września br. funkcję tę

Wicekanclerz i Minister Spraw Zagranicznych Niemiec, a po roku

przejmie ją Minister Spraw Zagranicznych Francji.

Unia Zachodnio Europejska (Western European Union),

W 1948 roku przez 7 krajów

na mocy Traktatu Brukselskiego, zrzesza obecnie

państw europejskich,

które są

Unii Europejskiej i

NATO, a także 7 krajów Europy Środkowej. UZE sta-

nowi dla tych 28 państw

dialogu i współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa i spraw

obronnych. UZE ma 4 kategorie członków: kraje członkowskie UE i NATO (Belgia, Francja.

Niemcy, Grecja, Włochy, Luksemburg,

Portugalia, Hiszpania i Zjednoczone Królestwo,

członkowie stowarzyszeni (członkowie NATO: Republika Czeska, Węgry, Islandia, Norwegia,

Polska, Turcja), obserwatorzy

UE: Austria, Dania, Finlandia, Irlandia, Szwecja) i part-

nerzy stowarzyszeni (kraje posiadające układy o stowarzyszeniu z UE: Bułgaria. Estonia, Łotwa,

Litwa, Rumunia, Słowacja,

Głównymi organami UZE są: międzyrządowa Rada, funkcjonująca na szczeblu ministerialnym lub

stałych przedstawicieli (w Brukseli) oraz Zgromadzenie Parlamentarne UZE zbierające się w Paryżu.

Decyzje Rady podejmowane są w drodze consensusu przez 10 państw członkowskich.

UZE przechodzi rotacyjnie co pól roku na inny kraj członkowski, alfabetycznie wg nazw 10 krajów

członkowskich w języku angielskim.

106

:

być dokonane także w MSZ Królestwa Belgii, jako kraju-

gospodarza. Protokół dyplomatyczny belgijskiego MSZ wydaje członkom per-

sonelu przedstawicielstwa przy NATO legitymacje potwierdzające ich status

w Belgii. Odbywa się to zgodnie z kategoriami przewidzianymi w wiedeń-

skiej konwencji

tj. analogicznie jak w odniesieniu do korpu-

su dyplomatycznego i personelu ambasad akredytowanych przy głowie pań-

stwa (dyplomaci, członkowie personelu administracyjnego i technicznego oraz

personelu służby). Przysługują im także przyznawane odpowied-

nim kategoriom przywileje i immunitety.

Polskie stałe przedstawicielstwo przy NATO składa się z personelu dele-

gowanego przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz Ministerstwo Obrony

Struktura wydziałów w przedstawicielstwie dostosowana jest do

kontaktów z poszczególnymi pionami i komitetami NATO.

Obrady Rady

na szczeblu ambasadorskim

odbywają się regularnie co tydzień, lub w razie potrzeby (np. w czasie kryzy-

su w Kosowie) częściej, nawet codziennie. Przynajmniej dwa razy do roku
Rada zbiera się na szczeblu Ministrów Spraw Zagranicznych. Posiedzenia

Rady na szczycie na szczeblu szefów państw i rządów odbywają się, wg od-

dzielnych uzgodnień, jeżeli zachodzi potrzeba omówienia szczególnie waż-

nych spraw.

Posiedzeniom Rady na szczeblu ambasadorów przewodniczy Sekretarz

Generalny NATO. Ambasadorowie zajmują miejsca wokół stołu konferen-

cyjnego w porządku alfabetycznym języka

Spotkaniom na

szczeblu ministerialnym przewodniczy jeden z ministrów. Przewodnictwo po-

szczególnych państw zmienia się rotacyjnie wg alfabetu angielskiego.

Decyzje w NATO na wszystkich szczeblach politycznych

są

na bazie jednomyślności i wspólnego porozumienia. Wymaga to nierzadko

delikatnych uzgodnień

Najwyższym międzynarodowym funkcjonariuszem NATO jest Sekretarz

Generalny powoływany przez państwa

Pełni on jednocześnie

funkcje Przewodniczącego Rady

Komitetu Pla-

nowania Obronnego

Grupy Planowania Nuklearnego (NPG) jak i in-

nych ważniejszych Komitetów. Reprezentuje NATO za granicą i w czasie

wizyt przyjmowany jest z wysoką oprawa protokolarną. Zastępuje go cywil-

ny Zastępca Sekretarza Generalnego NATO (Deputy

Kolejność jest następująca: Belgia, Kanada. Republika Czeska. Dania. Francja, Niemcy, Grecja,

Węgry. Islandia, Wiochy. Luksemburg. Niderlandy, Norwegia, Polska. Portugalia. Hiszpania. Tur-

cja, Zjednoczone

Stany Zjednoczone.

107

Poszczególnymi pionami działalności NATO kierują asystenci Sekreta-

rza Generalnego (Assistant Secretary General). Aktualnie w Sekretariacie

Generalnym NATO jest pięciu asystentów Sekretarza Generalnego, którzy

odpowiadają za następujące działy:

Q spraw politycznych;

Q polityki i planowania

Q wsparcia

Q infrastruktury, logistyki i planowania cywilnych operacji

Q spraw

Ponadto wyższymi urzędnikami NATO są Sekretarz Wykonawczy, Dy-

rektor Gabinetu

Dyrektor Biura Informacji i Prasy oraz Rzecznik

NATO jest strukturą

Poczesne miejsce zajmuje w

niej personel wojskowy. Organem wojskowym NATO

Komitet Woj-

skowy. Posiedzenia tego komitetu obsługują Przedstawiciele Wojskowi usta-

nawiani przez właściwych Szefów Sztabu krajów

W naszym

przedstawicielstwie (MILREP) zatrudnieni są oficerowie skierowani do pra-

cy przez Sztab Generalny WP.

NATO ma dwóch najwyższych dowódców wojskowych. Są to zawsze

generałowie amerykańscy: Najwyższy Dowódca Sojuszu w Europie (SA-

CEUR) i Najwyższy Dowódca Sojuszu na Atlantyku

NATO

ma specjalnie wydzielonych służb protokolarnych, ale w or-

ganizacji swoich spotkań i posiedzeń międzynarodowych jego służby

kierują się powszechnie przyjętymi zasadami proto-

kołu

Dyplomaci, liczni funkcjonariusze wojskowi i cywilni, zatrudnieni w NATO

utrzymują między sobą ożywione kontakty towarzyskie, również

Uczestniczą w wielu imprezach, konferencjach, spotkaniach i przyjęciach

organizowanych przez

belgijskie, jak i przez korpus dyplomatyczny

akredytowany przy Królu Belgów. Obowiązują na nich ubiory cywilne. Woj-

skowi poza posiedzeniami urzędowymi występują w mundurach na przyję-

ciach z okazji świąt narodowych i wojskowych. Często wymaganym ubio-

rem na wieczornych obiadach organizowanych przez wyższych dyploma-

tów i

jest smoking. W czasie weekendu powszechnie przyjęty

jest strój swobodny, określany w zaproszeniach na nieformalne przyjęcia
jako

W kręgach NATO-wskich do dobrego tonu wśród

a do służbowych standardów wśród

wojskowych, należy dbanie o swoją sportową sylwetkę. Licznie uprawiający biegi w dzielnicach

Brukseli (choćby w czasie krótkiej przerwy śniadaniowej) to z reguły dyplomaci lub

funkcjonariusze międzynarodowi.

108

Obsługa delegacji przybywających na posiedzenia NATO spoczywa wy-

łącznie na placówkach danego

które zabezpieczają transport, zakwa-

terowanie, ochronę osobistą i logistykę. Jedynie przy wizytach szefów

państw belgijski protokół i służby specjalne zabezpieczają pancerne samo-

chody i ochronę osobista. Spotkania ograniczają się do roboczych posie-

dzeń i posiłków, konferencji prasowych, ewentualnie indywidualnie aran-

żowanych rozmów dwustronnych i wreszcie, przy spotkaniach na wyższym

szczeblu do wspólnej fotografii

photo). Program dodatkowy (np.

koncert) organizowany jest jedynie przy wyjątkowych

Unia Europejska.

Polskie kontakty ze wspólnotami europejskimi rozpoczęte na przełomie

dekady lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych podejmowane były za po-

średnictwem ambasady RP w Brukseli. Już w roku

utworzone zostało

przedstawicielstwo RP przy UE w Brukseli, kierowane przez ambasadora nad-

zwyczajnego i pełnomocnego. Obsługuje ono liczne kontakty z instytucjami

europejskimi związane z negocjacjami polskiego członkostwa w Unii Euro-

Dziś nosi ono nazwę Przedstawicielstwa RP przy Unii Europejskiej.

Akredytowanie stałego przedstawiciela danego kraju w randze ambasa-

dora odbywa się po wyrażeniu zgody przez wszystkie kraje

Składa on wówczas list

Przewodniczącemu

Europej-

skiej. Do kompetencji ambasadora kierującego przedstawicielstwem należą

kontakty z Komisją

i Radą

w Brukseli, a także z

Parlamentem

urzędującym w

i

Dyplomaci akredytowani przy Unii

otrzymują legitymacje

dyplomatyczne belgijskiego Protokołu Dyplomatycznego i przysługują im

przywileje i immunitety określone przez wiedeńską konwencję dyploma-

tyczną. Choć stanowią oni oddzielny korpus dyplomatyczny w Brukseli, to

jednak utrzymują kontakty nie tylko w swoich kręgach, ale także ze środo-

wiskami belgijskimi,

i korpusem bilateralnym.

Warto wspomnieć, że w Brukseli są cztery korpusy

Poza

trzema już wspomnianymi wyżej: przy królu Belgów, Unii Europejskiej i

Komisja

się z 20 przedstawicieli wszystkich 15 krajów członkowskich. Pięć większych kra-

jów Unii: Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Włochy i Hiszpania mają po 2 członków Komisji.

Przewodniczącego Komisji powołuje Rada Europejska a zatwierdza Parlament Europejski. Komisja

rolę najwyższego organu wykonawczego UE

Radę Europejską tworzą przedstawiciele 15 krajów

(na szczeblu szefów państw i

rządów). Na szczeblu Ministrów Spraw Zagranicznych spotyka się Rada ds. Ogólnych, a regularne

spotkania na ambasadorskim szczeblu odbywają stali przedstawiciele (COREPER). Radzie Europej-

skiej przewodniczy rotacyjnie co pół roku kolejny kraj członkowski.

Parlament Europejski

się z 626 deputowanych wybieranych raz na 5 lat w wyborach po-

wszechnych w liczbach proporcjonalnych do wielkości poszczególnych krajów

109

istnieje także mniej liczny korpus złożony ze stałych przedstawicieli (i

członków ich

akredytowanych przy Unii Zachodnio Europejskiej. W

praktyce występuje łączenie przez niektórych ambasadorów dwu a nawet

trzech funkcji (zwłaszcza w przypadku mniejszych krajów). Dziś w Brukseli

jest ponad 280 szefów misji dyplomatycznych w randze ambasadorów.

Przekształcenie Brukseli w centrum

dyplomacji zwie-

lokrotniło liczbę międzynarodowych spotkań, konferencji i wizyt zagranicz-

nych delegacji. Nie pozostało to bez wpływu na ceremoniał i wymagało

dostosowania protokołu dyplomatycznego do nowych warunków. Ozna-

cza to przede wszystkim jego uproszczenie.

W odróżnieniu od Francji, czy Hiszpanii, Belgia nie ma oficjalnej listy

precedencji. Protokół miejscowy kieruje się „Zaleceniami" opracowanymi

w 1992 roku. Ich niewiążący charakter pozwala stosować go elastycznie,

co jest szczególnie ważne z uwagi na federalny charakter państwa. W pre-

cedencji tej określone jest również miejsce międzynarodowych funkcjona-

riuszy i zagranicznych dyplomatów.

Bardzo wysoko w precedencji usytuowany jest Nuncjusz Papieski (dzie-

kan CD akredytowanego przy Królu Belgów), bezpośrednio po rodzinie

królewskiej i kardynałach. Po Nuncjuszu znajduje się Przewodniczący/a

Parlamentu

Potem są przewodniczący obu izb parlamentu

belgijskiego, premier i wicepremierzy. Kolejnym w precedencji jest Prze-

wodniczący Komisji Europejskiej i Sekretarz Generalny NATO. Ich wza-

jemne pierwszeństwo wymienia się co roku. Następni w kolejności są mi-

nistrowie, ambasadorowie akredytowani przy głowie państwa, Prezes Mię-

dzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości i Komisarze Europejscy.

Parlamentarzyści europejscy mimo bardzo wysokiej

protokolar-

nej swojego przewodniczącego plasowani są za parlamentarzystami belgij-

Kolejno zajmują miejsca stali przedstawiciele przy Unii Europejskiej

i przy

Jak zaznaczono powyżej ich precedencja zmienia się na prze-

mian

Precedencja w gronie stałych Przedstawicieli przy NATO

oparta jest na zasadzie starszeństwa. Natomiast wśród stałych przedstawi-

cieli przy Unii Europejskiej ambasadorowie krajów

są umieszczeni w

porządku alfabetycznym poczynając od kraju sprawującego w danym pó-

łroczu

czyli przewodnictwo Unii Europejskiej.

Od lipca 1995 roku prezydencję przebiegają wg. następującego porząd-

ku: Hiszpania; 1996: Włochy, Irlandia; 1997: Holandia, Luksemburg;

Zjednoczone Królestwo, Austria; 1999: Niemcy, Finlandia; 2000:

Portugalia, Francja; 2001: Szwecja, Belgia; 2002: Dania, Grecja. Jest to

110

zmodyfikowana kolejność alfabetyczna pozwalająca uniknąć następujących

po sobie

nowych członków, ł rozkładająca w czasie prezyden-

cje największych

Porządek alfabetyczny obowiązujący w Unii Europejskiej oparty jest na

porządku alfabetycznym oryginalnych nazw państw w swoich własnych ję-

zykach. Dlatego też wygląda on następująco: Belgia, Dania, Niemcy, Gre-

cja, Hiszpania, Francja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Austria,

Portugalia, Finlandia, Szwecja, Zjednoczone Królestwo.

Unia Europejska nie ustanowiła własnych pisanych reguł protokolarnych

i precedencyjnych, ale opracowała pewne wskazówki, którymi się kieruje,

choć ulegają one modyfikacjom w zależności od

gospodarza wyda-

rzenia, czy też od tego, czy ma ono narodowy, czy też europejski wymiar.

Precedencja instytucji europejskich przedstawia się następująco:

1. Parlament Europejski

2. Rada Unii Europejskiej

3. Komisja Europejska

4. Trybunał Sprawiedliwości

Trybunał Obrachunkowy

Trybunał Pierwszej Instancji

Europejski Bank Inwestycyjny

8. Komitet Ekonomiczno-Społeczny

9. Komitet Regionów.

Precedencja funkcjonariuszy międzynarodowych ustalona przez UE jest

następująca:

Przewodniczący Parlamentu Europejskiego

2. Prezydent Rady Unii Europejskiej

Prezydent Komisji Europejskiej

4. Prezydent Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości

Prezydent Trybunału Obrachunkowego

Ministrowie Spraw Zagranicznych

7. Inni Ministrowie zasiadający w Radzie UE.

Na 16 miejscu w tej precedencji znajdują się Stali Przedstawiciele kra-

jów

UE, na 17 szefowie przedstawicielstw innych krajów

przy UE, na 24 ministrowie

a na 27 radcy - ministrowie pe-

łnomocni przedstawicielstw przy UE.

W Radzie Unii Europejskiej pierwszym jest Przewodniczący Rady, dru-

gim - przyszły Przewodniczący Rady, trzecim - poprzedni Przewodniczą-

cy, a następnie ministrowie, członkowie

UE w porządku odpowiada-

jącym cyklowi przewodnictwa.

111

W Komisji Europejskiej precedencja określona

przez

inne za-

sady. Po Przewodniczącym Komisji idą wiceprzewodniczący wg starszeństwa

wieku. Starszeństwo pozostałych komisarzy jest ustalane przez Komisję po

wyborze z zachowaniem zasad, że komisarze, którzy zostają z poprzedniej

kadencji mają pierwszeństwo stosownie do daty nominacji i wieku. Porządek

precedencyjny pozostałych komisarzy ustalany jest wg wieku.

Aktualna flaga europejska została przyjęta 8 grudnia 1955 roku przez

Radę Ministrów Rady Europy dla tej organizacji. Zgromadzenie Parlamen-

tarne Rady Europy zobowiązało w tym czasie swojego Sekretarza General-

nego do podjęcia negocjacji z innymi instytucjami europejskimi aby rów-

nież one przyjęły tę samą

Ostatecznie na posiedzeniu Rady Euro-

pejskiej w Mediolanie w 1985 roku postanowiono przyjąć flagę Rady Eu-

ropy jako flagę unijną. Flaga europejska, to 12 złotych, pięcioramiennych

gwiazd rozmieszczonych symetrycznie na okręgu na tle

Liczba gwiazd nie przedstawia, ani krajów, ani państw, ani ras, ale symbo-

lizuje doskonałość i obfitość.

Przyjęto zasadę, że flaga będzie wywieszana przed budynkami zajmo-

wanymi przez instytucje wspólnotowe, a w określonych datach także przed

budynkami publicznymi w krajach członkowskich. Flaga powinna również

na zewnętrznych granicach Unii

Zasady te nie są

jednakowo stosowane przez

członkowskie, które mają różne uregulo-

wania prawne co do prezentowania flag narodowych i

Generalną

zasadą jest, że flaga unijna ustępuje flagom narodowym.

Ta sama Rada w Mediolanie 1985 roku przyjęła również jako hymn

europejski Odę do Radości z Dziewiątej Symfonii Ludwika van Beethove-

na, która w tym charakterze została zainaugurowana w czasie opisanej po-

wyżej uroczystości wciągnięcia flagi europejskiej w Brukseli.

Nie ma określonych reguł, kiedy powinien być wykonywany hymn unij-

ny. Zakłada się, że powinno się to odbywać w czasie uroczystości o cha-

rakterze unijnym. W niektórych krajach, nawet poza unijnych, w tym w

Polsce hymn unijny grany jest w czasie uroczystości składania listów uwie-

rzytelniających ambasadora

a także w czasie oficjalnych wizyt Prze-

wodniczącego Komisji Europejskiej.

29 maja 1986 roku na placu przed budynkiem Berlaymont w

ówczesny przewodniczący

Komisji Europejskiej Jacques

w obecności

innych instytucji europejskich,

funkcjonariuszy europejskich i studentów szkól europejskich,

uroczystego wciągnięcia fla-

gi. Uroczystość odbyła się w deszczowy

ale na czas uroczystości miedzy godziną 12 a 13

zaświeciło piękne słońce. Tego

dnia wymyślono parasol europejski, który jest jednym z

najpopularniejszych

z unijnym logo.

112

IX

Przyjęcia

w dyplomacji i biznesie

W życiu zawodowym każdego dyplomaty oraz biznesmena uczestnic-

two w przyjęciach i rożnego rodzaju spotkaniach należy do obowiązków i

stanowi istotny element pracy

Przyjęcia pozwalają nawiązywać

nowe znajomości, a także służą budowaniu więzi i zacieśnianiu
w określonym kręgu towarzyskim. Stwarzają one

do swobodnej wy-

miany poglądów oraz umożliwiają przekazywanie i formowanie opinii w

atmosferze nieformalnych kontaktów.

Zapraszając gości na przyjęcie mamy sposobność zarówno wyrażenia

im podziękowania jak i uhonorowania poprzez okazanie gościnności. Mamy
też okazję dla budowania i umacniania swego prestiżu zawodowego po-
przez prezentację upodobań i zainteresowań. Wydawanie przyjęć wymaga
szeregu umiejętności: znajomości protokołu, wiedzy jak należy zapraszać
gości, jak właściwie ich rozsadzić przy stole z zachowaniem zasady prece-

dencji, jak dobierać menu itp. Znajomość tych zasad oraz reguł zachowa-
nia towarzyskiego jakie obowiązują zarówno gospodarzy jak i gości jest nie-

zwykle przydatna i ułatwia wzajemne współżycie.

W przyjęciach organizowanych z okazji święta narodowego lub oficjal-

nej wizyty osobistości z danego kraju udział dyplomaty, o ile otrzymał za-
proszenie, jest obowiązkowy. W przypadku niemożności przybycia należy
swą nieobecność usprawiedliwić. Szef placówki prosi wówczas o wzięcie

w uroczystości swego zastępcę, który przy powitaniu ponowi uspra-

wiedliwienie.

Dyplomata, który przyjął zaproszenie na

nie może bez waż-

nego powodu nie przybyć lub wycofać się w ostatniej chwili. Uczestnictwo
zobowiązuje go także do rewanżu, zaproszenia na przyjęcie wydawane we

113

własnej ambasadzie lub w domu. Zasada wzajemności znajduje powszech-

ne zastosowanie zarówno w kontaktach oficjalnych jak i towarzyskich.

Podczas wszystkich przyjęć dyplomatycznych bezwzględnie przestrzega

się protokołu i precedencji.

Do najczęściej stosowanych form oficjalnych przyjęć dyplomatycznych

należą:

Q cocktail - rodzaj przyjęcia na stojąco, dla większej ilości osób. Organi-

zowany jest w salach ambasady lub w hotelu, w godzinach popołudnio-

wych i trwa zazwyczaj około 2 godzin (na zaproszeniach podaje się go-

dzinę rozpoczęcia i zakończenia

...od

...do

nie obowiązuje punktualne

Serwuje się napoje i drobne prze-

kąski. Wydawany bywa z różnych okazji: pożegnania i powitania dyplo-

maty, obchodu rocznicy, wydarzeń kulturalnych (np. wystawa) lub go-

spodarczych

Q przyjęcie (reception) typu cocktailowego, na stojąco, o bogatszym menu

przekąsek i dań gorących, nie rzadko typu

Organizowane

bywa w godzinach

Ta forma często stosowa-

na jest przez ambasadorów do wydawania przyjęć z okazji święta naro-

pobytu delegacji itp.

Q śniadanie (lunch) - organizowane w godzinach południowych, między

a

Można je rozpocząć o godzinie

ale nie później niż o

Jest to przyjęcie na siedząco, dla małej ilości osób, często w re-

stauracji lub rezydencji ambasadora. Gości obowiązuje punktualne przy-

bycie. Ta forma przyjęcia może mieć zarówno charakter oficjalny jak i

często

nieformalnej wymianie poglądów.

Q obiad (dinner) - zwykle rozpoczyna się o godz.

Czasami, ze wzglę-

dów organizacyjnych lub

stosuje się inny czas rozpoczę-

obiadu

organizowane

dla ściśle określonej

liczby gości. Obowiązuje punktualne przybycie i ubiór określony w za-

proszeniu. Jest to najbardziej uroczysta forma przyjęcia dyplomatycz-

nego. Wydawany bywa z

wizyty osobistości, pożegna-

nia ambasadora

Q przyjęcie bufetowe - może być wydawane w porze kolacji (buffet din-

ner),

w porze lunchu (buffet lunch), na ogół w

lub

Do dobrego zwyczaju należy

na kilka dni przed obiadem wszystkim zaproszonym gościom

listy uczestników obiadu. Na liście takiej zaznacza się, że jest ona sporządzona w porządku alfabe-

tycznym, podaje imiona i nazwiska zaproszonych gości oraz funkcję. Pozwala to uczestnikom obia-

du lepiej przygotować się do spotkania.

114

hotelu. Zaproszone osoby przychodzą o oznaczonej godzinie. Goście

obsługują się sami. Jest to swobodna forma przyjęcia, w czasie aperitifu

na stojąco, pozwalająca na wymianę poglądów „każdego z każdym",

często wykorzystywana podczas rozmów handlowych. Przyjęcie bufeto-

we można organizować planując rozsadzenie gości i wskazując gościom

bez wyznaczania przy nim miejsca. Na przyjęciach bufetowych za-

zwyczaj goście siedzą przy kilkuosobowych

Q poranne śniadanie robocze rozpoczyna się zazwyczaj między godziną

frwa

godziny. Okazją może być spotkanie polityka z

kilku wybranymi publicystami, biznesmenami, politykami. Zwyczaj poran-

nych śniadań roboczych przyszedł do Europy ze Stanów

Często podczas takiego śniadania główny gość występuje z odczytem dla

zaproszonych gości. W czasie konsumpcji rozmowa ma zazwyczaj cha-

rakter towarzyski, a dopiero po spożyciu śniadania, przy kawie, przecho-

dzi się do zasadniczej rozmowy z uczestnikami

Q lampka wina - organizowana jest przy

wystawy artystycznej,

wernisażu, pokazu filmowego itp. Trwa od 15 do 30 minut i nie zobo-

wiązuje do podawania żadnych przekąsek.

Q garden party -

przyjęcia organizowanego w

dla więk-

szej ilości osób. Wydawane może być np. przez ambasadora (w amba-

rezydencji) z okazji rocznicy lub święta

Gości na przyjęcie można zapraszać osobiście, telefonicznie, listownie

lub korzystając z kart

Wskazane jest jak najwcześniejsze

zapraszanie gości, nawet na dwa do trzech tygodni przed proponowanym

Karty

na imprezy i przyjęcia dyplomatyczne mają na

ogół format pocztówki. Tekst zaproszenia jest drukowany lecz imię i na-

zwisko osoby zapraszanej oraz data i godzina przyjęcia wpisywane są za-

zwyczaj odręcznie. Taka forma uważana jest za bardziej elegancką, niż dru-

ki zaproszeń wypełnione na maszynie do pisania lub komputerze. Uwaga

ta dotyczy także

Zaproszenie powinno zawierać następujące dane:

Q imię i nazwisko oraz

osoby

Jaką wagę przypisuje się do pisma ręcznego w protokole może świadczyć fakt, że w Departamen-

cie

Republiki

Niemiec jest Biuro Kaligraficzne, które oprócz przygotowywa-

nia dyplomatycznej korespondencji ceremonialnej (np. listów uwierzytelniających) zajmuje się wy-

pisywaniem

menu i kartek z nazwiskami na stoły przyjęć.

115

Q imię i

osoby

Q datę, godzinę i miejsce przyjęcia,

Q informację o formie przyjęcia (obiad, cocktail, lampka wina, pokaz fil-

mowy etc.),

G określenie okazji z jakiej wydawane jest przyjęcie; do mniej formalnych

kart

dopina się w lewym górnym rogu pasek z

macją o okazji z jakiej wydawane jest przyjęcie (np. To say

Z

okazji pobytu delegacji parlamentarnej itp.).

W prawym dolnym rogu karty zaproszeniowej (w USA - w lewym) za-

mieszcza się skrót francuski

(repondez s'il vous plait - proszę

odpowiedzieć). Poniżej podaje się także numer telefonu. Skrót R.S.V.P.

zobowiązuje osobę zapraszaną do potwierdzenia czy przyjmuje zaprosze-

nie, czy też nie. Stosowany jest również skrót P.M. (pour mémoire, pro

- dla pamięci), gdy osoba wcześniej zaproszona (np. telefonicz-

nie) przyjęła zaproszenie.

U dołu zaproszenia mogą znajdować się dopiski: regrets

lub en

cas d'empêchement (w przypadku niemożności przybycia). Zobowiązują

one osobę zapraszaną do powiadomienia osoby zapraszającej jedynie o nie-

możności przyjęcia zaproszenia. Tę formułę stosuje się przy zapraszaniu

dużej liczby gości na przyjęcia

Zaproszenie na przyjęcia urządzane wieczorem często zawierają infor-

mację o rodzaju stroju jaki będzie obowiązywać na danym przyjęciu: Whi-

te tie (frak), Black tie (smoking), Informal (strój wizytowy), dark suit (ciem-

ny garnitur). Frak noszony przez panów zobowiązuje panie do noszenia

długiej sukni. Długa suknia może także być wymagana u partnerek towa-

rzyszących panom w smokingu, wówczas na zaproszeniu dopisuje się long

dress. W pozostałych przypadkach uniwersalnym strojem dla kobiety na

wieczór jest suknia wizytowa, a na przyjęcia popołudniowe i wczesne wie-

czorne - garsonka lub sukienka koktajlowa.

Na wszelkie przyjęcia i imprezy dyplomatyczne przychodzi się wyłącz-

nie po otrzymaniu zaproszenia.

Punktualność przybycia na przyjęcie obowiązuje wszystkich gości. Spóź-

nienie jest traktowane jako wyraz braku obycia i lekceważenia

Jeśli gościem honorowym jest wybitna osobistość,

minister spraw zagra-

często stosowane jest za

w europejskiej stolicy Brukseli

przy zapro-

szeniach na przyjęcia, spotkania, koncerty, seminaria itp. kartoników z prośbą o

Taka

odpowiedź negatywna lub potwierdzenie przyjścia (samemu lub z

jest bardzo pomocne

gospodarzom przy ocenie spodziewanej

W Polsce nie jest to jeszcze powszechne i jest

bez żadnego uzasadnienia odczytywane czasami jako dowód braku szacunku dla zapraszanej osoby.

116

nicznych, gości zaprasza się 10-15 minut wcześniej, aby gość honorowy

zastał wszystkich na miejscu. Jemu też przedstawia się

zaproszone

osoby. W niektórych krajach, np. w Niemczech, osoby

na więk-

sze oficjalne przyjęcia przybywają kilkanaście minut przed podaną na zapro-
szeniu godziną; jedynie najwyżsi rangą goście przybywają punktualnie.

Ta generalna zasada nie dotyczy

na

Na

z oka-

zji świąt narodowych organizowane przez ambasady nierzadko zaprasza
się kilkaset, a nawet ponad tysiąc osób. Przybycie tak dużej liczby gości o

jednej porze nie tylko utrudnia dojazd, ale także powoduje tworzenie się

długich kolejek gości czekających na przywitanie się z gospodarzami. W
takich przypadkach przybycie na przyjęcie w ciągu pierwszych 45 minut
jest jak najbardziej prawidłowe. Jeśli w karcie zaproszeniowej podano go-
dzinę rozpoczęcia i zakończenia przyjęcia

...do) wówczas bezwzględ-

nie obowiązuje gości termin jego zakończenia. Przyjęcie opuszcza się przed
godziną oznaczoną w zaproszeniu.

Podczas przyjęć oficjalnych przy drzwiach

wita gości go-

spodarz z

Jeśli okazją do wydania przyjęcia jest wizyta np. mini-

stra, wówczas towarzyszy on gospodarzom przy witaniu gości przez
sze 15-20 minut. Często na przyjęciu na cześć ważnej osobistości

się praktykę witania przybywających gości przez starszych rangą dyploma-
tów ambasady, natomiast gość honorowy w towarzystwie gospodarza (am-

basadora) przebywa w sali głównej, gdzie przedstawiani mu są ważniejsi
uczestnicy

Przyjęcie w domu lub salach recepcyjnych ambasady wymaga zawsze

bardzo starannego przygotowania. Należy dokładnie ustalić skład gości, któ-
rych chcemy

odpowiednio wcześnie (dwa do trzech tygodni przed

planowanym terminem przyjęcia) wysłać zaproszenia i uzyskać potwierdzenie
obecności. Należy ustalić menu (tak by nie powtarzało się i było atrakcyjne
dla gości), odpowiednio dobrać napoje, przygotować stół, nakrycia etc. Przy-
jęcie oficjalne wymaga zapewnienia obsługi kelnerskiej.

Stół należy przygotować ze szczególną starannością, zwracając uwagę

zwłaszcza na jego estetyczny

W zależności od liczby gości i możli-

wości lokalowych aranżacje stołu lub stołów mogą być różne. Najprostszym

przykładem jest stół podłużny. Rozsadzanie wg. tzw. stołu francuskiego,
rozpowszechnione również w Polsce polega na tym, że dwie główne oso-
by (gospodarz i jego gość) zajmują miejsca w centrum stołu, naprzeciw sie-
bie. Pozostałych gości należy odpowiednio rozsadzić pamiętając, że miej-

117

przy stole mają różną rangę, zawsze

wymagane

przestrze-

ganie zasady pierwszeństwa

Poniżej podano przykład rozsa-

dzania pięcioosobowej delegacji.

(4)

(A)

(D

(B)

(5)

(D)

(3)

(G)

(2)

(C)

Główny gość (1) zajmuje przy stole miejsce honorowe naprzeciw go-

spodarza (G), gość nr (2) - po

prawej stronie, nr (3) - po lewej, a

goście

rangą (4) i (5) na końcu

Osoby strony

delegację zajmują odpowiednio miejsca

(B), (C) i

Jeśli gościowi

towarzyszy małżonka wówczas zajmuje ona miejsce po prawej stronie go-

spodarza.

Tzw. stół angielski polega na tym, że główne osoby zajmują miejsca

na szczytach stołu. W ambasadzie miejsca te będą zarezerwowane dla am-

basadora i jego małżonki. Po prawej ręce małżonki ambasadora zajmie

sce najważniejszy gość, a po lewej - drugi co do precedencji. Ich małżonki

zostaną odpowiednio posadzone po prawej i lewej ręce ambasadora.

B

D Pan C Pani A

Gospodyni

Gospodarz

Pan A Pani C Pan D Pani B

W niektórych krajach

na dworze brytyjskim i norweskim panuje

zwyczaj, że przy podłużnym stole honorowy gość zajmuje miejsce po pra-

wej stronie monarchy. Stwarza to lepszą możliwość bezpośredniej rozmo-

wy w czasie posiłku.

Stoły prostokątne można również ustawiać w różne

podkowy,

litery T, E lub grzebienia. Coraz powszechniej używa się też stołów okrą-

głych. Na przyjęciu organizowanym przy okrągłych stołach dla wielu osób

stół główny może być większy, mieć kształt owalny, może też stać na pod-

wyższeniu, co jest szczególnie wygodne wówczas gdy przewiduje się wystą-

pienia siedzących przy nim

118

Inne, często wykorzystywane przykłady rozsadzania gości przedstawio-

no

We

przypadkach obowiązuje alfabetyczna precedencja

gości.

4 osoby:

Gospodarz Gospodarz

Pani A

E

A

Gość B

Gość C

6 osób:

Pan B Pani A

Gospodyni

Gospodarz

Pan A Pani B

B

8 osób:

Pani A Gospodarz Pani B

C

Pani C Pan A

12 osób:

(z udziałem młodych dyplomatów: Pana E i Pana F)

Pan C

A Gospodarz Pani B Pan D

F

Pani D Pan B Gospodyni Pan A Pani C

W celu ułatwienia gościom zajęcia miejsca umieszcza się na stole kar-

teczki (format biletu wizytowego) zawierające imię i nazwisko, bez tytułów

(Pan

Mrs ...) wyróżniając tytułem tylko przewodniczące-

go delegacji. Stosuje się je na uroczystych przyjęciach gdy liczba gości prze-

kracza 8 osób.

119

Często przy większych przyjęciach siedzących, w holu wykłada się plan

stołu (patrz rysunek) ze wskazaniem gdzie każdy z zaproszonych gości

dzie miał miejsce. Należy się z nim zapoznać, a także zorientować kto bę-

dzie siedział obok, by łatwiej nawiązać konwersację podczas posiłku.

i sztućce muszą być odpowiednio dobrane do każdej potrawy i

stanowić komplet. Talerz

stawia się zwykle na platerowanej pod-

stawce

nakrytej małą serwetką. Niektóre serwisy zawierają

odpowiedniej wielkości

używane jako podstawki pod talerz, na któ-

rym podaje się danie. Serwetkę przeznaczoną dla gości

się na głów-

nym talerzu. Wyszukany sposób układania serwetek (stosowany często w

restauracjach) nie powinien mieć miejsca na oficjalnych przyjęciach. Nale-

ży je

w możliwie prosty sposób. Złożone serwetki umieszcza się na

talerzu lub po jego lewej stronie,

w

ozdobnej obrączce.

Po prawej stronie kładziemy wydrukowane

Talerzyki do pieczywa

ustawia się po lewej stronie nakrycia, podobnie jak talerzyki do sałaty.

Noże, widelce i łyżki układa się według kolejności użycia. Zewnętrzne,

ułożone najdalej od talerza, używane są pierwsze. Wszystkie sztućce muszą

być z tego samego kompletu. Najbardziej eleganckie są srebrne lub plate-

rowane. W Polsce i w Anglii sztućce do deseru układa się powyżej główne-

go talerza. We Francji oraz w Stanach Zjednoczonych kładzie się je na sto-

le dopiero po spożyciu głównego dania, przed podaniem deseru. We Fran-

cji łyżkę do zupy oraz widelce układa się stroną wypukłą do góry, nato-

miast w Polsce, Wielkiej Brytanii oraz Stanach Zjednoczonych powszech-

niejszy jest zwyczaj odwrotnego

sztućców.

Napoje podaje się w odpowiednio dostosowanych kieliszkach i szklan-

kach (patrz

umieszczonych obok nakrycia na

Dla każdego

napoju przeznaczony jest oddzielny rodzaj szkła. Najczęściej napoje podaje

się w białym, kryształowym szkle. Ozdobą kieliszków może być monogram

lub herb gospodarza. Kolorowe kieliszki, kobaltowe lub złocone, nie są w

zasadzie używane w europejskiej

Ważnym elementem dekoracji stołu są kwiaty i świece. Kompozycje

kwiatowe zdobiące stół powinny być ułożone w niskich wazach lub pła-

skich naczyniach szklanych tak, aby nie przesłaniały rozmówców siedzą-

cych po drugiej stronie stołu.

i dobre gatunkowo świece (w zasa-

dzie w

kolorze) są nie tylko ważnym elementem dekoracji, ale także

Wyjątek stanowią kieliszki z zielonego szklą, na niskiej nóżce, używane

w krajach skandy-

nawskich i Wielkiej Brytanii do białych win

120

oświetlenia stołu wieczorem. Lichtarze (a także spotykane we wnętrzach
pałacowych wysokie, bardzo ozdobne, nawet ponad metrowej wysokości
stawiane na stole kandelabry) powinny być ustawione w sposób nie prze-

szkadzający siedzącym przy stole gościom. Świeczniki mogą stać na stole
o każdej porze dnia. Zapalamy je jednak dopiero do posiłków wieczornych.

Wszystko należy przewidzieć i sprawdzić przed przyjęciem tak, by at-

mosfera przyjęcia nie została zepsuta bądź przez niewłaściwy dobór towa-
rzystwa, bądź też przez nieodpowiedni dobór menu lub podawanie alkoho-
lu w nadmiarze.

Goście przy stole powinni pamiętać o obowiązku bawienia osób siedzą-

cych obok. Można wymieniać poglądy z osobą

miejsce naprze-

ciwko, niewskazane jest natomiast włączanie się do rozmowy szefów, bądź
gości

odległe miejsca. Gospodarz zajmuje się przede wszyst-

kim głównym gościem oraz jego małżonką, pozostali współgospodarze -

osobami.

W restauracji gości może rozsadzać gospodarz bądź osoba zajmująca

się organizacją spotkania. Wszyscy siadają dopiero wtedy gdy główny gość

swoje miejsce; wstają od stołu - gdy gospodarz wstanie. Osoba pe-

łniąca rolę szefa protokołu dyskretnie informuje gospodarza o zbliżającym

się zakończeniu przyjęcia, rozlicza rachunki, ostatnia opuszcza salę.

W domu gospodyni dba o porządek przy

podawanie potraw i na-

pojów przez kelnerów. Serwowanie poszczególnych dań rozpoczyna się zgod-
nie z zasadą

Gospodarz i gospodyni obsłużeni są na końcu.

Wszystkie dania podawane na półmiskach lub w wazach serwowane są z
lewej strony gościa. Z prawej strony podaje się miseczki lub talerze z zupą

oraz dania główne porcjowane i serwowane na talerzu, a także nalewa się
wszystkie napoje. Alkohol nalewa się

wysokości 2/3 kieliszka i nie dole-

wa, jeśli gość upił niewiele bądź dziękuje przy następnym nalewaniu.
zmieniane przez kelnerów są podawane z lewej strony, a zabierane z prawej.

Toasty, przemówienia, wygłasza gospodarz spotkania (ew. osoba naj-

starsza rangą) na ogół przy kawie lub koniaku. Można też krótki toast wy-
głosić na początku spotkania, przy pierwszym kieliszku, witając gości. Na

bardziej oficjalnych

toasty wygłasza się na początku (aby umoż-

liwić środkom przekazu transmisję lub zarejestrowanie wystąpień) lub po
głównym daniu,

szampan. Na toast odpowiada gość honorowy.

Kawa może być podana przy stole lub w innym pokoju (salonie, bibliote-

ce). Wówczas można ją

na stojąco. Do kawy serwuje się likiery, koniak,

można podać czekoladki, a także cygara i cygaretki; nie podaje się ciasta.

121

W trakcie trwania przyjęcia warto pamiętać o pewnych powszechnie

przyjętych zasadach dobrego

*

Nie zasiada się do stołu dopóki gość honorowy i gospodarze nie zajmą

miejsc. Sąsiadce przy stole odsuwa się krzesło by ułatwić

zajęcie

sca. Jeśli wcześniej nie

okazji poznania osób

miejsca obok

to należy im się przedstawić wymieniając nazwisko i tytuł służbowy (można

przekazać swą

Osobę siedzącą naprzeciw wita się lekkim ski-

nieniem

podobnie jak i inne osoby jeśli

się ich nie powi-

tało.

Siedząc przy stole nie powinno się nakładać na talerz zbyt wiele danej

potrawy pamiętając, że trzeba będzie zjeść wszystko. Należy jeść małymi

kęsami, cicho, by nie zwracać uwagi, w tempie równym z gospodarzami i

sąsiadami tak, by nie czekano na nas z podaniem kolejnego dania. Mając

w ustach jedzenie - nie prowadzi się rozmowy, jedynie w przerwach po-

między poszczególnymi kęsami można prowadzić towarzyską

z

nie przekrzykując i nie przerywając innym wypowiedzi. Po za-

kończeniu jedzenia sztućce złożone równolegle składa się na talerzu (jest to

informacja dla kelnera, że może zabrać

Warto pamiętać o właściwym posługiwaniu się sztućcami. Dania mię-

sne, drób, jemy posługując się nożem i widelcem. Ryby wędzone i śledzie

także spożywa się przy pomocy zwykłego widelca i noża. Do innych dań

rybnych używa się specjalnych sztućców: szerokiego widelca i noża o tę-

pym, skośnym ostrzu. Małże, ostrygi i inne owoce morza, a także ślimaki

wymagają podania specjalnie dostosowanych do tego celu sztućców. Do

spaghetti na ogół podaje się widelec i łyżkę która, trzymana w lewej ręce,

pomaga w nawijaniu na widelec makaronu i oddzielaniu niewielkich por-

Podanego na stół pieczywa nie kroi się nożem lecz łamie, a następ-

nie małe kęsy smaruje masłem i spożywa. Z podanej przy stole wędliny nie

robi się kanapek ale kroi na talerzu

z pomocy widelca i noża.

Podanym do potraw mięsnych sosem polewa się mięso, a nie ryż, kartofle

czy jarzyny, a resztę sosu pozostawia się na talerzu. Kompot podany w

kompotierce je się łyżeczką i przy jej pomocy odkłada się pestki na pod-

stawkę. Owoce - gruszki, jabłka - dzieli się na części a następnie obiera

przy pomocy specjalnego nożyka. Banany po odkrojeniu i zdjęciu skórki je

się nożem i widelcem. Cytrynę podaną w plasterkach, jako dodatek do

dania, należy przytrzymać widelcem i wycisnąć nożem a następnie odłożyć

Warto jednak wiedzieć, że na eleganckich obiadach we

do spaghetti podaje się tylko

którym na talerzu okręca się makaron.

122

na brzeg

Jeśli cytryna podana jest w ćwiartkach można wycisnąć ją

ręką, ujmując za skórkę. Sałatę

się na specjalnie w tym celu przy-

gotowany talerzyk i je się widelcem, bez pomocy noża. W sytuacjach, gdy

podano egzotyczną, mało znaną potrawę, warto naśladować gospodarzy,

co zawsze spotka się ze zrozumieniem.

Nie należy

nadmiernej inicjatywy w zachęcaniu sąsiadów przy

stole do picia alkoholu. Generalna zasada zaleca nie wyróżniać się z oto-

czenia lecz przystosować się do zachowania domowników.

Gość nie powinien demonstrować, że czegoś nie lubi lub coś mu nie

Nie należy też przymuszać gościa do

dolewać do nadpitego

ale trzeba czuwać by kieliszki nie były

Jeść powoli, tak aby

nie narzucać tempa, a raczej dotrzymywać towarzystwa gościowi.

niu powinna towarzyszyć swobodna pogawędka, chyba że gość sam po-

dejmie tematy zawodowe. Na ogół omawia się je przy kawie, w gronie

zainteresowanych osób, bez udziału

Nie wychodzi się przed zakończeniem imprezy (przed podaniem

Jeśli istnieje konieczność wcześniejszego wyjścia należy dyskretnie uprze-

dzić i przeprosić gospodarza. Nie wstaje się od stołu dla załatwienia spra-

wy, telefonu, chyba że poprosi o to gospodarz. Wcześniejsze opuszczenie

stołu, sali, może zostać potraktowane jako wyraz niezadowolenia, obraża

gospodarza, staje się incydentem.

Na przyjęciu w ambasadzie lub rezydencji ambasadora czy też w hotelu

lub restauracji należy pamiętać, że zawsze pierwszeństwo mają goście. Wy-

socy urzędnicy państwowi ustępują pierwszeństwa tylko ambasadorom in-

nych państw (reprezentują oni głowę

a ambasadorowie ustępują

pierwszeństwa ministrowi spraw zagranicznych danego kraju.

Dyplomaci placówki, której ambasador

przyjęcie, ustępują pierw-

szeństwa dyplomatom z innych ambasad i pomagają ambasadorowi w wy-

konywaniu jego funkcji gospodarza. Jako ostatni opuszczają przyjęcie.

Zaproszeni lub „służbowo" uczestniczący w większych przyjęciach za-

granicą współpracownicy i

gospodarza, winni poczuwać się do

nieformalnej roli

przyjęcia (nawet wtedy, gdy gospodarz

im tego wprost nie

Powinni oni przybyć co

kilkanaście mi-

nut przed oznaczoną godziną i zapytać gospodarza jak mogą być przydatni

. podczas przyjęcia. Nie powinni oni w żadnym razie gromadzić się i rozma-

wiać we własnym gronie. Ich rola polega na taktownym zajmowaniu się

zaproszonymi gośćmi, zgodnie z intencją gospodarza lub jego małżonki

123

dotrzymanie towarzystwa wskazanemu gościowi, przywołanie kelnera, ustą-

pienie miejsca przy bufecie lub stoliku itp.). *

Przyjęcie w ambasadzie kończy się gdy gość honorowy pożegna się z

gospodarzem. Wówczas inni goście zaczynają powoli opuszczać salę. Na-

leży pożegnać

z gospodarzami, dziękując za zaproszenie i miłe przyję-

cie. Pozostałe osoby można ogólnie pożegnać skinieniem głowy.

Warto pamiętać, że nie powinno się przeciągać pobytu ani domagać

się podania dodatkowo kawy czy

Jeśli gospodarz będzie zainteresowany naszym pozostaniem po wyjściu

innych gości, by omówić pewne kwestie - uprzedzi nas o tym wcześniej.

Wówczas pani domu żegna się nie czekając aż wszyscy opuszczą ambasadę

(rezydencję), a ambasador pozostaje z gościem sam dla odbycia rozmowy.

Po przyjęciu należy gospodarzom przesłać pisemne podziękowanie bądź

podziękować telefonicznie lub ustnie przy okazji

spotkania.

Spotkania przy roboczym śniadaniu (business lunch) pozwalają w swo-

bodnej i niezobowiązującej atmosferze omówić tematy interesujące obie strony.

Termin spotkania i

uzgadnia się telefonicznie lub podczas okoliczno-

ściowej rozmowy w biurze czy na cocktailu, kilka dni wcześniej. Strona ini-

cjująca proponuje lokal i czas, zazwyczaj w południe (godz.

za-

mawia stolik, pamiętając by była to restauracja znana i o dobrej renomie.

Zapraszający powinien przybyć do lokalu 10-15 minut wcześniej by

sprawdzić rezerwację stolika i wstępnie ustalić menu, ostateczną

pozostawiając gościowi. Należy zwrócić uwagę by stolik był oddalony od

wejścia i kuchni, aby ruch w lokalu nie przeszkadzał w rozmowie. Gość

zajmuje miejsce bardziej wygodne i honorowe, pozwalające na obserwację

sali (np. przy oknie, na kanapce pod ścianą

Udając się na

należy być ubranym wyjściowo (nie wieczoro-

wo) aby czuć się swobodnie i wyglądać elegancko. Stanowi to wyraz sza-

cunku dla

Przed lunchem proponujemy aperitif (cocktail, gin z tonikiem, piwo).

Ze względu na porę dnia nie proponuje się mocnego alkoholu. Do dania

mięsnego można zaproponować

a do kawy koniak lub likier. Należy

umożliwić gościowi wybór potraw z karty, nie narzucając mu własnych

upodobań. Gospodarz rozpoczyna jedzenie i kończy dostosowując się do

gościa. Gość nie powinien wybierać zbyt drogich i obfitych dań pamięta-

że lunch jest formą spotkania roboczego w sprawach zawodowych, a

nie okolicznościową ucztą.

124

Do merytorycznej rozmowy można przystąpić po wstępnej wymianie

zdań i zaspokojeniu głodu, najlepiej po spożyciu głównego dania lecz przed

deserem i kawą. Niezależnie od wyniku rozmowy należy do końca być uprzej-

mym i grzecznym.

Rachunek płaci osoba zapraszająca, co może mieć miejsce w obecności

gościa jeśli razem opuszczają

Dobór menu i napojów

Starannie i trafnie dobrane menu oraz właściwie dostosowane do niego

napoje dobrze świadczą o

i w istotny sposób wpływają na

atmosferę przy stole. Są też odbierane jako miara

i wyraz sza-

cunku dla gości, których podejmujemy. Zasadą jest, ze o menu i zestawie

napojów decydują osobiście gospodarze i w żadnym przypadku nie

by ich tłumaczyć wyręczanie się w tym względzie kimś

Oczywiście

w razie potrzeby powinni korzystać z rad doświadczonych osób.

Menu planuje się możliwie wcześnie, najlepiej jednocześnie z

listy gości i wystosowaniem zaproszeń. Optymalny dobór menu zależny

jest od rożnych okoliczności i kryteriów: charakteru organizowanego przy-

jęcia, składu i ilości zaproszonych osób, a także pory roku oraz klimatu, w

którym wypadło wydawać przyjęcie.

Układając menu trzeba przestrzegać powszechnie przyjętej kolejności

serwowania dań: przystawka zimna, przystawka gorąca, zupa, danie głów-

ne, sery (ale raczej na mniejszych prywatnych obiadach), deser, owoce, kawa.

Liczba dań przewidzianych zależy od rodzaju przyjęcia. Menu śniadań

jest skromniejsze, obiadów - bardziej wystawne. Na uroczystym obiedzie

menu musi zawsze być wydrukowane (patrz załączniki) i ułożone na stole

po lewej stronie nakrycia przygotowanego dla

Nie dotyczy to „ro-

boczego" lunchu, podobnie jak i obiadu w małym gronie.

Ustalając menu należy orientować się w preferencjach, a zwłaszcza w

zastrzeżeniach kulinarnych zaproszonych gości, by nie częstować ich po-

trawami lub napojami, których ze względów np. zdrowotnych lub religij-

Przez określenie gospodarz przyjęcia rozumiemy zapraszającego i jednocześnie wydającego i

uczestniczącego w przyjęciu. Gospodarzem przyjęcie nie jest więc np. właściciel restauracji, w któ-

rej przyjęcie jest organizowane.

Zwyczajowo, w opinii

gospodarz odpowiada za należyta jakość podawanych

po-

traw, deserów, a nawet serwowanych na końcu cygar czy papierosów. Gospodarz winien też upewnić

się odpowiednio wcześnie co do kwalifikacji i estetyki kelnerów. Odnosi się to tak do przyjęć urzą-

dzanych we własnym domu jak i wydawanych w restauracji. W razie jakiegoś niedopatrzenia lub

niezręczności ze strony

gospodarz powinien, bez wskazywania i karcenia winnego, prze-

prosić gości.

125

nych, czy choćby z powodu jakiś szczególnych uprzedzeń

zechcą skosz-

tować. Przyzwyczajenia kulinarne wielu krajów są dość powszechnie

i wiele z nich można poznać z publikacji. Wiadomo że mahometanie nie

jedzą wieprzowiny, Hindusi zaś wołowiny. Jeśli gość ze względów religij-

nych nie używa alkoholu to wypada wcześniej zapytać, czy nie będzie go

razić podanie do posiłku alkoholowego trunku. Obok wina kelnerzy pro-

ponują wówczas napoje bezalkoholowe: soki, wodę mineralną itp.

gość

ma specjalne życzenia lub ograniczenia dietetyczne to należy je koniecznie

uwzględnić.

Menu powinno być urozmaicone zarówno pod względem smakowym

jak i kolorystycznym. Należy je tak układać aby tym samym zestawem dań

nie częstować powtórnie

Dania rybne lub „owoce morza" często serwowane są jako przystawka.

Może to być np. łosoś wędzony, sandacz w jarzynach, sałatka z krewetek,

pstrąg wędzony, ryba w galarecie, avocado z krewetkami itp. Jeśli nato-

miast planujemy podanie gorącej przystawki

to możemy ją poprze-

dzić zimną przystawką mięsną w postaci: pasztetu z

szynki parmeń-

skiej z melonem, schabu po warszawsku, szparagów w szynce, carpaccio z

polędwicy z czarnymi truflami czy też „półmiska polskich

Podczas oficjalnych przyjęć dyplomatycznych na ogół nie podaje się mięs

mielonych, dań z podrobów, flaków, a także kurczaków (z wyjątkiem wy-

kwintnych przystawek jak np. pierś drobiowa z bazylią,

z kurcza-

ka

Można natomiast serwować indyki, kaczki, bądź dzikie ptactwo jak

np. kuropatwy lub bażanty. Eleganckie dania można przygotować z mięs

wołowych (pieczeń, polędwica), cielęciny lub dziczyzny. Te ostatnie serwu-

je się zazwyczaj jesienią lub zimą. Podczas kolacji czasami serwuje się dwa

różne rodzaje mięs - do wyboru.

Menu nie powinno być zbyt obfite, ale urozmaicone dodatkiem różnych

warzyw, sałaty itp. Uzupełnieniem dania głównego jest zazwyczaj ryż lub

podawane w rożnej postaci ziemniaki. Nie jest przyjęte podawanie kasz i

makaronów o ile tego nie wymaga specjalna

Podawane na stół dania powinny być przygotowane do jedzenia, tzn. z

ryb usunięte ości, jajka obrane ze skorupek, a mięso pozbawione kości i

niejadalnych części. Pieczywo i masło powinny znajdować się na stole.

Danie główne na ogół serwuje się dwukrotnie, o czym warto pamiętać

nabierając potrawy na talerz. Gość zazwyczaj sam nakłada z

tyle

ile chce zjeść, aby nie pozostawić na talerzu jedzenia. Gość nie składa sam

By uniknąć takich przypadków dobrze

prowadzić na ten temat notatki czy nawet kronikę.

126

znajdujących się na stole talerzy i talerzyków. Tego rodzaju czynności po-

zostawia się

Do każdego dania podajemy odpowiednio dobrane napoje. Podczas

przyjęć podaje się zazwyczaj następujące rodzaje napojów alkoholowych:

Q aperitif: sherry, porto, campari, vermouth (Cinzano, Martini), whisky

(szkocka, irlandzka, kanadyjska, burbon amerykański), wódka (śliwowi-

ca, gin, grappa, maotaj) i

Służą one pobudzaniu

Q cocktaile najbardziej popularne to: martini dry, wódka z sokiem pomi-

dorowym, gin z

i plasterkiem cytryny, campari z sokiem po-

marańczowym

serwuje się zanim goście zasiądą do

(cocktail

można podać też bez alkoholu, np. sok owocowy lub połączone różne

soki);

Q wina zajmują szczególne miejsce wśród serwowanych napoi. Wiedza nt.

gatunków win, ich produkcji, przechowywania, sposobu serwowania itp.

jest ogromna. Poniżej podano kilka podstawowych informacji, których

znajomość powinna ułatwić właściwy dobór win do menu;

Q likiery i koniak serwowane są zazwyczaj do kawy

Napoje

soki owocowe oraz woda mineralna podawane

są w każdej sytuacji.

Posiadanie wiedzy podstawowej o rodzajach win oraz ich właściwym

doborze do serwowanych potraw świadczy o kulturze kulinarnej i obyciu

towarzyskim

O jakości wina decydują: gatunek i klasa winogron, region z jakiego

ono pochodzi, rocznik zbiorów oraz sposób dojrzewania i przechowywa-

nia. Istnieje wiele różnych gatunków i rodzajów win. Dość miarodajnym

wskaźnikiem ich jakości jest cena.

Podstawowym wskaźnikiem jakości win francuskich są następujące in-

formacje na etykietach butelek: Grand Cru, Premier Cru (oznacza spe-

cjalną klasyfikację i kontrolę winnicy),

d'origine contrôlée (mar-

ka strzeżona, na ogół oznacza region

gatunek wina), millésime (rocz-

nik produkcji) oraz Mis en bouteille a... (rozlane do butelek w ...) - powin-

na tu być podana miejscowość we Francji i nazwa

lub posiadłości

producenta. Wina bez takich gwarancji mogą skompromitować częstujące-

Należy pić i oferować wyłącznie wina rozlewane u

W produkcji win wyróżniają się kraje południowe: Francja, Wiochy, Hisz-

pania, Portugalia, a także Węgry, Jugosławia,

i Rumunia, ze

127

du na odpowiedni klimat, tradycje sięgające starożytności i wieków śred-

nich oraz powszechne

wina (również na wsi, przez ludność

Francuzi rozpowszechnili winnice i produkcję win także w kra-

jach

(Maroko, Algieria, Tunezja), a Hiszpanie w Ameryce Ła-

cińskiej.

Znane i wysoko

są wina znad Renu (reńskie) i

a także kalifornijskie, dokąd winorośl przywieźli pierwsi osadnicy z Europy.

Podobny rodowód mają wina australijskie. W Europie najbardziej znane i

cenione są wina z Burgundii oraz regionu Bordeaux we Francji. Francja jest
również

producentem szampana i koniaku. Ich nazwy, prawnie za-

strzeżone, wywodzą się z regionów, w których są produkowane.

Wina dzielą się na stołowe - wytrawne i

- oraz deserowe

czyli słodkie. Podział ten zależy od stopnia fermentacji, proporcji nie
sfermentowanego cukru gronowego w winie. Zawartość alkoholu w winie

wynosi 8 do 15 stopni. Najważniejsze walory win

się w kolorze,

klarowności, aromacie i smaku. Opinia, iż wino im starsze tym lepsze od-

nosi się jedynie do najszlachetniejszych gatunków

czerwo-

nych i szampanów. Francuskie bordeaux może nawet przez ponad 20 lat

dojrzewać i podnosić swą jakość (oczywiście w odpowiednich warunkach

przechowywania). Inne zaś wina, jak np. reńskie czy alzackie dojrzewają

szybciej i już po kilku latach zaczynają się starzeć.

Wina wytrawne rozróżnia się

w zależności od gatunku szczepu

winnego z jakiego są zrobione. Niektóre z nich są rozpowszechnione w

różnych regionach produkcji win. Np. wina typu cabernet

(białe

lub czerwone),

(białe), riesling (białe), chablis, chablisienne (białe),

pinot gris (białe), pinot noir (czerwone), merlot (czerwone) produkowane

są zarówno we Francji jak i w krajach bałkańskich, w Kalifornii, Afryce

Południowej i wielu innych regionach. Natomiast takie wina jak reńskie

(białe), alzackie (głównie białe), burgundy (białe i

bordeau (białe

i czerwone), beaujolais (czerwone), czy też champagne są winami produ-

kowanymi w konkretnych regionach geograficznych i nie można używać

tych nazw do win produkowanych gdzie

W Polsce sprzedaje się właściwie wyłącznie wina importowane. Spro-

wadzane są bądź w

zakorkowanych butelkach, bądź w beczkach

czy cysternach, z których rozlewane są do butelek dopiero przez krajowych

O wadze sprawy może świadczyć fakt. że w Traktacie Pokoju z Niemcami podpisanym 28 czerwca

1919 roku w Wersalu (tzw. Traktat Wersalski) w

Francja zabroniia Niemcom używania

nazw francuskich win i napojów alkoholowych jak

czy

a następnie umo-

wami z innymi państwami uzyskała wyłączne prawo do tych nazw.

128

Oczywiście jakość wina rozlanego do butelek przez produ-

centa jest nieporównanie pewniejsza aniżeli w

win butelkowanych

w krajowych rozlewniach. W swoim czasie niektórzy dystrybutorzy, by unik-

nąć odpowiedzialności za mieszanie rożnych rodzajów win, nadawali takim

mieszankom nic nie znaczące, choć atrakcyjnie brzmiące nazwy.

Przed podaniem wina do stołu, zaraz po odkorkowaniu butelki należy

zwrócić uwagę na stan wyciągniętego korka. Wewnętrzna strona korka nie

powinna być przebarwiona ani przemoczona

co najczęściej wska-

na skwaśniałą, zepsutą zawartość butelki. Oznacza to, że do butelki

wlano wino niedojrzałe, będące jeszcze w trakcie

lub też, że

butelka była zamknięta wadliwym korkiem przepuszczającym powietrze.

należy nigdy ryzykować podawania wina z takiej butelki. Oczywiście korek

od wina czerwonego zawsze będzie w pewnym stopniu zabarwiony, jed-

nak zabarwienie pochodzące od wina zdrowego będzie dość słabe, równe i

Wino należy więc sprawdzać i ewentualnie próbować bezpo-

średnio po otwarciu butelek (na zapleczu). Można tę czynność powierzyć

doświadczonemu

Niezależnie od wcześniej opisanej ostrożności utrzymuje

zwłaszcza

podczas śniadań i obiadów w mniejszym gronie, stary zwyczaj próbowania

wina przez gospodarza w obecności gości przy

Wino z pierwszej ser-

wowanej butelki, przed napełnieniem kieliszków gości, kelner nalewa w małej

ilości (dosłownie łyk) do

gospodarza. Ten smakując aprobuje lub

odrzuca daną butelkę odpowiednim gestem. W przypadku odrzucenia, kel-

ner

w nowym kieliszku podać gospodarzowi do spróbowania wino

z następnej butelki. Gdy posiłek w wąskim gronie odbywa się w domo-

wych warunkach, bez kelnera, gospodarz sam też wpierw sobie nalewa łyk

wina do spróbowania. Przy podawaniu drugiej butelki można poprosić głów-

nego gościa aby zechciał dokonać

Wina podaje się do potraw według tradycyjnie przyjętych reguł, których

naruszenie może zostać potraktowane jako przejaw ignorancji i braku oby-

cia towarzyskiego. Do przystawek, w zależności od wybranego menu od-

powiednie są wina wytrawne, białe lub czerwone lub też czysta wódka. Do

dań z ciemnego mięsa (wołowina, dziczyzna, wieprzowina) podaje się

Od szeregu już rozróżnianie napojów alkoholowych importowanych w oryginalnych butelkach

od tychże rozlewanych do butelek w Polsce, jest ułatwione paskami akcyzy obowiązkowo nakleja-

nymi na korku lub zakrętce.

także więc wina, importowane w oryginalnych butelkach

posiadają naklejkę akcyzy w kolorze ciemno-niebieskim lub też czerwonym, zaś alkohole wlewane

do butelek w Polsce mają akcyzę w kolorze zielonym.

Chyba, że ma się do czynienia z bardzo starym rocznikiem.

129

czerwone wino o temperaturze pokojowej

C). Do ryb,

ostryg, raków i dań z białego mięsa (drobiu) podaje się wytrawne białe

o temperaturze

pamiętać, że wina nie wolno mrozić (w przeciwieństwie do wód-

ki) ponieważ traci swój

Nie można również przechowywać wina w

zbyt wysokiej temperaturze. Jest to szczególnie ważne w krajach o gorą-

cym klimacie. Wina powinno się przechowywać w pozycji

w po-

mieszczeniach pozbawionych światła dziennego.

Sherry (Jerez) wytrawne lub

podawane jest przed posi-

łkiem. Porto, ciężkie słodkie wino serwowane bywa po jedzeniu, przed kawą

Wina deserowe,

i słodkie podaje się do deseru. Można je także

podać do ciast (np. przy podwieczorku, przed

Natomiast wina

ziołowe, mogą być serwowane jako

lub do cocktaili, w połączeniu

z sokiem, wódką lub wodą sodową.

Wina

wytrawne, schłodzone, można podawać do każdej potrawy.

Podobnie szampan wytrawny można pić o każdej porze i przy

oka-

zji. Różnorodność smaków szampana

wytrawny, bardzo

wytrawny, pół słodki) sprawia, że można go serwować na przyjęciu od ape-

ritifu aż do deseru. Cenione gatunki szampana to: Veuve Clicquot, Piper

Dom Pérignon, Moët et Chandon.

Warto również poświęcić nieco uwagi innym wytrawnym napojom al-

koholowym jak whisky i koniak.

Whisky najwyżej ceniona to szkocka lub

produkowana z jęcz-

mienia i oryginalnie butelkowana przez producenta. W

znanych jest

kilkaset różnych gatunków. Whisky z napisem blended (mieszana) jest naj-

bardziej popularną mieszanką różnych gatunków, które zwykle leżakowały

co najmniej trzy lata. Do najbardziej popularnych

Johnny Walker:

Red Label

oraz Black Label

Haig,

J&B,

Black & White, czy też

i starsza Chivas Regal, Dimple, Old Parr.

Malt (lub single malt) whisky jest jednorodna, pochodzi z określonej zwy-

kle niewielkiej destylarni, leżakowana co najmniej przez 8 lat w specjal-

nych dębowych beczkach, co decyduje o jej specyficznym aromacie (bukie-

cie) i smaku. Najbardziej znane gatunki single malt to: Glenfiddich, Glenli-

vet, Cardhu.

Whisky amerykańska

jest produkowana z kukurydzy, wyróż-

nia się specyficznym, odrębnym

Znane gatunki to: Kentucky Jim

Beam, Jack Daniels, Four Roses.

130

Stół nakryty do lunchu dla czterech osób.

Stół nakryty

dwóch osób.

Strój do biura

• Garnitur w średnio

nasyconych lub jasnych

barwach (np. szary,

jasny granat),

kolorowa

koszula, kolorowy

krawat z większymi

wzorami niż na wieczór,

w kolorach

stonowanych z całym

ubraniem, buty

sznurowane, mogą być

szare, wiśniowe, ciemno

lub czarne

• Kostium, garnitur,

sukienka w neutralnych

barwach, upięte

fryzura,

minimalna ilość

biżuterii, czółenka,

zawsze rajstopy

Strój sportowy elegancki

- na codzień lub na

spotkania

w weekend

• Garnitur o sportowym

kroju, w jasnych

odcieniach barw

neutralnych albo jasne

spodnie, lekka, nieco

ciemniejsza marynarka,

sportowa koszula, krawat,

lekkie obuwie sznurowane

lub mokasyny

• Sportowa bluzka lub

żakiet, spodnie lub

spódnica, sportowe

skórzane buty lub sandały,

mało biżuterii, stonowane

kolory

Obecnie wiele krajów produkuje whisky

Japonia i

nie

dorównują one jednak szkockiej i irlandzkiej, które są najwyżej cenione

wśród znawców tego napoju. Wyjątkowe miejsce zajmuje mająca ponad

stuletnią tradycję whisky

produkowana w Japonii i dostarczana

nawet na potrzeby dworu cesarskiego. Prestiżową kanadyjską whisky jest

Crown Royal.

Whisky pije się zazwyczaj z lodem i wodą sodową. Whisky na lodzie (on

the rocks) podaje się w niskich, szerokich szklankach, natomiast z lodem i

wodą serwuje się w szklankach wysokich i wąskich. Whisky bez wody i

lodu (straight) podaje się w takich samych szklankach jak na lodzie. Wielo-

letnią whisky lub dobrą single malt podaje się także w

kielisz-

kach. Whisky jest zwykle serwowana przed

lecz można także po-

dać ją po kolacji, wieczorem.

time, any time).

Koniak, którego ojczyzną jest Francja jest wytrawnym mocnym alko-

holem. Nazwa

pochodzi od regionu o tej samej nazwie we Fran-

cji. Powszechnie znane koniaki to:

Martin, Bi-

squit, Hennessy, Salignac. W rejonie Armagnac w Gaskonii na podobnej

recepturze co koniak produkowane są

W innych regionach Fran-

cji można produkować jedynie napoje pod nazwą

Podobnie i w innych krajach odpowiednikiem koniaku jest brandy; w Pol-

sce -

Liczba gwiazdek na etykiecie butelki informuje ile lat

leżakowany i

dojrzewał u producenta. W przypadku koniaku wysokiej klasy stosuje się ozna-

czenia: V.O.P. (Very Old Product) co oznacza leżakowanie od 5 do 10 lat

lub

(Very Superior Old Pale) - leżakowanie powyżej 10 lat.

Koniak serwowany jest w specjalnych kieliszkach o szerokim dnie, mocno

się ku górze. Zazwyczaj podaje się go po posiłku, do kawy.

W czasie przyjęcia należy także zachować odpowiednią kolejność poda-

wania napoi. Nie podaje się wina słodkiego przed wytrawnym. Wino czer-

wone serwuje się po białym, lecz nie odwrotnie. Szampan z kolei może

być podany na początku i na zakończenie przyjęcia, lecz nie „pomiędzy"

innymi napojami. Nie zachowanie właściwej kolejności szkodzi zarówno

etykiecie jak i zdrowiu.

135

X

Dobre

w kontaktach towarzyskich

W

na początku tego wieku w Krakowie książce pod

„Zwyczaje towarzyskie w ważnej okoliczności życia przyjęte" nieznany au-

tor pisze: „Grzeczność mieści w sobie wszystkie towarzyskie cnoty, bez

których

się nie możemy chcąc być użytecznym i przyjemnym

dla osób, z którymi żyć musimy. Obowiązuje ona w stosunkach towa-

rzyskich, w interesach i we wszystkich

życia, łagodzi obycza-

je, nie

powstać zwadom, u k raca i uspokaja zatargi i nienawi-

ści, sprawia, że

nasi nas lubią i że podwładni nas szanują."

Mimo

lat wszystkie stwierdzenia są nadal aktualne, a uprzejmy spo-

sób bycia i poprawne zachowanie, zarówno w kontaktach służbowych jak i

pomaga w pozyskiwaniu partnerów i ich

W co-

dziennym użyciu każdego, a szczególnie dyplomaty czy biznesmena, po-

winny być słowa: proszę, dziękuję, przepraszam - co znakomicie ułatwia

współżycie i usuwa zarzewie konfliktów.

Jedną z zasad

dyplomatycznego jest dobre wychowanie. Wy-

nika z niego poprawne zachowanie w różnych sytuacjach, zarówno ofi-

cjalnych jak i towarzyskich. Często oceniani jesteśmy na podstawie pierw-

szego wrażenia i sposobu

Zajmowane stanowisko i pełniona funk-

cja nakładają na nas szczególny obowiązek przestrzegania powszechnie

przyjętych norm postępowania i zachowania, zarówno w kontaktach z

partnerami handlowymi jak i wobec osób, z którymi łączą nas kontakty

towarzyskie.

Przestrzeganie tych norm wiąże się z tym co potocznie nazywamy do-

brym wychowaniem. Obejmuje ono zachowanie w życiu codziennym, przy

powitaniu, przedstawianiu się, prowadzeniu rozmowy, a także sposób by-

137

cia w biurze, odnoszenia się do podwładnych i

jak i spo-

sób przyjmowania interesantów, który zawsze powinien być uprzejmy i

życzliwy.

Punktualność i słowność to cechy, które powinny wyróżniać każdego

pracownika służby zagranicznej i biznesmena, ponieważ są podstawą wia-

rygodności i pozyskania zaufania partnera. Oczekuje się od nich uprzej-

mości, powściągliwości i delikatności w stosunku do drugich osób, unika-

nia zaś szorstkości i zniecierpliwienia, które są wyrazem braku szacunku

dla człowieka. Niezwykle przydatne są także umiejętność opanowania nie-

chęci, uprzedzeń, nie ujawniania złego humoru oraz zachowanie dyskrecji,

umiejętność słuchania

uszanowanie poglądów drugiej strony, nie

podnoszenie głosu w dyskusji oraz unikania w polemikach emocjonalnego

zaangażowania.

We wszystkich sytuacjach trzeba zachowywać umiar, rozsądek, i takt.

Nie należy przerywać osobie mówiącej lecz zaczekać aż sama zrobi pauzę i

dopiero wtedy można wypowiedzieć swoją kwestię. Mając odrębne

trzeba polemizować, można pominąć milczeniem lub jedy-

nie zaznaczyć, że nie podziela się wyrażonego poglądu. W towarzystwie

powinno się okazywać zainteresowanie dla spraw rozmówcy, a nie opo-

wiadać wiele o sobie i swoich sprawach, by nie znudzić słuchaczy.

Sposób witania się świadczy o kulturze i dobrym wychowaniu. Zwyczaj

podawania rąk przy powitaniu pochodzi z najdawniejszych czasów. Celem

jego było okazanie, że nie posiada się broni. Zwyczaj ten ukształtował się

jako symbol zaufania i wzajemnej życzliwości. Jednak nie we wszystkich

krajach jest on dziś powszechnie

Przy powitaniu pierwsza wyciąga rękę osoba starsza do

ko-

bieta do mężczyzny. W zimie możemy witać się w rękawiczkach lecz na

ogół nie podajemy sobie rąk w rękawicach narciarskich. Na Zachodzie pa-

nowie nie mają zwyczaju

pań w rękę przy powitaniu. Panie, przy-

zwyczajone do takiego gestu, powinny powstrzymywać się od mimowol-

nego podnoszenia wysoko ręki przy powitaniu z mężczyzną. Mężczyzna

kłaniając się zdejmuje nakrycie głowy. Wyjątek stanowi beret

czapka

narciarska, wówczas wystarcza tylko pochylenie głowy. Mężczyzna idąc ulicą

w towarzystwie kobiety nie powinien palić papierosa, jak również trzymać

pisarz G. K. Chesterton mawiat, że doskonałym testem na grzeczność jest

wywodów na dobrze nam znany temat od kogoś, kto jest zupełnym ignorantem w przedmiocie.

W Anglii bardzo często wita się i żegna bez podawania rąk, jedynie skinieniem głowy.

138

ręki w kieszeni. Palenie papierosa na ulicy zwłaszcza przez kobietę nie na-

leży do dobrego tonu.

Osoba wchodząca do lokalu, pokoju lub innego pomieszczenia zamknię-

tego pierwsza wita spotkane osoby, nawet jeśli jest ich przełożoną. Męż-

czyzna zawsze pierwszy kłania się kobiecie lecz ona pierwsza wyciąga

do powitania, nie musi też wstawać. Mężczyzna zawsze

z

kobietą, także

pracuje przy stole lub za biurkiem w urzędzie. Na ulicy

pierwszy kłania się kobiecie, również kiedy idzie on w towarzystwie innej

nieznajomej osoby.

Również w przypadku napiętych stosunków towarzyskich należy się ukło-

nić, a nie oczekiwać na ukłon, dając tym wyraz kurtuazji i wyrobienia to-

warzyskiego. Zaniechanie tego gestu oznacza, że dążymy do zerwania wszel-

kich stosunków jakie nas łączyły z daną osobą. Jeśli kogoś spotykamy kil-

kakrotnie w tym samym dniu, lecz w różnych miejscach, należy także się

ukłonić. Nie czynimy tego spotykając kogoś ponownie w tym samym miej-

scu (np. w biurze, na uczelni itp.).

Wchodząc do mieszkania najpierw witamy się z panią domu i panem

domu, a dopiero później z pozostałymi paniami i panami, wyróżniając ro-

dziców gospodarzy a także przełożonych, jeśli znajdują się w towarzystwie.

O ile jest większe grono osób witamy je w kolejności jak stoją.

Kobietę, a także mężczyznę w starszym wieku, prowadzi się zawsze po

prawej stronie i przepuszcza jako pierwszą. Wyjątek stanowi sytuacja kiedy

pani towarzyszy mężowi, który jest zaproszony z tytułu funkcji i jako pierw-

szy jest witany przez gospodarza; wówczas on przy powitaniu przedstawia

swoją żonę. Również podczas większych przyjęć (np. na cocktailu) mąż wita

się pierwszy, a następnie przedstawia swoją żonę. Przywitanie nie koniecz-

nie wymaga podania ręki, szczególnie gdy druga osoba ma ją zajętą (np.

trzymając szklankę lub kieliszek). Należy natomiast wyraźnie wymienić swoje

nazwisko, można podać funkcję, zawód, a jeśli nawiąże się rozmowa i chce-

my podtrzymać kontakt, wymienić wizytówki. W przypadku małego grona

zaproszonych osób gospodarz lub gospodyni dokonuje

w trak-

cie przybywania kolejnych gości.

Taktowne zachowanie gości, w podobnym stopniu

gościnna serdecz-

ność gospodarzy, decydują o dobrej atmosferze spotkania. Zapraszając do

domu osoby, które chcemy gościć, powinniśmy uwzględniać zbieżność ich

zainteresowań zawodowych bądź upodobań. W miarę możliwości należy

unikać

podejmowania osób o nazbyt znacznych różnicach

139

poglądów politycznych jak i bardzo rożnych cechach charakterologicznych.

Zaproszenie do wspólnego stołu osób skłóconych ze sobą (np. byłych wspó-

łmałżonków - nawet jeśli z obojgiem utrzymujemy przyjazne kontakty) może

spowodować niepotrzebne napięcia i zepsuć atmosferę najstaranniej przy-

gotowanego spotkania. Jeśli jednak osoby takie znajdą się w towarzystwie,

na gospodarzach będzie ciążył obowiązek czuwania, by w rozmowie nie

były poruszane drażliwe tematy, a skłóceni goście nie zajmowali sąsiednich

miejsc przy stole. Umiejętność rozładowywania niezręcznych sytuacji jest

trudną sztuką, warto jednak ją posiąść i stosować.

Do dobrego tonu nie należy

gospodarzy, gdy jesteśmy

przez nich przyjmowani, ani też głośne wypowiadanie swoich uwag czy

okazywanie dezaprobaty wobec innych zaproszonych gości. Nadmierne

demonstrowanie poufałości lub przesadne okazywanie szacunku mogą oka-

zać się podobnie krępujące dla gospodarzy i otoczenia. Trzeba być grzecz-

nym i usłużnym wobec pań i osób starszych lecz jednocześnie zachowywać

umiar, by nikogo nie urazić okazywaniem nadmiernej troski.

Domowników nie wypytuje się o sprawy i stosunki domowe, a jeśli sami

podejmą temat nie należy być nadmiernie dociekliwym. Warto pamiętać,

że poruszanie spraw związanych z sytuacją materialną, dotyczącą uposa-

żeń itp. jest w towarzystwie tematem

Na przyjęcie nie przyprowadza się dzieci a także osób nie zaproszo-

nych, nawet bliskich. W sytuacji skomplikowanej należy gospodarzy o tym

uprzedzić i uzyskać ich zgodę. W żadnym przypadku nie należy tego czynić

jeśli planowane jest przyjęcie przy stole.

upominek wręczamy dyskretnie przy

lub po wej-

ściu zostawiamy go w przedpokoju wraz z wizytówką. Ten drugi sposób

jest wygodny w sytuacjach, kiedy nie chcemy zwracać uwagi innych zapro-

szonych

Kwiaty - odpakowane - wręczamy pani domu przy powita-

niu. Można także, dołączając kartę wizytową, przesłać gospodyni kwiaty

przed przyjęciem lub

jako wyraz podziękowania za zaproszenie.

Bezwzględnie powinniśmy dbać o własny estetyczny wygląd, co wiąże

się z

zarówno o higienę osobistą jak i ubiór. Kostium czy garnitur

powinien być zawsze odprasowany i wyglądający świeżo. Koszula zawsze

czysta, na wieczór obowiązkowo zmieniana. Strój powinien być dobrany

kolorystycznie, raczej stonowany,

z dodatkami: krawatem,

obuwiem, torebką, parasolką czy nakryciem głowy. Kapelusz jest w wielu

sytuacjach niezbędnym uzupełnieniem stroju pań.

140

Elegancja ubioru jest nie tylko sprawą mody. Strój zawsze powinien być

dostosowany do sylwetki osoby która go nosi, jej walorów zewnętrznych,

wieku, a także okoliczności. Inaczej będziemy ubrani w czasie

na wycieczce, a inaczej do biura, na spotkanie towarzyskie

przyjęcie. Także pora dnia i pora roku decyduje o naszym ubiorze i wyglą-

dzie. Należy przy tym pamiętać, że zarówno pełniona funkcja

i zajmo-

wane stanowisko wymagają stosownego stroju. Nie należy wyróżniać się

swoim wyglądem, a więc ubiór nie powinien być ekstrawagancki i szokują-

cy otoczenie. Elegancja w stroju - to także dobry smak, wygoda i pewien

indywidualizm wynikający z

Dobre maniery, których oczekuje się u ludzi biznesu nie uznają non-

szalancji w sposobie bycia, a w ubiorze

W biurze zawsze

należy być zadbanym, schludnym i eleganckim pamiętając, że swoim wy-

glądem zewnętrznym budujemy nie tylko autorytet osobisty lecz także fir-

my, którą reprezentujemy. W biurze w dzień, podczas konferencji, spo-

tkań, rozmów czy lunchu mężczyźni noszą klasyczny garnitur, w różnych

odcieniach koloru granatowego i

Panie - zazwyczaj suknię, gar-

sonkę lub kostium. „Mini" jest strojem odpowiednim dla młodych osób.

W biurze, na przyjęciu czy spotkaniu zawsze należy nosić pończochy i

odpowiednio dobrane pantofle, pamiętając o starannym uczesaniu i dys-

kretnym makijażu. Niezależnie od funkcji - sekretarki, asystentki czy sze-

fowej - kobieta powinna budzić sympatię i szacunek

swym wy-

glądem jak i zachowaniem.

Wieczorem panowie noszą jednolite ciemne garnitury, białą koszulę, sta-

rannie dobrany krawat oraz czarne skarpetki i

Panie noszą suknie

wyjściowe, bądź elegancki kostium z dobraną odpowiednio torebką, biżu-

terią i

O ile na karcie zaproszeniowej

że obowiązu-

je „black tie", należy przybyć w smokingu; panie - w długich sukniach.

Jest to

który nosi się wieczorem i podczas bardzo oficjalnych przyjęć

bądź bankietów. Frak i długa balowa suknia obowiązują jedynie wówczas

gdy w zaproszeniu znajdujemy określenie „white

Będzie to zaprosze-

nie na uroczysty koncert lub bal.

się na oficjalne przyjęcie, można

przypiąć do klapy garnituru po lewej stronie baretkę, bądź miniaturę po-

siadanego orderu najwyższej rangi, nadanego przez rząd kraju urzędowa-

nia bądź własny. Praktyka przypinania wszystkich odznaczeń - bądź ich

baretek

stosowana

przez attache wojskowych występujących w

mundurze, zgodnie z obowiązujących ich regulaminem. Nie stosuje się na-

tomiast noszenia posiadanych odznaczeń krajów trzecich, można jedynie

141

przypiąć je wówczas gdy oficjalnie jesteśmy zaproszeni do ambasady dane-

go kraju. Na ogół przypina się tylko jedno odznaczenie najwyższej ?angi.

Strój sportowy dla panów to

ciemna marynarka i jasne

spodnie. Noszone są podczas weekendu, ew. do biura, o ile nie ma w pro-

gramie dnia spotkań oficjalnych. Można w takim ubraniu udać się do re-

stauracji, na business

Udając się na

na piknik poza mia-

stem czy spacer najlepiej ubrać się w sportową koszulę i spodnie, sweter

bądź

marynarkę. Można być w bluzie i dżinsach, tak popular-

nych obecnie również wśród starszego pokolenia. Obuwie powinno być

wygodne, dostosowane do sportowego stroju.

Przyjmując gości w domu dbamy także o odpowiedni strój dla podkre-

ślenia rangi przyjęcia czy spotkania oraz szacunku dla gości. W żadnym

przypadku nie można przyjmować gości w niedbałym stroju, domowym

obuwiu. Swoboda ubioru i zachowania nie powinna nigdy oznaczać lekce-

ważenia konwenansów.

Warto dodać, że stroje plażowe nosi się wyłącznie na plaży. Upalna i

słoneczna pogoda nie usprawiedliwia ich noszenia w miejscach publicznych

poza plażą. Udając się do restauracji na lunch czy drinka, o ile nie jest ona

bezpośrednio usytuowana przy plaży - wskazane jest noszenie okrycia, tak

aby nasz strój kąpielowy nie przeszkadzał innym biesiadnikom. Niedopusz-

czalne jest spacerowanie po mieście w kostiumie kąpielowym nawet w miej-

scowości letniskowej.

W czasie pierwszej wizyty obowiązują określone formy zachowania.

Pierwsza wizyta nie powinna trwać dłużej niż pół godziny. Gospodarze po-

dejmują gości zwykle

kawą lub herbatą. Określają też tematy roz-

mowy, zazwyczaj nie poruszając żadnych konkretnych spraw zawodowych

ani bardzo osobistych (np. dot. spraw

Można wspomnieć ogólnie

o swojej karierze naukowej, zawodowej, sytuacji rodzinnej, zainteresowa-

niach czy upodobaniach, komentować ostatnie wydarzenia kulturalne itp.

Nie podejmuje się rozmów o osobach trzecich i nie przekazuje

nych i nie sprawdzonych opinii.

Pierwsza wizyta nie powinna trwać zbyt długo. Gospodarze rezerwują

na nią czas około pół godziny i nie powinno się go przekraczać. Gość skła-

pierwszą wizytę powinien przed pożegnaniem wyrazić życzenie pod-

trzymania kontaktu, zaprosić do siebie. Jeśli zamiast rewizyty otrzyma bilet

wizytowy danej osoby będzie to oznaczało, że potraktowała ona wizytę kur-

tuazyjnie i nie pragnie podtrzymania kontaktów. Wówczas nie należy prze-

142

jawiąc dalszych inicjatyw. Jeśli jednak bardzo zależy nam na

z

daną osobą, szukamy okazji za pośrednictwem innych

na

spotkaniach bądź przyjęciach, czekając na sprzyjające okoliczności.

Popularną formą spotkań, nie tylko na placówce dyplomatycznej, jest

herbatka

dla

Śluzy ona nawiązywaniu bliższych kontaktów towa-

rzyskich pań, które zazwyczaj dysponują wolnym czasem w większym stop-

niu niż ich mężowie. Spotkanie tego rodzaju może być poświęcone jakie-

muś konkretnemu celowi, np. zorganizowaniu imprezy

czy

pożegnaniu jednej z pań opuszczających placówkę.

Na spotkanie, o ile jesteśmy zaproszeni po raz pierwszy, można przy-

nieść i wręczyć pani domu kwiaty lub symboliczny upominek. Obowiąz-

kiem gospodyni jest dokonanie prezentacji nowo przybyłej osoby.

Jeśli spotkanie organizowane jest w rezydencji, to herbatą czy kawę ser-

wuje się w salonie, a nie w jadalni, by panie mogły swobodniej się rozsiąść

wokół stolików. Przygotowane są filiżanki na spodeczkach, talerzyki, cu-

kiernica, cytryna, dzbanuszek z

Herbatę podaje się w czajniku;

można oddzielnie podać gorącą wodę, by każda osoba miała sposobność

pić taką jaką lubi. Do herbaty podaje się

ciasteczka lub

Dla

nie pijących herbaty, lecz uczestniczących w spotkaniu, należy zapew-

nić kawę, soki i wodę. Jeśli w spotkaniu uczestniczy niewiele osób wów-

czas pani domu sama obsługuje

Inną okazją do nieformalnych spotkań

brunch.

Ta forma posiłku,

spożywanego w godzinach przedpołudniowych

w niedziele lub dzień

świąteczny, bardzo rozpowszechniona jest w USA, skąd przywędrowała do

Europy. Do dyspozycji gości jest zimny bufet, czasami uzupełniany jakimś

lekkim ciepłym daniem, oraz kawa i herbata. Zaproszeni goście tworzą na

ogół niezbyt liczne grono i obsługują się sami.

W wielu krajach, również i w Polsce, funkcjonują kluby dyplomatyczne

otwarte także dla biznesmenów, polityków i parlamentarzystów kraju urzę-

dowania. Stanowią one nieformalną płaszczyznę kontaktu dyplomatów z

politykami, działaczami gospodarczymi i wyższymi urzędnikami państwo-

wymi. Kluby te organizują różnego rodzaju imprezy i bale, uczestniczenie

w których pozwala na nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów towa-

rzyskich. Uczestnicząc w spotkaniach klubowych należy podporządkować

się panującym w klubie

i regulaminowi.

W krajach anglosaskich pije się herbatę z mlekiem: do filiżanki wlewa się odrobinę mleka, a na-

stępnie dopełnia się

143

W życiu zawodowym ważną rolę odgrywają różnorodne kontakty to-

warzyskie i związane z tym

które możemy

podczas spotkań prywatnych. Umiejętność gry w tenisa, a w niektórych

krajach także w golfa, są bardzo popularne wśród dyplomatów. Podczas

spotkań na kortach tenisowych lub polu golfowym często prowadzi się

rozmowy na tematy zawodowe i załatwia się w sposób nieformalny róż-

ne sprawy. Uzyskuje się nieraz cenne informacje, które nie są

publicznie.

Rozpowszechnione są także spotkania przy stoliku brydżowym. Nato-

miast uprawianie hazardu czy też częste odwiedzanie kasyna i lokali roz-

rywkowych jest źle widziane i niewskazane zarówno dla dyplomaty jak i

biznesmena. Powinni oni unikać sytuacji

ryzyko różnego ro-

dzaju prowokacji czy incydentów mogących ich skompromitować w opinii

Nadal modną formą życia towarzyskiego dyplomatów są polowania. Ist-

nieją

skupiające obok pracowników ministerstwa także człon-

ków korpusu dyplomatycznego. W niektórych krajach organizowane są

przez głowę państwa, premiera lub ministra, specjalne polowania dla dy-

plomatów. Uczestniczą w nich zazwyczaj inni członkowie rządu i osobisto-

ści polityczne. Ten rodzaj spotkań również stwarza okazję do rozmów nie-

oficjalnych i pozwala na omówienie wielu spraw. Udział w polowaniu wy-

maga naturalnie posiadania odpowiednich umiejętności, sprzętu i specjal-

nego

Działają także kluby pań zrzeszające żony dyplomatów. Organizują one

różnego rodzaju spotkania i imprezy, z których dochód bardzo często prze-

znacza się na cele dobroczynne. W inicjatywach dyplomatycznego klubu

pań uczestniczą także panie z kół biznesu oraz środowisk kulturalnych i

artystycznych. Wszystkie wspomniane formy życia towarzyskiego wyma-

gają odpowiedniego sposobu bycia, zachowania, ubioru stosownego do

okoliczności, jak również wkładu finansowego uczestników.

We współczesnym świecie dyplomacji i biznesu coraz częściej spotyka-

my

pełniące funkcje dawniej jakoby zastrzeżone dla mężczyzn. Są

one premierami rządów,

w parlamencie, pełnią funkcje ambasado-

rów, są prezesami banków i wielkich korporacji handlowych.

Wobec kobiet pełniących funkcje oficjalne obowiązuje oczywiście zawsze

stosowanie

lecz ponadto trzeba zachować należną paniom kur-

Wyraża się ona między innymi w sposobie bycia: wstajemy by przy-

144

witać

siadamy dopiero gdy ona usiądzie,

przy wej-

ściu do lokalu, podajemy

w szatni,

z auta czy

pociągu, przenieść bagaż (gdy nie ma bagażowego)

Panie na eksponowanych stanowiskach obowiązuje określony ubiór i

zachowanie stosowne do okoliczności

by nie obniżało autorytetu

wynikającego z pełnionych przez nie funkcji.

Współczesna kobieta menedżer nie wymaga by wyróżniano ją z tytułu

jej kobiecości. Chce być partnerem, a więc zapraszając do lokalu w spra-

wach służbowych - płaci rachunek, inicjuje spotkania czy rozmowę w spra-

wach zawodowych, itp. Jest zawsze zadbana i elegancka, nie prowokuje

zbytnią ekstrawagancją. Dostosowuje strój zarówno do pełnionej funkcji,

zawodu, jak i swego wieku oraz sylwetki.

Sposób bycia i zachowania są szczególnie ważne dla osób pełniących

funkcje sekretarek oraz asystentek dyrektorów czy prezesów wielkich kor-

poracji handlowych. W urzędach są one pierwszymi osobami z jakimi spo-

tyka się klient czy przyszły partner w biznesie. Zawsze powinny być zadba-

ne, uśmiechnięte, uprzejme, dyskretne wobec szefa i gości, usłużne lecz

jednocześnie zachowujące godność, budzące autorytet i szacunek.

Przebywając w obcym kraju warto poznać cechy charakterologiczne da-

nego narodu i jego obyczaje aby stosując się do nich unikać niepotrzeb-

nych

niezręcznych zachowań czy po prostu gaf

Wiele informacji można znaleźć w powszechnie dostępnych podręcznikach

oraz różnego rodzaju publikacjach. Poniżej przytoczono tylko kilka wybra-

nych uwag dla przybliżenia problemu.

W świecie znana jest powściągliwość Anglików w wyrażaniu uczuć i sym-

patii, która rzutuje na ich sposób bycia. Nie należy więc oczekiwać od

dawno poznanych osób wylewności i serdeczności, nawet w sytuacjach kiedy

je nimi obdarzamy. Dlatego też zaproszenie do angielskiego domu jest wy-

różnieniem. Anglicy nie nadużywają tytułów ale także nie uznają poufało-

ści. W pubach zachowują się swobodniej ale i tu w rozmowach

uni-

kać zwierzeń, tematów osobistych i komentowania zachowania osób trze-

cich. Odmienne jest też poczucie humoru Anglików.

Niemcy są bardziej otwarci, często rubaszni, a w lokalach bywają hała-

śliwi. Zarówno w Niemczech, Szwajcarii jak i w Austrii powszechnie uży-

wane są tytuły

i zawodowe. Zwracając się do drugiej osoby po

słowie pan lub pani obowiązkowo należy wymieniać nazwisko, bądź w przy-

padku bliższej znajomości imię rozmówcy.

145

Na południu Europy, w Hiszpanii, Włoszech czy

można oczeki-

wać powszechnej gościnności i serdeczności

Chętnie będą* tu przyj-

mowane komplementy i spontaniczny sposób bycia. Należy jednak pamię-

tać aby zachowaniem nie urazić uczuć religijnych mieszkańców.

W Stanach Zjednoczonych

cudzoziemcy spotykają się z serdecz-

nym zainteresowaniem i życzliwością. Jest to najprawdopodobniej wyni-

kiem

tego społeczeństwa. Jednocześnie jednak obcokra-

jowiec nie jest osobą uprzywilejowaną. O jego pozycji decyduje status za-

wodowy oraz majątkowy. Kobiety w tym kraju wyróżniają się samodzielno-

ścią i

W krajach muzułmańskich czy arabskich, gdzie emancypacja kobiet nie

jest posunięta tak daleko jak w Europie czy Ameryce, a

religijne i

tradycja dominują w życiu publicznym, należy mieć na uwadze i uszanować

miejscowe obyczaje, zachowując szczególną ostrożność w kontaktach za-

wodowych i

Kobiecie zawsze powinien towarzyszyć mężczy-

zna zarówno na ulicy, jak i w lokalu, restauracji czy kawiarni.

Rozmowy z partnerami arabskimi trwają długo, a do tematu zasadni-

czego przechodzą oni zwykle po

luźnej rozmowie. Podczas roz-

mowy należy patrzeć w oczy i nie unikać wzroku partnera, by nie budzić

o nieufność. Trzeba być spokojnym, cierpliwym i wytrwałym.

Należy też unikać zbędnej gestykulacji. Nie zaleca się także nadmiernego

komplementowania partnera jak również rozbawiania go opowiadaniem

dowcipów, które na ogół nie zostaną zrozumiane.

W krajach azjatyckich, takich jak Indie czy Tajlandia, należy być szcze-

ostrożnym by nie urażać uczuć religijnych tubylców. Wchodząc do

świątyni trzeba być odpowiednio ubranym (szorty i koszule bez rękawów

Nie dozwolone jest również fotografowanie się na tle

posągów

Azjatycki system wartości dotyczący religii, autorytetów, zachowania i

seksu jest różny od

dlatego też nie powinno się krytykować

religii, należy kontrolować emocje, nie gestykulować, a także pamiętać, że
przejawy czułości w miejscach publicznych nie są mile

Zawsze

trzeba być uprzejmym, uśmiechniętym, zapomnieć o pośpiechu. W prze-

ciwnym razie szansa na porozumienie się z

partnerem będzie

niewielka. Ludzie o wysokim poczuciu godności własnej nie tolerują mani-

festowanej czasem przez przybyszów z Europy wyższości i

Szanują oni własną etykietę opartą na poważaniu innych i

są na

szanowanie ich obyczajów.

146

Bilety wizytowe

jedną z form kontaktów i odgrywają istotną

rolę w życiu dyplomaty, konsula czy też

Są wymieniane przy różnych okazjach, podczas przyjęć,

spotkań

celem nawiązania i podtrzymania znajomości. Stosowane są różne ro-

dzaje kart wizytowych: urzędowe, prywatne i wspólne.

Na kartach wizytowych urzędowych członka

dyplomatycznej oprócz

imienia i nazwiska umieszcza się tytuł służbowy

Radca Ambasady RP).

Na kartach wizytowych ambasadorów i wyższych funkcjonariuszy państwo-

wych może być umieszczone godło państwowe (na ogół tłoczone). Wizy-

tówki oficjalne małżonek przedstawicieli dyplomatycznych ł urzędników

konsularnych zawierają tylko imię i nazwisko.

Karty wizytowe powinny być wykonane na dobrym gatunkowo białym

kartonie, czcionką drukowaną lub tzw.

Za eleganckie uważa się

wizytówki drukowane czcionką wypukłą. Należy jednak unikać zbyt ozdob-

nej czcionki, ponieważ może ona okazać się mało czytelna. Jest to ważne

w szczególności w krajach nie posługujących się alfabetem łacińskim, gdzie

powszechnie znane są

łacińskie litery drukowane. W krajach tych

używa się wizytówek dwustronnych: tekst po jednej stronie w pisowni miej-

a po drugiej

w języku angielskim.

Rozmiary kart wizytowych są

Typowe wymiary używane w pol-

skiej dyplomacji to 5 cm x 10 cm (lub 5 cm x 9,5 cm).

Urzędowe bilety wizytowe nie dyplomatów oprócz imienia i nazwiska za-

wierają szereg praktycznych informacji dotyczących stanowiska, stopnia na-

ukowego, numeru telefonu, adresu itp. Handlowcy zamieszczają na oficjal-

nej wizytówce wszystkie dane niezbędne w kontaktach: adres, nr faxu, e-

itp. Nie umieszcza się na nich prywatnego adresu i telefonu,

o ile

zachodzi potrzeba, dopisuje się je odręcznie przy wręczaniu karty wizytowej.

Bilety wizytowe w pewnych przypadkach zastępują złożenie wizyty. Dla

operowania wizytówkami w praktyce dyplomatycznej przyjął się

zwyczaj posługiwania się następującymi zwrotami z języka francuskiego:

p. r. - pour remercier, z podziękowaniem

f. - pour

lub pour fete, z życzeniami

- z życzeniami z okazji święta narodowego,

féliciter Nouvel An, z życzeniami noworocznymi

p.p.

présentation, dla przedstawienia osoby

p./.c. - pour faire connaissance, dla zapoznania się

p.c. - pour condolence, kondolencje

p.p.c. - pour prendre congé, pożegnanie (w związku definitywnym wy-

jazdem).

147

Skróty te w zależności od okazji wypisuje się

literami, zwykłym

ołówkiem, w lewym dolnym rogu karty wizytowej. W praktyce tę formę

stosuje się coraz rzadziej, głównie w celu podziękowania

r.) lub złożenia życzeń noworocznych

Bilety wizytowe zastępują niejednokrotnie listy.

je do prze-

syłanych kwiatów lub upominków oraz wysyłamy dziękując za prezent czy

oddaną przysługę.

Telefon stał się obecnie najbardziej powszechnym środkiem komuni-

kowania się osób zarówno w sprawach zawodowych, jak i prywatnych.

Właściwe

się telefonem świadczy o kulturze użytkownika i jego

obyciu

Rozpoczynając rozmowę telefoniczną przedstawiamy się wymieniając

Jeśli

to rozmowa urzędowa podajemy także funkcję i stano-

wisko. Jeśli nie wiemy kto jest naszym rozmówcą, możemy zapytać „z kim

mamy

Jeśli zaszła pomyłka w połączeniu - przepraszamy.

Rozmowę prowadzimy krótko, rzeczowo, tak by nie zakłócać porządku dnia

drugiej osoby. Jeśli ktoś do nas telefonuje, a właśnie jesteśmy zajęci ważną

rozmową, przepraszamy informując, że oddzwonimy w krótkim czasie, by

omówić

Nie należy telefonować w sprawach służbowych do domu

bądź podwładnego, po godzinie

i przed

chyba, że sprawa jest

pilna i zostaliśmy wcześniej do tego upoważnieni. Na ogół nie telefonujemy

do domu również w godzinach posiłków, lunchu (13-15) i kolacji

W krajach południowych, tropikalnych - także w godzinach sjesty.

Rozmowa telefoniczna, zarówno ze zwierzchnikiem jak i podwładnym,

powinna być rzeczowa, zwięzła oraz prowadzona uprzejmym tonem. Nale-

ży pamiętać, że telefon służy do pilnego omawiania spraw, a nie długich

dyskusji, które lepiej jest przeprowadzić w bezpośrednim kontakcie. W roz-

mowie telefonicznej nie porusza się spraw poufnych, a w żadnym przy-

padku tajnych, ze względu na możliwość mimowolnego ujawnienia ich oso-

bom trzecim.

Z ważnej rozmowy

w sprawie służbowej, sporządza się

notatkę, odnotowując z kim i kiedy się odbyła (data, godzina), jakich uży-

wano argumentów, jakie zajęliśmy stanowisko, oraz czy i jakie

de-

cyzje. Notatkę z rozmowy przedstawia się przełożonemu lub włącza się
akt sprawy.

Korzystanie z telefonu komórkowego w miejscu

towa-

rzystwie, podczas przyjęcia lub wizyty, jest szczególniejlaganne, ponieważ

przeszkadza innym. O ile zaistnieje konieczność pilnej rozmowy telefonicz-

nej należy udać się od miejsca, gdzie będziemy mogli odbyć w warun-

kach nie krępujących obu stron. Wymaga tego zarówno dyskrecja wobec

naszego rozmówcy jak i uszanowanie i nie

spokoju mimowol-

nych

149

UWAGI KOŃCOWE

W dobie rozwiniętych kontaktów międzynarodowych, likwidowania ba-

rier dzielących poszczególne kraje, szerokiej międzynarodowej współpracy

gospodarczej i wkraczania obcego kapitału do Polski, a także przygotowań

do wejścia Polski do struktur Unii Europejskiej - poznanie zasad protokołu

dyplomatycznego i jego

w realizacji zadań polityki

oraz

kontaktach międzynarodowych staje się nieodzowna dla każdego, kto chce

uczestniczyć w tych przemianach.

Protokół dyplomatyczny ma charakter międzynarodowy lecz uwzględ-

nia także tradycje narodowe i miejscowe obyczaje, których poznanie i usza-

obowiązuje w kontaktach z przedstawicielami danego kraju czy

regionu. Są różnice w stosowaniu oficjalnego protokołu przez poszczegól-

ne państwa, wynikające ze zwyczajów narodowych czy ustrojowych, któ-

rym należy im się podporządkować zarówno przy ustalaniu programu wi-

zyty gościa z danego kraju, jak też podczas pobytu za granicą. W Wielkiej

Brytanii, Francji czy krajach skandynawskich podstawowe zasady protoko-

łu przestrzegane są rygorystycznie. Bardziej swobodnie są one interpreto-

wane w USA czy krajach

Łacińskiej. Natomiast kraje arabskie

wnoszą do niego wiele zwyczajów wynikających z kultury

Poznanie miejscowych zwyczajów i stosowanego protokołu, zasad obowią-

zujących na danej konferencji, podczas spotkania czy imprezy - jest pierw-

szą powinnością jej uczestnika, a w szczególności dyplomaty.

Protokołu nie powinno stosować się mechanicznie lecz należy zawsze

uwzględniać okoliczności w jakich przychodzi nam działać. Wątpliwości naj-

lepiej rozproszą organizatorzy bądź gospodarze spotkania. Zastosowanie

się do ich rad może znakomicie ułatwić nie tylko kontakty lecz i realizację

zamierzonych celów.

151

INDEKS HASEŁ PODSTAWOWYCH

Agrément: 57, 59-60, 1.06
Alternat: 13, 85-86
Akredytacja: 60, 64-65, 109, 110
Ambasada:

117

Ambasador: 10, 45,

57-66,

Bilety wizytowe: 147-148
Chargé

13, 45, 60, 65, 66

7-13, 17-19

Delegacja zagraniczna: 91-93, 98, 100-103
Exequatur: 12, 66
Kluby dyplomatyczne:
Komitet Integracji

43-45

Konferencja międzynarodowa:
Kongres

12-13

Koniak: 135
Konsul: 12, 45, 49-53, 66
Konsul honorowy: 53, 66
Konwencja Wiedeńska z 1961 13, 24, 27-35
Korespondencja dyplomatyczna: 67-77
Korespondencja urzędowa (MSZ): 76-77
Korpus dyplomatyczny (CD): 45-47

Listy uwierzytelniające: 9, 60-62, 106-107

125-127

Ministerstwo Gospodarki: 41-43
Ministerstwo Spraw Zagranicznych (MSZ):
NATO: 95, 105-109

152

Noty dyplomatyczne: 73-76
Nuncjusz:
Persona non grata: 24, 30, 33

Poczta dyplomatyczna: 31-32, 98
Precedencja: 10, 15, 97, 110, 112
Protokół dyplomatyczny: 7, 13-16,

54, 60, 90, 95, 105,

136

Przyjęcia dyplomatyczne: 88, 113-127
Przywileje i immunitety: 24-35, 109
Radca

53-54

Rozmowy - negocjacje: 19-23, 83-85
Stopnie dyplomatyczne i konsularne: 13,
Stoły (rozsadzanie gości): 117-122

Toast: 88, 121
Telefon: 148

Ubiór: 106, 116, 140-142
Unia Europejska:
Umowy (podpisywanie):
Whisky: 130-135
Wina: 127-130
Wizyty oficjalne: 79-91

Zaproszenia: 115-116

153

BIBLIOGRAFIA

Stanisław E. Nahlik - Narodziny nowożytnej

Wyd. Ossolineum, 1971.

2. Edward

Protokół dyplomatyczny, Wyd.Prawnicze, 1990.

3. Edward Pietkiewicz: Etykieta menedżera, Wyd.Twój Styl, 1993.

4. Julian Sutor: Prawo dyplomatyczne i konsularne, Wyd. PWN, 1996.

5. Julian Sutor: Korespondencja dyplomatyczna, Warszawa, 1992.

6. Jacques Gandouin: Guide du protocole et des usages; Editions Stock,

1993.

Satow ' s Guide to Diplomatie Practice Longman, London & New York,

1979.

Dokumenty.

Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia

(Dz. U. zał. do nr 17,

232, z 8.09.1965

2.

Wiedeńska o stosunkach konsularnych z 24 kwietnia

(Dz. U. nr

98, z 17.05.1982

3. Ustawa o funkcjach konsulów PRL z 13 lutego 1984 r. (Dz. U. nr 9,

154

Wzory pism

i not dyplomatycznych

Wzór listu uroczystego Prezydenta

PREZYDENT

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

do

JEGO EKSCELENCJI PANA

ALBERTO

HERRERA

PREZYDENTA WSCHODNIEJ REPUBLIKI URUGWAJU

PANIE PREZYDENCIE,

Pragnąc uczcić tak uroczysty dla Wschodniej Republiki Urugwaju akt

objęcia wysokiego urzędu Prezydenta Republiki przez Jego Ekscelencję Pana

postanowiłem akredytować przy

Waszej Ekscelencji, w celu reprezentowania mnie na uroczystościach, jakie odbędą

się z tej okazji, Pana Ambasadora Nadzwyczajnego i

Polski we Wschodniej Republice Urugwaju jako Przedstawiciela

Rzeczypospolitej Polskiej w Misji

W nadziei, że ta Misja specjalna przyczyni się do dalszego zacieśnienia

więzów przyjaźni, szczęśliwie istniejących między Polską

a Urugwajem,

Waszej Ekscelencji wyrazy mojego wysokiego poważa-

oraz życzenia pomyślności dla narodu urugwajskiego.

W Warszawie, dnia lutego 1995 roku.

MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH

156

Wzór listów uwierzytelniających ambasadora

PREZYDENT

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

do

JEGO EKSCELENCJI PANA MOHAMEDA

PREZYDENTA ARABSKIEJ REPUBLIKI EGIPTU

PANIE

Pragnąc utrzymać i stale rozwijać stosunki przyjaźni szczęśliwie istniejące

między Polską i Egiptem postanowiłem akredytować

Pana w charakterze Ambasadora

i Pełnomocnego przy Waszej Ekscelencji.

Zalety osobiste i zasługi Pana

są dla mnie rękojmią, że pełniąc swą wysoką misję nie zaniedba on niczego, by

przyczynić się do umocnienia więzów przyjaźni między naszymi krajami.

W tym przeświadczeniu proszę Waszą Ekscelencję, aby zechciał przyjąć

go życzliwie i okazać całkowitą wiarę i ufność wszelkim oświadczeniom,

będzie miał zaszczyt złożyć Mu

w imieniu Prezydenta i Rządu Rzeczypospolitej Polskiej, a szczególnie gdy

zapewni Go o moim wysokim poważaniu oraz życzeniach szczęścia osobistego

dla Waszej Ekscelencji i pomyślności dla narodu egipskiego.

W Warszawie, dnia grudnia

roku.

MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH

157

Wzór listów

ambasadora

PREZYDENT

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

do

JEGO KRÓLEWSKIEJ MOŚCI MOSHOESHOE II

KRÓLA LESOTHO

WASZA KRÓLEWSKA MOŚĆ,

Mam zaszczyt powiadomić Waszą Królewską Mość, że uznałem

za konieczne położyć kres misji, jaką Pan

przy Waszej Królewskie Mości w charakterze Ambasadora

i Pełnomocnego.

W przeświadczeniu, że Pan

zdołał w czasie

swej misji przyczynić się do zacieśnienia

stosunków przyjaźni, szczęśliwie istniejących między Polską i Lesotho, pragnę

wyrazić podziękowanie za wszystkie oznaki życzliwości,

okazane mu w toku jego misji i proszę Waszą Królewską Mość o

zapew-

nienia o moim wysokim poważaniu oraz życzeń szczęścia

osobistego dla Waszej Królewskiej Mości i pomyślności

dla narodu

W Warszawie, dnia marca 1995 roku.

MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH

Wzór listów komisyjnych konsula generalnego

PREZYDENT

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

WIADOMYM CZYNI, że uznając za słuszne i pożyteczne

w interesie utrzymania i rozwoju stosunków przyjaźni i współpracy

szczęśliwie istniejących między Polską i Zjednoczonym Królestwem, mianowanie

i ustanowienie Pana , Ministra Pełnomocnego, Konsu-

lem Generalnym Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie, z jurysdykcją na Zjedno-

czone Królestwo Wielkiej Brytanii

i Północnej Irlandii, oprócz terytorium Szkocji, jak również na wszystkie teryto-

ria, za których stosunki międzynarodowe odpowiedzialny jest Rząd Jej Brytyj-

skiej Królewskiej Mości w Zjednoczonym Królestwie,

z tych względów i w tym celu postanawia niniejszym mianować go i

ustanowić w tym urzędzie i prosi wszystkich tych, których to dotyczy, a w

szczególności

w którym powołany jest przebywać, aby darzono

go życzliwością i zaufaniem potrzebnym przy wykonywaniu jego czynności oraz

zarządza obywatelom polskim okazywanie mu szacunku i

należnych na mocy obowiązujących praw i przepisów.

Na dowód czego niniejsze Listy zostały podpisane

i opatrzone pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej.

W Warszawie, dnia lipca 1994 roku.

MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH

159

f

Wzór exequatur

\

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

MINISTERSTWO SPRAW ZAGRANICZNYCH wiadomym czyni, że

Listy Komisyjne wystawione w Manili dnia

października

roku, którymi Ministerstwo Spraw Zagranicznych Repu-

bliki Filipin mianowało i ustanowiło Pana

General-

nego Konsula Honorowego Republiki Filipin na obszar

Rzeczypospolitej

Polskiej, z siedzibą w Warszawie,

uznało i uznaje Pana

w charakterze Generalnego Konsula Honorowego Republiki Filipin

w Warszawie, z jurysdykcją na wyżej określony okręg konsularny, Jego Listom

Komisyjnym udziela EXEQUATUR, polecając zarazem Władzom Polskim

okazywanie Mu należnych względów i użyczanie wszelkiej pomocy przy

niu Jego obowiązków.

W Warszawie, dnia października 1994 roku.

MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH

160

Wzór pisma dyplomatycznego

Ambasada

Warszawa, 30 marca 19

Ekscelencjo,

W imieniu mojej żony i moim własnym pragnę gorąco podziękować za

pożegnalne śniadanie wydane dla nas przez Pana Ministra

i Panią z okazji zakończenia mojej misji w

Miła i serdeczna atmosfera oraz wiele ciepłych i łaskawych słów skierowa-

nych do nas w czasie tego spotkania pozostaną w naszej pamięci jako przyjazny

gest, z którym tak wiele razy mieliśmy okazję się spotykać w czasie naszego

pobytu w Pana pięknym Kraju.

Przy tej okazji pragniemy jeszcze raz podziękować za wspaniały podaru-

nek, który będzie nam zawsze najmilszą pamiątką z Polski.

Proszę przyjąć, Ekscelencjo, wyrazy mego najwyższego poważania.

(podpis)

Jego Ekscelencja

Minister Spraw Zagranicznych

Warszawa

161

Wzór noty okólnej MSZ

NOTA OKÓLNA

Protokół Dyplomatyczny Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypo-

spolitej Polskiej przesyła wyrazy szacunku Panom Szefom Przedstawicielstw

Dyplomatycznych akredytowanych w Polsce i uprzejmie informuje, że wizyty

Szefów Przedstawicielstw Dyplomatycznych

u przedstawicieli centralnej i terenowej administracji państwowej odbywać się

będą według następujących nowych

Za pośrednictwem Protokołu Dyplomatycznego Ministerstwa Spraw

Zagranicznych załatwiane będą:

- wizyty wstępne nowo przybyłych Ambasadorów u Dyrektora Protokołu

Dyplomatycznego i Ministra Spraw Zagranicznych lub Podsekretarza Stanu w

Ministerstwie Spraw Zagranicznych;

- wizyty protokolarne nowo akredytowanych Ambasadorów

u Premiera, Marszałka Sejmu i Senatu, Ministra Spraw Zagranicznych

i Prezydenta Warszawy;

- wizyty merytoryczne u Prezydenta, Premiera i Ministra Spraw Zagra-

nicznych;

Wszelkie inne wizyty Przedstawicielstwa Dyplomatyczne proszone są

ustalać bezpośrednio z Gabinetami lub Sekretariatami przedstawicieli zaintere-

sowanych resortów i instytucji.

Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej korzysta z

okazji, by ponowić Panom Szefom Przedstawicielstw Dyplomatycznych akredy-

towanych w Polsce wyrazy wysokiego poważania.

Warszawa, dnia

roku.

( pieczęć okrągła MSZ)

Panowie Szefowie

Przedstawicielstw

akredytowanych w Polsce

162

noty

Ambasador

Polskiej

w :

Panie

Mam zaszczyt powiadomić Waszą

że w dniu

udaję się na kilkudniowy pobyt do

W czasie

nieobecności funkcję Chargé d'affaires ad interim będzie

Pan , Radca Ambasady.

Proszę przyjąć, Panie Ministrze, wyrazy mojego najwyższego poważania.

Jego Ekscelencja

Pan

Minister Spraw Zagranicznych

w

163

Wzór noty osobistej

Ambasador Rzeczypospolitej Polskiej

w

Panie Ministrze,

Mam zaszczyt zawiadomić Waszą Ekscelencję, że w dniu wczorajszym

z podróży

do Warszawy i objąłem kierownictwo Ambasa-

dy.

Proszę przyjąć, Panie Ministrze, wyrazy mojego najwyższego poważania.

Jego Ekscelencja

Pan

Minister Spraw Zagranicznych

w

164

Wzór noty werbalnej

Ministerstwo Spraw Zagranicznych

Nr

Nota Werbalna

Ministerstwo Spraw Zagranicznych przesyła wyrazy szacunku Ambasadzie

i ma zaszczyt powiadomić, że w związku z

Rządu w sprawie rozpoczęcia rokowań na

temat spłaty zaciągniętych przez długów, Rząd

pragnie

przekazać zgodę na rozpoczęcie wspo-

mnianych rokowań w zaproponowanym przez Rząd

Ministerstwo Spraw Zagranicznych korzysta z okazji, by ponowić Amba-

sadzie wyrazy najwyższego poważania.

Warszawa, dnia 19... roku.

(pieczęć okrągła MSZ)

Ambasada

w Warszawie

165

Wzory kart zaproszeniowych

i przykłady menu

Prezydent

Rzeczypospolitej Polskiej

Aleksander

z

proszą

ana

przybycie na obiad wydany na cześć

Króla

Jego Królewskiej Mości Haralda

j Sonji

w poniedziałek,

roku o godzinie 20.00

Pałac

Strój:

Przedmieście 48/50

suknia

Merrill Lynch

168

CUTTY SARK TALL SHIPS RACE 1966

AND

J.

Poland and

fi*-7

fc.

LORD

OR

civic CENTRE

OINNERJACKET

NORTHERN ENGINEERING INDUSTRIES PLC NEWCASTLE

the

of

l

Business

Club.

- ?

169

On

occasion of the birthday of Her

the Queen,

the Ambassador of the Kingdom of the

and Mrs.

Cosses - van

van der

request the honour of

at a reception

on

1994

from

to 19.30 hours

Palace

a

only

tel. 49.23.5I

a

on

ff.00-8.00fm.

170

l

I

1

i

8

(o [he

of

J

the

s an

88

arri

171

Luncheon

given in honour of

the (President of

Madame

(Robinson

and

by

the

(president of the

Mr.

and

Madame Jolanta

26th

1997

Court

rish

with

(Bay (Prawns,

Marie

Sauce

(Barszcz with

(Polish Zrazy

of

(Potatoes

Irish Coffee

with a

Ice Cream

Vodka

Macon

1995

Louis

(Domaine de (Poncereau 1995

Louis

menu

MENU

Zrazy zawijane z polędwicy

Wyborowa

Chateau

29 października 1993

Pasjans z cielęciny na musie

z tuńczyka

Chłodnik staropolski

Łosoś zapiekany w ziołach

Tarta owocowa z truskawkami

i z

•

Wódka "Wyborowa"

Hone" 1992

:

sec"

7 lipca 1994 r.

172

Konwencja wiedeńska

o stosunkach dyplomatycznych

Państwa będące Stronami niniejszej Konwencji,

że od najdawniejszych czasów uznają status przedstawicieli dyplo-

matycznych,

Świadome celów i zasad Karty narodów zjednoczonych suwerennej rów-

ności państw, utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz

rozwoju przyjaznych stosunków między narodami,

Przeświadczone, że międzynarodowa konwencja o stosunkach, przywile-

i immunitetach dyplomatycznych przyczyni się do rozwoju przyjaznych

stosunków między państwami bez względu na różnorodność systemów ustro-

jowych i społecznych,

Rozumiejąc, że celem tych

i immunitetów nie jest zapewnienie

korzyści poszczególnym osobom, lecz zabezpieczenie skutecznego wyko-

nywania funkcji przez misje dyplomatyczne reprezentujące ich państwa,

Potwierdzając, że normy międzynarodowego prawa zwyczajowego

wyraźnie uregulowane postanowieniami

Konwencji,

Uzgodniły do następuje:

Artykuł l

Dla celów

Konwencji następujące wyrażenia mają niżej okre-

ślone znaczenie:

a) wyrażenie „szef misji" oznacza osobę powołaną przez państwo wysyła-

jące do działania w tym charakterze;

b) wyrażenie „członkowie misji" oznacza szefa misji oraz członków perso-

nelu misji;

175

c) wyrażenie „członkowie personelu misji" oznacza członków personelu

dyplomatycznego, personelu administracyjnego i technicznego oraz

personelu służby misji;

d) wyrażenie „członkowie personelu dyplomatycznego" oznacza członków

personelu misji posiadających stopień dyplomatyczny;

e) wyrażenie

dyplomatyczny" oznacza szefa misji lub członka

dyplomatycznej misji;

f) wyrażenie „członkowie personelu administracyjnego i technicznego"

oznacza członków personelu misji zatrudnionych w administracyjnej i

technicznej służbie misji;

g) wyrażenie „członkowie personelu służby" oznacza członków personelu

misji zatrudnionych w służbie domowej misji;

h) wyrażenie „prywatny służący" oznacza osobę zatrudnioną w

do-

mowej członka misji, która nie jest pracownikiem państwa wysyłające-
go;

i) wyrażenie „pomieszczenia misji" oznacza budynki lub części budynków

i tereny przyległe do nich, niezależnie od tego kto jest ich

użytkowane dla celów misji, łącznie z rezydencją szefa misji.

Artykuł 2

Ustanowienie stosunków dyplomatycznych pomiędzy państwami oraz

wysyłanie stałych misji dyplomatycznych następuje za wzajemną zgodą.

Artykuł 3

Funkcje misji dyplomatycznych obejmują między innymi:

a) reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym;

b) ochronę w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego i

jego obywateli, w granicach ustalonych przez prawo

c) prowadzenie rokowań z rządem państwa

d) zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami panują-

cymi w państwie przyjmującym i z rozwojem zachodzących w nim wy-

darzeń oraz zdawanie z tego sprawy rządowi państwa wysyłającego;

e) popieranie przyjaznych stosunków pomiędzy państwem wysyłającym a

państwem przyjmującym oraz

pomiędzy nimi stosunków go-

spodarczych, kulturalnych i naukowych.

2. Żadne z postanowień niniejszej Konwencji nie może być interpreto-

wane jako uniemożliwiające pełnienie funkcji konsularnych przez misję dy-

plomatyczną.

176

Artykuł 4

Państwo wysyłające powinno się upewnić, że osoba, którą zamierza

akredytować jako szefa misji w państwie przyjmującym otrzymała agrément

tego

2. Państwo przyjmujące nie jest zobowiązane do podania państwu wy-

przyczyn odmowy agrément.

Artykuł 5

Państwo wysyłające po dokonaniu należytej notyfikacji zaintereso-

wanym

przyjmującym, może stosownie do okoliczności akredy-

tować szefa misji lub wyznaczyć członka personelu dyplomatycznego w wię-

cej niż jednym państwie, chyba że którekolwiek z państw przyjmujących

wyraźnie się temu

Jeżeli państwo wysyłające akredytuje szefa misji w jednym lub kilku

państwach, może ono ustanowić

dyplomatyczną, kierowaną przez

chargés d'affaires ad intérim, w każdym z państw, gdzie szef misji nie ma

swojej stałej siedziby.

Szef misji lub członek personelu dyplomatycznego

może repre-

zentować państwo wysyłające wobec każdej organizacji

Artykuł 6

Dwa lub więcej państw może akredytować tę samą osobę jako szefa

w innym państwie, chyba że państwo przyjmujące sprzeciwia się temu.

Artykuł 7

Z zastrzeżeniem postanowień artykułów 5, 8, 9 i

państwo wysyła-

jące może mianować według swego uznania członków personelu misji. W

przypadku attachés wojskowych, morskich i lotniczych państwo przyjmu-

jące może

aby ich nazwiska były mu uprzednio przedłożone celem

wyrażenia na nie zgody.

Artykuł 8

Członkowie personelu dyplomatycznego misji będą mieć w zasadzie

obywatelstwo państwa wysyłającego.

2. Członkowie personelu dyplomatycznego misji mogą być mianowani

spośród osób posiadających obywatelstwo państwa przyjmującego jedynie

za zgodą tego

które może ją cofnąć w każdym

177

3. Państwo przyjmujące może zastrzec sobie to samo prawo w odnie-

sieniu do obywateli państwa trzeciego, którzy nie są zarazem obywatelami

państwa wysyłającego.

9

Państwo przyjmujące może w każdym czasie i bez obowiązku uza-

sadnienia swej decyzji zawiadomić państwo wysyłające, że szef misji bądź

którykolwiek z członków personelu dyplomatycznego misji jest persona non

grata, albo że którykolwiek inny z

personelu misji jest osobą nie-

pożądaną.

Państwo wysyłające odpowiednio do okoliczności bądź odwoła daną

osobę bądź położy kres jej funkcjom w misji. Dana osoba może być uzna-

na za non grata albo za niepożądaną przed przybyciem na terytorium pań-

stwa

2. Jeżeli państwo wysyłające omawia lub nie wykonuje w rozsądnym ter-

minie swych obowiązków wynikających z ustępu l niniejszego artykułu, pań-

stwo przyjmujące może odmówić uznania danej osoby za członka misji.

Artykuł

Ministerstwo Spraw Zagranicznych państwa przyjmującego lub inne

ministerstwo uznane za właściwe będą zawiadamiane

a) mianowaniu członków misji, ich przybyciu i ostatecznym wyjeździe lub

też o zakończeniu ich funkcji w misji;

b) przybyciu i ostatecznym wyjeździe osoby należącej do rodziny członka

misji oraz

od okoliczności o tym, że jakaś osoba staje się lub

przestaje być członkiem rodziny członka misji;

c) przybyciu i ostatecznym wyjeździe prywatnych służących zatrudnionych

u osób wymienionych wyżej w punkcie a) oraz

od okoliczności

o fakcie opuszczenia przez nie

u tych osób;

d) zatrudnieniu i zwolnieniu osób zamieszkałych w państwie przyjmującym

bądź jako członków misji bądź jako prywatnych służących uprawnionych

do korzystania z przywilejów i immunitetów.

2. Przybycie i ostateczny wyjazd powinny być w miarę możliwości rów-

nież notyfikowane

Artykuł

W braku wyraźnego porozumienia co do liczebności misji państwo

przyjmujące może żądać aby liczebność ta była utrzymywana w granicach

178

uznanych przez nie za rozsądne i normalne, uwzględniając okoliczności i

warunki panujące w państwie przyjmującym oraz potrzeby misji.

2. Państwo przyjmujące może również, w tych samych granicach i bez

dyskryminacji, odmówić przyjmowania urzędników określonej

Artykuł

Państwo

nie może, bez uprzedniej wyraźnej zgody państwa

przyjmującego,

biur stanowiących część misji w miejscowościach

innych niż te, w których ustanowiona

sama misja.

Artykuł

1. Uważa się, że szef misji objął swoje funkcje w państwie przyjmują-

cym gdy złożył swoje listy

bądź gdy notyfikował o swoim

przybyciu, a wierna kopia jego listów uwierzytelniających została złożona

w Ministerstwie Spraw Zagranicznych państwa przyjmującego lub w innym

ministerstwie uznanym za właściwe, zgodnie z praktyką panującą w pań-

stwie przyjmującym, która powinna być stosowana w jednolity sposób.

Kolejność składania

uwierzytelniających lub ich wiernych kopii

jest ustalana według daty i godziny przybycia szefa misji.

Artykuł

Szefowie misji dzielą się na trzy klasy, a mianowicie:

a) ambasadorów i nuncjuszów, akredytowanych przy głowach państw oraz

szefów misji równorzędnego

b) posłów, ministrów i internuncjuszów, akredytowanych przy głowach

państw;

c) chargés d'affaires akredytowanych przy ministrach spraw zagranicznych.

2. Poza sprawami pierwszeństwa i etykiety nie będzie się czyniło żad-

nych różnic między szefami misji w zależności od ich klasy.

Artykuł

Państwa uzgodnią między sobą klasę, do której powinni

człon-

ich misji.

Artykuł

1. Szefowie misji korzystają z pierwszeństwa w obrębie swej klasy w

kolejności godzin i dat objęcia swych funkcji zgodnie z artykułem 13.

179

Zmiany w listach

szefa misji nie powodujące zmia-

ny klasy nie wpływają na jego

3. Niniejszy artykuł nie stoi na przeszkodzie w stosowaniu praktyki, która

jest lub mogłaby być przyjęta przez państwo przyjmujące w odniesieniu do

pierwszeństwa przedstawiciela Stolicy

Artykuł

Pierwszeństwo członków personelu dyplomatycznego misji będzie no-

tyfikowane przez szefa misji Ministerstwu Spraw Zagranicznych lub inne-

mu ministerstwu uznanemu za właściwe.

Artykuł

Przy przyjmowaniu szefów misji powinno się przestrzegać w każdym

państwie jednolitego trybu postępowania w odniesieniu do każdej klasy.

Artykuł

1. Jeżeli stanowisko szefa

nie jest obsadzone lub jeżeli szef misji

nie może

swoich funkcji, chargé d'affaires ad

będzie działał

przejściowo jako szef

Nazwisko charge d'affaires ad

będzie

podane do wiadomości bądź przez szefa misji bądź, w przypadku gdy nie

może on tego uczynić, przez Ministra Spraw Zagranicznych państwa wy-

syłającego, Ministerstwu Spraw Zagranicznych państwa przyjmującego lub

innemu ministerstwu uznanemu za

W przypadku gdy żaden członek personelu dyplomatycznego nie jest

obecny w państwie

wówczas dla załatwienia bieżących spraw

administracyjnych misji może być wyznaczony

państwo wysyłające

członek personelu

i technicznego - za zgodą państwa

przyjmującego.

Artykuł 20

Misja i jej szef mają prawo do używania flagi i godła państwa

cego na pomieszczeniach misji

z rezydencją szefa misji i na jego

środkach transportu.

Artykuł

Państwo przyjmujące powinno zgodnie ze swym ustawodawstwem

ułatwić na swym terytorium nabycie przez państwo wysyłające pomiesz-

180

czeń koniecznych dla jego misji bądź pomóc mu w uzyskaniu takich po-

mieszczeń w inny sposób.

Powinno ono również pomóc misjom w razie potrzeby w uzyskaniu

odpowiednich mieszkań dla ich członków.

Artykuł 22

Pomieszczenia misji są nietykalne. Funkcjonariusze państwa przyj-

mującego nie mogą do nich wkraczać, chyba że uzyskają na to zgodę

szefa misji.

Państwo przyjmujące ma szczególny obowiązek przedsięwzięcia wszel-

kich stosownych kroków dla ochrony pomieszczeń misji przed

wiek wtargnięciem lub szkodą oraz zapobieżenia jakiemukolwiek zakłóce-

niu spokoju misji lub uchybieniu jej godności.

3. Pomieszczenia misji, ich urządzenia i inne przedmioty, które się w

nich znajdują oraz środki transportu misji nie podlegają rewizji, rekwizycji,

zajęciu lub egzekucji.

Artykuł 23

Państwo wysyłające oraz szef misji są zwolnieni od wszelkich opłat i

podatków państwowych, regionalnych lub komunalnych dotyczących po-

mieszczeń misji, zarówno własnych jak i wynajętych, z wyjątkiem opłat i

podatków należnych za konkretnie wyświadczone

Zwolnienie od podatków

w niniejszym artykule nie sto-

suje się do tych opłat i podatków, które na

ustawodawstwa pań-

stwa przyjmującego ciążą na osobach zawierających umowy z państwem

wysyłającym lub z szefem misji.

Artykuł 24

Archiwa i dokumenty misji są nietykalne w każdym czasie niezależnie

od miejsca, w jakim się znajdują.

Artykuł 25

Państwo przyjmujące udzieli wszelkich ułatwień w pełnieniu przez misję

jej funkcji.

Artykuł 26

Z zastrzeżeniem swoich ustaw i innych przepisów dotyczących sfer, do

których wstęp jest zakazany lub ograniczony ze względu na

181

państwa, państwo przyjmujące zapewni wszystkim członkom misji

swobodę poruszania się i podróżowania na swoim terytorium.

Artykuł 27

Państwo przyjmujące dopuszcza i ochrania swobodne porozumiewa-

nie się misji dla wszelkich celów

W porozumiewaniu się z rzą-

dem oraz innymi misjami i konsulatami państwa wysyłającego, bez wzglę-

du na miejsce ich siedziby, misja może używać wszelkich odpowiednich

środków, łącznie z kurierami dyplomatycznymi oraz korespondencją ko-

dem lub szyfrem. Misja może

zainstalować i używać nadajnika ra-

diowego tylko za zgodą państwa

Korespondencja urzędowa misji jest nietykalna. Wyrażenie korespon-

dencja urzędowa oznacza wszelką korespondencję odnoszącą się do misji i

jej funkcji.

Poczta dyplomatyczna nie powinna być otwierana ani

4.

stanowiące pocztę dyplomatyczną powinny posiadać wi-

doczne znaki zewnętrzne określające ich charakter i mogą zawierać jedy-

nie dokumenty dyplomatyczne lub przedmioty przeznaczone do użytku urzę-

dowego.

Kurier dyplomatyczny, który powinien być zaopatrzony w urzędowy

dokument określający jego charakter i liczbę przesyłek stanowiących pocz-

tę dyplomatyczną, będzie chroniony przez państwo przyjmujące w czasie

pełnienia swych funkcji. Korzysta on z nietykalności osobistej oraz nie pod-

lega aresztowaniu lub zatrzymaniu w żadnej

6. Państwo wysyłające lub misja mogą wyznaczać kurierów

tycznych ad hoc. W takich wypadkach postanowienia ustępu 5 niniejszego

artykułu będą miały również zastosowanie, z tym jednak, że wymienione

tam immunitety przestaną być stosowane z chwilą, gdy kurier taki doręczy

odbiorcy powierzoną sobie pocztę dyplomatyczną.

7. Poczta dyplomatyczna może być powierzona kapitanowi powietrz-

nego statku, który ma lądować w dozwolonym porcie

Powi-

nien on być zaopatrzony w urzędowy dokument określający liczbę przesy-

łek stanowiących

lecz nie będzie on jednak uważany za kuriera dy-

Misja może

jednego ze swych

w celu bez-

pośredniego swobodnego odbioru poczty dyplomatycznej od kapitana statku

powietrznego.

182

Artykuł 28

Opłaty i należności pobierane przez misję za dokonanie czynności urzę-

dowych są zwolnione od wszelkich podatków i opłat.

Artykuł 29

Osoba przedstawiciela dyplomatycznego jest nietykalna. Nie podlega ona

aresztowaniu ani zatrzymaniu w żadnej formie. Państwo przyjmujące bę-

dzie traktować go z należytym szacunkiem i przedsięweźmie wszelkie od-

powiednie kroki, aby zapobiec wszelkiemu zamachowi na jego osobę, wol-

ność lub godność.

Artykuł 30

Rezydencja prywatna przedstawiciela dyplomatycznego korzysta z

nietykalności i ochrony jak pomieszczenia misji.

Z nietykalności korzystają również dokumenty i korespondencja oraz

z zastrzeżeniem postanowień ustępu 3 artykułu

jego mienie.

Artykuł

Przedstawiciel dyplomatyczny korzysta z immunitetu od jurysdykcji

karnej państwa przyjmującego. Korzysta on również z immunitetu od ju-

rysdykcji cywilnej i administracyjnej tegoż państwa, z wyjątkiem:

a) powództw z zakresu prawa rzeczowego dotyczących prywatnego mie-

nia nieruchomego położonego na terytorium państwa wysyłającego dla

celów misji;

b) powództw dotyczących spadkobrania, w których przedstawiciel dyplo-

matyczny występuje jako wykonawca testamentu, administrator, spad-

kobierca lub zapisobiorca w charakterze osoby

a nie w imie-

niu państwa

c) powództw dotyczących wszelkiego rodzaju

lub handlowej

działalności wykonywanej przez przedstawiciela dyplomatycznego w

przyjmującym poza jego funkcjami urzędowymi.

2. Przedstawiciel dyplomatyczny nie

obowiązany do składania ze-

znań w charakterze świadka.

W stosunku do przedstawiciela dyplomatycznego nie mogą być przed-

sięwzięte żadne środki egzekucyjne, z wyjątkiem przypadków przewidzia-

nych w punktach a), b) i c) ustępu l niniejszego artykułu, z zastrzeżeniem

183

jednak, że odnośne środki muszą być przedsięwzięte bez naruszania niety-

kalności jego osoby lub rezydencji.

4. Immunitet przedstawiciela dyplomatycznego od

państwa

przyjmującego nie uchyla w stosunku do niego jurysdykcji państwa wysyła-

jącego.

Artykuł 32

Państwo wysyłające może zrzec się immunitetu jurysdykcyjnego swo-

ich przedstawicieli dyplomatycznych oraz osób korzystających z immunite-

tu na podstawie artykułu

Zrzeczenie się powinno być zawsze wyraźne.

3. Jeżeli przedstawiciel dyplomatyczny lub osoba korzystająca z immu-

nitetu jurysdykcyjnego na podstawie artykułu 37 wszczyna postępowanie,

nie będzie już dopuszczalne powoływanie się na immunitet jurysdykcyjny

w stosunku do powództw wzajemnych bezpośrednio

z powódz-

twem głównym.

4. Zrzeczenie się immunitetu jurysdykcyjnego w postępowaniu cywil-

nym lub administracyjnym nie jest uważane za domniemane zrzeczenie się

immunitetu w stosunku do wykonania wyroku, co wymaga oddzielnego zrze-

czenia

Artykuł 33

Z zastrzeżeniem postanowień ustępu 3 niniejszego artykułu przed-

stawiciel dyplomatyczny nie podlega w zakresie usług świadczonych na rzecz

państwa wysyłającego przepisom o ubezpieczeniach społecznych, które

mogą obowiązywać w państwie przyjmującym.

2. Zwolnienie przewidziane w ustępie l niniejszego artykułu obejmują

również osoby pozostające wyłącznie w służbie prywatnej przedstawiciela

dyplomatycznego, pod warunkiem:

a) że nie są one obywatelami państwa przyjmującego ani nie posiadają

tam stałego miejsca zamieszkania;

b) że objęte są przepisami o ubezpieczeniu społecznym, które mogą

obowiązywać w państwie wysyłającym lub w państwie trzecim.

Przedstawiciel dyplomatyczny zatrudniający osoby, w stosunku do

których nie mają zastosowania zwolnienia przewidziane w ustępie 2 niniej-

szego artykułu, powinien przestrzegać obowiązków, jakie nakładają na pra-

codawców przepisy państwa przyjmującego o ubezpieczeniach społecznych.

184

4. Zwolnienia

w ustępach l i 2 niniejszego artykułu nie

wykluczają dobrowolnego uczestnictwa w systemie ubezpieczeń

państwa przyjmującego, jeżeli uczestnictwo takie dozwolone jest przez to

państwo.

5. Postanowienia niniejszego

nie naruszają zawartych poprzed-

nio dwustronnych lub wielostronnych umów w sprawach ubezpieczeń spo-

łecznych i nie stoją na przeszkodzie zawieraniu takich umów w

Artykuł 34

Przedstawiciel dyplomatyczny jest zwolniony od wszelkich opłat i po-

datków, osobistych i rzeczowych, zarówno państwowych, regionalnych jak

komunalnych, z wyjątkiem:

a) podatków pośrednich tego rodzaju, które zazwyczaj wliczane są w cenę

towarów lub

b) opłat i podatków dotyczących prywatnego mienia nieruchomego poło-

żonego na terytorium państwa przyjmującego, chyba że posiada on je

w imieniu państwa wysyłającego dla celów misji;

c) należności spadkowych pobieranych przez państwo przyjmujące, z za-

strzeżeniem postanowień ustępu 4 artykułu 39;

d) opłat i podatków dotyczących prywatnego dochodu mającego swe źró-

dło w państwie przyjmującym oraz podatków dotyczących kapitału za-

inwestowanego w przedsiębiorstwach handlowych znajdujących się w

państwie przyjmującym;

e) opłat i podatków należnych z tytułu wyświadczonych usług;

f) należności rejestracyjnych, sądowych, hipotecznych oraz stemplowych

dotyczących mienia nieruchomego, z zastrzeżeniem postanowień arty-

kułu 23.

Artykuł 35

Państwo przyjmujące powinno zwolnić przedstawicieli dyplomatycznych

z wszelkich świadczeń, z wszelkiego rodzaju służby publicznej oraz z obcią-

żeń wojskowych, takich jak rekwizycje daniny wojskowej i

Artykuł 36

Państwo przyjmujące, zgodnie z ustawami i innymi przepisami, jakie

może wydać, zezwoli na wywóz oraz udzieli zwolnienia z wszelkich opłat

celnych, podatków i innych pokrewnych należności, z wyjątkiem opłat za

składowanie, przewóz i podobne usługi w odniesieniu

185

a) przedmiotów przeznaczonych do użytku urzędowego

b) przedmiotów przeznaczonych do osobistego użytku przedstawiciela dy-

plomatycznego lub członków jego rodziny pozostających z nim we

wspólnocie domowej łącznie z przedmiotami związanymi z jego urzą-

dzeniem się.
2. Osobisty bagaż przedstawiciela dyplomatycznego jest zwolniony od

rewizji, chyba że istnieją poważne podstawy do przypuszczenia, że zawiera

on bądź przedmioty nie podlegające zwolnieniom określonym w ustępie l

niniejszego artykułu, bądź przedmioty których wwóz lub wywóz jest zabro-

niony przez ustawodawstwo państwa przyjmującego lub podlega przepi-

som tegoż państwa dotyczącym kwarantanny. W takich wypadkach rewi-

zja powinna być przeprowadzona w obecności przedstawiciela dyploma-

tycznego lub osoby przez niego

Artykuł 37

rodziny przedstawiciela dyplomatycznego pozostający z nim

we wspólnocie

o ile nie są obywatelami państwa przyjmującego,

korzystają z przywilejów i immunitetów wymienionych w artykułach 29-36.

2. Członkowie personelu administracyjnego i technicznego misji, łącz-

nie z członkami ich rodzin pozostającymi z nimi we wspólnocie

o ile nie są obywatelami państwa przyjmującego lub nie mają tam stałego

miejsca

korzystają z

ł immunitetów wymienio-

nych w artykułach 29-35, z tym jednak, że immunitet od jurysdykcji cywil-

nej i administracyjnej państwa przyjmującego, wymieniony w ustępie l ar-

tykułu

stosuje się do czynności dokonanych poza pełnieniem ich

obowiązków służbowych. Korzystają oni również z przywilejów i immunite-

tów wymienionych w ustępie l artykuł 36 w odniesieniu do przedmiotów

wwiezionych w okresie pierwszego urządzania się.

3. Członkowie personelu służby misji którzy nie są obywatelami pań-

stwa przyjmującego lub nie mają tam

miejsca zamieszkania korzy-

stają z immunitetu w odniesieniu do aktów dokonanych w toku pełnienia

ich funkcji oraz ze zwolnienia od opłat i podatków od wynagrodzeń,

otrzymują z tytułu

jak również ze zwolnienia przewidzianego

w

4. Prywatni służący członków misji, o ile nie są obywatelami państwa

przyjmującego lub nie mają tam stałego

zamieszkania, są zwol-

nieni z opłat i podatków od wynagrodzeń, jakie otrzymują z tytułu zatrud-

186

Pod wszelkimi innymi względami mogą oni korzystać z przywile-

jów i immunitetów jedynie w zakresie przyznanym przez państwo przyj-

mujące. Państwo

powinno jednak wykonywać jurysdykcję nad

tymi osobami w taki sposób, aby zbytnio nie zakłócać wypełniania funk-

cji przez misję.

Artykuł 38

Poza wypadkami kiedy dodatkowe przywileje i immunitety

przyznane przez państwo przyjmujące, przedstawiciel dyplomatyczny bę-

dący obywatelem tego państwa lub mający tam stałe miejsce zamieszka-

nia korzysta jedynie z immunitetu jurysdykcyjnego i z nietykalności w od-

niesieniu do aktów urzędowych dokonywanych w toku pełnienia swych

funkcji.

2. Inni członkowie personelu misji oraz prywatni służący będący oby-

watelami państwa przyjmującego lub mający w nim stałe miejsce zamiesz-

kania korzystają z przywilejów i immunitetów jedynie w zakresie przyzna-

nym przez państwo przyjmujące. Państwo przyjmujące powinno jednak

wykonywać jurysdykcję nad tymi osobami w taki sposób, aby zbytnio nie

zakłócać wypełniania funkcji przez misję.

Artykuł 39

Każda osoba uprawniona do przywilejów i immunitetów korzysta z

nich od momentu wjazdu na terytorium państwa przyjmującego w celu ob-

jęcia swojego stanowiska lub, jeżeli już się znajduje na tym terytorium, od

chwili notyfikacji tej nominacji Ministerstwu Spraw Zagranicznych lub in-

nemu ministerstwu uznanemu za właściwe.

2. Gdy funkcje osoby korzystającej z przywilejów i

dyplo-

matycznych dobiegły końca, przywileje i immunitety te wygasają w nor-

malnym trybie z chwilą opuszczenia przez nią kraju lub z upływem rozsąd-

nego terminu w którym mogłaby ona to zrobić, z tym że do tego czasu

trwać będą nawet w razie konfliktu zbrojnego. Immunitet trwa jednak na-

dal w odniesieniu do aktów dokonywanych przez taką osobę w toku

nienia jej funkcji jako członka misji.

3. W razie śmierci członka misji, członkowie jego rodziny korzystają na-

dal z przywilejów i immunitetów, do których są uprawnieni, aż do upływu

rozsądnego terminu pozwalającego im na opuszczenie państwa przyjmują-

cego.

187

4. W razie śmierci członka misji nie będącego obywatelem państwa przyj-

mującego ani nie mającego tam stałego miejsca zamieszkania lub członka

rodziny pozostającego z nim we wspólnocie

państwo przyjmują-

ce zezwoli na wywóz ruchomego mienia osoby zmarłej, z wyjątkiem mie-

nia nabytego w kraju, którego wywóz był zabroniony w chwili śmierci tej

osoby. Należności spadkowe nie będą pobierane w odniesieniu do

ruchomego, które znalazło się w państwie przyjmującym jedynie w skutek

przebywania w tym państwie osoby zmarłej w charakterze członka misji

lub członka rodziny członka

Artykuł 40

Jeżeli przedstawiciel dyplomatyczny

przez terytorium lub

znajduje się na terytorium państwa trzeciego będąc w podróży celem obję-

cia swego stanowiska lub powrotu na nie albo też wracając do swojego

własnego kraju, państwo trzecie, które udzieliło mu wizy w wypadku gdy

wiza taka była wymagana, przyzna mu nietykalność oraz wszystkie inne

immunitety, niezbędne dla zapewnienia mu przejazdu i powrotu. To samo

stosuje się również do wszystkich członków jego rodziny korzystających z

przywilejów i immunitetów, którzy bądź towarzyszą przedstawicielowi dy-

bądź podróżują oddzielnie w celu połączenia się z nim lub

powrotu do swego kraju.

W okolicznościach podobnych do określonych w ustępie l niniejsze-

go artykułu państwa trzecie nie powinny utrudniać przejazdu przez ich te-

rytorium członkom personelu administracyjnego i technicznego lub perso-

nelu służby misji oraz członkom ich rodzin.

3. Państwa trzecie przyznają korespondencji urzędowej i innym formom

urzędowego porozumiewania

łącznie z przesyłkami zredagowanymi ko-

dem i szyfrem znajdującymi się w tranzycie na ich

tę samą swo-

bodę i ochronę, jaka jest przyznawana przez państwo przyjmujące. Przy-

one kurierom dyplomatycznym, którym udzielono wizy w wypadku

gdy taka wiza była wymagana, a także poczcie dyplomatycznej w tranzycie

taką samą nietykalność i ochronę,

obowiązane jest przyznawać pań-

stwo

4. Obowiązki państw trzecich przewidziane w ustępach l, 2 i 3 niniej-

szego artykułu stosują się również do osób wymienionych odpowiednio w

tych ustępach, jak również do korespondencji urzędowej i poczty dyplo-

matycznej, które znalazły się na terytorium państwa trzeciego na skutek

działania siły

188

Artykuł

Bez uszczerbku dla ich immunitetów i przywilejów obowiązkiem

wszystkich osób korzystających z tych przywilejów i immunitetów jest sza-

nowanie ustaw i innych przepisów państwa przyjmującego. Mają one rów-

nież obowiązek nie mieszać się do spraw wewnętrznych tego państwa.

Wszystkie sprawy urzędowe powierzone misji przez państwo wysyła-

jące do załatwienia z państwem przyjmującym będą przez nią załatwiane z

Ministerstwem Spraw Zagranicznych państwa przyjmującego lub za jego

pośrednictwem bądź innym ministerstwem uznanym za właściwe.

3. Pomieszczeń misji nie wolno użytkować w jakikolwiek sposób nie-

zgodny z funkcjami misji określonymi bądź w niniejszej Konwencji, bądź w

innych normach powszechnego prawa międzynarodowego lub w specjal-

nych umowach obowiązujących między państwem wysyłającym a państwem

przyjmującym.

Artykuł 42

Przedstawiciel dyplomatyczny nie będzie wykonywał w państwie przyj-

mującym żadnej działalności zawodowej lub handlowej mającej na celu zysk

osobisty.

Artykuł 43

Funkcje przedstawiciela dyplomatycznego kończą się między innymi:

a) gdy państwo wysyłające notyfikuje państwu przyjmującemu, że funkcje

przedstawiciela dyplomatycznego dobiegły końca;

b) gdy państwo przyjmujące notyfikuje państwu wysyłającemu, że zgodnie

z ustępem 2 artykułu 9 odmawia ono uznawania przedstawiciela dyplo-

matycznego jako członka misji.

Artykuł 44

Państwo przyjmujące powinno nawet w wypadku konfliktu zbrojnego,

przyznać ułatwienia w celu umożliwienia wyjazdu ze swego terytorium w

możliwie najkrótszym terminie osobom korzystającym z przywilejów i im-

munitetów, oprócz tych, które są obywatelami państwa przyjmującego, jak

również członkom rodzin takich osób niezależnie od ich obywatelstwa. Po-

winno ono w szczególności w razie potrzeby oddać od ich dyspozycji ko-

nieczne środki transportu dla nich samych i dla ich mienia.

189

Artykuł 45

Jeżeli stosunki dyplomatyczne między dwoma państwami zostały zerwane

lub też jeżeli misja została na stałe lub czasowo odwołana:

a) państwo przyjmujące obowiązane

nawet w wypadku konfliktu zbroj-

nego, szanować i ochraniać pomieszczenia misji

z jej mieniem i

archiwami;

b) państwo wysyłające może powierzyć pieczę nad pomieszczeniami misji

wraz z jej mieniem i

państwu trzeciemu, które jest do przyję-

cia dla państwa

c) państwo wysyłające może powierzyć ochronę swych interesów oraz in-

teresów swych obywateli państwu trzeciemu, które jest do przyjęcia dla

państwa

Artykuł 46

Państwo

może, za uprzednią zgodą państwa przyjmującego

i na prośbę państwa trzeciego nie reprezentowanego w państwie przyjmu-

jącym, podjąć się czasowej ochrony interesów tego

trzeciego i

jego

Artykuł 47

1. Przy stosowaniu postanowień

Konwencji państwo przyj-

mujące nie będzie stosować dyskryminacji wobec poszczególnych państw.

Nie będzie jednak uważane za posunięcie dyskryminacyjne:

a) restrykcyjne stosowanie przez państwo przyjmujące

z

postanowień niniejszej Konwencji z powodu restrykcyjnego stosowa-

nia tegoż postanowienia do jego misji w państwie wysyłającym;

b) wzajemne traktowanie się przez państwa, na podstawie zwyczaju lub

umowy, bardziej korzystne niż to, jakie jest wymagane przez postano-

wienia niniejszej Konwencji.

Artykuł 48

Dla wszystkich państw będących członkami

Narodów Zjed-

noczonych

też będących stronami Statutu Międzynarodowego Trybu-

nału Sprawiedliwości, jak również dla każdego państwa, które zostało za-

proszone przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych,

aby stało się stroną Konwencji, niniejsza Konwencja będzie otwarta do pod-

pisu w następujący sposób: do dnia 31 października 1961 roku w Federal-

190

Ministerstwie Spraw Zagranicznych

a następnie do dnia 31

marca 1962 roku w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych w No-

wym

Artykuł 49

Niniejsza

podlega ratyfikacji. Dokumenty ratyfikacyjne będą

składane Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Artykuł 50

Niniejsza Konwencja pozostanie otwarta do przystąpienia dla każdego

państwa należącego do którejkolwiek z czterech kategorii wymienionych

w artykule

Dokumenty przystąpienia będą

Sekretarzowi Ge-

neralnemu Organizacji Narodów

Artykuł

Niniejsza Konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia od daty

żenia Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych

dwudziestego drugiego dokumentu

lub dokumentu przystą-

pienia.

2. Dla każdego z państw, które ratyfikuje Konwencję lub do niej przy-

stąpi po złożeniu dwudziestego drugiego dokumentu ratyfikacyjnego lub

dokumentu przystąpienia, Konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia

po złożeniu przez to państwo dokumentu ratyfikacyjnego lub dokumentu

przystąpienia.

Artykuł 52

Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych będzie zawia-

damiał wszystkie państwa należące do którejkolwiek z czterech kategorii

wymienionych w artykule 48:

a) o składaniu podpisów pod niniejszą Konwencją oraz o składaniu doku-

mentów ratyfikacyjnych lub dokumentów przystąpienia zgodnie z arty-

kułami 48, 49 i

b) o dniu, w którym Konwencja wejdzie w życie zgodnie z artykułem

Artykuł 53

Oryginał niniejszej Konwencji, której tekst angielski, chiński, francuski,

hiszpański i rosyjski są jednakowo autentyczne, będzie złożony u Sekreta-

191

rza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych, która prześle

uwierzytelnione jego podpisy wszystkim państwom należącym do której-

kolwiek z

kategorii wymienionych w artykule

Na dowód cze-

go podpisani niżej Pełnomocnicy należycie upoważnieni przez ich odno-

śne rządy podpisali niniejszą

Sporządzono w Wiedniu dnia osiemnastego kwietnia tysiąc dziewięćset

sześćdziesiątego pierwszego roku.

192

jednak, że odnośne środki muszą być przedsięwzięte bez naruszania niety-

kalności jego osoby lub rezydencji.

4. Immunitet przedstawiciela dyplomatycznego od

państwa

przyjmującego nie uchyla w stosunku do niego jurysdykcji państwa wysyła-

jącego.

Artykuł 32

Państwo wysyłające może zrzec się immunitetu jurysdykcyjnego swo-

ich przedstawicieli dyplomatycznych oraz osób korzystających z immunite-

tu na podstawie artykułu

Zrzeczenie się powinno być zawsze wyraźne.

3. Jeżeli przedstawiciel dyplomatyczny lub osoba korzystająca z immu-

nitetu jurysdykcyjnego na podstawie artykułu 37 wszczyna postępowanie,

nie będzie już dopuszczalne powoływanie się na immunitet jurysdykcyjny

w stosunku do powództw wzajemnych bezpośrednio

z powódz-

twem głównym.

4. Zrzeczenie się immunitetu jurysdykcyjnego w postępowaniu cywil-

nym lub administracyjnym nie jest uważane za domniemane zrzeczenie się

immunitetu w stosunku do wykonania wyroku, co wymaga oddzielnego zrze-

czenia

Artykuł 33

Z zastrzeżeniem postanowień ustępu 3 niniejszego artykułu przed-

stawiciel dyplomatyczny nie podlega w zakresie usług świadczonych na rzecz

państwa wysyłającego przepisom o ubezpieczeniach społecznych, które

mogą obowiązywać w państwie przyjmującym.

2. Zwolnienie przewidziane w ustępie l niniejszego artykułu obejmują

również osoby pozostające wyłącznie w służbie prywatnej przedstawiciela

dyplomatycznego, pod warunkiem:

a) że nie są one obywatelami państwa przyjmującego ani nie posiadają

tam stałego miejsca zamieszkania;

b) że objęte są przepisami o ubezpieczeniu społecznym, które mogą

obowiązywać w państwie wysyłającym lub w państwie trzecim.

Przedstawiciel dyplomatyczny zatrudniający osoby, w stosunku do

których nie mają zastosowania zwolnienia przewidziane w ustępie 2 niniej-

szego artykułu, powinien przestrzegać obowiązków, jakie nakładają na pra-

codawców przepisy państwa przyjmującego o ubezpieczeniach społecznych.

184

4. Zwolnienia

w ustępach l i 2 niniejszego artykułu nie

wykluczają dobrowolnego uczestnictwa w systemie ubezpieczeń

państwa przyjmującego, jeżeli uczestnictwo takie dozwolone jest przez to

państwo.

5. Postanowienia niniejszego

nie naruszają zawartych poprzed-

nio dwustronnych lub wielostronnych umów w sprawach ubezpieczeń spo-

łecznych i nie stoją na przeszkodzie zawieraniu takich umów w

Artykuł 34

Przedstawiciel dyplomatyczny jest zwolniony od wszelkich opłat i po-

datków, osobistych i rzeczowych, zarówno państwowych, regionalnych jak

komunalnych, z wyjątkiem:

a) podatków pośrednich tego rodzaju, które zazwyczaj wliczane są w cenę

towarów lub

b) opłat i podatków dotyczących prywatnego mienia nieruchomego poło-

żonego na terytorium państwa przyjmującego, chyba że posiada on je

w imieniu państwa wysyłającego dla celów misji;

c) należności spadkowych pobieranych przez państwo przyjmujące, z za-

strzeżeniem postanowień ustępu 4 artykułu 39;

d) opłat i podatków dotyczących prywatnego dochodu mającego swe źró-

dło w państwie przyjmującym oraz podatków dotyczących kapitału za-

inwestowanego w przedsiębiorstwach handlowych znajdujących się w

państwie przyjmującym;

e) opłat i podatków należnych z tytułu wyświadczonych usług;

f) należności rejestracyjnych, sądowych, hipotecznych oraz stemplowych

dotyczących mienia nieruchomego, z zastrzeżeniem postanowień arty-

kułu 23.

Artykuł 35

Państwo przyjmujące powinno zwolnić przedstawicieli dyplomatycznych

z wszelkich świadczeń, z wszelkiego rodzaju służby publicznej oraz z obcią-

żeń wojskowych, takich jak rekwizycje daniny wojskowej i

Artykuł 36

Państwo przyjmujące, zgodnie z ustawami i innymi przepisami, jakie

może wydać, zezwoli na wywóz oraz udzieli zwolnienia z wszelkich opłat

celnych, podatków i innych pokrewnych należności, z wyjątkiem opłat za

składowanie, przewóz i podobne usługi w odniesieniu

185

a) przedmiotów przeznaczonych do użytku urzędowego

b) przedmiotów przeznaczonych do osobistego użytku przedstawiciela dy-

plomatycznego lub członków jego rodziny pozostających z nim we

wspólnocie domowej łącznie z przedmiotami związanymi z jego urzą-

dzeniem się.
2. Osobisty bagaż przedstawiciela dyplomatycznego jest zwolniony od

rewizji, chyba że istnieją poważne podstawy do przypuszczenia, że zawiera

on bądź przedmioty nie podlegające zwolnieniom określonym w ustępie l

niniejszego artykułu, bądź przedmioty których wwóz lub wywóz jest zabro-

niony przez ustawodawstwo państwa przyjmującego lub podlega przepi-

som tegoż państwa dotyczącym kwarantanny. W takich wypadkach rewi-

zja powinna być przeprowadzona w obecności przedstawiciela dyploma-

tycznego lub osoby przez niego

Artykuł 37

rodziny przedstawiciela dyplomatycznego pozostający z nim

we wspólnocie

o ile nie są obywatelami państwa przyjmującego,

korzystają z przywilejów i immunitetów wymienionych w artykułach 29-36.

2. Członkowie personelu administracyjnego i technicznego misji, łącz-

nie z członkami ich rodzin pozostającymi z nimi we wspólnocie

o ile nie są obywatelami państwa przyjmującego lub nie mają tam stałego

miejsca

korzystają z

ł immunitetów wymienio-

nych w artykułach 29-35, z tym jednak, że immunitet od jurysdykcji cywil-

nej i administracyjnej państwa przyjmującego, wymieniony w ustępie l ar-

tykułu

stosuje się do czynności dokonanych poza pełnieniem ich

obowiązków służbowych. Korzystają oni również z przywilejów i immunite-

tów wymienionych w ustępie l artykuł 36 w odniesieniu do przedmiotów

wwiezionych w okresie pierwszego urządzania się.

3. Członkowie personelu służby misji którzy nie są obywatelami pań-

stwa przyjmującego lub nie mają tam

miejsca zamieszkania korzy-

stają z immunitetu w odniesieniu do aktów dokonanych w toku pełnienia

ich funkcji oraz ze zwolnienia od opłat i podatków od wynagrodzeń,

otrzymują z tytułu

jak również ze zwolnienia przewidzianego

w

4. Prywatni służący członków misji, o ile nie są obywatelami państwa

przyjmującego lub nie mają tam stałego

zamieszkania, są zwol-

nieni z opłat i podatków od wynagrodzeń, jakie otrzymują z tytułu zatrud-

186

Pod wszelkimi innymi względami mogą oni korzystać z przywile-

jów i immunitetów jedynie w zakresie przyznanym przez państwo przyj-

mujące. Państwo

powinno jednak wykonywać jurysdykcję nad

tymi osobami w taki sposób, aby zbytnio nie zakłócać wypełniania funk-

cji przez misję.

Artykuł 38

Poza wypadkami kiedy dodatkowe przywileje i immunitety

przyznane przez państwo przyjmujące, przedstawiciel dyplomatyczny bę-

dący obywatelem tego państwa lub mający tam stałe miejsce zamieszka-

nia korzysta jedynie z immunitetu jurysdykcyjnego i z nietykalności w od-

niesieniu do aktów urzędowych dokonywanych w toku pełnienia swych

funkcji.

2. Inni członkowie personelu misji oraz prywatni służący będący oby-

watelami państwa przyjmującego lub mający w nim stałe miejsce zamiesz-

kania korzystają z przywilejów i immunitetów jedynie w zakresie przyzna-

nym przez państwo przyjmujące. Państwo przyjmujące powinno jednak

wykonywać jurysdykcję nad tymi osobami w taki sposób, aby zbytnio nie

zakłócać wypełniania funkcji przez misję.

Artykuł 39

Każda osoba uprawniona do przywilejów i immunitetów korzysta z

nich od momentu wjazdu na terytorium państwa przyjmującego w celu ob-

jęcia swojego stanowiska lub, jeżeli już się znajduje na tym terytorium, od

chwili notyfikacji tej nominacji Ministerstwu Spraw Zagranicznych lub in-

nemu ministerstwu uznanemu za właściwe.

2. Gdy funkcje osoby korzystającej z przywilejów i

dyplo-

matycznych dobiegły końca, przywileje i immunitety te wygasają w nor-

malnym trybie z chwilą opuszczenia przez nią kraju lub z upływem rozsąd-

nego terminu w którym mogłaby ona to zrobić, z tym że do tego czasu

trwać będą nawet w razie konfliktu zbrojnego. Immunitet trwa jednak na-

dal w odniesieniu do aktów dokonywanych przez taką osobę w toku

nienia jej funkcji jako członka misji.

3. W razie śmierci członka misji, członkowie jego rodziny korzystają na-

dal z przywilejów i immunitetów, do których są uprawnieni, aż do upływu

rozsądnego terminu pozwalającego im na opuszczenie państwa przyjmują-

cego.

187

4. W razie śmierci członka misji nie będącego obywatelem państwa przyj-

mującego ani nie mającego tam stałego miejsca zamieszkania lub członka

rodziny pozostającego z nim we wspólnocie

państwo przyjmują-

ce zezwoli na wywóz ruchomego mienia osoby zmarłej, z wyjątkiem mie-

nia nabytego w kraju, którego wywóz był zabroniony w chwili śmierci tej

osoby. Należności spadkowe nie będą pobierane w odniesieniu do

ruchomego, które znalazło się w państwie przyjmującym jedynie w skutek

przebywania w tym państwie osoby zmarłej w charakterze członka misji

lub członka rodziny członka

Artykuł 40

Jeżeli przedstawiciel dyplomatyczny

przez terytorium lub

znajduje się na terytorium państwa trzeciego będąc w podróży celem obję-

cia swego stanowiska lub powrotu na nie albo też wracając do swojego

własnego kraju, państwo trzecie, które udzieliło mu wizy w wypadku gdy

wiza taka była wymagana, przyzna mu nietykalność oraz wszystkie inne

immunitety, niezbędne dla zapewnienia mu przejazdu i powrotu. To samo

stosuje się również do wszystkich członków jego rodziny korzystających z

przywilejów i immunitetów, którzy bądź towarzyszą przedstawicielowi dy-

bądź podróżują oddzielnie w celu połączenia się z nim lub

powrotu do swego kraju.

W okolicznościach podobnych do określonych w ustępie l niniejsze-

go artykułu państwa trzecie nie powinny utrudniać przejazdu przez ich te-

rytorium członkom personelu administracyjnego i technicznego lub perso-

nelu służby misji oraz członkom ich rodzin.

3. Państwa trzecie przyznają korespondencji urzędowej i innym formom

urzędowego porozumiewania

łącznie z przesyłkami zredagowanymi ko-

dem i szyfrem znajdującymi się w tranzycie na ich

tę samą swo-

bodę i ochronę, jaka jest przyznawana przez państwo przyjmujące. Przy-

one kurierom dyplomatycznym, którym udzielono wizy w wypadku

gdy taka wiza była wymagana, a także poczcie dyplomatycznej w tranzycie

taką samą nietykalność i ochronę,

obowiązane jest przyznawać pań-

stwo

4. Obowiązki państw trzecich przewidziane w ustępach l, 2 i 3 niniej-

szego artykułu stosują się również do osób wymienionych odpowiednio w

tych ustępach, jak również do korespondencji urzędowej i poczty dyplo-

matycznej, które znalazły się na terytorium państwa trzeciego na skutek

działania siły

188

Artykuł

Bez uszczerbku dla ich immunitetów i przywilejów obowiązkiem

wszystkich osób korzystających z tych przywilejów i immunitetów jest sza-

nowanie ustaw i innych przepisów państwa przyjmującego. Mają one rów-

nież obowiązek nie mieszać się do spraw wewnętrznych tego państwa.

Wszystkie sprawy urzędowe powierzone misji przez państwo wysyła-

jące do załatwienia z państwem przyjmującym będą przez nią załatwiane z

Ministerstwem Spraw Zagranicznych państwa przyjmującego lub za jego

pośrednictwem bądź innym ministerstwem uznanym za właściwe.

3. Pomieszczeń misji nie wolno użytkować w jakikolwiek sposób nie-

zgodny z funkcjami misji określonymi bądź w niniejszej Konwencji, bądź w

innych normach powszechnego prawa międzynarodowego lub w specjal-

nych umowach obowiązujących między państwem wysyłającym a państwem

przyjmującym.

Artykuł 42

Przedstawiciel dyplomatyczny nie będzie wykonywał w państwie przyj-

mującym żadnej działalności zawodowej lub handlowej mającej na celu zysk

osobisty.

Artykuł 43

Funkcje przedstawiciela dyplomatycznego kończą się między innymi:

a) gdy państwo wysyłające notyfikuje państwu przyjmującemu, że funkcje

przedstawiciela dyplomatycznego dobiegły końca;

b) gdy państwo przyjmujące notyfikuje państwu wysyłającemu, że zgodnie

z ustępem 2 artykułu 9 odmawia ono uznawania przedstawiciela dyplo-

matycznego jako członka misji.

Artykuł 44

Państwo przyjmujące powinno nawet w wypadku konfliktu zbrojnego,

przyznać ułatwienia w celu umożliwienia wyjazdu ze swego terytorium w

możliwie najkrótszym terminie osobom korzystającym z przywilejów i im-

munitetów, oprócz tych, które są obywatelami państwa przyjmującego, jak

również członkom rodzin takich osób niezależnie od ich obywatelstwa. Po-

winno ono w szczególności w razie potrzeby oddać od ich dyspozycji ko-

nieczne środki transportu dla nich samych i dla ich mienia.

189

Artykuł 45

Jeżeli stosunki dyplomatyczne między dwoma państwami zostały zerwane

lub też jeżeli misja została na stałe lub czasowo odwołana:

a) państwo przyjmujące obowiązane

nawet w wypadku konfliktu zbroj-

nego, szanować i ochraniać pomieszczenia misji

z jej mieniem i

archiwami;

b) państwo wysyłające może powierzyć pieczę nad pomieszczeniami misji

wraz z jej mieniem i

państwu trzeciemu, które jest do przyję-

cia dla państwa

c) państwo wysyłające może powierzyć ochronę swych interesów oraz in-

teresów swych obywateli państwu trzeciemu, które jest do przyjęcia dla

państwa

Artykuł 46

Państwo

może, za uprzednią zgodą państwa przyjmującego

i na prośbę państwa trzeciego nie reprezentowanego w państwie przyjmu-

jącym, podjąć się czasowej ochrony interesów tego

trzeciego i

jego

Artykuł 47

1. Przy stosowaniu postanowień

Konwencji państwo przyj-

mujące nie będzie stosować dyskryminacji wobec poszczególnych państw.

Nie będzie jednak uważane za posunięcie dyskryminacyjne:

a) restrykcyjne stosowanie przez państwo przyjmujące

z

postanowień niniejszej Konwencji z powodu restrykcyjnego stosowa-

nia tegoż postanowienia do jego misji w państwie wysyłającym;

b) wzajemne traktowanie się przez państwa, na podstawie zwyczaju lub

umowy, bardziej korzystne niż to, jakie jest wymagane przez postano-

wienia niniejszej Konwencji.

Artykuł 48

Dla wszystkich państw będących członkami

Narodów Zjed-

noczonych

też będących stronami Statutu Międzynarodowego Trybu-

nału Sprawiedliwości, jak również dla każdego państwa, które zostało za-

proszone przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych,

aby stało się stroną Konwencji, niniejsza Konwencja będzie otwarta do pod-

pisu w następujący sposób: do dnia 31 października 1961 roku w Federal-

190

Ministerstwie Spraw Zagranicznych

a następnie do dnia 31

marca 1962 roku w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych w No-

wym

Artykuł 49

Niniejsza

podlega ratyfikacji. Dokumenty ratyfikacyjne będą

składane Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Artykuł 50

Niniejsza Konwencja pozostanie otwarta do przystąpienia dla każdego

państwa należącego do którejkolwiek z czterech kategorii wymienionych

w artykule

Dokumenty przystąpienia będą

Sekretarzowi Ge-

neralnemu Organizacji Narodów

Artykuł

Niniejsza Konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia od daty

żenia Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych

dwudziestego drugiego dokumentu

lub dokumentu przystą-

pienia.

2. Dla każdego z państw, które ratyfikuje Konwencję lub do niej przy-

stąpi po złożeniu dwudziestego drugiego dokumentu ratyfikacyjnego lub

dokumentu przystąpienia, Konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia

po złożeniu przez to państwo dokumentu ratyfikacyjnego lub dokumentu

przystąpienia.

Artykuł 52

Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych będzie zawia-

damiał wszystkie państwa należące do którejkolwiek z czterech kategorii

wymienionych w artykule 48:

a) o składaniu podpisów pod niniejszą Konwencją oraz o składaniu doku-

mentów ratyfikacyjnych lub dokumentów przystąpienia zgodnie z arty-

kułami 48, 49 i

b) o dniu, w którym Konwencja wejdzie w życie zgodnie z artykułem

Artykuł 53

Oryginał niniejszej Konwencji, której tekst angielski, chiński, francuski,

hiszpański i rosyjski są jednakowo autentyczne, będzie złożony u Sekreta-

191