1

Systemy walutowe: system

waluty złotej lata 20-te XX w.

Jan J. Michałek

Cel analizy: jak systemy walutowe oddziaływał

na realizację celów polityki makroekonomicznej

• Analiza w 4 okresach:
• system waluty złotej: 1870-1914;
• okres międzywojenny: 1918-1939;
• system z Bretton Woods: 1945-1973.
• Systemy współczesne i unia walutowa: 1973 -

 JJ Michałek

Wczesne systemy walutowe

• władza państwowa: ustala jednostkę pieniężną, zasady emisji

oraz formę wymienialności pieniądza;

• monometalizm: jednostka pieniężna: ustalona ilośc pewnego

metalu;

• bimetalizm: określona ilość dwóch metali (złota i srebra):

określony stosunek do przebicia w mennicy: (np. 1:16);

• bimetalizm ułomny: gdy jeden kruszec znika z obiegu:

pieniądz gorszy wypiera lepszy.

• Średniowiecze: i renesans: głównie monometalizm srebrny.
• Od połowy XIX w.: powszechny system waluty złotej.

 JJ Michałek

2

Rozwój systemu waluty złotej

• 1819: formalny standard złoty: Resumption Act wprowadzony przez

Parlament Brytyjski (ale w praktyce funkcjonował już 100 lat wcześniej);

• nazwa: powrót do praktyki (zarzuconej w czasie wojen napoleońskich:

1793-1815) Bank of England wymiany na żądanie banknotów na złoto

według stałego kursu;

• II połowa XIX wieku: gold standard przyjęty w większości krajów

rozwiniętych;

• Odkrycie bogatych złóż złota w Kalifornii, Australii i na Alasce:

zwiększona podaż złota sprzyjała przechodzeniu na system waluty złotej

(poprzednio dosyć często bimetalizm).

• Lata 70.: wprowadziły Niemcy i Francja
• 1879: USA przyłączyły się do krajów z systemem złotym;
• 1900: US. Gold Standard Act: instytucjonalizacja systemu waluty złotej.

 JJ Michałek

Modelowe cechy systemu waluty złotej

•

parytet monetarny: ilość złota stanowiąca jednostkę

pieniężną danego kraju;

•

w obiegu gotówkowym: monety złote i banknoty

wymienialne bez ograniczeń na złoto (wg.

parytetu);

•

otwarty system menniczy: swoboda przetapianie

monet na złoto i wybijania monet (za opłatą

menniczą);

•

swoboda eksportu i importu złotych monet i sztab

(dzięki temu tylko niewielkie odchylenia kursowe);

 JJ Michałek

D. Hume (1752): price-specie flow mechanism

Automatyczne przywracanie równowagi b.h.

(„reguły gry”)

• Nadwyżka C.A. w Wielkiej Brytanii (większa niż deficyt CAP (czyli

nadwyżka b.p.) i deficyt CA w USA

• --> napływ złota do . Brytanii i odpływ z USA
• --> redukcja podaży pieniądza zagranicznego (USA) i wzrost podaży

pieniądza krajowego (WB)

• --> wzrost cen brytyjskich i spadek cen zagranicznych (USA)
• --> realna aprecjacja funta (i deprecjacja dolara)
• --> zmniejszony popyt na (droższe towary brytyjskie) i zwiększony popyt

na tańsze (na rynku brytyjskim) towary zagraniczne

• --> spadek eksportu i wzrost importu W. Brytanii (odwrotnie w USA)
• Główna wada takiego automatyzmu: rozwój działalności kredytowej

zależny od rezerw złota (tj ograniczanie działalności inwestycyjnej

wywołujące wzrost bezrobocia i obniżkę płac): prymat równowagi

zewnętrznej nad wewnętrzną.

 JJ Michałek

3

„Reguły gry” w rzeczywistości

• mechanizm przepływu złota mógł działać we właściwym kierunku;
• ale występowały również silne reakcje banków centralnych (wspomagające

oddziaływanie automatycznego mechanizmu):

• banki centralne w krajach deficytowych obawiały się utraty rezerw złota --

> podwyższały krajową stopę procentową (by przyciągnąć kapitał z

zagranicy) .

• B.C. w krajach nadwyżkowych (W. Brytania) słabsze bodźce do dbania o

równowagę (czasami kupowały aktywa zagraniczne dla uzyskania

procentów czego nie dawało „bezpłodne złoto”;

• „Reguły gry” (terminologia Keynesa): po I wojnie:
• a/ w przypadku deficytu sprzedawanie aktywów krajowych (zmniejszanie

podaży pieniądza);

• b/ przy nadwyżce: nabywania aktywów krajowych: (wzrost podaży

pieniądza)

• ==> takie działania przyspieszały przywracanie równowagi b.p.

 JJ Michałek

Chaos po I wojnie światowej

• I wojna: duże zniszczenia (zmniejszenie możliwości

produkcyjnych) i utrata rezerw złota przez państwa

europejskie --> we wszystkich krajach wyższe ceny

• Próbowano rekonstruować finanse publiczne: co

czasami prowadziło do wzrostu inflacji (bo dodruk

brakujących pieniędzy) --> w wielu krajach: silny

wzrost podaży pieniądza i niekontrolowanych cen

(np. w Niemczech czy Polsce).

• --> w większości krajów europejskich nie

przywracano wymienialności złota

 JJ Michałek

Hiperinflacja w Niemczech

• najsłynniejsza i najbardziej dramatyczna na świecie;
• w okresie: styczeń 1919- grudzień 1923: indeks cen

wzrósł 481.5 mld ( o tyle razy wzrosły ceny).

• Przyczyna: na Niemcy nałożono kontrybucję a one

zamiast zwiększyć podatki, zwiększały podaż

pieniądza:

• W 1923 Francja wkroczyła do zagłębia Ruhry by

odzyskać reparacje --> strajki robotników

niemieckich --> rząd niemiecki jeszcze bardziej

zwiększył podaż pieniądza: (wskaźnik wzrostu cen w

1923 roku: 452 miliony).

 JJ Michałek

4

Ograniczony powrót do waluty złotej

• USA: w 1919 wróciły do standardu złota --> były

zainteresowane powszechnym powrotem do waluty złotej.

• 1922: konferencja w Genui: W. Brytania, Francja, Włochy i

Japonia uzgodniły program stopniowego powrotu do

standardu złota i współpracy między B.C.-->

• Îstworzenie założeń systemu dewizowo-złotego (gold

exchange standard) ze względu na brak dostatecznej ilości

rezerw złota

1. kraje mniejsze mogły trzymać rezerwy w walutach innych

krajów (waluta dewizowo-złota jak w Polsce: pieniądz

krajowy wymienialny na dewizy i w ten sposób pośrednio na

złoto): w Polsce od 1924 roku ok. 30-40% emisji pieniądza

miało pokrycie w dewizach

2. kraje większe (jak W. Brytania czy Francja) miały trzymać

swe rezerwy w złocie

 JJ Michałek

Druga połowa lat 20.:

W. Brytania i Francja

•

1925: W. Brytania (pod wpływem Ministra skarbu Winstona Churchilla): wróciła

do systemu waluty złotej, ale miała ograniczone rezerwy złota;

•

wprowadzono system (gold bullion standard): funt wymienialny na sztaby złota(

13.7 kg.) --> osłabienie popytu na wymienialność: głównie na potrzeby wymiany

międzynarodoqej

•

wprowadzono przedwojenny parytet złota (pomimo, że ceny były znacznie wyższe)

--> konieczność prowadzenia restrykcyjnej polityki pieniężnej --> utrzymywanie

się wysokiego bezrobocia i depresji (co przewidywał Keynes)

•

powrót do złota oznaczał rewaluację funta co osłabiło konkurencyjną towarów

brytyjskich (bo kurs przedwojenny a ceny wyższe).

•

stagnacja W. Brytanii: osłabienie pozycji Londynu jako światowego centrum

finansowego.

•

Mimo to wiele krajów nadal trzymało swe rezerwy dewizowe w Londynie

•

Francja wprowadziła podobny system w 1928 roku

•

1929: wybuch wielkiego kryzysu: W. Brytania zrywa z wymienialnością funta na

złoto.

 JJ Michałek

Wielki Kryzys

• Wielki kryzys: dylemat: czy chronić własną walutą (prowadząc politykę

deflacyjną) i pogłębiać kryzys czy zwiększać kreację pieniądza by

pobudzić koniunkturę --> początkowo wiele krajów prowadziło politykę

deflacyjną.

• Wiele krajów miało trudności z równoważenie b.p. wskutek eskalacji

protekcjonizmu zapoczątkowanej przez wprowadzenie przez USA

protekcjonistycznej taryfy Smoota-Hawleya: powszechna polityka

zubażania sąsiada. --->

• Duże zmiany w poziomach bilansu płatniczego -->
• wprowadzenie restrykcji w transakcjach kapitałowych,
• stosowanie zróżnicowanych kursów
• kraje Ameryki Łacińskiej odmówiły spłacania długów;
• --> powszechne retaliacje handlowe i konkurencyjne dewaluacje

 JJ Michałek

5

Produkcja przemysłowa i ceny w

czasie Wielkiego kryzysu

Systemy po kryzysie

•

W. Brytania: zawieszenie wymienialności funta na złoto i

jego dewaluacja --> potem wprowadzenie wymienialności

na inne dewizy --> stabilizacja kursowa w pewnym

przedziale (utworzenie Funduszu Stabilizacyjnego):

podobne rozwiązania we Francji.

•

USA: w 1933 przejściowo zawieszono wymienialność na

złoto a w 1934 przeprowadzono dewaluację o 40% (do 35

dol. za uncję) i wprowadzono następujące elementy:

•

dolar w obiegu wewnętrznym niewymienialny na złoto;

•

Dolar wymienialny jedynie w rozliczeniach między B.C.;

•

emisja pieniądza: pocz. 40% a potem 25% pokrycie w

zlocie;

•

ten kurs parytetowy $ został formalnie zniesiony w 1971 r.

 JJ Michałek

Systemy po Kryzysie

•

Niemcy: nie zmieniono parytetu ale zawieszono

wymienialność marki na złoto: reglamentacja

dewizowa monopol transakcji zagranicznych;

•

dzięki temu sztuczne utrzymanie b.p. w

równowadze i forsowanie ekspansywnej polityki

pieniężnej;

•

forsowanie rozliczeń clearingowych z sąsiadami;

•

podobne rozwiązania w Austrii i Czechosłowacji;

•

Polska: system walutowo-dewizowy od 1936;

•

potem wprowadzono ograniczenia dewizowe;

•

Z czasem ekspansywna polityka pieniężna.

 JJ Michałek