Gdy żołnierzom nie wolno
strzelać, czyli operacje
pokojowe ONZ
Autor: Artur Brzeziński
Gdy żołnierzom nie wolno strzelać, czyli operacje pokojowe ONZ
Skrócony opis lekcji
Uczniowie poznają podstawowe informacje na temat celów i struktury Organizacji Narodów
Zjednoczonych oraz podejmowanych przez tę organizację działań. Zastanowią się także nad
skutecznością jej działań oraz możliwościami jej podniesienia.
Słowa kluczowe
ż� operacje pokojowe,
ż� Organizacja Narodów Zjednoczonych,
ż� Zgromadzenie Ogólne ONZ,
ż� Sekretarz Generalny ONZ,
ż� Rada Bezpieczeństwa ONZ.
Cele lekcji
Uczeń powinien:
ż� wyjaśnić pojęcie : operacje pokojowe ONZ,
ż� opisać strukturę ONZ,
ż� wskazać cele i wybrane sposoby działania ONZ,
ż� ocenić skuteczność działań ONZ.
Treści:
Cele, struktura oraz wybrane sposoby działania Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Adresat:
ż� Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych
Metody realizacji zajęć:
ż� mapa pojęć,
Narodowy Bank Polski
2
Gdy żołnierzom nie wolno strzelać, czyli operacje pokojowe ONZ
ż� analiza tekstu,
ż� dyskusja.
Przydatne strony:
ż� http://www.unic.un.org.pl/  polska strona ONZ,
ż� http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/675945.stm  BBC o wydarzeniach w Srebrenicy,
ż� http://www.gendercide.org/case_srebrenica.html  strona poświęcona zbrodniom
przeciwko ludzkości.
Materiały:
ż� materiał pomocniczy nr 1  Schemat sieci pojęć  Organizacja,
ż� materiał pomocniczy nr 2  Operacje pokojowe ONZ.
Opis przebiegu lekcji
1.
Na początku lekcji poproś, aby uczniowie wymienili znane im organizacje międzynarodowe.
Zapisz ich nazwy na tablicy. Wyjaśnij, że na tych zajęciach wspólnie z nimi przeanalizujesz dzia-
łania jednej z nich  Organizacji Narodów Zjednoczonych (jej nazwa na pewno została wymie-
niona wcześniej przez uczniów).
2.
Następnie poleć, aby uczniowie w parach zastanowili się, jakie zagadnienia należy przeanalizo-
wać opisując dowolną organizację międzynarodową. Po 5 minutach w centrum tablicy zapisz
słowo ORGANIZACJA, a następnie poproś uczniów o wymienianie zagadnień, jakie należy
wskazać, charakteryzując tę organizację. Te zagadnienia zapisuj na tablicy, budując mapę pojęć.
W tym momencie zajęć nie komentuj uwag uczniów. Jeśli zajdzie taka potrzeba, pomóż uczniom,
aby na tablicy wokół centralnego pojęcia pojawiły się sformułowania: cele, sposoby działania,
władze, struktura, zasady członkostwa, finansowanie, historia, efekty działania. Zapisz także
inne pomysły zaproponowane przez uczniów. Następnie wspólnie z młodymi ludz
mi zastanów
się nad zasadnością zapisów. Usuń te, które wspólnie uznacie za niepotrzebne. Może okazać się,
że pewne zapisy są elementami ogólniejszych zagadnień zapisanych wokół centralnego pojęcia.
Narodowy Bank Polski
3
Gdy żołnierzom nie wolno strzelać, czyli operacje pokojowe ONZ
Wówczas zapisz je łącząc je liniami z tymi zagadnieniami, a nie zagadnieniem centralnym (na
tablicy powinien powstać rysunek przedstawiony w materiale pomocniczym nr 1).
3.
W kolejnej części lekcji zapytaj uczniów, co wiedzą na temat ONZ. Ich informacje wpisz w od-
powiednie miejsca mapy pojęć narysowanej na tablicy. Jeśli zajdzie taka potrzeba uzupełnij ją
o nowe gałęzie. W ten sposób uczniowie uświadomią sobie, co wiedzą na ten temat oraz jakie
informacje muszą jeszcze uzyskać.
4.
Następnie zwróć uwagę uczniów na problem oceny działań ONZ. Rozdaj uczniom materiał po-
mocniczy nr 2. Poleć przeczytanie go i wykonanie zawartych tam poleceń. Poleć uczniom uzu-
pełnienie na podstawie tego materiału przygotowanej na tablicy mapy pojęć.
Po zakończeniu pracy uczniów na forum klasy przedyskutuj odpowiedzi na poszczególne pyta-
nia. Zapytaj uczniów, dlaczego ich zdaniem, reforma ONZ napotyka na problemy. Zwróć uwagę
na kwestię finansowania działalności ONZ oraz przekazania przez państwa (zwłaszcza przez te,
które są w stanie prowadzić własną politykę w skali globu) uprawnień do reagowania dla orga-
nizacji międzynarodowej. w sytuacjach kryzysowych (niektóre państwa taką możliwość chcą
zastrzec tylko dla siebie).
5.
W domu poleć uczniom uzupełnienie mapy myśli sporządzonej na zajęciach bądz
napisanie pra-
cy, w której uczniowie ocenią dokonania ONZ oraz ustosunkują się do planów jej reformy.
Narodowy Bank Polski
4
Gdy żołnierzom nie wolno strzelać, czyli operacje pokojowe ONZ
Materiały pomocnicze:
Materiał pomocniczy nr 1
Cele
działania
Zasady
Struktura
członkostwa
Władze Finansowanie
Organizacja
Sposoby
Inne
działania
Efekty
Historia
działania
Sukcesy
porażki
Narodowy Bank Polski
5
Gdy żołnierzom nie wolno strzelać, czyli operacje pokojowe ONZ
Materiał pomocniczy nr 2
Głównym celem Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) jest zapewnienie międzynarodo-
wego pokoju i bezpieczeństwa. Dla osiągnięcia tego celu ONZ ma prawo do podejmowania
działań, które mają zapobiec aktom agresji lub doprowadzić do ich stłumienia. Zgodnie z Kartą
Narodów Zjednoczonych (dokumentem, na mocy którego ta organizacja została powołana
w 1945 r) decyzja o podjęciu tych działań należy do Rada Bezpieczeństwa (RB), którą tworzą
przedstawiciele pięciu stałych członków RB. Obecnie są to Rosja (dawniej Związek Socjalistycz-
nych Republik Radzieckich), USA, Wielka Brytania, Francja i Chińska Republika Ludowa.
Kolejnych dziesięciu członków Rady Bezpieczeństwa wybiera na dwuletnią kadencję
Zgromadzenie Ogólne ONZ.
W okresie od 1945 roku do początku lat dziewięćdziesiątych w wyniku rywalizacji między
mocarstwami system bezpieczeństwa przedstawiony w Karcie funkcjonował tylko w ograniczo-
nym stopniu. Interwencja zbrojna w celu uśmierzenia jakiegoś konfliktu była możliwa tylko
za jednogłośną zgodą wszystkich stałych członków Rady Bezpieczeństwa. W praktyce okazało
się, że gdy jedno z państw  stałych członków RB postulowało użycie sił zbrojnych dla realizacji
głównego celu ONZ weto zgłaszało inne z nim rywalizujące. Problemy wynikały także z braku
sił zbrojnych podporządkowanych ONZ. Organizacja mogła zwrócić się tylko do państw
członkowskich z postulatem użycia przez nie ich narodowych sił zbrojnych w konflikcie
będącym przedmiotem zainteresowania ONZ.
Te czynniki spowodowały, że najczęściej wykorzystywanym narzędziem ochrony pokoju
i bezpieczeństwa stały się tzw. operacje pokojowe. Operacje te polegają na wysłaniu sił zbrojnych
(tworzonych przez żołnierzy z krajów członkowskich ONZ, które zgodziły się na uczestnictwo
w takiej akcji) w rejon konfliktu na życzenie lub za zgodą stron. Zadaniem tych sił zbrojnych
(czasem nazywanych  Błękitnymi hełmami ) jest poprzez np. stworzenie specjalnych stref
zapobieganie starciom pomiędzy stronami konfliktu. Działania tych oddziałów z reguły
dysponujących ograniczonymi możliwościami militarnymi (np. brak ciężkiego sprzętu, czołgów,
artylerii, lotnictwa) ma cechować bezstronność wobec uczestników konfliktu i prawo do użycia
siły ograniczone praktycznie tylko do samoobrony.
W latach 90-tych wzrosła liczba konfliktów lokalnych, mających często charakter wojen
domowych. ONZ coraz częściej przeprowadzała operacje pokojowe, w ramach których
m.in. udzielano pomocy humanitarnej, kontrolowano przestrzeganie praw człowieka i przebieg
wyborów, ewakuowano ludność z regionów zagrożonych skutkami konfliktów zbrojnych.
W drugiej połowie lat 90-tych zaostrzające się konflikty w wielu miejscach na świecie
spowodowały konieczność zmiany kształtu operacji pokojowych. Oddziały wojskowe działające
z ramienia ONZ w przypadku zagrożenia mogły użyć siły.
Narodowy Bank Polski
6
Gdy żołnierzom nie wolno strzelać, czyli operacje pokojowe ONZ
W początku lat dziewięćdziesiątych w wyniku szeregu konfliktów zbrojnych Jugosławia
rozpadła się na kilka nowych państw. W celu ochrony ludności cywilnej interweniowały w tym
rejonie siły pokojowe ONZ. W maju 1993 roku w Bośni i Hercegowinie utworzone zostały tzw.
 bezpieczne strefy wokół miejscowości Srebrenica, %7ńepa, Gora~
de, Bihać i Sarajewo. Rozmiesz-
czono w nich oddziały wojskowe ONZ, których zadaniem była ochrona ludności cywilnej
zgromadzonej w tych strefach. W Srebrenicy schroniła się głównie ludność muzułmańska.
W lipcu 1995 roku Serbowie, którzy dążyli do opanowania możliwie największych obszarów
Bośni i Hercegowiny, zażądali wycofania się z tej strefy od żołnierzy holenderskich stanowiących
kontyngent sił ONZ chroniący Srebernicę. Holendrzy wycofali się, a Serbowie, wkroczywszy
do miasta, zamordowali blisko 8 tys. znajdujących się tam mężczyzn. Kilka tygodni póz
niej
kolejna  bezpieczna strefa została zajęta przez Serbów. Następne strefy przetrwały bowiem
Serbom nalotami zagroziło NATO. Interwencja sił NATO doprowadziła ostatecznie do zawarcia
porozumień pokojowych kończących wojnę w tej części byłej Jugosławii. W celu utrzymania tych
porozumień ONZ postanowiła wysłać dodatkowe siły zbrojne (w 1995 roku znalazło się 60 tys.
żołnierzy przysłanych przez państwa członkowskie ONZ).
Wydarzenia w Srebrenicy w 1995 roku oraz w Rwandzie w 1994 (gdzie także siły ONZ nie
zapobiegły ludobójstwu) pokazały, że aby operacje pokojowe były skuteczne, w ONZ należy
dokonać reform. Sekretarz Generalny ONZ (wybierany przez Zgromadzenie Ogólne i za zgodą
stałych członków Rady Bezpieczeństwa) wskazuje, że głównymi problemami, które wymagają
zmian są brak stałych z
ródeł finansowania operacji pokojowych i brak zdolności szybkiego
wysłania koniecznych oddziałów. W obu tych przypadkach ONZ musi czekać na decyzje
i pomoc państw członkowskich, które powinny zdecydować się na przeznaczenie na akcje
dodatkowych środków i wysłanie własnych wojsk. Rozwiązaniem tych problemów mogłoby
być stworzenie sztabu szybkiego reagowania, który oceniałby sytuację i przygotowywał
wytyczne, nim oddziały pokojowe zostaną rozmieszczone i podejmą działania oraz stworzenie
i utrzymywanie jednostek szybkiego reagowania ONZ. Te działania wymagają jednak
decyzji Rady Bezpieczeństwa i Zgromadzenia Ogólnego, wiążą się bowiem z koniecznością
przeznaczenia większych funduszy na działalność ONZ. Postulaty Sekretarza Generalnego ONZ
pozostają więc nadal niezrealizowane.
Obecnie ONZ realizuje operacji pokojowych w Afryce, Azji, na Bliskim Wschodzie oraz
w Europie. Uczestniczy w nich 42 714 żołnierzy oraz policjantów z 91 krajów z krajów
członkowskich ONZ. Od 1948 r. do 2003 r. w operacjach pokojowych śmierć poniosło 1 810 osób.
Narodowy Bank Polski
7
Gdy żołnierzom nie wolno strzelać, czyli operacje pokojowe ONZ
Pytania:
ż� Na czym polegają operacje pokojowe prowadzone przez ONZ?
ż� Kto prowadzi te operacje?
ż� Jak oceniasz skuteczność tych operacji? Uzasadnij swoją opinię.
ż� Jakie zmiany należałoby wprowadzić w ONZ, aby zmienić skuteczność tych operacji?
ż� Kto mógłby te zmiany wprowadzić?
ż� Jakie mogą być konsekwencje niewprowadzenia tych zmian?
ż� Jak oceniasz szanse na wprowadzenie tych zmian? Uzasadnij swoją opinię.
ż� Jakie inne niż ONZ organizacje mogłyby zająć się, twoim zdaniem, utrzymywaniem
pokoju na świecie?
Narodowy Bank Polski
8
www.nbp.pl