Środowisko  to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi łącznie z
glebą, kopaliny, wody, powietrze atmosferyczne, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz,
znajdujących się zarówno w stanie naturalnym jak i przekształconym w wyniku działalności
człowieka.
Środowisko pierwotne  środowisko nie przekształcone np. w wyniku działalności człowieka.
Środowisko synantropijne (ruderalne)  środowisko powstałe w wyniku działalności człowieka
(przychacia, torowiska, hałdy, nasypy kolejowe, śmietniska)
Środowisko wtórne  przekształcone środowiska życia zwierząt (por. środowisko synantropijne).
Środowisko antropogeniczne.
Środowisko społeczne  normy zachowania się, wartości moralne, estetyczne, etyczne, powstające w
systemie ekonomiczno  politycznym, stosunkach narodowych, poglądach.
Środowisko każdego organizmu  to wszystkie rzeczy i zjawiska występujące we wszechświecie i
znajdujące się na zewnątrz tego organizmu ( zespół warunków ) niezbędnych do życia i rozwoju
organizmu).
Środowisko człowieka  to układ naturalnych stosunków przyrodniczych oraz wytworzonych przez
człowieka.
Środowisko mieszkalne  jeden z ważnych elementów środowiska kulturowego. Od warunków tego
środowiska zależy prawidłowy rozwój człowieka (zdrowie fizyczne, psychiczne, samopoczucie, życie
społeczne).
Do niezbędnych warunków środowiska mieszkalnego należą:
- poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji,
- poczucie niezależności,
- kontakty z innymi ludz
mi na zasadach sąsiedzkich,
- kontakt z przyrodą,
- higiena i czystość.
Kształtowanie środowiska  zmierza do zapewnienia współczesnemu i przyszłym pokoleniom
korzystnych warunków życia oraz prawa do korzystania z zasobów środowiska i zachowania jego
wartości.
Praktyczna działalność człowieka, ludzi  jedna z gałęzi techniki (jak wszystkie przejawy
cywilizacji) dotyczy przede wszystkim człowieka:
- stara się kształtować warunki naszego życia w sposób, jaki w danej chwili wydaje się nam pożądany,
- wykorzystuje dorobek nauk ścisłych, w tym ekologię,
- środowisko boryka się ze szkodliwymi skutkami działalności człowieka, które są również dotkliwe
dla niego.
Wartości środowiska naturalnego:
- względy społeczno  historyczne  człowiek otaczając się elementami środowiska sztucznego
odczuwa bezwzględną potrzebę kontaktu ze środowiskiem naturalnym, (masowe uprawianie turystyki,
zwiedzanie obiektów przyrodniczych, wprowadzanie do osiedli i zakładów przemysłowych zieleńców
osiedlowych, roślin doniczkowych)
- estetyczne  potrzeba zmierzająca do ochrony wyjątkowych pojedynczych tworów przyrody
- społeczno  higieniczne  względy ochrony środowiska , względy zdrowotne, przyp. zdrowie  nie
oznacza tylko nieistnienia choroby lub niedomagania, lecz oznacza także stan dobrego samopoczucia,
- względy gospodarcze  ziemia jest tylko jedna a jej zasoby ograniczone, procesy produkcyjne należy
tak zorganizować aby nie powodowały degradacji środowiska naturalnego; rolnictwo pozostające w
harmonii z przyrodą produkuje żywność;
we własnym zakresie człowiek musi dbać o to żeby środowisko służyło racjonalnemu rozwojowi
cywilizacji
- motywy naukowe  wzbogacenie ludzkiej wiedzy w celu zrozumienia naturalnych i odwiecznych
mechanizmów przyrody, wzbogacenie ludzkiej wiedzy.
Ochrona środowiska w aspekcie trwałego rozwoju ludzkości:
1) W całym znanym wszechświecie Ziemia jest jedyną planetą na której istnieje życie.
2) Niszczycielski stosunek ludzkości do biosfery nie ulegnie zmianie dopóki:
- nie zapanuje nowy ład ekonomiczny,
- nie zostanie przyswojona nowa etyka środowiskowa,
- nie ustabilizuje się wielkość populacji ludzkiej,
- model trwałego rozwoju stanie się regułą a nie wyjątkiem.
3) Ochrona środowiska jest pojęciem obejmującym zachowanie, utrzymanie, trwałe użytkowanie,
odnawianie i ulepszanie środowiska przyrodniczego.
4) Ochrona środowiska służy ludziom.
5) Ochrona środowiska nie jest procesem samym w sobie, lecz ma przenikać wiele dziedzin ludzkiej
działalności.
6) Ochrona żywych zasobów ma 3 cele szczególne:
- utrzymanie podstawowych procesów ekologicznych i systemów będących ostoją życia
(jak np. ochrona i regeneracja gleb, powrót do obiegu biogeochemicznego substancji odżywczych,
samooczyszczanie się wód),
- zachowanie różnorodności genetycznej,
- zapewnienie trwałego użytkowania gatunków.
Zasoby środowiska wyczerpywalne  węgiel brunatny, węgiel kamienny, ropa naftowa, gaz ziemny i
wszelkie inne kopaliny, zasoby leśne, surowce mineralne.
Zasoby środowiska nie wyczerpywalne  światło słoneczne, wiatry, prądy morskie.
- odnawialne  świat roślinny, zwierzęcy, wody powierzchniowe, gleby, powietrze,
- nie odnawialne  złoża surowców mineralnych i energetycznych, rudy metali, skały,
w szczególnych przypadkach organizmy żywe, biocenozy.
Zanieczyszczenia wód:
- komunalne ( komunalno-bytowe, spływające z całego terenu zurbanizowanego),
- przemysłowe (m.in. termiczne),
- rolnicze ( głównie herbicydy),
- mieszane.
Ochrona wód:
- proces samooczyszczania się wód:
*sedymentacja  spadanie materii cięższej na dno zbiornika wodnego,
*mineralizacja
*neutralizacja.
Migracja zanieczyszczeń w środowisku naturalnym  (radioaktywny jod) przechodzą z jednego
organizmu do drugiego.
Klasyfikacja zanieczyszczeń wód ze względu na ich pochodzenie:
- zanieczyszczenia biologiczne i bakteriologiczne  zmiany wskaz
ników biologicznych i
mikroorganizmów. y
ródła  głównie ścieki komunalno-bytowe, zwierzęta i inne organizmy wodne)
- zanieczyszczenia fizyczne  temperatura, mętność, przezroczystość, zapach, barwa.
y
ródła  działalność przemysłowa, komunalno-bytowa i rolnicza, w mniejszym stopniu oddziaływanie
organizmów.
- zanieczyszczenie chemiczne  zmiany chemizmu wody, z
ródła  działalność przemysłowa,
komunalno-bytowa, rolnicza, w niektórych przypadkach dominujące działanie organizmów.
- zanieczyszczenie izotopami pierwiastków promieniotwórczych  głównie radem, strontem, cezem,
kobaltem, jodem i innym ( zmiany parametrów wody w zakresie przemian alfa i beta),
y
ródła: zrzuty wód dołowych z kopalni, wycieki z elektrowni jądrowych)
- zanieczyszczenia i zagrożenia wód nietroficzne  pestycydy (biomultiplikacja, biokumulacja), metale
ciężkie (rtęć, kadm, ołów), wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne i inne zanieczyszczenia
ropopochodne, zakwaszenie i alkalizacja, zasolenie, termifikacja, zabudowa hydrotechniczna,
introdukcja nowych gatunków, zmniejszenie objętości jeziora lub przepływu w rzece  deficyt wody.
Efekt akwarium  kumulowanie związków w organizmach które z czasem mogą się objawić.
DDT  bezbarwna substancja krystaliczna, nierozpuszczalna w wodzie (rozpuszczalna w
rozpuszczalnikach organicznych) posiadająca silne właściwości owadobójcze.
Bioakumulacja  zdolność organizmów do kumulowania związków trujących w tkankach swego
ustroju. Stężenie tych związków w tkankach może osiągnąć wyższy poziom niż w otaczającym je
środowisku.
Deficyt wody  niedobór wody na danym obszarze. Może być wywołany czynnikami naturalnymi (
brakiem warstw wodonośnych) lub czynnikami działalności ludzkiej  antropogenicznymi ( zbyt
dużym zużyciem wód do celów przemysłowych i komunalnych).
Gatunek inwazyjny  gatunek o znacznej ekspansywności, który rozprzestrzenia się naturalnie lub z
udziałem człowieka i stanowi zagrożenia dla fauny i flory danego ekosystemu, konkurując z
gatunkami rodzimymi o niszę ekologiczną, a także przyczyniając się do wyginięcia gatunków
miejscowych ( klon jednolistny, nawłoć kanadyjska, norka amerykańska, wioślarka kaspijska).
Gatunek nie inwazyjny  obcy, gatunek lub niższy takson wprowadzony (przeniesiony) świadomie
lub zawleczony przypadkowo przez człowieka poza zasięg w którym występuje lub występował w
przeszłości wtłaczając w to części gamety, nasiona lub jaja dzięki którym może on przyżywać i
rozmnażać się.
Indeks saprobowości  wskaz
nik biologiczny używany w biomonitoringu wód, bioindykator stopnia
zanieczyszczenia wód śródlądowych ( głównie rzek) bazujący na cechach organizmów żywych, ich
związkiem pomiędzy roślinami, a zwierzętami i analizie częstości występowania gatunków
przewodnich w strefach saprobowych (saprobia, saproby).
Indeks coli  wskaz
nik zanieczyszczenia wody wyrażony liczbą bakterii eserichia coli  pałeczka
okrężnicy w jednym litrze wody.
Eutrofizacja wody  proces gromadzenia się materii organicznej (spływającej w ściekach
komunalnych i przemysłowych) w tempie przekraczającym jej zasymilowanie. Eutrofizacja może być
pochodzenia naturalnego lub antropogenicznego.
Osad czynny  żywa zawiesina bakterii heterotroficznych i pierwotniaków.
Klasyfikacja zanieczyszczeń wód z punktu widzenia ich wpływu na zdrowie:
- związki trujące szkodliwe dla zdrowia (wpływają w sposób okresowy lub trwały),
- związki nieszkodliwe dla zdrowia mogące w zależności od stężenia zanieczyszczać wodę,
- związki pożądane dla człowieka.
Klasyfikacja zanieczyszczeń wód ze względu na sposób ich usuwania:
- zanieczyszczenia zawieszone lub pływające (usuwane w procesach sedymentacji lub filtracji)
- zanieczyszczenia koloidalne (wielkość cząsteczek poniżej 100 mikrometrów) usuwane w procesie
koagulacji lub ultrafiltracji),
- zanieczyszczenia rozpuszczone, usuwane metodami fizykochemicznymi lub chemicznymi.
Skutki zanieczyszczenia wód:
- zmiany fizykochemiczne,
- odtlenienie,
- powstawanie nieprzyjemnego smaku i zapachu,
- toksyczne oddziaływanie na organizmy wodne,
- bezpośrednie trujące działanie na organizmy wodne,
- pobudzające działanie na rozwój mikroorganizmów.
Podział wód śródlądowych:
WODY STOJ
CE (śródlądowe)
* siedliska okresowo wypełnione wodą:
- kałuże, błota,
- wody w dziuplach drzew i innych zastoiskach roślinnych,
*siedliska półstałe:
- starorzecza i łachy
- stawy
- baseny i sadzawki parkowe
*siedliska stałe:
- jeziora
- zbiorniki wód podziemnych
WODY PRZEJŚCIOWE:
*siedliska sztuczne:
- kanały , studnie
- rowy , zbiorniki zaporowe
WODY PA
YN
CE:
*siedliska pionowe:
- wilgotne skały po których woda wolno się sączy
- wodospady  szybko płynąca woda po ścianie skalnej
*siedliska poziome:
- z
ródła
- potoki górskie o bystrym prądzie
- potoki i rzeki o wolnym prądzie
- ujścia rzek o wodzie słonawej
Rzeki na obszarze Polski:
- potoki wysokogórskie ( potoki tatrzańskie)
- potoki górskie ( potoki Gorców)
- potoki i rzeki górskie ( Dunajec, Górna Wisła)
- potoki i rzeki pogórza (San, Sola)
- potoki i rzeki ocenione
- potoki na terenie krasowy zasilane wodami podziemnymi (Prądnik ojcowski)
- małe potoki na nizinach
- rzeki nizinne (Odra, Wisła).
Zasoby wodne  oceniane są na podstawie bilansu wodnego (ilościowy przychód i rozchód wody w
ciągu roku).
Wody:
- powierzchniowe,
- opadowe,
- podziemne (zaskórne, gruntowe i głębinowe).
Organizm wskaz
nikowy (bioindykator)  organizm, który wskazuje na klasę czystości w jeden (
najlepszy) lub w kilku ( gorszej jakości) klasach czystości.
Monitoring środowiska  badanie, analiza i ocena stanu środowiska w celu obserwacji zachodzących
w nim zmian oraz gromadzenie, przetwarzanie i rozpowszechnianie wyników badań i oceny
elementów środowiska.
Klasyfikacja wód Kolkwitz i Marsson  4 strefy saprobowe:
- katarobowa ( bardzo czysta ),
- beta  mezosaprobowa (średnio czysta),
- alfa  mezosaprowoba (średnio zanieczyszczona),
- polisaprobowa (silnie zanieczyszczona).
Klasyfikacja wód Thomas  podział strefy polisaprobowej w zależności od BZT5 na podstref:
- alfa polisaprobowa (strefa bakteryjna)
- beta polisaprobowa ( strefa orzęskowa)
- gamma polisaprobowa (strefa Sphaerotilus)
KLASY CZYSTOŚCI WÓD:
1. Klasa I  wody o bardzo dobrej jakości:
a) Spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do
zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia
b) Wartości wskaz
ników jakości wody nie wskazują na żadne oddziaływanie
antropogeniczne;
2. Klasa II  wody dobrej jakości:
a) Spełniają w odniesieniu do większości wskaz
ników jakości wody wymagania określone
dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę
przeznaczoną do spożycia,
b) Wartości biologicznych wskaz
ników jakości wody wykazują niewielki wpływ
oddziaływań antropogenicznych.
3. Klasa III  wody zadowalającej jakości:
a) Spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do
zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia,
b) Wartości biologicznych wskaz
ników jakości wody wykazują umiarkowany wpływ
oddziaływań antropogenicznych.
4. Klasa IV  wody niezadowalającej jakości:
a) Spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do
zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia,
b) Wartości biologicznych wskaz
ników jakości wody wykazują, na skutek oddziaływań
antropogenicznych, zmiany ilościowe i jakościowe w populacjach biologicznych.
5. Klasa V  wody złej jakości:
a) Nie spełniają wymagań do wód powierzchniowych wykorzystywanych dla zaopatrzenia
ludności w wodę przeznaczoną do spożycia,
Liebmann, Sladecek 1961-63  rozszerzyli listę organizmów zaproponowaną:
- saprobionty  żyjące wyłącznie w wodach zanieczyszczonych,
- saprofile  żyjące zwykle w wodach zanieczyszczonych ale także występujące w wodach czystych,
- saprokseny  żyjące tylko w wodach czystych, unikające środowisk zanieczyszczonych,
- saprofoby  niezdolne do życia w obecności zanieczyszczeń.
Kryterium stopnia zanieczyszczenia, wskaz
nik saprobowości (S) określa się na podstawie wartości
saprobowości poszczególnych gatunków (s) i częstotliwości ich wyst. (h) :
S=Ł(sh)/ Łh
Saprobowość  wody w których spotyka się jakiekolwiek formy życia.
Antysaprobowość  wody w których wogle nie ma życia biologicznego.
Zelnika i Marvan (1965) wprowadzają pojęcie wartości wskaz
nikowej:
G=5 najlepsza wartość wskaz
nikowa gatunku
G=3 średnia wartość wskaz
nikowa gatunku
G=1 zła wartość wskaz
nikowa gatunku
10  suma punktów dla każdego gatunku.
Badania wody w aspekcie ich ochrony przed zanieczyszczeniami powinny obejmować:
- saprobowość wody
- współzależności pomiędzy organizmami (producenci 1 rzędu)
- jakość wody pod względem toksykologicznym
- badania bakteriologiczne parazytologiczne
- przebieg procesów biochemicznych ( produkcja pierwotna, wtórna zbiornika, aktywność
enzymatyczna mikroorganizmów).
Ścieki  wszelkie płynne zanieczyszczenia powstające z zużytej wody w związku z czynnościami
fizjologicznymi, higienicznymi człowieka, jego działalnością gospodarczą przemysłową i rolniczą.
Rodzaje ścieków:
- komunalno-bytowe (bytowo-gospodarcze) około 60% zanieczyszczenia organiczne
- przemysłowe
*przemysłowe (pochodzące z działalności przemysłowej i handlowej)
*przemysł spożywczy (browary, mleczarnie, związki białka)
*przemysł rafineryjny ( ścieki z substancjami ropopochodnymi)
*przemysł galwanicznotechniczny  metale ciężkie
*przemysł rafineryjny  oleje,smary,benzyny
*pralnie, myjnie samochodowe
- rolnicze  nawozy sztuczne, środki ochrony roślin,
- opadowe  wody deszczowe, powstające z topnienia śniegu i lodu, z polewania i zmyw.ulic)
- wody infiltracyjne, przypadkowe i drenażowe
Metody oczyszczania wód:
- mechaniczne  rozdrabnianie, cedzenie, sedymentacje, flotacja, filtracja, wypienie, odwiro.
- fizyczno-chemiczne  odparowanie, odgazowanie, wymrażanie, koagulacja, ekstrakcja
- chemiczne  utlenianie, redukcja, wytrącenia, zobojętnianie,
- biologiczne  metody naturalne ( prowadzone w war. naturalnych) i sztuczne ( w oczyszczalniach
ścieków i innych podobnych specjalnie wybudowanych urządzeniach).
Rola osadu czynnego  Kłaczki Osadu Czynnego:
Określenie jakości osadu czynnego:
- barwa osadu ( oliwkowa, szara , brunatna, czarna)
- struktura, kształt kłaczków (zwarta, luz
na, okrągły , nieregularny)
- wielkość kłaczków
- mętność warstwy osadowej ( duża, średnia, mała)
- zdolność sedymentacyjna ( duża, średnia, mała)
- BZT5 (biochemiczne zapotrzebowanie na tlen w ciągu 5dni)
- skład gatunkowy organizmów
Organizmy mogące występować w 1dm3 osadu czynnego:
- bakterie
- pierwotniaki
- korzenionóżki
- nicienie
- wioślarki
- skąposzczety, brzuchorzepki
- niesporczaki
- larwy muchówek
- wrotki
Bakterie nitkowate  stanowią podstawę funkcjonalną i budulcową kłaczków osadu czynnego.
Pięć kategorii obecności organizmów nitkowatych:
- 0 brak org. Nitkowatych
- 1 mała ilość org. nitkowatych
- 2 średnia ilość org. nitkowatych
- 3 duża ilość org. nitkowatych
- 4 bardzo duża ilość org. nitkowatych
Zbyt duża ilość bakterii nitkowatych powoduje ich wypłynięcie na powierzchnię.
Określenie ilości pozostałych mikroorg. w osadzie czynnym KOMORA SEDGWICK-
RAFTERA w obj. 1cm3
- brak mikroorganizmów
+ 5-10 osobników
++ 10-100 osobników
+++ 100-1000 osobników
++++> 1000 osobników
Powszechnie występujące orzęski (ciliata) w osadzie czynnym:
* orzęski pełzające po kłaczkach  wypasacze:
- chilodonella cucullus
- euplotes moebiusi
* orzęski osiadłe na kłaczkach:
- vorticella convallaria
- epistysis polypinum
* orzęski wolno pływające
- colpidium campylum
- paramecium caudatum
* wiciowce (flagellata) występujące w osadzie czynnym oczyszczającym ścieki.
* organizmy wielokomórkowe  wrotki, nicienie
- w osadzie czynnym:
 występuje przy dobrym stopniu oczyszczania ścieków
 odmładzają populację przez pożeranie bakterii i pierwotniaków
 utrzymują równowagę biocenotyczną
Najczęściej występujące wrotki w osadzie:
- Habrotrocha, - brachionus, - rotaria rostatoria, - cephalodeka.
Czynniki wpływające na bioróżnorodność osadu czynnego:
- stężenie w ściekach substancji odżywczych,
- obecność w ściekach substancji szkodliwych,
- ilość rozpuszczonego tlenu,
- czas napowietrzania ścieków w komorze,
- obciążenie osadu i komory napowietrzania,
- temperatura,
- pH
- przemiany azotowe,
- redukcja ze ścieków substancji organicznych,
- czynniki biocenotyczne.
Skład gleby (gleba przeciętna):
- 5% składników organicznych,
- 25% powietrza,
- 25% wody,
- 45% składników mineralnych,
Rodzaje gleb:
- gleba bielicowa,
- gleba łąkowa,
- gleba bagienna,
- gleba brunatna,
- gleba brunatno-czerwonawa.
Poziomy genetyczne gleby  strefy gleby wykształcone pod wpływem procesów glebotwórczych.
W warstwach gleby wyróżnia się;
- poziom ściółki,
- poziom akumulacyjny,
- poziom wymywania,
- poziom przemywania,
- poziom wzbogacenia,
- poziom brunatnienia,
- poziom skały macierzystej.
Etapy powstawania wybranych typów gleb:
- proces inicjalny  oddziaływanie czynników biocenotycznych i abiotycznych na skałę macierzystą,
- proces darmowy  akumulacja materii organicznej w powierzchniowej warstwie gleby,
- proces brunatnienia  chemiczny rozkład krzemianów i uwalnianie żelaza nadając glebie ciemne
zabarwienie
- proces płowienia- wymywanie w głębsze warstwy profilu glebowego,
- proces bielicowania  selektywne wypłukiwanie składników organicznych i nieorganicznych w głąb
profilu glebowego
- proces glebowy  redukcja różnych związków chemicznych przez drobnoustroje w warunkach
beztlenowych,
- proces torfienia  proces zachodzący w warunkach bagiennych prowadzący do powstawania
pokładów torfu
- proces murszenia  przebiega w warunkach tlenowych na torfowiskach po ich odwodnieniu.
Erozja gleb  mechaniczne przekształcenie powierzchni Ziemi przez czynniki zewnętrzne połączone
z przenoszeniem produktów niszczenia.
Erozja wodna  erozja spowodowana przez niszczące działanie wód opadowych, roztopowych,
powierzchniowych.
Erozja wietrzna  erozja powodowana przez niszczące działanie wiatru.
Dewastacja gleb  całkowite zniszczenie gleby połączone z przekształceniem i spustoszeniem terenu.
Degradacja gleb  pogorszenie się właściwości gleb i ich wartości.
Gleby zdrowe  prawidłowe funkcjonowanie czynników biologicznych.
Gleby chore  gleby zniszczone przez erozję i zniszczone przez zanieczyszczenia powodując obniżkę
kondycji gleby.
Gleby martwe  gleby pozbawione życia biologicznego oraz zdolności produkcyjnych.
Kwasy humusowe  mieszanina wielkocząsteczkowych związków organicznych o zmiennym
składzie ( w zależności od składu materii organicznej, z której powstają) i charakterze kwasowym,
wchodzących w skład próchnicy glebowej i roztworów wód naturalnych.
Izotopy promieniotwórcze o dużym znaczeniu ekologicznym:
- miedz
, wapń, węgiel, rad, uran, tor, potas , jod.
Skład czystego powietrza atmosferycznego:
- diazot  780850 ppm
- ditlen - 209450
- argon - 9450
- ditlenek węgla - 350
- neon - 18
- hel  5,5
- metan  1,3 1,6
- krypton  1,1
- diwodór  0,25  0,35
- ksenon  0.09
- ditlenek azotu  0,02
- ozon  0,01  0,04
Przeciętnie powietrze składa się z:
- 78,9% azot
- 20,95 tlen
- 0,93 argon
- 0,3 dwutlenek węgla
Strefy powietrza:
- strefa chmury - troposfera
- strefa warstwa ozonowa  stratosfera
- strefa stratopauza  mezosfera
- strefa mezopauza  termosfera
- strefa termosfera/jonosfera  przewaga jonów ujemnych
Związki chlorowo  pochodne  niszczą ozon (lodówki, zamrażarki, dezodoranty)
Zanieczyszczenia naturalne powietrza:
- wybuchy wulkanów,
- naturalne pożary (obszary stepowe),
- procesy gnilne.
Działalność człowieka - zanieczyszczenie powietrza:
- przemysł (jako całość)  najwięcej wpływa na zanieczyszczenie powietrza, m.in. przemysł
motoryzacyjny, lotniczy (bierze na siebie większość zanieczyszczeń powietrza, reorganizuje swoje
ustosunkowanie względem zanieczyszczenia powietrza).
Zanieczyszczenia powietrza pochodzą ze z
ródeł:
- naturalnych
- sztucznych i mogą być stałe, ciekłe i gazowe.
Główne zanieczyszczenia powietrza pierwiastkami:
- tlenek węgla  czad
- dwutlenek węgla  spaliny samochodowe 50%
- dwutlenek siarki  produkcja, elektrownie
- trójtlenek siarki  powstaje głównie w atmosferze z dwutlenku węgla.
Rodzaje zanieczyszczeń powietrza:
- gazy, pyły, dymy, mgły, drobnoustroje, formy przetrwalnikowe drobnoustrojów.
Zanieczyszczenia powietrza ze względu na sposób działania na organizm ludzki:
- toksyczne  schorzenia narządów wewnętrznych, zatrucia
- pylicotwórcze  głównie schorzenia organów związanych z oddychaniem
- uczulające, alergiczne  dychawica oskrzelowa, katar powodują pyły drzewne, bawełny
- drażniące  nie są bez pośrednią przyczyną zachorowań, ich obecność wzmaga działanie innych
rodzajów pyłów i gazów.
Czynniki środowiska wpływające na występowanie organizmów żywych:
- podstawowe  woda, światło, wilgotność, ultraelementy
- warunkujące  temperatura, światło, wilgoć, ruchy powietrza
- akcesoryczne  pożary, silne deszcze, silne mrozy, trzęsienia ziemi.
Bariery ekologiczne  rodzaj i skala czynników ograniczających lub uniemożliwiających swobodne
przemieszczanie się organizmów. Bariera naturalna, ekologiczna, psychologiczna, antropogeniczna
(drogi, rzeki).
Stopnie wodne (elektrownie, zapory)  przegradzają teren, rzekę uniemożliwiając swobodną
migrację.
Korytarze ekologiczne  ciągłość form liniowych wyrażenie wyodrębniających się wśród terenów
otaczających pod względem struktury przyrodniczej o znaczniej mniejszej intensywności użytkowania
i gospodarowania.
Obszary składające się w pasma łączące poszczególne obszary węzłowe i wskazujące poszczególne
obszary węzłowe i wskazujące na główne kierunki ich połączeń.
Korytarze ekologiczne:
- zielone  międzynarodowe obszary węzłowe,
- żółty  krajowe obszary węzłowe i korytarze ekologiczne
- czerwony  korytarze ekologiczne główne
Korytarze stepping zones  które nie mają ciągłości strukturalnej ale zachowują ciągłość
funkcjonowania np. ostoje ptaków wędrownych.
Rezerwaty biosfery  wielkoobszarowe niekiedy międzynarodowe, obszary podlegające ochronie ze
względu na wybitne walory przyrodnicze (rezerwat Karpaty wschodnie)
Rezerwaty biosfery w Polsce:
- białowieski rezerwat biosfery
- rezerwat biosfery Polesie zachodnie
- rezerwa biosfery puszcza kampinoska
Parki Narodowe  obszar o powierzchni nie mniejszej niż 1000ha o wysokiej wartości przyrodniczej,
naukowej, kulturowej i społeczno wychowawczej.
Parki Narodowe w Polsce:
- Białowieski, Poleski, Bieszczadzki, Biebrzański, Karkonoski, Gór Stołowych, Woliński,
Wielkopolski, Słowiński, Ojcowski.
Rezerwat przyrody  na ogół niewielki obszar wzięty pod ochronę ze względu na obecność
szczególnych  składników przyrody. Wyróżnia się rezerwaty ścisłe i częściowe.
Chów wsobny  polega na kojarzeniu osobników spokrewnionych ze sobą w stopniu wyższym niż
wartość średniego spokrewnienia populacji.
Przepławki  budowla rzeczna lub urządzenie stosowane na stopniach wodnych ( przy zaporach
wodnych, jazach) mające za zadanie umożliwić rybom w okresie tarła wędrówkę wzdłuż rzeki.
Gatunek parasolowy  określenie oznaczające gatunki, których ochrona pociąga za sobą ochronę
wielu innych, współwystępujących gatunków, a także siedliska. Gatunki te mogą służyć jako gatunki
charakteryzujące ekosystemów wymagających ochrony.
Typy i podtypy rezerwatów przyrody:
* wg celów ochrony:
- florystyczne  roślin zarodnikowych, zielonych, drzew i krzewinek
- fitocenotyczne  zbiorowisk leśnych, nieleśnych
- biocenotyczne i fizjocenotyczne  biocenoz naturalnych, półnaturalnych, antropogenicznych
- faunistyczne  owadów, ssaków, ptaków,
- geologiczne i glebowe  typowych profili geologicznych i glebowych, form tektonicznych,
geomorfologicznych, paleontologicznych
- krajobrazów ekologicznych  fizjocenoz, naturalnych, półnaturalnych, antropogenicznych
- nasadzeń i upraw  starych drzewostanów
- kulturowe (miejsc kultu i pamięci narodowej, obiektów zabytkowych)
*wg głównego typu środowiska
- lasów i borów (lasów nizinnych, podgórskich, górskich, mieszanych)
- łąk, muraw i zarośli (łąk hygrofilnych, wysokogórskich, muraw kserotermicznych)
- wód śródlądowych (jezior oligotroficznych, dystroficznych, z
ródeł, potoków)
- torfowisk (bagienne, torfowisk niskich, przejściowych, wysokich)
- słonorośli (halofilne, słonorośli śródlądowych, przejściowych wysokich)
- wydm ( wydm śródlądowych, wydm nadmorskich)
- podziemne ( pochodzenia naturalnego, antropogenicznego)
- skalne ( skał krzemionkowych, węglanowych, siarczanowych i innych)
- uprawowe (pól i ogrodów, parków)
- mieszane (np. lasów i wód, lasów i łąk)
Pomniki przyrody  pojedyncze skupiska lub powierzchniowe twory przyrody podlegające ochronie
ze względu na szczególne wartości naukowe, kulturowe, historyczno-pamiątkowe, oraz swoiste cechy
krajobrazu (sędziwe drzewa, drzewa o niezwykłych kształtach, głazy narzutowe, z
ródła wodospady,
jaskinie).
Użytki ekologiczne  są to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla
zachowania różnorodności biologicznej  naturalnej zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka
wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności,
starorzecza.
Obszary chronionego krajobrazu  obejmują wyróżniające się krajobrazowo tereny o różnych
typach ekosystemu.
Parki krajobrazowe  obejmują rozległe obszary o ściśle określonych granicach, gdzie zjawiska
przyrodnicze oraz wytwory kultury mają w danym regionie największe wartości estetyczne,
zdrowotne, wychowawcze i poznawcze.
Zespoły przyrodniczo  krajobrazowe  wyjątkowo cenne fragmenty krajobrazu naturalnego i
kulturowego obejmowane ochroną w celu zachowania ich wartości estetycznych.
Otulina  wydzielony obszar ochronny wokół chronionego przyrodniczo terenu (zazwyczaj parków
narodowych i krajobrazowych), zabezpieczający go przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi
z działalności człowieka.
Tomek;)