B/035: R.O.Becker, G.Selden - Elektropolis. Elektromagnetyzm i podstawy życia








Wstecz / Spis
Treści / Dalej

Słownik podstawowych pojęć

AKSON
Wypustka komórki nerwowej, przenosząca sygnał lub bodziec w kierunku od ciała komórkowego. Dla przykładu: akson komórki ruchowej przenosi do mięśnia bodziec wymuszający jego skurcz. Patrz także DENDRYT, NEURON

APATYT
Mineralna frakcja kości, nadająca jej twardość. Stanowią ją mikroskopijne kryształki fosforanu wapnia, które osadzone są na wytworzonej uprzednio kolagenowej strukturze kości. Patrz także KOLAGEN

BIOFEEDBACK
Typ sztucznie wytwarzanego sprzężenia zwrotnego pomiędzy nie kontrolowaną dotąd świadomie funkcją lub właściwością organizmu (np. rytmem skurczów serca lub opornością elektryczną skóry) a odbieranym świadomie sygnałem (najczęściej akustycznym lub optycznym). Sprzężenie takie wytwarza się w celu uzyskania możliwości świadomego wpływu na określoną funkcję lub właściwość.
BLASTEMA
Skupisko prymitywnych i niewyspecjalizowanych komórek, które pojawia się w miejscu uszkodzenia ciała zwierzęcia posiadającego zdolność do regeneracji.
CYKLE BIOLOGICZNE
Zmiany aktywności wszystkich żywych istot zachodzące w sposób przypominający przypływy i odpływy (morza). Zmiany te obejmują wszelkie fizyczne aspekty aktywności organizmu, włączając w to cykl czuwania i snu, zmiany poziomu zawartości hormonów i liczby białych ciałek we krwi. Dominującą rolę odgrywa rytm 24 godzinny, który z kolei bardzo ściśle zależy od dnia księżycowego. Patrz, także RYTMY CIRKADIALNE

DENDRYT
Wypustka komórki nerwowej przenosząca sygnał lub bodziec w kierunku do ciała komórkowego neuronu. Na przykład: ciała komórkowe neuronów czuciowych otrzymują bodźce od receptorów w skórze za pośrednictwem dochodzących do nich dendrytów. Patrz także AKSON, NEURON

DNA
Typ molekuł występujących w komórkach, w których zawarta jest informacja genetyczna.
EKSPRESJA GENÓW
Specyficzna struktura i aktywność komórki będąca wynikiem działania zawartych w niej genów, które zawierają kod określający ten właśnie typ aktywności. Na przykład: geny zawierające kod określający komórkę mięśniową powodują, że prymitywna komórka przyjmuje strukturę i funkcje komórki mięśniowej. Patrz także GEN

EKTODERMA
Jedna z trzech pierwotnych tkanek zarodka, która powstaje zaraz na początku procesu różnicowania się (specjalizowania się) komórek.
ELEKTRODA
Przyrząd, zazwyczaj metalowy, który zapewnia przyłączenie elektrycznego układu pomiarowego do organizmu w celu dokonywania na nim pomiaru prądów elektrycznych i napięcia albo też wykorzystywany w celu doprowadzenia do organizmu bodźca elektrycznego o znanych charakterystykach.
ELEKTROLIT
Jakikolwiek związek chemiczny, który po rozpuszczeniu w wodzie rozpada się na naładowane elektrycznie atomy, dzięki czemu możliwy jest przepływ prądu elektrycznego przez ten roztwór.
EMBRIOGENZA
Rozwój nowego osobnika z zapłodnionego jaja, trwający aż do momentu narodzin lub wyklucia się.
ENTODERMA
Jedna z pierwotnych tkanek embrionalnych powstających na początkowym etapie różnicowania się (specjalizowania się komórek) zarodka. Powstają z niej narządy układu pokarmowego. Patrz także EKTODERMA

EPIGENEZA
Pogląd, zgodnie z którym rozwój złożonego organizmu rozpoczyna się od prostej i nie zróżnicowanej jednostki, takiej jak komórka jajowa. Jest ona przeciwieństwem preformacji, tj. poglądu głoszącego, iż złożony organizm rozwija się ze znacznie mniejszego, jednakże równie złożonego poprzednika. Za takiego uważano homunkulusa. który
zdaniem niektórych pierwszych biologów miał być zlokalizowany w plemniku lub komórce jajowej.
GALWANOTAKSJA
Ruch organizmu żywego ku lub od źródła prądu elektrycznego.
GEN
Fragment molekuły DNA zbudowany w taki sposób, że wywołuje on specyficzne skutki w komórce.
GLEJ
Tkanka składająca się z wielu typów komórek, pośród których większość stanowią komórki glejowe. Tkanka ta stanowi większość układu nerwowego. Nie uważano tych komórek za nerwowe ze względu na to, że nie mogą one generować impulsów nerwowych. Uważano więc, że nie są one zdolne do przekazywania informacji, lecz że odżywiają one właściwe komórki nerwowe i spełniają wobec nich funkcję ochronną. Koncepcja ta ulega jednak zmianie. Wiadomo już, że komórki glejowe mają takie własności elektryczne, które (jakkolwiek nie są identyczne z tymi, jakie ujawniają się w trakcie propagacji impulsu czynnościowego) umożliwiają im odgrywanie kluczowej roli w komunikacji wewnątrz organizmu.
HERC
Liczba cykli zmian realizujących się w okresie jednej sekundy. Jednostki tej używa się w celu określania tempa zmian pola elektromagnetycznego. Nazwa ta pochodzi od nazwiska niemieckiego fizyka Heinricha Hertza, który w 1888 r. pierwszy eksperymentalnie stwierdził istnienie fal radiowych.
HOMEOSTAZA
Zdolność organizmu do utrzymywania stałego �środowiska wewnętrznego". Ludzki organizm, na przykład, przy pomocy rozmaitych środków umożliwiających wyczuwanie poziomu tlenu i zwiększenie lub zmniejszenie tempa oddychania, zawsze utrzymuje stałą ilość tlenu rozpuszczonego we krwi.
IN VITRO
Eksperyment przeprowadzony w naczyńku szklanym na jakiejś części organizmu żywego.
IN VIVO
Eksperyment przeprowadzony na całym nie uszkodzonym organizmie.
KOLAGEN
Rodzaj białka stanowiącego większość materiału tworzącego włóknistą tkankę łączną, które spaja części ciała.
KOMÓRKI SCHWANA
Komórki otaczające wszystkie neurony poza tymi, które znajdują się w mózgu i rdzeniu kręgowym. Patrz także: GLEJ

KRĘGOWIEC
Jakiekolwiek zwierzę posiadające kręgosłup. Do tej grupy należą wszystkie ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki. Plan budowy ciała wszystkich kręgowców jest taki sam, a więc posiadają one kręgosłup, cztery kończyny, zaś ich układy narządów: mięśniowy, krążenia i nerwowy zbudowane są podobnie.
MAGNETOSFERA
Obszar wokół Ziemi, w którym jej pole magnetyczne ma większy wpływ niż pole magnetyczne międzyplanetarne. Obszar ten rozciąga się od ok. 50 do 80 tyś. km od powierzchni Ziemi. Specyficznym składnikiem magnetosfery są pasy Van Allena, w których znajdują się cząstki schwytane przez ziemskie pole magnetyczne.
MAGNETOTAKSJA
Aktywne przemieszczanie się zwierzęcia ku jednemu z biegunów magnesu.
MATERIAŁ FOTOELEKTRYCZNY
Substancja, która zamienia światło w energię elektryczną, powodując przepływ prądu, jeśli tylko zostanie oświetlona.
MATERIAŁ PIEZOELEKTRYCZNY
Substancja zamieniająca naprężenie mechaniczne w energię elektryczną, powodując przepływ prądu, jeśli zostanie zgięta lub ściśnięta.
MATERIAŁ PIROELEKTRYCZNY
Substancja zamieniająca energię cieplną w energię elektryczną, powodując przepływ prądu w rezultacie jej podgrzania.
MITOZA
Podział komórkowy. Zasadnicza faza podziału trwa zaledwie kilka minut, lecz musi ją poprzedzić znacznie dłuższy okres, kiedy zachodzą procesy wstępne, takie jak podwojenie zawartości DNA. W zasadzie cały ten proces trwa około jednego dnia.
NABŁONEK
Ogólne określenie odnoszące się do skóry i do wyściółki przewodu pokarmowego.
NADPRZEWODNICTWO
Przewodzenie prądu elektrycznego przez określone materiały, które w specyficznych warunkach (zazwyczaj w bardzo niskiej temperaturze) nie stanowią żadnej przeszkody dla przepływu prądu. Prąd taki nie zmniejszy swego natężenia tak długo, jak długo będą spełniane warunki konieczne do występowania nadprzewodnictwa.
NASKÓREK
Zewnętrzna warstwa skóry, w której nie występują naczynia krwionośne.
NEOBLAST
Niewyspecjalizowana komórka zarodkowa, która zachowuje się aż do okresu dojrzałości organizmu u niektórych prostszych zwierząt. W rezultacie doznanego uszkodzenia ciała jest ona kierowana do miejsca zranienia, gdzie bierze udział w procesie regeneracyjnego wygajania rany.
NERW KULSZOWY
Główny nerw w nodze. W jego skład wchodzą zarówno włókna ruchowe przenoszące impulsy do mięśni nogi, jak i włókna czuciowe przewodzące impulsy do mózgu.
NEUROHORMON
Związek chemiczny wytwarzany przez komórki nerwowe, który może oddziaływać na inne nerwy lub inne części ciała.
NEURON
Komórka nerwowa.
NEUROTRANSMITER
Związek chemiczny biorący udział w przenoszeniu impulsu nerwowego poprzez synapsę.
NIEZRÓŻNICOWANA(Y)
Określenie stosowane w odniesieniu do komórek, które nie są wyspecjalizowane, znajdują się w stadium embrionalnym lub prymitywnym. Patrz także: ODRÓŻNICOWANIE, RÓŻNICOWANIE, PONOWNE RÓŻNICOWANIE

ODRÓŻNICOWANIE
Proces, w wyniku którego dojrzała, wyspecjalizowana komórka powraca do stanu wyjściowego, zarodkowego, niewyspecjalizowanego. W trakcie odróżnicowania zachodzi odblokowanie genów, które kodują ujawnianie się cech wszystkich innych typów komórek. Patrz także: RÓŻNICOWANIE, GEN, PONOWNE ZRÓŻNICOWANIE

OKOSTNA
Warstwa mocnego włóknistego kolagenu otaczająca każdą kość. Zawiera ona komórki, które przekształcają się w osteoblasty w trakcie gojenia złamań.
OSTEOBLAST
Komórka tworząca kość poprzez wytwarzanie specyficznego typu kolagenu, stanowiącego podstawową strukturę kości.
OSTEOGENEZA
Tworzenie nowej kości, zachodzące w trakcie embriogenezy, rozwoju postnatalnego czy też w trakcie wygajania złamania.
PARA ZASAD
Połączenie dwu spośród czterech fundamentalnych grup związków chemicznych, z których zbudowane są wszystkie cząsteczki DNA I RNA. Pary zasad są najmniejszymi jednostkami znaczenia w kodzie genetycznym. Im więcej par znajduje się w molekule, tym większe ma ona rozmiary.
PÓŁPRZEWODNICTWO
Przewodzenie prądu elektrycznego w wyniku ruchu elektronów lub �dziur" (luk po elektronach) poprzez sieć krystaliczną. Jest to trzeci, i to całkiem niedawno odkryty, sposób przewodnictwa elektrycznego. Pozostałe typy przewodnictwa to przewodnictwo metaliczne, realizujące się wskutek ruchu elektronów wzdłuż przewodnika, oraz przewodnictwo jonowe, które realizuje się dzięki ruchowi naładowanych atomów (jonów) w elektrolicie. Półprzewodniki słabiej przewodzą prąd elektryczny niż metale, lecz znajdują znacznie szersze zastosowanie niż przewodniki obydwu pozostałych typów. Z tej też przyczyny są one podstawowymi materiałami, z jakich wytwarza się tranzystory i. układy scalone, mające powszechne zastosowanie w większości współczesnych układów elektronicznych.
PONOWNE RÓŻNICOWANIE
Proces, w wyniku którego wcześniej dojrzała komórka, która uległa odróżnicowaniu, znów staje się komórką dojrzałą, zróżnicowaną. Patrz także: ODRÓŻNICOWANIE, RÓŻNICOWANIE

PREFORMACJA
Patrz: EPIGENEZA

RÓŻNICA POTENCJAŁÓW
Inaczej napięcie. Czasami określenie to odnosi się do sytuacji, gdy nie zachodzi przepływ prądu, lecz różnica potencjałów jest zdolna spowodować przepływ prądu, jeśli tylko zostanie zamknięty obwód elektryczny.
RÓŻNICOWANIE
Proces, w trakcie którego jakaś prosta komórka embrionalna przekształca się w dojrzałą, zróżnicowaną komórkę osobnika dorosłego. Proces ten obejmuje ograniczenie lub też zablokowanie wszystkich genów charakterystycznych dla komórek innych typów. Patrz także: PONOWNE RÓŻNICOWANIE, GEN. RÓŻNICOWANIE

RYTMY CIRKADIALNE
Dominujący we wszystkich organizmach typ rytmiki biologicznej. Nazwa ta wywodzi się z łaciny: circa (około) i dies (dzień). Patrz także CYKLE BIOLOGICZNE

SALAMANDRA
Jakiekolwiek zwierzę z grupy płazów spokrewnionych z żabami, lecz zachowujące ogon przez całe życie. Żyją one w wodzie lub w środowisku wilgotnym. Długość ciała większości salamander wynosi od 5 do 8 cm, ale niektóre mogą osiągnąć wielkość przekraczającą 30 cm. Ponieważ salamandry są kręgowcami o anatomii podobnej do naszej oraz dlatego, że bardzo dobrze zachodzi regeneracja wielu ich części ciała, są one zwierzętami powszechnie wykorzystywanymi w badaniach nad regeneracją.
SIEĆ KRYSTALICZNA
Precyzyjne i uporządkowane ułożenie atomów w krysztale, dzięki czemu tworzą one różne typy sieci przestrzennej.
SYNAPSA
Połączenie pomiędzy jednym a drugim nerwem albo pomiędzy nerwem a jakąś inną komórką. Patrz także NEUROTRANSMITER

WIDEOTERMINAL
jednobarwny lub wielobarwny monitor przyłączony do sieci komputerowej lub do znajdującego się na miejscu komputera.
WYSIĘK
Płyn, często zawierający komórki, wydostający się z rany lub struktury powierzchniowej żywego organizmu. Przykładem może być wysięk z rany lub wysięk śluzowy ze skóry ryby.
ZŁĄCZE NEUROEPIDERMALNE
Struktura powstająca z połączenia skóry i włókien nerwowych w miejscu utraty tkanki u płazów zdolnych do regeneracji. Wytwarza ono specyficzny typ prądów elektrycznych, które doprowadzają do regeneracji.