INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2004

WYKAŃCZANIE I URZĄDZANIE

442

CHEMIA BUDOWLANA

Są to wyroby lakiernicze stosowane w
celu ochrony przed czynnikami ze-
wnętrznymi i dekoracji różnych wyro-
bów i elementów budowlanych.
Farby tworzą powłoki o dużej zdolności
krycia, dobrej przyczepności do podło-
ża, ale o stosunkowo niskiej odporno-
ści na uszkodzenia mechaniczne i wpły-
wy warunków atmosferycznych. Wy-
korzystywane są głównie do malowa-
nia ścian wewnątrz i na zewnątrz po-
mieszczeń, jako warstwy podkładowe
(gruntujące) pod nawierzchniowe po-
krycia malarskie na elementach drewnianych i metalowych. Mogą zawierać dodatkowe składniki zwięk-
szające ich własności antykorozyjne, do stosowania na zardzewiałe podłoża.
Emalie tworzą powłoki o dużej odporności na działanie czynników atmosferycznych, o gładkiej, błyszczą-
cej lub satynowej powierzchni. Stosowane są głównie do wykańczania uprzednio zagruntowanych lub od-
nawianych wymalowań na drewnie i metalu.
Lakiery tworzą przezroczyste (transparentne) lub półprzezroczyste powłoki o dużej gładkości i twardości
przede wszystkim na elementach drewnianych.
W handlu dostępne są również wyroby lakiernicze łączące własności farby i emalii dzięki czemu nie trze-
ba używać do malowania dwóch różnych materiałów malarskich – farby podkładowej i emalii nawierzch-
niowej.

Podstawowe składniki wyrobów lakierniczych:

spoiwo – powoduje powstanie na powierzchni malowanego elementu cienkiej powłoki i nadaje jej
odpowiednie cechy (gładkość, przyczepność, twardość, odporność na warunki atmosferyczne, ela-
styczność, porowatość),

rozcieńczalnik – służy do zmniejszenia lepkości spoiwa co umożliwia nałożenie powłoki a następ-
nie odparowuje podczas wysychania,

pigmenty – nadają farbie barwę,

dodatki modyfikujące – przyspieszające wysychanie, zmiękczające, utwardzające, stabilizujące.

Spoiwa mogą być pochodzenia mineralnego lub organicznego. Do spoiw mineralnych należą: wapno, ce-
ment, szkło wodne potasowe, natomiast spoiwa organiczne to kleje roślinne i zwierzęce, oleje naturalne
i syntetyczne, polimerowe żywice, związki celulozy.
Obecnie większość wyrobów lakierniczych produkowana jest na spoiwach syntetycznych, które dzięki moż-
liwościom ich modyfikowania umożliwiają uzyskanie optymalnych własności dla konkretnych zastosowań.
Rozcieńczalnikiem może być woda (takie wyroby nazywamy wodorozcieńczalnymi) lub rozpuszczalniki
organiczne – benzyna lakowa, alkohole, aceton, ksylen, toluen (wyroby rozpuszczalnikowe). Materiały wo-
dorozcieńczalne są znacznie bardziej przyjazne dla środowiska niż rozpuszczalnikowe, gdyż nie emitują
podczas malowania szkodliwych dla otoczenia substancji i nie pozostawiają toksycznych odpadów. Nie
stwarzają również zagrożenia pożarowego. Jednak przy niektórych zastosowaniach wykazują gorsze wła-
sności uzyskanych powłok niż wyroby rozpuszczalnikowe. W tych ostatnich coraz częściej dodawane są
niskoaromatyczne rozpuszczalniki o niewielkiej szkodliwości dla zdrowia.

Pigmenty dzielą się na:

nieorganiczne (mineralne) otrzymywane z soli i tlenków metali oraz z metali nieżelaznych (gluMa, mie-
dzi i ich stopów),

organiczne: chlorofil, sepia, indygo, barwniki syntetyczne.

Niektóre pigmenty oprócz właściwości barwienia posiadają cechy dodatkowe. Luminofory są to pigmen-
ty świecące. Pigmenty termoczułe zmieniają barwę wraz ze zmianą temperatury (mają zastosowanie do
produkcji farb specjalnych).

Chemia budowlana

Farby, emalie, lakiery

Wyroby lakiernicze

Farby
Emalie
Lakiery

Składniki wyrobów

lakierniczych

spoiwo
rozcieńczalnik
pigmenty
dodatki

Pigmenty

nieorganiczne
organiczne

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2004

WYKAŃCZANIE I URZĄDZANIE

443

CHEMIA BUDOWLANA

Poradnik Budujacego Dom

Klasyfikacje, definicje, parametry

System kolorów RAL – stworzony przez Niemiecki Instytut Jakości i Oznakowania stał się standar-
dem międzynarodowym, zawiera ok. 1700 kolorów; każdy kolor ma czterocyfrowy symbol określają-
cy jego pozycję na kole barw systemu.
System kolorów NCS – naturalny system barw oparty na percepcji ludzkiego oka, stworzony przez
Skandynawski Instytut Barwy w Sztokholmie w 1979 roku; zawiera ok. 1750 kolorów o symbolach li-
terowo-cyfrowych i jest stale rozszerzany o nowe odcienie.

Okres karencji – czas, w którym po zakończeniu malowania w pomieszczeniu nie mogą przebywać
ludzie – dotyczy głównie wyrobów chemoutwardzalnych, z których w procesie reakcji chemicznej
emitowane są szkodliwe dla zdrowia związki. Okres karencji takich wyrobów podawany jest zawsze
na opakowaniu.

Roztwór, dyspersja, emulsja – to trzy fizyczne postacie, w jakich występują farby.
Roztwór – spoiwo lub substancja błonotwórcza rozpuszcza się w rozcieńczalniku (w wodzie lub roz-
puszczalniku organicznym).
Dyspersja – zawiesina wodna nierozpuszczalnych (w stanie stałym) cząstek substancji błonotwór-
czej.
Emulsja – mieszanina dwóch wzajemnie nie rozpuszczalnych cieczy.

Farby te przeznaczone są do malowania podłoży pokrytych tynkiem wapiennym, wapienno-cementowym,
cementowym, gipsowym, betonu, kamienia naturalnego oraz innych podłoży mineralnych. Zależnie od ro-
dzaju mogą być stosowane jedynie wewnątrz pomieszczeń lub również do wymalowań zewnętrznych. Naj-
częściej są to farby wodorozcieńczalne, ale niektóre z nich mogą zawierać rozpuszczalniki organiczne.

Farby emulsyjne (dyspersyjne)

Spoiwem farb emulsyjnych jest dyspersja wodna żywicy akrylowej (farby akrylowe), winylowej (polioc-
tanu winylu lub polichlorku winylu – farby winylowe) albo kauczuku (farby lateksowe). Spotyka się też farby
mieszane, np. lateksowo-akrylowe, winylowo-akrylowe. Farby emulsyjne mają dobrą przyczepność do
podłoża, są elastyczne, trwałe i odporne na ścieranie oraz inne uszkodzenia mechaniczne. Przepuszczają
w różnym stopniu parę wodną (najsłabiej – farby winylowe), dzięki czemu ściana „oddycha”. Są odporne
na wilgoć. Tworzą gładką i jednolitą powłokę, którą można zmywać wodą z dodatkiem detergentów.
Szczególną odpornością na wilgoć, zmywanie i ścieranie odznaczają się farby lateksowe i akrylowo-latek-
sowe, dlatego nadają się do malowania ścian w łazienkach i kuchniach.
Farby emulsyjne stosuje się na wszystkie rodzaje podłoży: beton zwykły i porowaty, tynki (cementowe, ce-
mentowo-wapienne, żywiczne, gipsowe), mur z cegły ceramicznej i silikatowej, płyty gipsowo-kartonowe,
płyty cementowo-włóknowe, drewno i płyty z materiałów drewnopochodnych, tapety papierowe i z włó-
kien szklanych, tworzywa sztuczne, metale – po uprzednim zagruntowaniu. Najczęściej są stosowane we
wnętrzach (do malowania ścian, sufitów), ale nadają się też do malowania elewacji. Farby emulsyjne ku-
puje się w postaci gotowej do użycia; należy je tylko dokładnie wymieszać. Są najczęściej dostępne w kilku
standardowych kolorach. Do barwienia na kolory niestandardowe można stosować pigmenty. Wielu pro-
ducentów oferuje komputerowe systemy mieszania farb polegające na odpowiednim dozowaniu pigmen-
tów (system taki nazywa się tintingiem), które dają możliwość otrzymania ogromnej liczby odcieni (ponad
2000) – pod warunkiem, że w sklepie znajduje się mieszalnik producenta. Klient może wybrać interesują-
cy go kolor z dostępnego w sklepie wzornika (karty NCS lub RAL). Numer wybranej próbki podaje się sprze-
dawcy, który sporządza w mieszalniku farbę zgodnie z recepturą. Zaletą tego systemu jest, że w każdej
chwili można powtórzyć identyczny kolor (w przypadku, gdy zabraknie farby do malowania). Oprócz barwy
możemy też wybrać stopień połysku farby (mat, półmat, półpołysk, połysk, połysk jedwabisty).

tinting - system komputerowego mieszania farb w mieszalniku producenta (przez sterowanie dozo-
waniem pigmentu), pozwalający na uzyskanie około 2000 różnych barw; umożliwia uzyskanie po-
wtarzalności koloru.

Farby wapienne

Spoiwem jest ciasto wapienne rozrzedzone wodą. Farba wapienna łączy się z podłożem w procesie wią-
zania węglowego, podczas którego z muru są wyciągane związki wapna, wskutek czego tworzy się po-
włoka pylista (pylistość farby jest sprawdzianem jej autentyczności - niektórzy producenci sprzedają syn-
tetyczne farby emulsyjne jako wapienne - farby takie nie mają jednak odpowiednich cech właściwych praw-
dziwym farbom wapiennym, np. dostatecznej paroprzepuszczalności). Farby wapienne są tanie, ale nie-
trwałe. Dla zwiększenia trwałości dodaje się do nich domieszki innych spoiw wodorozcieńczalnych (kle-
jów, dyspersji polioctanu winylu). Do barwienia farb wapiennych stosuje się pigmenty, których zawartość,

Farby do ścian i elewacji

Farby wodne

dzielą się na:

emulsyjne
wapienne
klejowe
krzemianowe
(silikatowe)
silikonowe

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2004

WYKAŃCZANIE I URZĄDZANIE

444

ze względu na proces twardnienia (karbonizacji) nie może przekroczyć 10% w stosunku do masy spoiwa.
Dlatego farby wapienne mają tylko jasne, pastelowe kolory.
Farby wapienne mogą być stosowane tylko na podłoża mineralne. Nadają się szczególnie dobrze do ma-
lowania świeżych podłoży betonowych, tynków wapiennych i cementowo – wapiennych lub ścian malo-
wanych uprzednio farbami wapiennymi (łatwiej łączą się z podłożem ze względu na jego odczyn alkalicz-
ny). Nie nadają się na podłoża gipsowe (tynki i gładzie gipsowe, płyty gipsowo-kartonowe). Wykorzystuje
się je do malowania ścian i sufitów wewnątrz budynku nie nadają się natomiast do malowania elewacji ze
względu na niską odporność na zabrudzenia. Ponieważ wysoki współczynnik pH (8-10) hamuje rozwój
bakterii, korzystne jest malowanie farbami wapiennymi pomieszczeń, o wysokich wymaganiach higie-
nicznych. Stosuje się je często w pomieszczeniach sanitarnych, magazynowych, gospodarczych. Obec-
nie farby te stosowane są rzadko ze względu na niewielką ich trwałość, pylenie i pękanie kolejno nakłada-
nych warstw renowacyjnych.

Farby klejowe

Spoiwem są kleje zwierzęce lub roślinne rozpuszczalne w wodzie. Farby klejowe są trwałe i przepuszczają
powietrze, dzięki czemu pomalowana ściana „oddycha”. Są mało odporne na zabrudzenia i nie można ich
myć. Wchłaniają wilgoć z otoczenia i są podatne na rozwój grzybów i pleśni, dlatego nie można ich sto-
sować w pomieszczeniach o podwyższonej wilgotności powietrza, takich jak pralnie. Farby klejowe nada-
ją się przede wszystkim do malowania tynków wapiennych i cementowo-wapiennych. Są sprzedawane w
postaci suchej mieszanki przeznaczonej do wymieszania z wodą. Można kupić farby białe lub kolorowe.
Farby białe można zabarwić samodzielnie przy pomocy pigmentów. Farbę można też samodzielnie przy-
gotować (z kredy, kleju i wody), ale jest to dosyć uciążliwe. Do niedawna farby klejowe były niezmiernie
popularne. Obecnie, wobec bogatej oferty innych farb stopniowo wychodzą z użycia. Ich zaletą jest niska
cena.

Farby krzemianowe (silikatowe)

Spoiwem jest szkło wodne potasowe. Powłoka malarska utwardza się pod wpływem dwutlenku węgla po-
bieranego z powietrza oraz wskutek odparowywania wody. Powłoki z farb krzemianowych są trwałe, od-
porne na wilgoć i mają dużą odporność mechaniczną. Są całkowicie niepalne i odporne na rozwój mikro-
organizmów. Przepuszczają parę wodną. Farbami krzemianowymi można malować podłoża betonowe, ce-
glane i otynkowane, malowane uprzednio farbami mineralnymi i silikonowymi, a także drewno, kamień i
szkło. Po zastosowaniu odpowiedniego środka gruntującego można je stosować także na podłoża gipso-
we i płyty gipsowo-kartonowe. Nie nadają się do pokrywania ścian pomalowanych uprzednio farbami olej-
nymi (mogą powodować zmydlanie powłok olejnych). Ze względu na swoje właściwości nadają się szcze-
gólnie dobrze do malowania elewacji i ścian w pomieszczeniach narażonych na zawilgocenie. Są najczę-
ściej jednoskładnikowe, ale spotyka się też farby dwuskładnikowe (proszek i ciecz służąca do wymiesza-
nia) – stosowane przede wszystkim do malowania elewacji obiektów zabytkowych. Przy malowaniu nisz-
cząco oddziałują na wyroby szklane (szyby okienne, płytki ceramiczne), dlatego podczas malowania tymi
farbami trzeba je odpowiednio zabezpieczyć.

Farby silikonowe

Farby silikonowe produkowane są na bazie żywicy silikonowej. Są bardzo trwałe, odporne na działanie
czynników atmosferycznych, nie wchłaniają wilgoci, przepuszczają parę wodną, dlatego dobrze nadają się
do malowania zarówno elewacji, jak i powierzchni wewnątrz budynku (szczególnie w wilgotnych po-
mieszczeniach). Można nimi malować wszystkie podłoża mineralne: beton zwykły, gazobeton, stare i nowe
tynki, mur z cegły, drewno i płyty drewnopochodne, stare powłoki z farb mineralnych. Są dostępne w wielu
kolorach. Powłoka z tych farb wykazuje zdolność do samooczyszczania, dlatego szczególnie zalecane są
do wymalowań elewacji w rejonach o dużym zanieczyszczeniu powietrza.

Rozcieńczalnikowe farby do izolowania rdzawych plam, zacieków przed malowaniem farbami emulsyjny-
mi oraz wykonywania samodzielnych powłok w pomieszczeniach o podwyższonej wilgotności i wymaga-
jących częstego zmywania ścian. Produkowane na basie spoiw akrylowych lub alkidowych dają matową
powłokę podobną do pokrytych farbą emulsyjną. Farby te wzmacniają również słabe podłoża dzięki głę-
bokiemu wnikaniu spoiwa.

Farby epoksydowe są farbami dwuskładnikowymi. Składnikiem podstawowym jest żywica epoksydowa,
a drugi składnik to utwardzacz, na przykład poliamidowy. Obie części miesza się przed malowaniem w pro-
porcjach podanych przez producenta; podczas procesu wysychania zachodzi między nimi reakcja che-
miczna. Ważne jest, aby w trakcie utwardzania temperatura powietrza była nie niższa niż +10°C.

CHEMIA BUDOWLANA

Farby epoksydowe

Farby izolujące

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2004

WYKAŃCZANIE I URZĄDZANIE

445

CHEMIA BUDOWLANA

Farby epoksydowe są bardzo odporne na uszkodzenia mechaniczne i działanie związków chemicznych.
Wykorzystuje się je wszędzie tam, gdzie stawiane są wysokie wymagania w tym zakresie: do malowania
posadzek betonowych w pralniach, łazienkach, garażach, magazynach, halach przemysłowych oraz szpi-
talach i laboratoriach.

Farby chlorokauczukowe

Spoiwem jest kauczuk chlorowy, który uzyskuje się przez chlorowanie naturalnego lub syntetycznego kau-
czuku z dodatkiem środków zmiękczających (zawiera do 68% chloru). Farby chlorokauczukowe są bardzo
odporne na działanie wody i związków chemicznych (kwasów i zasad), ale mają ograniczoną odporność
na działanie rozpuszczalników organicznych (z wyjątkiem alkoholu, eteru, benzyny). Nadają się na podło-
ża betonowe lub metalowe (stal, stal ocynkowana, aluminium, miedź, żeliwo). Mają zastosowanie przede
wszystkim jako farby ochronne (np. przeciwkorozyjne) do malowania bram, ogrodzeń, schodów i posa-
dzek.

Farby winylowe

Najczęściej stosowanym spoiwem winylowym jest polichlorek winylu, ewentualnie zmodyfikowany ete-
rem etylowym, czasami z dodatkiem środków zmiękczających. Farby winylowe są bardzo odporne na dzia-
łanie wody i związków chemicznych. Są stosowane przede wszystkim do malowania elementów na ze-
wnątrz budynku wykonanych ze stali ocynkowanej, takich jak: rynny, parapety, obróbki blacharskie, po-
krycia dachowe.

Farby i emalie olejne i olejno−żywiczne

Tradycyjne farby olejne są produkowane na bazie oleju lnianego. W farbach olejnych nowej generacji olej
jest wzmocniony żywicami alkidowymi, spośród których najważniejszą grupę stanowią żywice ftalowe
(dlatego farby alkidowe często nazywane są ftalowymi).
Farby olejne i olejno-alkidowe są odporne na działanie czynników atmosferycznych, ale nieodporne na che-
mikalia (np. rozpuszczalniki). Z czasem matowieją i ulegają kredowaniu. Nie zaleca się ich stosowania na
podłoża alkaliczne (świeże tynki, farby krzemianowe, powierzchnie ocynkowane). Do najbardziej popular-
nych wyrobów alkidowych należą emalie ftalowe ogólnego stosowania.

Poradnik Budujacego Dom

Klasyfikacje, definicje, parametry

Farby i emalie do drewna i metali

FARBY WODNE

RODZAJ FARBY

SPOIWO

PODŁOŻE

emulsyjne (dyspersyjne):

akrylowe

winylowe

lateksowe

dyspersja wodna żywicy akrylowej

dyspersja wodna polioctanu winylu

dyspersja wodna kauczuku

beton, tynk (cementowy, cementowo-wapien-

ny, żywiczny, gipsowy), cegła ceramiczna,

cegła silikatowa, płyty gipsowo-kartonowe,

płyty cementowo-włóknowe, drewno, płyty z

materiałów drewnopochodnych, tapety papie-

rowe, tapety z włókna szklanego, tworzywa

sztuczne, powłoki z farb emulsyjnych i olej-

nych, metale

wapienne

ciasto wapienne

beton, tynk (cementowo-wapienny, wapienny),

powłoki z farby wapiennej

klejowe

kleje zwierzęce lub roślinne

tynk (cementowo-wapienny, wapienny, gipso-

wy)

krzemianowe (silikatowe)

szkło wodne potasowe

beton, tynk (cementowy, cementowo-wapien-

ny), cegła ceramiczna, cegła silikatowa, ka-

mień, drewno, szkło, powłoki z farb mineral-

nych, gips i płyty gipsowo-kartonowe

silikonowe

żywica silikonowa

beton, tynk (cementowy, cementowo-wapien-

ny, żywiczny), cegła, drewno, płyty z materia-
łów drewnopochodnych, powłoki z farb emul-

syjnych i silikatowych

cementowe

cement portlandzki

beton

Farby

rozpuszczalnikowe

akrylowe
chlorokauczukowe
winylowe
olejne
i olejno-żywiczne
poliuretanowe
epoksydowe

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2004

WYKAŃCZANIE I URZĄDZANIE

446

CHEMIA BUDOWLANA

Farby olejne i olejno-żywiczne stosuje się przede wszystkim do malowania stolarki okiennej i drzwiowej,
innych elementów drewnianych i metalowych. Kupuje się je w puszkach, gotowe do użycia, przed malo-
waniem należy je tylko dokładnie wymieszać.

Farby poliuretanowe są produkowane na bazie żywic poliuretanowych. Mogą być jedno- lub dwuskład-
nikowe. Jednoskładnikowe utwardzają się pod wpływem wilgoci z powietrza, dwuskładnikowe wymagają
dodania utwardzacza. Stosuje się je do malowania powierzchni drewnianych, metalowych, z tworzyw
sztucznych. Dają powłoki bardzo twarde i odporne na ścieranie, są jednak szkodliwe dla zdrowia. Farby
jednoskładnikowe są nieco mniej twarde niż dwuskładnikowe, ale znacznie mniej toksyczne. Podczas ma-
lowania tymi farbami należy zachować szczególną ostrożność i unikać wdychania oparów.

Wodorozcieńczalne emalie stosowane przede wszystkim do malowania elementów drewnianych ram okien-
nych, mebli oraz pokrytych farbą podkładową wyrobów metalowych (nie zagruntowany metal będzie ko-
rodował pod wpływem wody zawartej w emalii). Coraz częściej zastępują tradycyjne emalie rozpuszczal-
nikowe nie tylko ze względów ekologicznych, ale również dlatego, że powłoki te są elastyczne (nie pękają)
oraz nie żółkną pod wpływem promieni UV. Pozwalają też na zachowanie rysunku drewna. Farby te można
stosować wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń. Produkowane są specjalne odmiany do malowania grzej-
ników, ram okiennych.

Farby specjalne

W obu grupach (farb wodnych i rozpuszczalnikowych) oprócz farb zwykłych dostępne są farby o spe-
cjalnym przeznaczeniu, mające dodatkowe właściwości: zawierające dodatki przeciwdziałające rozwojo-
wi grzybów i pleśni, przeznaczone do uzyskiwania na ścianie specjalnych efektów, odporne na podwyż-
szoną temperaturę (specjalne farby do kaloryferów), antykorozyjne.

Farby strukturalne są to farby przeznaczone do uzyskiwania różnych typów dekoracyjnej faktury (czę-
sto pokrywa się nimi tylko wybrane fragmenty ścian). Są sprzedawane w postaci gotowej do użycia gęstej
masy, proszku lub pasty, którą dodaje się do zwykłej farby emulsyjnej. Można też kupić farby strukturalne
dwuskładnikowe (proszek i pasta), przeznaczone do samodzielnego przygotowania; zmieniając proporcję
składników możemy uzyskać różne rodzaje faktur.
Farby strukturalne tworzą bardzo twardą i odporną na ścieranie powłokę, która pozwala ukryć nierówności
powierzchni. Można nimi malować podłoża betonowe, tynki, płyty gipsowo-kartonowe, drewno i płyty drew-
nopochodne.

Farby natryskowe, podobnie jak strukturalne, wykorzystuje się do uzyskania na powierzchni ściany spe-
cjalnych efektów. Natryskuje się je na ściany przy pomocy pistoletu. Dają powłokę wielobarwną, trwałą i
odporną na uszkodzenia mechaniczne oraz zabrudzenia. Nadają się na wszystkie podłoża.

Farby i emalie poliuretanowe

Emalie akrylowe

FARBY ROZPUSZCZALNIKOWE

RODZAJE FARBY

SPOIWO

PODŁOŻE

akrylowe

żywica akrylowa

beton, tynk (cementowy, cementowo-wapien-

ny, żywiczny, gipsowy), cegła ceramiczna,

cegła silikatowa, płyty gipsowo-kartonowe,

drewno, płyty z materiałów drewnopochod-

nych, płyty gipsowe, tworzywa sztuczne

chlorokauczukowe

kauczuk chlorowy

beton, metale (stal, stal ocynkowana, alumi-

nium, miedź, żeliwo)

winylowe

polichlorek winylu

beton, tynk (cementowy, cementowo-wapien-

ny)

olejne i olejno-żywiczne

zmodyfikowany olej roślinny

(lniany, sosnowy, sojowy)

beton, metal, drewno

poliuretanowe

żywica poliuretanowa

metal, drewno, tworzywa sztuczne

epoksydowe

żywica epoksydowa

beton, stal

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2004

WYKAŃCZANIE I URZĄDZANIE

447

CHEMIA BUDOWLANA

Poradnik Budujacego Dom

Klasyfikacje, definicje, parametry

Lakiery dzielą się:

ze względu na rodzaj rozcieńczalnika na:
– wodne. Lakiery wodne stanowią zawieszoną w wodzie dyspersję cząsteczek różnych substancji. Są nie-
palne. Są mniej odporne na uszkodzenia mechaniczne (np. ścieranie – ważne w przypadku podłóg) niż la-
kiery rozpuszczalnikowe, ale także mniej szkodliwe dla zdrowia (jest to ich główna zaleta).
– rozpuszczalnikowe. Rozpuszczalnikiem zwykle jest benzyna lakowa lub terpentyna mineralna, rzadziej
nitro, ksylen, aceton lub spirytus.

ze względu na pełnioną funkcję na:
– ochronne,
– podkładowe,
– nawierzchniowe (dekoracyjne).

Spoiwa stosowane do wyrobu lakierów dzielą się na:
– termoplastyczne (szelak, chlorokauczuk, polioctan winylu, plastyfikowana nitroceluloza),
– termoutwardzalne (oleje schnące, żywice fenolowo-aldehydowe),
– chemoutwardzalne (żywice epoksydowe).
Do produkcji lakierów stosuje są też pigmenty i różne dodatki (przyspieszające schnięcie, zmiękczacze,
utwardzacze, stabilizatory itp.).

Lakiery akrylowe

Są tanie i mało toksyczne, nie zmieniają zabarwienia drewna (dlatego nie
wymagają podkładu), ale są mało odporne na ścieranie. Stosuje się je do
malowania boazerii i wyrobów drewnianych domowego użytku oraz lakie-
rowania podłóg w pomieszczeniach o niewielkim natężeniu ruchu, na przy-
kład sypialniach, pokojach dziecinnych.

Lakiery poliuretanowe (wodne)

Są bardziej odporne na ścieranie niż akrylowe, dlatego można lakierować
nimi podłogi w pomieszczeniach takich jak salony i pokoje dzienne. Są jed-
nak dosyć drogie.

Lakiery poliuretanowo−akrylowe

Właściwości lakierów poliuretanowo-akrylowych zależą od proporcji obu
składników (te, które zawierają więcej poliuretanu, są twardsze). Lakiery
poliuretanowo-akrylowe są jedno- lub dwuskładnikowe z dodatkiem utwar-
dzaczy, które polepszają odporność na ścieranie, ale jednocześnie zwięk-
szają toksyczność.

Lakiery poliuretanowe (rozpuszczalnikowe)

Są bardzo twarde i odporne na ścieranie. Mogą być: jednoskładnikowe, utwardzające się pod wpływem
wilgoci z powietrza oraz dwuskładnikowe, wymagające dodania utwardzacza. Ze względu na dużą twar-
dość i niewielką elastyczność nadają się przede wszystkim na sztywne podłoża (podłogi drewniane przy-
klejane na całej powierzchni: parkiet, mozaika). Lakiery jednoskładnikowe są nieco mniej twarde niż dwu-
składnikowe, ale za to mniej toksyczne.
Lakiery poliuretanowe stosuje się do lakierowania podłóg w pomieszczeniach o dużej intensywności ruchu,
takich jak: przedpokoje, salony. Powodują ciemnienie drewna po lakierowaniu, dlatego konieczne jest sto-
sowanie lakieru podkładowego (np. lakieru nitrocelulozowego potocznie nazywanego kaponem).

Lakiery olejne, olejno−żywiczne i żywiczne

Zawierają oleje schnące lub półschnące, żywice naturalne lub syntetyczne, rozcieńczalniki i różne dodatki
(np. przyspieszające schnięcie). Są odporne na działanie czynników atmosferycznych, szczególnie pro-
mieniowania UV, ale mają niewielką twardość i odporność na ścieranie. Nadają się do malowania wszel-
kiego rodzaju powierzchni drewnianych: boazerii, stolarki okiennej i drzwiowej. Mogą też być stosowane
do lakierowania podłóg w pomieszczeniach o niewielkim natężeniu ruchu. Lakiery olejno-żywiczne, które
są elastyczne, nadają się do lakierowania posadzek w pomieszczeniach z ogrzewaniem podłogowym. La-
kiery alkidowe uretanowane – są to lakiery zmodyfikowane poprzez dodanie składników polepszających
parametry wytrzymałościowe. Lakiery żywiczne chemoutwardzalne są bardzo twarde i odporne na ście-
ranie, ale ze względu na wysoką toksyczność zostały praktycznie wycofane z użycia (przez dość długi czas
po polakierowaniu wydzielają formaldehyd, który może mieć działanie rakotwórcze).

Lakiery do drewna

Lakiery wodne

akrylowe
poliuretanowe
poliuretanowo-
akrylowe

Lakiery

rozpuszczalnikowe

poliuretanowe
olejne
olejno-żywiczne
żywiczne
nitrocelulozowe
spirytusowe

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2004

WYKAŃCZANIE I URZĄDZANIE

448

CHEMIA BUDOWLANA

Lakiery nitrocelulozowe

Są produkowane na bazie nitrocelulozy, żywicy alkidowej, rozpuszczalników organicznych i dodatków po-
mocniczych. Są twarde, dają się łatwo szlifować i szybko wysychają, ale są mało odporne na wilgoć i dzia-
łanie olejów, smarów, ługów, łatwopalne. Stosuje się je przede wszystkim wewnątrz budynku do malo-
wania: boazerii, mebli (oprócz blatów roboczych) i innych elementów drewnianych. Są także stosowane
jako lakiery podkładowe (zabezpieczające przed ciemnieniem drewna) pod lakiery rozpuszczalnikowe po-
liuretanowe i chemoutwardzalne (przykładem lakieru nitrocelulozowego podkładowego jest popularny
kapon). Podczas lakierowania emitują substancje lotne szkodliwe dla zdrowia, dlatego prace należy pro-
wadzić w pomieszczeniach o dobrej wentylacji i przy zachowaniu środków ostrożności.

Lakiery spirytusowe

Są to roztwory żywic naturalnych (kalafonia) lub syntetycznych w alkoholu etylowym. Charakteryzują się
krótkim czasem wysychania (10-60 min). Są mało odporne na działanie czynników atmosferycznych i
uszkodzenia mechaniczne. Stosuje się je do malowania zabawek i galanterii drzewnej.
Politura jest to rozcieńczony roztwór żywicy (najczęściej szelaku) w etanolu, służący do uzyskiwania błysz-
czących powłok na powierzchni przedmiotów drewnianych. Ze względu na trudność malowania politurę
stosuje się najczęściej do renowacji starych zabytkowych mebli.

Bejca jest to niekryjący roztwór barwnika o niewielkim stężeniu, naturalny lub
syntetyczny, służący do uwidocznienia struktury powierzchni pokrywanych wy-
robów (np. uwydatnienia rysunku słojów drewna) oraz wydobycia lub zmiany
istniejącego (często naturalnego) zabarwienia. Podobnie jak farby i lakiery, bejce
składają się z rozcieńczalnika i spoiwa. Jako rozcieńczalnik stosuje się wodę,
spirytus lub terpentynę, jako spoiwo – alkid, olej lub lateks. Bejcami pokrywa
się najczęściej elementy drewniane (podłogi, meble, inne sprzęty drewniane)
lub ściany pomalowane farbą podkładową. Bejce stosowane jako środek
ochronny do drewna na zewnątrz budynku zawierają odporne na światło barw-
niki oraz środki przeciwdziałające powstawaniu pleśni. Są sprzedawane w po-
staci gotowego do użycia płynu lub proszku do rozpuszczenia w rozcieńczal-
niku. Natężenie koloru zależy od grubości powłoki, dlatego bardzo istotne jest
równomierne nakładanie, aby otrzymać na całej powierzchni jednolitą barwę.
Najlepiej jest najpierw zagruntować całą powierzchnię bejcą nie zabarwioną, a
następnie dopiero bejcować.

Rozpuszczalniki są to łatwo ulatniające się ciecze organiczne mające zdolności rozpuszczania substancji
błonotwórczych tworzących spoiwo farb i lakierów. Natomiast rozcieńczalniki nie rozpuszczają substancji
błonotwórczej, powodują tylko jej rozcieńczenie, dzięki czemu wyrób uzyskuje odpowiednią lepkość. Cha-
rakterystyczną cechą rozpuszczalników i rozcieńczalników jest ich lotność, czyli zdolność parowania w
temperaturze pokojowej, od której zależy czas schnięcia powłoki.
Jako rozpuszczalniki do produkcji farb i lakierów wykorzystuje się: benzynę, benzen, terpentynę, alkohol
etylowy. Jako rozcieńczalnik jest stosowana woda.

Sprzęt do malowania obejmuje narzędzia (pędzle, wałki malarskie, pistolety na-
tryskowe) oraz sprzęt pomocniczy: wiadra, szpachle, folie, drabiny.

Pędzle

Malowanie pędzlem, szczególnie na podłożu chropowatym, pozwala na dokład-
ne zagruntowanie powierzchni i rozprowadzenie farby. Rodzaj pędzla dobiera się
zależnie od rodzaju farby i rodzaju powierzchni, która ma być uzyskana. Pędzle
z włosia naturalnego (ze świńskiej szczeciny) nie nadają się do malowania far-
bami wodorozcieńczalnymi, ponieważ wchłaniają wodę i przez to deformują się.
Są za to bardzo odpowiednie do farb olejnych, emalii i lakierów bezbarwnych.

Rozpuszczalniki i rozcieńczalniki

Sprzęt do malowania

Bejce

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2004

WYKAŃCZANIE I URZĄDZANIE

449

CHEMIA BUDOWLANA

Pędzle z włosia syntetycznego (nylonu lub poliestru) mogą być stosowane do farb wodnych, nadają się
także do farb olejnych.
Pędzel płaski służy głównie do malowania farbami olejnymi, ale można go też używać do malowania far-
bami emulsyjnymi i do gruntowania podłoża. Jest też wykorzystywany do malowania miejsc trudno do-
stępnych (narożników ścian i sufitów, fragmentów ścian w sąsiedztwie kaloryferów, gniazdek elektrycz-
nych itp.)
Pędzel ławkowiec służy do malowania ścian i sufitów farbami emulsyjnymi, akrylowymi i klejowymi oraz
do gruntowania podłoża.
Pędzel okrągły służy do malowania farbami olejnymi grzejników, rur, stolarki okiennej.

Wałki

Zaletą malowania wałkiem (szczególnie w przypadku dużych i płaskich powierzchni) jest szybkość oraz
łatwość nanoszenia farby. Wałki są stosowane przede wszystkim do malowania ścian farbami emulsyjny-
mi oraz lamperii farbami olejnymi. Wybór wałka zależy od rodzaju farby, którą zamierzamy malować. Wałki
są najczęściej wykonane z materiałów syntetycznych, chociaż spotyka się także wałki z owczej wełny i
włosia kóz. Różnią się między sobą grubością i długością włosia. Wałki o grubym i długim włosiu cechu-
je większa chłonność, a tym samym większa wydajność, natomiast włosie krótsze pozwala uzyskać bar-
dziej gładką powierzchnię. Przy chropowatym podłożu lepiej jest używać wałka z dłuższym włosiem, który
umożliwia głębsze wprowadzenie farby. Wałki z tworzyw sztucznych (poliester i nylon) przeznaczone są
do farb wodorozcieńczalnych. Natomiast wałki z materiałów naturalnych można stosować także do malo-
wania farbami rozpuszczalnikowymi.

Natrysk

Malowanie natryskiem jest znacznie wydajniejsze od malowania pędzlem i wałkiem, pozwala także na osią-
gnięcie efektów dekoracyjnych. Wadą jest konieczność posiadania odpowiedniego sprzętu, często dosyć
kosztownego. Najczęściej stosuje się dwie metody: natrysk pneumatyczny lub bezpowietrzny (hydrody-
namiczny lub airless).
Natrysk pneumatyczny polega na rozpylaniu farby lub lakieru strumieniem sprężonego powietrza. Daje
dobry wygląd powłoki, ale występują duże straty materiału.
Natrysk bezpowietrzny polega na rozpylaniu materiału malarskiego w wyniku szybkiego przepływu przez
specjalną dyszę rozpylającą, przy czym farba nie styka się ze strumieniem sprężonego powietrza. Metoda
ta wymaga zastosowania agregatu wysokociśnieniowego, ale jest bardzo wydajna i pozwala na uzyskanie
grubszej warstwy powłoki.

Inne narzędzia przydatne przy malowaniu

Szpachle stalowe służą do zeskrobywania starych powłok malarskich. Mniejsze szpachelki wykorzystuje
się do wypełniania niewielkich ubytków tynku zaprawą. Pace tynkarskie o krawędziach prostych służą do
uzupełniania dużych ubytków tynku. Inne narzędzia pomocnicze przydatne przy malowaniu to: wiadro do
rozrabiania farb, sito do przecedzania, drabina malarska, papier ścierny o różnych stopniach ziarnistości
do zmatowienia lub wyrównania powierzchni, poziomice, folia malarska do ochrony podłogi, mebli i in-
nych sprzętów przed przypadkowym zachlapaniem farbą, papierowa taśma malarska do oklejenia kon-
taktów i krawędzi drzwi i okien.
Przy malowaniu elewacji przydatne będą kozły murarskie (można je samodzielnie zbić z desek lub kupić
na przykład w supermarkecie budowlanym), przenośne pomosty robocze na kółkach (umożliwiają prze-
jeżdżanie wzdłuż budynku z materiałami i narzędziami bez konieczności schodzenia na dół) lub drabiny
wielofunkcyjne z profili stalowych wsuwanych jeden w drugi (po rozłożeniu można ułożyć na nich pomost),
przenośne rusztowania aluminiowe (o wysokości roboczej około 6 m i długości 10 m – można je kupić w
supermarketach).

Impregnaty są to substancje zawierające specjalnie dobrane środki
owadobójcze i grzybobójcze zapobiegające zaatakowaniu drewna, be-
tonu, cegły i kamienia przez grzyby, pleśnie, mchy oraz glony. Ich dzia-
łanie może być powierzchniowe lub sięgać w głąb porowatej struktury.
Impregnaty nie tworzą powłok na powierzchni, w związku z tym nie wy-
stępuje złuszczanie się powłoki, jak to ma miejsce w przypadku farby
lub lakieru. Stosuje się je na zewnątrz i wewnątrz budynku. Impregna-
ty stosuje się przede wszystkim do drewna, które najbardziej narażone
jest na zniszczenie przez grzyby i owady. Do ratowania zaatakowanych
materiałów stosowane są preparaty grzybo- lub owadobójcze, których
aplikacja wymaga zachowania szczególnych zasad bezpieczeństwa.

Poradnik Budujacego Dom

Klasyfikacje, definicje, parametry

Impregnaty

Impregnaty

solne
oleiste

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2004

WYKAŃCZANIE I URZĄDZANIE

450

CHEMIA BUDOWLANA

Impregnaty do drewna można podzielić na dwie grupy:

preparaty solne,

preparaty oleiste.
Głównym składnikiem preparatów solnych są mieszaniny soli (związki boru,
miedzi, cynku, kwasy organiczne). Rozcieńczalnikiem jest najczęściej woda, rza-
dziej stosuje się rozpuszczalniki organiczne. Preparaty solne występują najczę-
ściej w postaci gotowych do użycia płynów, koncentratu lub pasty przeznaczo-
nych do rozpuszczenia w wodzie w żądanym stężeniu albo w formie krystalicz-
nej. Są bezbarwne (gdy drewno będzie wykańczane lakierami przezroczystymi)
lub barwią drewno na kolor zielony, szaro-zielony albo różowy w celu łatwiej-
szej kontroli równomierności pokrycia powierzchni. Są pozbawione zapachu,
nie ulatniają się, ale ulegają wymywaniu łatwiej niż preparaty oleiste. Mogą być
stosowane zarówno do zabezpieczania drewna wilgotnego, jak i suchego.

W preparatach oleistych nośnikiem substancji ochronnej jest olej (lniany, alkidowy, rybi modyfikowany),
a rozpuszczalnikiem – benzyna lakowa. Występują w postaci płynnej, w wersji bezbarwnej lub koloryzują-
cej (producenci oferują 7-14 odcieni). Łatwo wnikają w głąb suchego drewna, nie ulegają wymywaniu.
Mogą zawierać również substancje zwiększające ognioodporność drewna. Stosowane są głównie do za-
bezpieczenia drewna na zewnątrz i w ograniczonym zakresie do wnętrz. Oprócz typowych impregnatów
dostępne są również środki o złożonym działaniu, które jednocześnie zabezpieczają drewno, barwią je na
pożądany kolor i tworzą powłokę ochronną (lakierobejce).

Impregnację powierzchniową przeprowadza się metodą 2-3 krotnego powlekania preparatem przy
pomocy pędzla, wałka, szczotki, tamponu albo metodą opryskiwania. Opryskiwanie jest mniej sku-
teczne niż powlekanie i preparat rozpyla się w powietrzu, należy więc zachować szczególne środki
ostrożności. Impregnacja powierzchniowa zapewnia nasycenie drewna środkiem grzybobójczym do
głębokości 3-10 mm, co stanowi dostateczne zabezpieczenie tylko przy krótkotrwałym zawilgoceniu.
Impregnacja głęboka (przy której drewno zostaje nasycone środkiem grzybobójczym do głębokości
powyżej 10 mm) wymaga kąpieli. Kąpiele przeprowadza się w kadziach, wannach lub basenach wy-
konanych z drewna, stali, betonu lub tworzyw sztucznych.
Impregnacja ciśnieniowo-próżniowa polega na nasyceniu drewna preparatem, który jest wprowa-
dzany we włókna pod ciśnieniem. Impregnację ciśnieniową przeprowadza się najczęściej w warun-
kach przemysłowych. Jest najbardziej skuteczna.
Preparaty grzybo- i owadobójcze wprowadza się w zaatakowane drewno metodą malowania, opry-
sku lub iniekcji w miejscach żerowania owadów. Specjalistyczne firmy zwalczają owady metodą ga-
zowania. Opryskiwanie stosuje się przy odgrzybianiu murów.

Klej jest to substancja organiczna lub nieorganiczna, która po nałożeniu cienkiej warstwy na dwa elemen-
ty łączy je ze sobą trwałą spoiną. Podstawowym składnikiem kleju jest lepiszcze pochodzenia naturalne-
go lub syntetycznego. Kleje zawierają także: rozcieńczalniki, utwardzacze, zmiękczacze, wypełniacze oraz
inne dodatki (np. grzybobójcze). Klejenie następuje w wyniku wyparowywania (czasami połączonego z re-
akcją chemiczną) rozcieńczalnika lub krzepnięcia masy wskutek ochłodzenia. Kleje dzielimy na jedno- i
dwuskładnikowe. Mają postać płynu, żelu lub masy, spotyka się też kleje w aerozolu. Wybór kleju zależy
od materiału klejonych powierzchni i przewidywanych warunków pracy spoiny (temperatura, wilgotność,
narażenie na odkształcenia).

Kleje kazeinowe stanowią roztwory kazeiny (wytrąconej z mleka) z dodatkiem substancji alkalicznych
(boraks, szkło wodne, soda, wapno gaszone). Są odporne na wilgoć. Stosuje się je do klejenia drewna i
papieru.

Kleje kostne (glutenowe) powstają w wyniku hydrolizy kolagenu kostnego. Są stosowane przede wszyst-
kim do klejenia drewna.

Kleje nitrocelulozowe stanowią roztwory nitrocelulozy z dodatkiem substancji zmiękczających w roz-
puszczalnikach organicznych. Są odporne na działanie wilgoci i zmiany temperatury. Stosuje się je do kle-
jenia drewna, metali, szkła, papieru, tworzyw sztucznych, przyklejania tapet papierowych i winylowych.
Często skleja się nimi drobne przedmioty: podeszwy butów, zabawki. Przykładem kleju nitrocelulozowego
jest Kropelka.

Kleje skrobiowe (klajstry) otrzymuje się przez hydrolizę lub utlenianie skrobi (najczęściej ziemniacza-
nej). Stosuje się je do klejenia papieru i sklejki, przyklejania tapet papierowych i winylowych.

Kleje kauczukowe (kontaktowe) stanowią dyspersje kauczuku naturalnego lub syntetycznego w roz-
puszczalnikach organicznych. Są szybkoschnące: spoina klejowa szybko wysycha i twardnieje (10-20
minut). Kleje kauczukowe stosuje się do klejenia gumy, skóry, tworzyw sztucznych, papieru i tkanin, a także
do przyklejania posadzek drewnianych, drewnopochodnych (np. paneli) i ceramicznych do podłoży beto-
nowych. Przykładem kleju kauczukowego jest popularny Butapren.

Kleje

Impregnacja

powierzchniowa
głęboka
ciśnieniowo-
próżniowa

Kleje

kazeinowe
kostne
nitrocelulozowe
skrobiowe
kauczukowe
epoksydowe
poliuretanowe
silikonowe
winylowe
akrylowe
cyjanoakrylowe

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2004

WYKAŃCZANIE I URZĄDZANIE

451

CHEMIA BUDOWLANA

Poradnik Budujacego Dom

Klasyfikacje, definicje, parametry

Kleje epoksydowe produkuje się na bazie żywicy epoksydowej z dodatkiem rozcieńczalników i zmięk-
czaczy. Są często dwuskładnikowe - sprzedawane w dwóch tubkach, z których jedna zawiera żywicę, a
druga - utwardzacz. Dają bardzo mocne spoiny. Ich czas wiązania zależy od temperatury otoczenia i waha
się od kilku minut do kilkunastu godzin. Są stosowane do klejenia metali, szkła, tworzyw sztucznych. Przy-
kładem kleju epoksydowego dwuskładnikowego jest Distal.

Kleje poliuretanowe zawierają jako główny składnik żywicę poliuretanową. Często są dwuskładnikowe,
złożone z żywicy i utwardzacza. Dają mocne spoiny (odporne na obciążenia) i charakteryzują się dużą twar-
dością; spoiny mogą być szlifowane i wygładzane papierem ściernym. Nadają się do klejenia drewna, me-
tali, papieru, tworzyw sztucznych. Stosuje się je często do klejenia mebli drewnianych oraz do przykleja-
nia posadzek z drewna.

Kleje silikonowe są produkowane na bazie żywicy silikonowej. Szybko wysychają i są trwałe. Stosuje
się je do klejenia drewna, metali i tworzyw sztucznych.

Kleje winylowe zawierają jako podstawowy składnik żywice poliwinylowe z dodatkiem zmiękczaczy i
wypełniaczy. Stosuje się je do klejenia drewna i materiałów drewnopochodnych (np. płyt wiórowych), pa-
pieru oraz do przyklejania drewna i tworzyw sztucznych (np. parkietu, wykładzin z PVC) do podłoży beto-
nowych, drewnianych i tynkowanych.

Kleje akrylowe produkuje się na bazie żywic akrylowych z dodatkiem zmiękczaczy i wypełniaczy. Po-
nieważ rozcieńczalnikiem jest w nich woda, są mało szkodliwe dla zdrowia. Stosuje się je do klejenia drew-
na, tworzyw sztucznych, przyklejania posadzek drewnianych i wykładzin do podłoży betonowych.

Kleje cyjanoakrylowe (tzw. kleje superglue) służą do sklejania drobnych przedmiotów z tworzyw sztucz-
nych, szkła, kamienia i drewna. Ich cechą charakterystyczną jest bardzo krótki czas schnięcia (zależnie od
rodzaju powierzchni od kilku sekund do kilku minut). Są sprzedawane tylko w bardzo małych opakowa-
niach.

Dawniej płytki ceramiczne (ścienne i podłogowe) przyklejano do podłoża na tra-
dycyjne zaprawy cementowe. Obecnie do tego celu stosuje się prawie wyłącznie
zaprawy klejowe, nazywane potocznie klejami. Oprócz piasku, cementu i wody
zawierają one różne dodatki modyfikujące (wypełniacze, plastyfikatory itp.), któ-
rych rodzaj i ilość decyduje o własnościach kleju. Dzielą się na: cienkowarstwo-
we (grubość warstwy kleju do 5 mm), średniowarstwowe i grubowarstwowe
(przeznaczone do przyklejania płytek z równoczesnym wyrównywaniem podło-
ża; pokrywają nierówności do 20 mm). Podłoże pod zaprawy cienkowarstwowe
musi być bardzo równe – do wyrównywania stosuje się najczęściej specjalne za-
prawy wyrównujące. Zaprawy klejowe cementowe mają najczęściej postać su-
chych mieszanek przeznaczonych do zarobienia wodą. Ilość dodanej wody usta-
la się w zależności od żądanej konsystencji mieszanki, która zależy m.in. od wiel-
kości płytek. Zaprawy występują w wersji standardowej, półelastycznej oraz ela-
stycznej. Zaprawy zwykłe stosowane są do przyklejania płytek na typowych pod-
łożach (beton, tynk), półelastyczne na podłożach o mniejszej sztywności np. pły-
tach gipsowo-kartonowych. Zaprawy elastyczne stosuje się do przyklejania pły-
tek w miejscach narażonych na zmiany temperatury, niestabilne podłoża np. z płyt
drewnopochodnych, na starych płytkach ceramicznych, ścianach pokrytych farbą
olejną. Sytuacja taka występuje w przypadku wszystkich okładzin na zewnątrz bu-

dynku (na elewacjach, balkonach, tarasach, schodach zewnętrznych), a wewnątrz budynku – przy ogrze-
waniu podłogowym, na ścianach z bloczków gipsowych, płyt gipsowo-kartonowych i z betonu komórko-
wego, a także na podłogach narażonych na podwyższone obciążenia (np. ciężkie regały). Pod wpływem
zmian temperatury lub dużego obciążenia płytki odkształcają się, wskutek czego między nie odkształco-
nym podłożem i okładziną powstają naprężenia, które musi przenieść warstwa zaprawy klejowej. Zaprawę
elastyczną można też uzyskać przez dodanie do zwykłej zaprawy emulsji uelastyczniającej. Na rynku do-
stępne są też zaprawy cementowe modyfikowane polimerami.
Oprócz podstawowych rodzajów zapraw klejowych produkowane są również zaprawy specjalne do przy-
klejania płyt marmurowych czy gresu o dużych wymiarach, oraz kleje używane przy naprawach lub na bar-
dzo nietypowych podłożach. Są to kleje żywiczne (np. akrylowe, poliuretanowe, epoksydowe). Mają po-
stać gotowej do użytku pasty lub występują w postaci dwuskładnikowej. Charakteryzują się dużą ela-
stycznością. Nadają się do przyklejania płytek na różne podłoża: betonowe, tynkowane, metalowe, drew-
nopochodne (np. płyty wiórowe), PVC, płytki ceramiczne.
Zaprawę klejową dobiera się zależnie od rodzaju podłoża, grubości warstwy kleju (która zależy m.in. od
stopnia wyrównania podłoża), rodzaju i wielkości płytek (niektóre zaprawy nie nadają się do przyklejania
dużych płytek). Informacji dotyczącej właściwości i zakresu stosowania należy szukać na opakowaniu.

Zaprawy klejowe

Zaprawy klejowe

cienkowarstwowe
średniowarstwowe
grubowarstwowe

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2004

WYKAŃCZANIE I URZĄDZANIE

452

Masy szpachlowe (szpachlówki) i gładzie służą do naprawiania i wyrównywania powierzchni przed ma-
lowaniem (ściany, sufity, stolarka okienna i drzwiowa) lub pokryciem okładziną (ściany, podłogi). Wyrów-
nanie podłoża jest szczególnie istotne przy stosowaniu nowoczesnych materiałów okładzinowych, które
często są przeznaczone do przyklejania na bardzo cienką spoinę klejową i dlatego wymagają bardzo gład-
kiej powierzchni. Wyrównanie powierzchni jest najczęściej połączone z naprawą uszkodzeń: wypełnianiem
ubytków, szczelin, rys, wystających lub widocznych połączeń płyt albo styków tapety.
Szpachlówki składają się ze spoiwa, rozcieńczalnika i wypełniacza. Na rynku dostępne są szpachlówki i
masy przeznaczone do różnych typów podłoży.

Masy szpachlowe do ścian, sufitów i podłóg

Najbardziej popularne są szpachlówki gipsowe, w których spoiwem
jest gips. Stosuje się je do szpachlowania ścian i sufitów wewnątrz
budynku. Mają postać proszku przeznaczonego do rozmieszania z
wodą. Nadają się do stosowania na prawie wszystkie typy podłoży:
beton, gazobeton, mur z cegły, ściany tynkowane (tynkiem cemen-
towym i cementowo-wapiennym), podłoża gipsowe (płyty gipsowo
kartonowe), drewno i materiały drewnopochodne, pomalowane ta-
pety tekstylne. Elementy stalowe nie chronione powłoką ochronną
(farbą, ocynkiem) nie mogą stykać się z gipsem, gdyż powoduje on
rdzewienie stali. Szpachlówki wykorzystuje się do wypełniania du-
żych i małych ubytków w tynku, spoinowania i szpachlowania złą-
czy płyt gipsowo-kartonowych i gipsowo-włóknowych, szpachlo-
wania styków tapet lub wykonywania gładzi na ścianach i sufitach
przed malowaniem. Szpachlówki gipsowe występują w różnych od-
mianach: szybkowiążące, wolnowiążące (zawierają dodatki opóź-
niające proces wiązania), o zwiększonej elastyczności lub twardo-
ści. Dają równą powierzchnię o gładkiej fakturze i grubości warstwy

od 1 mm do 3 mm. Mają kolor biały lub szary. Zużycie waha się od 1 do 1,75 kg na metr kwadratowy po-
wierzchni (przy grubości warstwy 1 mm).

W szpachlówkach cementowych spoiwem jest cement z dodatkiem piasku, rozcieńczalnikiem jest woda.
Dodanie utwardzacza zwiększa wytrzymałość. Szpachlówki cementowe stosuje się przede wszystkim do
szpachlowania posadzek. Nadają się na podłoża: betonowe (z betonu zwykłego lub lekkiego), drewniane i
ceramiczne (w przypadku podłoża ceramicznego dobrze jest najpierw skontrolować jego przyczepność).
Mają postać proszku lub masy gotowej do użycia. Charakteryzują się dużą twardością i są bardzo trwałe.
Zużycie wynosi ok. 2 kg/m

2

powierzchni przy grubości warstwy 1 mm.

W szpachlówkach polimerowych spoiwem jest dyspersja polimerowa, rozcieńczalnikiem woda, a wypeł-
niacz jest mineralny (np. biały dolomit z ewentualnym dodatkiem granulek z tworzywa sztucznego). Można
je stosować do wyrównywania podłoży (dużych i małych powierzchni) z: betonu (zwykłego i lekkiego),
cegły, tynku (cementowy i cementowo-wapienny), drewna, płyt gipsowo-kartonowych, tapet tekstylnych
(malowanych), papierowych i z włókna szklanego. Zależnie od przeznaczenia zawierają różne dodatki, np.
zwiększające elastyczność (szpachlówkę taką można dłużej rozprowadzać bez obawy wyschnięcia), prze-
ciwpleśniowe (przeznaczone do stosowania w pomieszczeniach mokrych). W wersji standardowej mają
kolor biały lub szary. Szpachlówki zawierające środki przeciwpleśniowe mają barwę szaro-zieloną. Wy-
stępują w postaci gotowej do użytku masy, czasami w postaci suchej mieszanki do zarobienia wodą. Do
wypełniania głębokich ubytków najlepiej nadają się odmiany gruboziarniste. Szpachlówki można nakładać
szpachlą, pędzlem, wałkiem, a niektóre nawet natryskiem. Zużycie zależy od rodzaju podłoża; jeden litr star-
cza na pokrycie powierzchni 0,3-0,6 m

2

.

Szpachlówki do drewna i metalu

Szpachlówki przeznaczone tylko do drewna i metalu są najczęściej rozpuszczalnikowe. Spoiwem jest la-
teks akrylowy, alkid lub nitroceluloza, a rozcieńczalnikiem – benzyna lakowa, węglowodory aromatyczne
(np. ksylen), estry alkoholowe. Jako dodatek stosuje się mączkę drzewną. Szpachlówki mają postać go-
towej do użytku masy lub płynnego spoiwa, które miesza się z pyłem drzewnym. Są produkowane w róż-
nych kolorach, odpowiadających barwom naturalnego drewna różnych gatunków. Po wyschnięciu można
je w dowolny sposób obrabiać: ciąć, szlifować papierem ściernym, lakierować, malować, wbijać gwoź-
dzie, wkręcać wkręty.

CHEMIA BUDOWLANA

Szpachle i gładzie

Szpachlówki

gipsowe
cementowe
polimerowe
do drewna
i metalu

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2004

WYKAŃCZANIE I URZĄDZANIE

453

CHEMIA BUDOWLANA

Kity i masy służą do lokalnego wypełniania szczelin, rys i ubytków w różnych materiałach budowlanych
oraz elastycznych uszczelnień. Są uniwersalne lub przeznaczone do podłoży określonego typu. Dostępne
są w niewielkich opakowaniach (40-750 ml): tubkach, kartuszach lub aluminiowych pojemnikach (prepa-
raty w aerozolu). Środki zapakowane w kartusze wyciska się pistoletem ręcznym lub pneumatycznym przy
pomocy dozowników o kształcie stożka nakładanych na pojemnik, a następnie rozprowadza szpachlą lub
gąbką.

Kit jest to plastyczny materiał o konsystencji pasty, lepki i ciągliwy, twardniejący na powietrzu. Kity są
produkowane na bazie różnych spoiw (żywice syntetyczne, oleje, kauczuk). Stosuje się je do wypełniania
nierówności powierzchni i trwałego łączenia drewna, metali, szkła, płytek kamionkowych, betonu.

Masy akrylowe są mało odporne na działanie czynników atmosferycznych i wilgoci, dlatego stosuje się
je wewnątrz budynku w miejscach nie narażonych na zawilgocenie. W wersji standardowej nie nadają się
do stosowania w pomieszczeniach mokrych, jednak niektóre z nich zawierają środki przeciwpleśniowe.
Służą do wypełniania ubytków (do 3 cm) w podłożach: z betonu, cegły, kamienia, tynku, drewna, płyt gip-
sowo-kartonowych, glazury, metali, (stali i aluminium), szkła, PVC. Wypełnia się nimi też szpary i szczeli-
ny. Można je malować farbami. Są znacznie mniej elastyczne niż silikony.

Masy poliuretanowe są elastyczne, odporne na działanie wody i związków chemicznych, ale mało od-
porne na działanie promieniowania UV. Różnią się między sobą stopniem elastyczności. Stosuje się je do
wypełniania szczelin w betonie, kamieniu, drewnie, metalach (stali, aluminium, cynku, powierzchniach ema-
liowanych), tworzywach sztucznych – wewnątrz i na zewnątrz budynku. Ich prędkość utwardzania zależy
od wilgotności i temperatury powietrza. Można je malować.

Masy butylenowe twardnieją tylko na powierzchni spoiny, a pozostała część przekroju pozostaje nie-
utwardzona, dzięki czemu wykonane z nich spoiny są trwale elastyczne. Wierzchnią utwardzoną warstwę
możemy pomalować. Masy butylenowe są trwałe i odporne na działanie związków chemicznych. Mają
dobrą przyczepność do większości podłoży, ale nie wolno ich nakładać na wilgotne powierzchnie. Stosu-
je się je wewnątrz i na zewnątrz budynku do wypełniania szczelin w betonie, kamieniu, drewnie, szkle, ma-
teriałach ceramicznych, metalach (stali zwykłej i ocynkowanej, aluminium, powierzchniach emaliowanych).

Masy polisiarczkowe (tiokole) są jedno- lub dwuskładnikowe. Są elastyczne, mają dobrą przyczepność
do większości podłoży i wysoką odporność na działanie związków chemicznych. Stosuje się je do uszczel-
niania szkła, dylatacji i posadzek narażonych na działanie chemikaliów.

Masy hybrydowe (polimery MS) są bardzo trwałe, elastyczne i odporne na działanie czynników atmo-
sferycznych. Mają dobrą przyczepność do większości podłoży, także wilgotnych. Nadają się do malowa-
nia farbami. Ich wadą jest wysoka cena.

Silikony są mieszaniną polimerów z wypełniaczami i innymi dodat-
kami. Mają postać ciała stałego lub lepkiej cieczy. Niektóre z nich za-
wierają dodatki zabezpieczające przed rozwojem grzybów i pleśni.
Mają dużą odporność termiczną (są niepalne), odporność na dzia-
łanie wody i utlenianie. Silikony stosuje się do uszczelniania wszel-
kiego rodzaju szpar i szczelin, wypełniania rys i spoin. Sprzedawa-
ne są w tubach lub kartuszach.
W procesie utwardzania silikonów octowych powstaje kwas octo-
wy. Są odporne na wysoką temperaturę (do 200°C). Mają dobrą przy-
czepność przede wszystkim do szkła, niektóre silikony z tej grupy -
także do drewna, metalu, ceramiki, płyt gipsowo-kartonowych, po-
włok malarskich. Przyczepność do powierzchni gładkich jest dużo
lepsza niż do porowatych. Z powodu kwaśnego odczynu silikony
octowe mogą powodować korozję metali. Do grupy silikonów octo-
wych zaliczają się następujące wyroby dostępne na rynku: silikon
uniwersalny, budowlany, szklarski (może zastępować kit do szkle-
nia okien), sanitarny, wysokotemperaturowy, silikon do akwariów.

Silikony neutralne mają dobrą przyczepność do większości materiałów budowlanych: szkła, tworzyw
sztucznych, betonu, cegły, powłok malarskich (czasami wymagane jest gruntowanie podłoża). Są ela-
styczne, dzięki czemu mogą być stosowane do uszczelniania szczelin dylatacyjnych. Nie powodują koro-
zji metali. Niektóre z nich można malować farbami. Do grupy silikonów neutralnych zaliczają się następu-
jące wyroby dostępne na rynku: silikon neutralny sanitarny, silikon neutralny do kamienia i marmuru, sili-
kon do luster.

Poradnik Budujacego Dom

Klasyfikacje, definicje, parametry

Silikony

Kity i masy do wypełniania ubytków

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2004

WYKAŃCZANIE I URZĄDZANIE

454

Spoiny (fugi) przenoszą naprężenia powstające w okładzinach z płytek podczas odkształcania się podło-
ża (wskutek zmian temperatury lub wilgotności). Fugi poprawiają także wygląd pomieszczenia, niwelując
optycznie ewentualne niedokładności ułożenia glazury. Ich szerokość zależy od wymiarów płytek oraz wa-
runków, w których pracować ma okładzina. Przy znacznych wahaniach temperatury (np. na elewacjach na
zewnątrz budynku lub przy ogrzewaniu podłogowym) spoiny muszą mieć większą szerokość, żeby umoż-
liwić odkształcenia termiczne płytek i podłoża pod nimi. Powinny być też elastyczne. Zbyt sztywne fugi
(szczególnie na ścianach zewnętrznych budynku, tarasach i schodach zewnętrznych, posadzkach z ogrze-
waniem podłogowym, podłożu drewnopochodnym lub z płyt gipsowo-kartonowych albo w przypadku, gdy
klej jest dużo bardziej elastyczny niż masa spoinująca) mogą popękać. Ze względów estetycznych przy
płytkach o dużych wymiarach lepiej wyglądają też szerokie spoiny (które są jednak trudniejsze do wyko-
nania od wąskich). Stosując płytki gorszego gatunku możemy poprawić wygląd ściany wykonując szersze
spoiny.
Masy cementowe są najczęściej dwuskładnikowe, sprzedawane w postaci proszku do zarobienia wodą.
Nadają się do spoinowania okładzin ceramicznych, kamiennych i szklanych wewnątrz i na zewnątrz bu-
dynku. W sprzedaży dostępne są masy przeznaczone do fug wąskich (do ok. 5 mm) oraz fug szerokich
(do ok. 20-30 mm). Faktura spoiny może być gładka lub chropowata, a zależnie od średnicy ziaren wy-
pełniacza: drobnoziarnista, średnioziarnista lub gruboziarnista. Masy drobnoziarniste stosuje się przede
wszystkim przy spoinach wąskich, a gruboziarniste - przy spoinach szerokich. Masy dostępne są najczę-
ściej w kilkunastu kolorach. Masy cementowe uelastycznione uzyskuje się przez dodanie emulsji ela-
stycznej do wody zarobowej (spoiny trwale elastyczne wykonuje się z silikonu). Występują też w postaci
gotowej do użycia.
Masy epoksydowe sprzedawane są w postaci dwóch składników: żywicy epoksydowej i utwardzacza. Nie
zawierają wypełniacza. Są szczelne i odporne na działanie związków chemicznych, dlatego nadają się do-
brze do spoinowania obłożonych płytkami blatów kuchennych. Można je myć powszechnie stosowanymi
środkami czystości.

Masy i mieszanki tynkarskie

Tynki muszą mieć dobrą przyczepność do podłoża, nie powinny
pękać, rysować się, odbarwiać, odpadać od ściany. Tynki ze-
wnętrzne muszą być dodatkowo odporne na działanie czynników
atmosferycznych, które nie mogą zmniejszać przyczepności oraz
powodować odpadania i uszkodzeń. W domach jednorodzinnych
wykonuje się tynki tradycyjne (1-2 cm) oraz tynki cienkowar-
stwowe (2-5 mm).

Tynki mineralne tradycyjne

Tradycyjne tynki mineralne stosuje się przede wszystkim na ściany
wykonane w jednej z technologii tradycyjnych: z cegły (ceramicz-
nej i wapienno-piaskowej) i pustaków, bloczków betonowych, drew-
na i materiałów drewnopochodnych (po uprzednim zamocowaniu
stalowej siatki).
Tynki tradycyjne dzielimy:

zależnie od rodzaju spoiwa użytego do zaprawy na:
– wapienne,
– cementowe,
– cementowo-wapienne,
– gipsowe,
– gipsowo-wapienne,
– cementowo-gliniane,

zależnie od sposobu wykonania na:
– jednowarstwowe,
– dwuwarstwowe,
– trójwarstwowe,
– szlachetne.
Tynki wapienne, gipsowo-wapienne i gipsowe są wrażliwe na wilgoć, dlatego stosuje się je tylko wewnątrz
budynku. Tynki cementowe i cementowo-wapienne są odporne na działanie wilgoci i uszkodzenia mecha-
niczne, dlatego mogą być stosowane także na zewnątrz.

Tynki jednowarstwowe otrzymuje się przez narzucenie zaprawy kielnią bezpośrednio na podłoże. Nadają
się na podłoża z cegły, betonu oraz drobnowymiarowych elementów betonowych i ceramicznych. Ze wzglę-
du na technikę wykonania mogą być: surowe rapowane (o grubości ok. 12 mm), surowe wyrównywane

CHEMIA BUDOWLANA

Masy do fugowania

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2004

WYKAŃCZANIE I URZĄDZANIE

455

CHEMIA BUDOWLANA

kielnią (10 mm), surowe ściągane pacą (10 mm). Tynki rapowane mają nierówną powierzchnię, wyrów-
nywane kielnią mają usunięte większe zgrubienia, ściągane pacą mają powierzchnię prowizorycznie wy-
równaną.

Tynki surowe wykonuje się najczęściej z zaprawy cementowo-wapiennej. Są stosowane przede wszyst-
kim do tynkowania ścian budynków prowizorycznych oraz jako podkład pod izolacje przeciwwilgociowe
(np. na ścianach piwnic).

Tynki dwuwarstwowe składają się z warstwy dolnej (obrzutki) i wierzchniej (narzutu), którą nanosi się po
związaniu obrzutki. Narzut ściąga się pacą i zaciera na ostro. Otynkowana powierzchnia jest równa (od-
chylenie nie powinno przekraczać 4 mm), ale szorstka.

Tynki trójwarstwowe składają się z obrzutki, narzutu i dodatkowej warstwy gładzi. Zależnie od sposobu
zacierania gładzi (np. z zaprawy przecieranej przez sito o drobnych oczkach, zacieranie packą pokrytą fil-
cem, zacieranie stalową packą z jednoczesnym podsypywaniem cementu zmieszanego z drobnym pia-
skiem) uzyskuje się powierzchnie o różnym wyglądzie i różnym stopniu wyrównania (odchylenie od płasz-
czyzny 2-3 mm).

Tynki szlachetne wykonuje się z zapraw zawierających kruszywa szlachetne, które nanosi się ręcznie lub
mechanicznie na tynk dwuwarstwowy traktowany jako podkład w celu uzyskania dekoracyjnego wykoń-
czenia elewacji. Podkład wykonuje się z zaprawy cementowej lub cementowo-wapiennej. Zaprawy szla-
chetne mają postać suchych mieszanek składających się z: cementu portlandzkiego, wapna hydratyzo-
wanego, kruszywa łamanego (marmurowego, dolomitowego, wapiennego) i dodatków barwiących.

Tynki szlachetne dzieli się:

zależnie od sposobu wykonania i wykończenia na tynki:
– o fakturze specjalnej otrzymywanej przez odpowiednią technikę nanoszenia zaprawy (nakrapiane: szczot-
ką, miotełką, kielnią przez siatkę lub bez siatki, aparatem natryskowym, na podkładzie o innej barwie),
– o fakturze specjalnej otrzymywanej przez dodatkową obróbkę powierzchni podczas wiązania zaprawy
(zmywane – tynk zmywa się częściowo wodą aż do odsłonięcia ziaren kruszywa, cyklinowane – z tynku
wyłuskuje się ziarna kruszywa, gładzone - z tynku usuwa się nadmiar spoiwa np. pędzlem),
– o fakturze specjalnej otrzymywanej przez dodatkową obróbkę powierzchni po stwardnieniu zaprawy (ka-
mieniarskie: nakuwane, młotkowane, szlifowane),

zależnie od struktury na:
– bardzo drobnoziarniste (otrzymane przy użyciu kruszywa do 1,25 mm),
– drobnoziarniste (kruszywo o uziarnieniu 1,25-2,5 mm),
– średnioziarniste (kruszywo 2,5-5 mm),
– gruboziarniste (kruszywo 2,5-10 mm lub 5-10 mm),

zależnie od barwy na:
– niebarwione,
– kolorowe.
Tradycyjny tynk mineralny jest najczęściej szary. Aby otrzymać kolorową elewację można pomalować otyn-
kowaną ścianę farbą elewacyjną, dodać do zaprawy zabarwiony piasek lub dodać barwnik do cementu.

Tynki cienkowarstwowe

Tynki cienkowarstwowe (o grubości 2-5 mm) pojawiły się wraz z metodą lekką mokrą ocieplania ścian -
początkowo stosowane były do tynkowania warstwy ocieplenia z wełny mineralnej lub styropianu. Ze wzglę-
du na łatwość i szybkość układania oraz duże walory estetyczne zaczęto je stosować także jako alternaty-
wę dla tradycyjnego tynkowania ścian. Nadają się przede wszystkim na ściany wykonane z bloczków kle-
jonych na cienkie spoiny (bloczki z betonu komórkowego, bloczki silikatowe), a także na podłoża gładkie,
które trudno byłoby pokryć tynkiem tradycyjnym (styropian, płyty gipsowo-kartonowe, płyty wiórowe).
Można je także stosować do tynkowania ścian z cegły, betonu, pustaków oraz ścian uprzednio otynkowa-
nych (pokrytych tynkiem cementowym lub cementowo-wapiennym). Są bardzo często stosowane na ścia-
nach dwuwarstwowych (z zewnętrzną warstwą ocieplającą z wełny mineralnej lub styropianu) i wchodzą
w skład większości systemów ocieplania ścian metodą lekką mokrą.
Tynki cienkowarstwowe składają się ze spoiwa, wypełniacza mineralnego, pigmentów barwnych oraz
domieszek nadających im dodatkowe właściwości (np. zagęszczających albo grzybobójczych).

Zależnie od zastosowanego spoiwa tynki cienkowarstwowe dzielimy na:
– mineralne – spoiwem jest cement (z ewentualnym dodatkiem spoiwa polimerowego),
– żywiczne (polimerowe) – spoiwem jest dyspersja wodna lub roztwór żywicy (najczęściej akrylowej) w
rozpuszczalniku organicznym,
– krzemianowe – spoiwem jest szkło potasowe,
– silikonowe – spoiwem jest żywica silikonowa (z ewentualnym dodatkiem spoiwa polimerowego).

Poradnik Budujacego Dom

Klasyfikacje, definicje, parametry

Tynki

tradycyjne
1-2 cm
cienkowarstwowe
2-5 mm

Tynki tradycyjne

jednowarstwowe
dwuwarstwowe
trójwarstwowe
szlachetne

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2004

WYKAŃCZANIE I URZĄDZANIE

456

Tynki cienkowarstwowe występują w postaci gotowych mas tynkarskich lub suchych mieszanek prze-
znaczonych do zarobienia wodą. Umożliwiają otrzymanie różnych typów faktury (gładka, zacierana, bara-
nek, kornikowa, kamyczkowa, grysikowa). Zużycie waha się od 1,2 do 5 kg/m

2

(zależy od uziarnienia, gru-

bości warstwy i faktury). Są łatwe do wykonania (wykonuje się tylko jedną warstwę tynku), dostępne w
wielu kolorach (najwięcej kolorów dla tynku akrylowego), ale dosyć drogie.
Zależnie od sposobu obróbki powierzchni zaprawy uzyskuje się różne typy faktury tynku:
– gładką – przez wyrównanie i wygładzenie warstwy zaprawy kielnią stalową,
– ciągnioną – przez zacieranie powierzchni pacą z drewna lub styropianu w kierunku poziomym, piono-
wym, ukośnym lub ruchami kolistymi (przykładem faktury ciągnionej jest faktura kornikowa),
– nakrapianą – przez nakrapianie zaprawy miotełką lub młynkiem (przykładem faktury nakrapianej jest po-
pularny baranek),
– mozaikową – przez nałożenie zaprawy z wypełniaczami (z kruszyw naturalnych lub sztucznych).

Zaprawa murarska jest to materiał otrzymany w wyniku zmieszania spoiwa, drobnego kruszywa i wody, z
ewentualnymi dodatkami modyfikującymi (plastyfikatorami, dodatkami opóźniającymi lub przyspieszają-
cymi wiązanie).
Zaprawa murarska powinna posiadać następujące cechy:
– dobre właściwości wiążące,
– dobrą przyczepność do podłoża,
– dostateczną wytrzymałość,
– dobrą urabialność,
– odpowiednie (zależnie od potrzeby) parametry techniczne (mrozoodporność, nasiąkliwość, ciepło-
chronność).
Właściwości zaprawy zależą od rodzaju zastosowanych składników (spoiwa, piasku i wody) i ich wza-
jemnych proporcji.

Zaprawy dzielimy:

zależnie od rodzaju spoiwa na:
– cementowe,
– wapienne,
– cementowo-wapienne,
– gipsowe,
– gipsowo-wapienne,

zależnie od właściwości na:
– zwykłe,
– ciepłochronne – o niskim współczynniku przewodności cieplnej, stosowane do murowania ścian z ele-
mentów o podwyższonej termoizolacyjności (np. z pustaków porowatych),
– szybkowiążące,
– wodoszczelne.
Do produkcji zapraw stosuje się następujące spoiwa:
– cementowe: cement portlandzki zwykły, szybkotwardniejący i biały (do produkcji zapraw białych lub ko-
lorowych), cement hutniczy (25, 35),
– wapienne: wapno gaszone (suchogaszone – hydratyzowane i mokrogaszone – ciasto wapienne), w uza-
sadnionych przypadkach wapno niegaszone (palone) mielone,
– gipsowe,
– organiczne – stosowane najczęściej łącznie ze spoiwami mineralnymi.
Jako kruszywo do zapraw zwykłych stosuje się piasek, a do zapraw ciepłochronnych – kruszywa lekkie
(keramzyt, łupkoporyt, żużel wielkopiecowy granulowany, pumeks hutniczy itp.)

Zaprawy cementowe twardnieją zarówno na powietrzu jak i w wodzie. Do ich produkcji stosuje się naj-
częściej cement portlandzki. Osiągają wysoką wytrzymałość i są mało nasiąkliwe, ale mają wysoki współ-
czynnik przenikania ciepła i są trudno urabialne. Stosuje się je do murowania ścian i fundamentów, wyko-

CHEMIA BUDOWLANA

Zaprawy murarskie i tynkarskie

Zaprawy ze wzgędu

na właściwości

dzielimy na:

zwykłe
ciepłochronne
szybkowiążące
wodoszczelne

INFORMATOR RYNKOWY BUDOWNICTWA JEDNORODZINNEGO 2004

WYKAŃCZANIE I URZĄDZANIE

457

nywania obrzutek, wylewek i podkładów pod posadzki i okładziny ceramiczne wewnątrz i na zewnątrz bu-
dynków. Ich stosowanie jest szczególnie uzasadnione w przypadku murowania silnie obciążonych ścian,
cienkich ścianek działowych i murów w wilgotnym środowisku. Po dodaniu odpowiednich środków można
z nich otrzymać zaprawy wodoszczelne. Aby polepszyć urabialność często dodaje się do nich ciasto wa-
pienne lub środki uplastyczniające mineralne (popioły lotne, mączki dolomitowe i żużlowe) lub chemiczne.

Zaprawy wapienne twardnieją w wyniku karbonatyzacji cząstek wapna pod wpływem działania dwu-
tlenku węgla zawartego w atmosferze. Ponieważ proces ten przebiega powoli, wytrzymałość zaprawy wa-
piennej rośnie bardzo wolno (w normalnych warunkach w ścianach nawet do 3 lat); można go jednak
sztucznie przyspieszyć przez osuszanie gorącymi gazami zawierającymi dwutlenek węgla. Zaprawy wa-
pienne mają dobre właściwości ciepłochronne, ale niską wytrzymałość i dużą nasiąkliwość. Zaprawy, w
których spoiwem jest ciasto wapienne, charakteryzują się bardzo dobrą urabialnością. Są mało odporne
na działanie czynników atmosferycznych (szczególnie wody), dlatego tynki wapienne szybko niszczeją.

Zaprawy cementowo-wapienne są najbardziej popularne, ponieważ łączą zalety zapraw cementowych
i wapiennych: szybko wiążą i twardnieją, uzyskują wysoką wytrzymałość i mają dobrą urabialność – na-
dają się szczególnie dobrze do mechanicznego podawania. Zwiększenie zawartości wapna w stosunku do
zawartości cementu wydłuża czas wiązania. Stosuje się je do murowania ścian i fundamentów, wykony-
wania tynków i gładzi oraz okładzin wewnątrz i na zewnątrz budynków.

Zaprawy gipsowe mają różne właściwości, które w dużym stopniu zależą od proporcji składników. Czę-
sto stosuje się dodatki opóźniające czas wiązania. Zaprawy gipsowe są mało odporne na wilgoć, dlatego
mogą być stosowane w pomieszczeniach, w których wilgotność względna powietrza nie przekracza 65%.
Stosuje się je do tynkowania ścian i stropów wewnątrz budynków, murowania ścian z elementów cera-
micznych i gipsowych, wykonywania gładzi, mocowania wykładzin.

Zaprawy gipsowo-wapienne otrzymuje się przez dodanie do zapraw gipsowych wapna hydratyzowa-
nego lub ciasta wapiennego. Mają właściwości i zastosowanie podobne jak zaprawy gipsowe.

Aby zmienić lub polepszyć właściwości betonu stosuje się różne domieszki chemiczne, które dodaje się
do świeżej mieszanki betonowej lub do cementu. Mają one postać proszku, cieczy lub soli przeznaczonych
do rozpuszczenia w wodzie.

Domieszki uplastyczniające zwiększają płynność i urabialność mieszanki, co pozwala na zmniejszenie
ilości wody zarobowej oraz cementu bez obniżenia wytrzymałości betonu.

Domieszki uplastyczniająco-napowietrzające zmieniają strukturę mieszanki betonowej, powodując po-
wstanie pęcherzyków powietrza, które polepszają urabialność, a jednocześnie zwiększają mrozoodporność
otrzymanego betonu. Zależnie od stopnia napowietrzenia wytrzymałość betonu obniża się nawet do 15%.
Straty wytrzymałości można wyrównać, zmniejszając ilość wody zarobowej (co jest możliwe wskutek
zwiększonej płynności mieszanki).

Domieszki uszczelniające dodane do betonu powodują, że staje się on wodoszczelny i odporny na dzia-
łanie wód opadowych. Mają też działanie uplastyczniające, poprawiają urabialność i lekko napowietrzają
(należy ściśle przestrzegać odpowiedniego dozowania składników, ponieważ zbyt duże napowietrzenie ob-
niży wodoszczelność).

Domieszki przyspieszające wiązanie stosuje się przy wylewaniu betonu w obniżonej temperaturze (naj-
częściej w okresie zimowym). Ich działanie polega na obniżeniu temperatury zamarzania wody w betonie,
podwyższeniu temperatury wiązania i przyspieszeniu czasu wiązania cementu i przyrostu wytrzymałości.

Płytki ceramiczne produkuje się z miesza-
niny gliny, krzemionki (piasku), topników i
barwników, które po uformowaniu suszy
się i wypala w wysokiej temperaturze.
Barwa czerepu płytki zależy od rodzaju
gliny i dodanych barwników.
Czerep może być:
– spieczony,
– porowaty.
Płytki mogą mieć powierzchnię:
– szkliwioną, pokrytą warstwą szkliwa o różnych kolorach, odcieniach i stopniu połysku (błyszczące, ma-
towe, półmatowe),

Poradnik Budujacego Dom

Klasyfikacje, definicje, parametry

Domieszki do betonów

Płytki ceramiczne

Zaprawy

cementowe
wapienne
cementowo-
wapienne
gipsowe
gipsowo-wapienne