FINANSE PUBLICZNE

FINANSE PUBLICZNE

2010/2011

2010/2011

I. PODSTAWOWE POJĘCIA

I. PODSTAWOWE POJĘCIA

1.

FINASE PUBLICZNE W NAUCE

PRZEDMIOT FINANSÓW PUBLICZNYCH

y

Nowoczesna nauka o finansach publicznych

zajmuje się badaniem zjawisk związanych z

gromadzeniem i wydatkowaniem pieniędzy

gromadzeniem i wydatkowaniem pieniędzy

publicznych oraz poprzez badanie przyczyn i

skutków procesów nimi wywołanych

wyjaśnianiem ich treści ekonomiczno-

wyjaśnianiem ich treści ekonomiczno-

społecznej i związków z naukami publicznymi.

y

Finanse publiczne obejmują obok środków

b dż

ń

(

l

) i b dż ó

budżetu państwa (centralnego) i budżetów

samorządowych, wszelkie nieprywatne środki

finansowe, które pozwalają państwu na

,

p

ją p

prowadzenie jego polityki.

RÓŻNICA MIĘDZY FINANSAMI PUBLICZNYMI

RÓŻNICA MIĘDZY FINANSAMI PUBLICZNYMI
A FINANSAMI PRYWATNYMI (I)

A FINANSAMI PRYWATNYMI (I)

( )

( )

Podobieństwa

– wymagają one np.

sporządzenia budżetu, kierowania jego

sporządzenia budżetu, kierowania jego

wykonaniem, ograniczenia wydatków i

kontroli wykorzystania środków finansowych.

Więcej jest jednak odmienności.

Różnice

między finansami publicznymi a

finansami prywatnymi polegają na:

h

kt

d

i

y

przymusowym charakterze gromadzenia

środków publicznych przez państwo, w

przeciwieństwie do osób prywatnych, na

przeciwieństwie do osób prywatnych, na

które nie jest nałożony przymus osiągania

dochodów,

RÓŻNICA MIĘDZY FINANSAMI PUBLICZNYMI

RÓŻNICA MIĘDZY FINANSAMI PUBLICZNYMI
A FINANSAMI PRYWATNYMI (II)

A FINANSAMI PRYWATNYMI (II)

y

wykorzystywaniu finansów publicznych jako

instrumentu realizacji określonych funkcji państwa,

instrumentu realizacji określonych funkcji państwa,

dotyczących ogółu obywateli lub znaczących ich grup,

finanse prywatne natomiast służą zaspokajaniu

potrzeb jednostek,

p

j

,

y

nietraktowaniu jako celu gromadzenia środków

publicznych osiąganiu zysków, w przeciwieństwie do

takiej roli finansów prywatnych,

j

p y

y ,

y

poddaniu finansów społecznej kontroli, podczas gdy

gospodarowanie środkami prywatnymi jest

całkowicie dobrowolne,

całkowicie dobrowolne,

y

nieporównanie dużej wielkości zasobów publicznych

w stosunku do środków, jaki dysponuje osoba

prywatna, co w sposób jednoznaczny określa ich

prywatna, co w sposób jednoznaczny określa ich

rangę i wpływ na procesy społeczno-gospodarcze

kraju.

2. SEKTOR PUBLICZNY A FINANSE

2. SEKTOR PUBLICZNY A FINANSE
PUBLICZNE

PUBLICZNE

PUBLICZNE

PUBLICZNE

W sferze finansów wyróżnia się

finanse prywatne

i

W sferze finansów wyróżnia się

finanse prywatne

i

finanse publiczne

. W sferze realnej (rzeczowej)

występuje

sektor gospodarki prywatnej

i sektor

gospodarki publicznej (sektor publiczny

).Działalność

g p

p

j (

p

y

)

państwa odbywa się w obszarze: rzeczowym i

finansowym.

Sektor publiczny tworzą:

y

majątek służący władzy i administracji rządowej,

j

k ł ż

bli

i

j

ł

y

majątek służący publicznym instytucjom usługowym,

y

majątek w użytkowaniu publicznym,

y

majątek zaangażowany w działalności gospodarczej

majątek zaangażowany w działalności gospodarczej

podmiotów publicznych.

SEKTOR PUBLICZNY A FINANSE

SEKTOR PUBLICZNY A FINANSE
PUBLICZNE (II)

PUBLICZNE (II)

Ścisłe związki i współzależności między sektorem

publicznym a finansami publicznymi:

y

bez środków publicznych część sektora
publicznego w ogóle nie mogłaby funkcjonować
(np. obrona narodowa, administracja).

y

związki między tymi kategoriami zachodzą

dł bli

k ó

j

ół

przez dług publiczny, który jest ogółem
zobowiązań państwa i samorządu terytorialnego.
Powiązania te powstają wskutek kumulowania

Powiązania te powstają wskutek kumulowania
się deficytów budżetowych, a zwiększający się
deficyt angażuje fundusze publiczne na obsługę

y

g

j

p

g

długu (spłata kapitału, wypłata odsetek).

SEKTOR PUBLICZNY A FINANSE PUBLICZNE

SEKTOR PUBLICZNY A FINANSE PUBLICZNE
(III)

(III)

Między sektorem publicznym a finansami publicznymi występują

zarówno pod względem treści, jak i zakresu zjawisk następujące
różnice:

y

Sektor publiczny reprezentuje realne zjawiska i procesy
gospodarcze tzn wytwarza określone dobra i usługi

gospodarcze, tzn. wytwarza określone dobra i usługi.

y

Finanse publiczne przedstawiają zjawiska i procesy pieniężne.

y

Tylko część środków publicznych jest związana z finansowaniem
sektora publicznego, ta która jest zaangażowana w wytwarzanie
dóbr publicznych i dóbr społecznych (obrona narodowa,
edukacja). Część sektora publicznego, która działa na zasadach
komercyjnych (przedsiębiorstwa państwowe, przedsiębiorstwa
samorządowe), nie angażuje funduszy publicznych. Nie wyklucza
to możliwości subsydiowania tych przedsiębiorstw z funduszy

bli

h i

k

j

h d

i ló

d i ł i

publicznych, mimo komercyjnych zasad i celów działania.

y

Nie całość środków publicznych jest wykorzystywana przez
sektor publiczny; dzieje się tak dlatego, że pewna część wydatków
publicznych ma charakter transferowy, są to renty, emerytury,
zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki rodzinne, zasiłki z tytułu opieki
społecznej.

3. FINANSE PUBLICZNE W

3. FINANSE PUBLICZNE W
KONSTYTUCJI (I)

KONSTYTUCJI (I)

Z k

id

i

h

i h

Z punktu widzenia zawartych w nich

unormowań dotyczących finansów publicznych

dzieli się je na trzy grup:

ę j

y g p

y

konstytucje, w których finanse publiczne są

k j t l j

d t

b dż t

szeroko ujęte; regulacje dotyczą: budżetu

państwa i budżetów jednostek samorządu

terytorialnego, procedury budżetowej i zasad

budżetowych, wydatków publicznych i ich

kontroli, zarządzania długiem publicznym

oraz kwestii banku centralnego. Np.

g

p

konstytucje: Holandii, Belgii, Finlandii oraz

Szwecji.

3. FINANSE PUBLICZNE W

3. FINANSE PUBLICZNE W
KONSTYTUCJI (II)

KONSTYTUCJI (II)

y

konstytucje, które zagadnieniom finansów

publicznych poświęcają mniej miejsca i ograniczają

i łó

i d

dk śl i t

j f

się głównie do podkreślenia ustawowej formy

budżetu państwa, określenia podstawowych zasad

budżetowych oraz kompetencji poszczególnych

organów władz w zakresie jego stanowienia Np

organów władz w zakresie jego stanowienia. Np.

konstytucje: Włoch, Niemiec, Czech, Grecji i

Hiszpanii.

y

konstytucje, które zagadnieniom finansów

publicznych poświęcają niewiele miejsca. Dotyczą

b dż t i k t li fi

j N

one spraw budżetu i kontroli finansowej. Np.

konstytucje Austrii (dodatkowo reguluje ona kwestie

podatków), Francji i Bułgarii.

4. POJĘCIE I ZAKRES FINANSÓW

4. POJĘCIE I ZAKRES FINANSÓW
PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE

PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE
POLSKIM I REGULACJE UNII

POLSKIM I REGULACJE UNII
EUROPEJSKIEJ(I)

EUROPEJSKIEJ(I)

J

J( )

J

J( )

y

Sposób gromadzenia środków

fi

h i i h

d tk

i

finansowych i ich wydatkowania, w

świetle obowiązującej Konstytucji,

można regulować tylko na drodze

można regulować tylko na drodze

ustawowej.

Ustawa o finansach

publicznych z dnia 26 listopada 1998 r.

p

y

p

- pierwsza ustawa, która w miarę

kompleksowo regulowała problemy

gospodarowania środkami publicznymi

gospodarowania środkami publicznymi.

Liczne jej zmiany spowodowały

konieczność opublikowania nowego

konieczność opublikowania nowego

ujednoliconego tekstu w 2003 r.

4. POJĘCIE I ZAKRES FINANSÓW

4. POJĘCIE I ZAKRES FINANSÓW
PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE

PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE

PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE

PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE
POLSKIM I REGULACJE UNII

POLSKIM I REGULACJE UNII
EUROPEJSKIEJ(II

EUROPEJSKIEJ(II

))

EUROPEJSKIEJ(II

EUROPEJSKIEJ(II

))

y

Od 1 stycznia 2006 obowiązuje ustawa o

y

Od 1 stycznia 2006 obowiązuje ustawa o
finansach publicznych, w której najważniejsze
zmiany dotyczyły głównie sposobu ujmowania w
ustawie budżetowej dochodów i wydatków
pochodzących ze środków Unii Europejskiej.
D l k id

i

d t

i

ji

Daleko idące zmiany dotyczące organizacji oraz
zasad funkcjonowania sektora finansów
publicznych wprowadza ustawa, która wchodzi w

publicznych wprowadza ustawa, która wchodzi w
życie od 1 stycznia 2010 roku.

4. POJĘCIE I ZAKRES FINANSÓW

4. POJĘCIE I ZAKRES FINANSÓW
PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE

PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE

PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE

PUBLICZNYCH W USTAWODASTWIE
POLSKIM I REGULACJE UNII

POLSKIM I REGULACJE UNII
EUROPEJSKIEJ(III)

EUROPEJSKIEJ(III)

EUROPEJSKIEJ(III)

EUROPEJSKIEJ(III)

Finanse publiczne definiuje się jako procesy
związane z gromadzeniem środków publicznych

związane z gromadzeniem środków publicznych
oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:

y

gromadzenie

dochodów i przychodów

gromadzenie

dochodów i przychodów

publicznych,

y

wydatkowanie

środków publicznych,

fi

i

t

b

ż

k

h b dż t

y

finansowanie

potrzeb pożyczkowych budżetu

państwa i budżetów samorządowych,

y

zaciąganie

zobowiązań angażujących środki

ąg

ą

g

ją y

publiczne,

y

zarządzanie

środkami publicznymi,

d

i

dł i

bli

y

zarządzanie

długiem publicznym,

y

rozliczanie

z budżetem Unii Europejskiej.

Tabela 1. Środki publiczne i ich przeznaczenie.

Tabela 1. Środki publiczne i ich przeznaczenie.

A. Środki publiczne

1. Dochody publiczne.
2.Środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz

niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez
państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym

4. Przychody jednostek finansów publicznych pochodzące
a) ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych operacji
finansowych,
b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa i samorządu

Handlu (EFTA).
3. Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające
zwrotowi, inne niż w pkt 2.

terytorialnego,
c) ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,
d) z otrzymanych pożyczek i kredytów
5. Przychody jednostek sektora finansów publicznych
pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz

p

ą

p

j p

pochodzące z innych źródeł.

B Przeznaczenie środków publicznych

B. Przeznaczenie środków publicznych

1. Wydatki publiczne

2. Rozchody publiczne
a) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów,
b) wykup papierów wartościowych,
c) udzielone pożyczki

c) udzielone pożyczki,
d) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem
finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu
Państwa i samorządu terytorialnego,
e) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem

bli

i ł

ś i

publicznym i płynnością,
f) Udziały Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach
finansowych.

C. Saldo

Różnica między A1 – B1 = nadwyżka lub deficyt sektora finansów publicznych

ZAKRES SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

ZAKRES SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH
W NOWEJ USTAWIE O FINANSACH

W NOWEJ USTAWIE O FINANSACH
PUBLICZNYCH (I)

PUBLICZNYCH (I)

Do SFP zalicza się:

ę

y

organy władzy publicznej, organy administracji

rządowej organy kontroli państwowej i ochrony

rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony

prawa, sądy i trybunały, a także jednostki samorządu

terytorialnego i ich organy oraz związki,

y

jednostki budżetowe

y

jednostki budżetowe,

y

samorządowe zakłady budżetowe,

y

agencje wykonawcze,

y

instytucje gospodarki budżetowej,

y

państwowe fundusze celowe,

y

uczelnie publiczne

y

uczelnie publiczne,

y

samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,

y

państwowe lub samorządowe instytucje kultury oraz

i

j fi

państwowe instytucje filmowe,

ZAKRES SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

ZAKRES SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH
W NOWEJ USTAWIE O FINANSACH

W NOWEJ USTAWIE O FINANSACH

W NOWEJ USTAWIE O FINANSACH

W NOWEJ USTAWIE O FINANSACH
PUBLICZNYCH (II)

PUBLICZNYCH (II)

Do SFP zalicza się:

y

Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasę

Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i

zarządzane przez nie fundusze,

ą

p

,

y

Narodowy Fundusz Zdrowia, który obejmuje

centralę i oddziały wojewódzkie,
P l k Ak d

i N k i t

i

y

Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią

jednostki organizacyjne,

y

Inne państwowe lub samorządowe utworzone

p

ą

na podstawie odrębnych ustaw w celu

wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem

jednostek badawczo-rozwojoych,

j

j y ,

przedsiębiorstw, banków i spółek prawa

handlowego.

SEKTOR INSTYTUCJI RZĄDOWYCH

SEKTOR INSTYTUCJI RZĄDOWYCH
II SAMORZĄDOWYCH WG

SAMORZĄDOWYCH WG

METODOLOGII UE (I)

METODOLOGII UE (I)

METODOLOGII UE (I)

METODOLOGII UE (I)

y

Polska, podobnie jak inne kraje członkowskie UE, w celu
zachowania porównywalności danych międzynarodowych
jest zobowiązana do sporządzania sprawozdań i prognoz
zgodnie z metodologią unijną opartą na systemie

g

g ą

j ą p

ą

y

rachunków narodowych ESA 95 (European System of
Integrated Economic Accounts ESA 95).

Wyróżnia się w nim pięć krajowych sektorów

instytucjonalnych:

y

j

y

y

przedsiębiorstwa niefinansowe,

y

instytucje finansowe,

y

gospodarstwa domowe,

y

instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw
domowych

domowych,

y

instytucje rządowe i samorządowe (general government).

SEKTOR INSTYTUCJI RZĄDOWYCH

SEKTOR INSTYTUCJI RZĄDOWYCH
II SAMORZĄDOWYCH WG

SAMORZĄDOWYCH WG

II SAMORZĄDOWYCH WG

SAMORZĄDOWYCH WG

METODOLOGII UE (II)

METODOLOGII UE (II)

y

Zakres sektora finansów publicznych określony w ustawie o
finansach publicznych, odpowiada zakresowi ustalonemu w ESA
95 definiowanemu jako sektor instytucji rządowych i
samorządowych, z

czterema wyjątkami

. Do końca 2009 roku

różnice polegają na tym, że zgodnie z ESA 95:

y

jednostki badawczo-rozwojowe nie wchodzą w zakres sektora
instytucji rządowych i samorządowych,

y

Krajowy Fundusz Drogowy zaliczany jest do sektora instytucji
rządowy i samorządowych, natomiast zgodnie z ustawą o

ą

y

ą

y ,

g

ą

finansach publicznych klasyfikowany jest poza sektorem,

y

poza sektorem klasyfikowane są: Polska Agencja Żeglugi
Powietrznej i Polski Klub Wyścigów Konnych.

Powietrznej i Polski Klub Wyścigów Konnych.

y

W świetle nowej ustawy od 2010 roku jednostki badawczo-
rozwojowe nie wchodzą do sektora finansów publicznych.

PODZIAŁ SEKTORA FINANSÓW

PODZIAŁ SEKTORA FINANSÓW
PUBLICZNYCH

PUBLICZNYCH

PUBLICZNYCH

PUBLICZNYCH

y

Do końca 2005r według kryterium

y

Do końca 2005r., według kryterium
podległości, sektor finansów publicznych
dzielono na dwa sektory rządowy i

dzielono na dwa sektory rządowy i
samorządowy. Od 2006r. zgodnie z ESA
95 przyjęto podział na:

95 przyjęto podział na:

y

sektor rządowy,

y

sektor samorządowy,

y

sektor ubezpieczeń społecznych.

V. STRUKTURA SEKTORA FINANSÓW

V. STRUKTURA SEKTORA FINANSÓW
PUBLICZNYCH W POLSCE (I)

PUBLICZNYCH W POLSCE (I)

PUBLICZNYCH W POLSCE (I)

PUBLICZNYCH W POLSCE (I)

Do 2005 r. w ustawie budżetowej stosowano podział
d h dó i

d kó

bli

h (

ł

dochodów i wydatków publicznych (oparty gł. na
kryterium formy organizayjno-prawnej) na takie segmenty,
jak:

y

budżet państwa,

y

budżety samorządowe,

y

państwowe fundusze celowe,

y

samorządowe fundusze celowe,

y

Narodowy Fundusz Zdrowia

y

Narodowy Fundusz Zdrowia,

y

agencje państwowe,

y

państwowa gospodarka pozabudżetowa,

państwowa gospodarka pozabudżetowa,

y

samorządowa gospodarka pozabudżetowa,

y

pozostałe jednostki sektora

V. STRUKTURA SEKTORA FINANSÓW

V. STRUKTURA SEKTORA FINANSÓW
PUBLICZNYCH W POLSCE (II)

PUBLICZNYCH W POLSCE (II) -- skonsolidowane

skonsolidowane

dochody i

dochody i wydatki sektora finansów publicznych

wydatki sektora finansów publicznych

Tabela 2. Struktura skonsolidowanych wydatków sektora finansów

bli

h

P l

l t h

1991

i

2005 dł k t i

publicznych w Polsce w latach 1991 i 2005 według kryterium
prawno-organizacyjnego (w %).

Wyszczególnienie

1991

2005

Wyszczególnienie

1991

2005

budżet państwa

44,0

25,8

budżety samorządowe

9,6

21,5

państwowe fundusze

celowe

39,6

32,4

wojewódzkie,

powiatowe i gminne

fundusze celowe*

–

0,3

fundusze celowe

kasy

chorych/Narodowy

Fundusz Zdrowia**

–

8,4

państwowe jednostki

pozabudżetowe

3,6

0,8

pozabudżetowe

samorządowe

jednostki pozabudżetowe

3,3

2,3

agencje

państwowe***

–

1,2

p

pozostałe jednostki

sektora***

–

7,3

V. STRUKTURA SEKTORA FINANSÓW

V. STRUKTURA SEKTORA FINANSÓW
PUBLICZNYCH W POLSCE (III)

PUBLICZNYCH W POLSCE (III) -- skonsolidowane

skonsolidowane

( )

( )

dochody i

dochody i wydatki sektora finansów publicznych

wydatki sektora finansów publicznych

Tabela 3. Struktura skonsolidowanych dochodów sektora finansów

abe a 3. St u tu a s o so dowa yc doc odów se to a a sów

publicznych w Polsce w latach 1991 i 2005 według kryterium
prawno-organizacyjnego (w %).

W

ól i i

1991

2005

Wyszczególnienie

1991

2005

budżet państwa

59,1

46,5

budżety

samorządowe

10,6

14,2

samorządowe

państwowe fundusze

celowe

23,8

23,8

wojewódzkie,

powiatowe i gminne

–

0,4

fundusze celowe*

kasy

chorych/Narodowy

Fundusz Zdrowia**

–

8,0

państwowe jednostki

4,4

0,7

p

j

pozabudżetowe

,

,

samorządowe

jednostki

pozabudżetowe

2,1

2,0

agencje

–

1,0

agencje

państwowe***

1,0

pozostałe jednostki

sektora***

–

3,4

Tabela 4. Struktura skonsolidowanych dochodów i wydatków sektora

finansów publicznych w Polsce w latach 2006-2009 według podsektorów.

Wyszczególnienie

2006

2007

2008

2009

200

6

2007

2008

2009

w mld zł

w %

Dochody ogółem

419,9

484,9

514,0

539,7

100,

0

100,0

100,0

100,0

1. podsektor

260,4

304,5

331,0

355,7

62,0

62,9

64,4

65,9

rządowy

w tym: BP

195,0

232,8

249,8

270,2

46,4

47,9

48,6

50,1

2. podsektor

samorządowy

74,9

87,4

91,2

88,9

17,8

18,0

17,7

16,5

samorządowy

w tym: BJST

62,2

73,2

77,0

73,9

14,8

15,1

15,0

13,7

3. podsektor

ubezpieczeń

84,6

93,0

91,8

95,0

20,1

19,1

17,9

17,6

w tym: FUS

81 9

89 9

88 2

91 2

19 5

18 5

17 2

16 9

w tym: FUS

81,9

89,9

88,2

91,2

19,5

18,5

17,2

16,9

FER

1,3

1,3

1,3

1,3

0,3

0,3

0,3

0,2

Wydatki ogółem

442,4

483,2

534,0

590,8

100,

0

100,0

100,0

100,0

0

1. podsektor

rządowy

171,8

201,3

217,4

231,0

38,8

41,5

40,7

39,1

w tym: BP

112,3

135,5

141,9

145,2

25,4

27,9

26,6

24,6

2. podsektor

samorządowy

136,1

147,7

166,1

192,8

30,8

30,4

31,1

32,6

w tym: BJST

102,8

111,0

125,4

145,3

23,2

22,9

23,5

24,6

3 podsektor

134 5

136 2

150 5

167 0

30 4

28 1

28 2

28 3

3. podsektor

ubezpieczeń

134,5

136,2

150,5

167,0

30,4

28,1

28,2

28,3

w tym: FUS

116,1

118,7

132,4

148,1

26,2

24,5

24,8

25,1

FER

14,3

13,3

13,6

14,1

3,2

2,7

2,5

2,4