ZespóÆ przedwczesnego zuºywania

i zuºycia chrzåstki stawowej stanowi

w pewnym sensie chorobæ cywilizacyjnå,

gdyº jest znamienny dla wspóÆczesnych

czasów. Do niedawna, ta wysoce okale-

czajåca choroba byÆa domenå osób starze-

jåcych siæ i starych; w chwili obecnej do-

tyczy juº tzw. mÆodych dorosÆych a nawet

mÆodzieºy.

Chociaº wiele róºnorodnych czynni-

ków zÆoºyÆo siæ na istniejåcå sytuacjæ to

znawcy zagadnienia så zgodni, ºe gÆównå

przyczynå zespoÆu przedwczesnego zuºycia

chrzåstki stawowej så sumujåce siæ przeciå-

ºenia i mikrourazy, o które tak Æatwo we

wspóÆczesnym ¥wiecie. Dzieje siæ tak za-

równo z powodu przekarmiania i prowa-

dzenia sedentaryjnego trybu ºycia, jak po-

Tom 1, Numer 1 • 5

Je¥li tkwi w nas bÆåd, to jest to, jak sådzæ, bÆåd znajomo¥ci rzeczy, stary bÆåd,

który polega na zbyt pÆytkim wnikaniu w przyczyny, na przyjmowaniu do

wiadomo¥ci zwykÆych objawów bez próby ich wyja¥nienia.

John A. Ryle

(Naturalna Historia Chorób)

ZespóÆ przedwczesnego zuºywania

i zuºycia chrzåstki stawowej

Precocious wear out syndrome of the articular cartilage

Artur Dziak

Klinika Ortopedii i Rehabilitacji II WydziaÆu Lekarskiego

Akademii Medycznej w Warszawie

Streszczenie

Wielu pacjentów jest rozczarowanych, ºe wyniki le-

czenia nie så trwaÆe. Zapominajå oni, jak stosunko-

wo mÆoda jest nasza wiedza na temat chrzåstki sta-

wowej i jak gwaÆtownie spadÆa na nas epidemia

osteoarthritis.

Podwaliny pod nowoczesnå wiedzæ na temat biolo-

gii i leczenia chorób i uszkodzeñ chrzåstki stawowej

stworzyÆo niewielu. Mimo to w chwili obecnej sto-

imy w obliczu wielkich postæpów terapii w tej dzie-

dzinie zarówno w zakresie wypeÆniania ubytków,

jak teº restaurowania caÆych powierzchni no¥nych

stawów. Majåc to na wzglædzie musimy bardziej

precyzyjnie korzystaì tak z postæpów techniki chi-

rurgicznej, jak teº osiågniæì na polu biologii

chrzåstki stawowej. [Acta Clinica 2001 1:5-9]

SÆowa kluczowe: historia, chrzåstka, techniki

chirurgiczne

Summary

Many patients are dismayed that long-term surgical

results are not available. They forget how new is our

knowledge of the joint surfaces and how recently

this epidemic of osteoarthritis has been thrust upon

us.

Only a few men made enormous contributions and

produced the foundation that gives us today signifi-

cant insight as well as scientific knowledge. We are

in the dawn of greatly improved treatment of the ar-

ticular cartilage that will consist of the implantation

of the joint surfaces to fill defects or restore

weight-bearing surfaces. Tomorrow we must be pre-

pared to be precisly selective in our use of surgical

and biological advances as we entertain more comp-

lex treatment. [Acta Clinica 2001 1:5-9]

Key words: history, cartilage, operative techniques

ruszania po twardych nawierzchniach ulic

czy podÆóg szkóÆ, domów, a nawet sztucz-

nych nawierzchni boisk i stadionów, a tak-

ºe okazyjnego jedynie podejmowania ìwi-

czeñ fizycznych przy jednoczesnym sporto-

wym i zawodowym przeciåºaniu stawów.

WspóÆczesna cywilizacja, powodujåc

powszechnå na ¥wiecie migracjæ ludzi ze

wsi do miast jednocze¥nie ograniczyÆa,

w sposób szkodliwy, naturalne hartowanie

narzådu ruchu. Po prostu odpadÆa wiæk-

szo¥ì wysiÆków i prac fizycznych wykony-

wanych w domu czy koÆo domu i co wiæcej,

nogi, których przeznaczeniem jest przecieº

przenoszenie ciaÆa w przestrzeni przestaÆy

byì regularnie ìwiczone z powodu rozwoju

mechanicznych ¥rodków lokomocji — po-

jazdy, windy, ruchome chodniki, fotele na

kóÆkach itp. Jakby tego byÆo maÆo doszÆy

szkodliwe obciåºenia mechaniczne stawów

z powodu tylko okazjonalnie wykonywa-

nych ìwiczeñ fizycznych — zajæcia typu

sportowego, ¥cieºki zdrowia, aerobiki, si-

Æownie itp.

Nie bez znaczenia så takºe specyficzne

zagroºenia jakie niesie ze sobå sport

wyczynowy, w którym z reguÆy mamy do

czynienia z nadmiernå czy wræcz rabun-

kowå eksploatacjå narzådu ruchu. To

wÆa¥nie powoduje, ºe w¥ród sportowców

spotykamy wspóÆcze¥nie zespoÆy zuºycia

tkankowego, które jeszcze do niedawna za-

rezerwowane byÆy dla osób starzejåcych siæ

i starych.

Poglådy na temat fizjologii oraz lecze-

nia chorób i uszkodzeñ chrzåstki stawowej

ulegajå bezustannej ewolucji. O ile jeszcze

Hunter, w roku 1743, pisaÆ „Od czasów

Hippokratesa wiadomo, ºe chrzåstka raz

uszkodzona nigdy siæ nie goi”, za¥ po stu

latach (rok 1849) Leida twierdziÆ „uszko-

dzone fragmenty chrzåstki nigdy siæ nie

zrastajå, chrzåstka stawowa nie ma wÆas-

no¥ci regeneracyjnych”, to juº w 1851 roku

Redfern przedstawia histologiæ zranieñ

chrzåstki stawowej, a co wiæcej stwierdza,

ºe „uszkodzenia gojå siæ sposobem wrasta-

nia tkanki wÆóknistej wychodzåcej z sub-

stancji miædzykomórkowej chondrocytów

chrzåstki stawowej”.

Próby leczenia chorej chrzåstki podej-

muje 100 lat póªniej Magnusson (rok

1941) sposobem tzw. „debridement” wy-

ja¥niajåc, ºe mechaniczne usuniæcie czyn-

ników draºniåcych opóªnia przebieg zuºy-

wania stawu i byì moºe bædzie w stanie

powstrzymaì przebieg choroby. W roku

1959 Pridie wprowadza aktualnå do dzi¥

metodæ nawiercania obnaºonej z chrzåstki

warstwy podchrzæstnej ko¥ci, uzaleºniajåc

jednocze¥nie zakres debridement (w tym

shaving i usuwanie osteofitów) od rozmia-

ru zniszczeñ stwierdzonych w czasie artro-

tomii. W roku 1971 Hjertquist i Lemerg

potwierdzajå, ºe chrzåstka powstaje je¥li

debridement nie jest zbyt gÆæbokie i pozo-

stawia siæ warstwæ korowå ko¥ci. Nastæpnie

przychodzå spostrzeºenia Mitchella i She-

parda (rok 1976), z których wynika, ºe nie-

wielkie otwory wywiercone w warstwie

podchrzæstnej oraz abrazja ko¥ci stymulujå

samoistnå naprawæ wzglædnie duºych

ubytków chrzåstki stawowej.

Do prawdziwego przeÆomu w leczeniu

patologii chrzåstki stawowej dochodzi jed-

nak dopiero pod koniec lat siedemdziesiå-

tych, kiedy to Ficat wprowadza metodæ

spongiolizacji, czyli wycinania zniszczonej

chrzåstki z pozostawieniem odsÆoniætej

warstwy podchrzæstnej. Richards i Loner-

gen powoduje renesans koncepcji Pridiego.

Johnson oraz Friedman propagujå ab-

razjæ, mechaniczne usuniæcie górnego po-

kÆadu warstwy podchrzæstnej ko¥ci w celu

odsÆoniæcia naczyñ krwiono¥nych i wytwo-

rzenia dobroczynnego skrzepu, za¥ Stead-

man wprowadza leczenie sposobem wywo-

Æywania mikrozÆamañ (1985). W roku 1994

Brittberg i wsp. przedstawiajå wstæpne

badania nad leczeniem gÆæbokich ubytków

chrzåstki przeszczepianiem autologicznych

chrondrocytów. Metoda dokonuje prawdzi-

Acta Clinica

6 • Marzec 2001

wego przeÆomu i w chwili obecnej to z niå

wiåºe siæ najwiæksze nadzieje.

Stare i u¥wiæcone tradycjå sposoby le-

czenia, w tym operacyjnego, przedwcze¥nie

zuºytych stawów juº nie wystarczajå. Siæga

siæ przeto po coraz to nowsze metody, ale

i one nie så w stanie speÆniì wszystkich

oczekiwañ pacjentów. Ståd tak po¥pieszny

obecnie na ¥wiecie trend do leczenia cho-

rób chrzåstki stawowej nie ograniczajåcego

siæ do korzystania z tradycyjnych narzædzi

chirurga, a wykorzystujåcego najnowsze

zdobycze szeroko rozumianej inºynierii

tkankowej, a nawet genetycznej.

Chrzåstka stawowa ma decydujåce zna-

czenie dla funkcji stawów, szczególnie sta-

wów koñczyn lokomocyjnych. Kaºda cho-

roba chrzåstki oznacza na dobrå sprawæ

powolnå ¥mierì stawu zmuszonego do pra-

cy w pozycjach wymuszonych i przy dzia-

Æaniu ruchów trickowych, z powodu poszu-

kiwania bezbolesnej amplitudy czy torów

ruchów. Z czasem, na skutek osÆabienia

stabilizatorów czynnych, w nastæpnie ogra-

niczenia naleºnej funkcji staw uzyskuje

zwiækszonå swobodæ ruchowå, a to ozna-

cza przedwczesne zuºycie chrzåstki sta-

wowej.

Paradoksem naszych czasów jest to, ºe

wbrew wymy¥laniu i konstruowaniu coraz

to nowszych ¥rodków lokomocji nogi så na-

dal potrzebne czÆowiekowi, niekiedy nawet

bardziej niº w wiekach minionych. Zdro-

wych nóg nie zaståpiå ºadne maszyny czy

zmy¥lne urzådzenia i o tym naleºy pamiæ-

taì podejmujåc siæ leczenia wszelkich dys-

funkcji.

Dzisiejsza Konferencja Naukowa orga-

nizowana jest z my¥lå wykroczenia poza

zaklæte rewiry dotychczas stosowanego le-

czenia farmakologicznego, kinezy- i fizyko-

terapeutycznego oraz operacyjnego zespo-

Æów przedwczesnego zuºycia chrzåstki sta-

wowej. Je¥li zamierzenie nasze speÆni po-

kÆadane w nim nadzieje oznaczaì to bædzie

kolejny krok w kierunku my¥lenia katego-

riami biologicznymi, w miejsce mechanicz-

nych, oraz leczenia na poziomie komórki.

Pi¥miennictwo

1. Dziak A.: Zdestabilizowane kolano, Reh. Med.,

1999,3,12

2. Dziak A., Tayara S.: Urazy i uszkodzenia

w sporcie. Kasper, Kraków 1999

3. Dziak A.: Niestabilno¥ì kolana, Mag. Med.

1999,4,6

4. Ficat RP: Spongiolisation: New treatment for di-

seased patellae. 1979, C.O.R.R. 144:74

5. Friedman MJ, Verasi CC, Fox JM, et al.: Prelimi-

nary results with abrasion arthroplasty in the osteo-

arthritic knee. Clin. Orthop 1984,182:200

6. Hjertquist SO, Lemberg R: Histologic audio-

graphic and microchemical studies with sponta-

neously healing osteochondral articular defects in

adult rabbits. Calcium and Tissue Research 1971,8:5

7. Hunter W: On the structure and diseases of arti-

culating cartilage. Philos. Trans R Soc Lond B Biol

Sci 1743, 9:267

8. Johnson LO: Arthroscopic abrasion arthroplasty.

Historical and pathological perspective: Present

status. Arthroscopy 1986,2:54

9. Leidy J: On the intimate structure and history of

articular cartilage. Am J Med Sci 1849, 17:277

10. Magnusson, P.B.: Joint Debridement. Surgical

Treatment of degenerative arthritis. Surgery Gyne-

cology and Obstetrics, 1941,73,1.

11. Mitchell N, Shepard N: Resurfacing of adult

rabbit articular cartilage by multiple perforations of

the subchondral bone. J Bone Joint Surg Am

1976,58:230

12. Pridie AH: The method of resurfacing osteoar-

thritic knee joints. J Bone Joint Surg Br 1959,41:618

13. Redfern P: On the healing of wounds and arti-

cular cartilage. Monthly Journal of Medical Science

1851:201

14. Richards RN, Lonergen RP: Arthroscopic surge-

ry for relief of pain in the osteoarthritic knee. Or-

thopedics 1984, 7:1705

15. Rodrigo JJ, Steadman JR, Silliman JF, et al.: Im-

provement of full thickness chondral defect healing

in the human knee after debridement and microf-

racture using continuos passive motion. Am J Knee

Surg 1994,7:109- 116

ZespóÆ przedwczesnego zuºywania i zuºycia chrzåstki

Tom 1, Numer 1 • 7

16. Steadman JR, Rodkey WG et al: Microfracture

technique for full-thickness chondral defects:

technique and clinical results. Op Tech in Orthop.

1997, 7:4 300 – 304

17. Wirth CJ, Rudert M. Techniques of cartilage

growth enhancement: a review of the literature.

Arthroscopy. 1996; 12:300 – 308.

Adres do korespondencji / Address for correspon-

dence: Prof. dr hab. Artur Dziak. Klinika Ortopedii

i Rehabilitacji II WydziaÆu Lekarskiego Akademii

Medycznej w Warszawie. 03-242 Warszawa, ul.

Kondratowicza 8.

Acta Clinica

8 • Marzec 2001