geoinżynieria

geoinżynieria

43

GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele

03/2005 (06)

Projektowanie i wykonywanie

ścian szczelinowych

1. Wprowadzenie

Ściany szczelinowe są to betonowe lub żelbetowe konstruk-

cje, formowane w szczelinie wygłębionej w gruncie. Zwykle
stateczność ścian szczeliny wycinanej w gruncie zapewnia za-
wiesina bentonitowa, niekiedy jest to roztwór polimerowy lub
zawiesina twardniejąca.

Wykonawstwo ścian szczelinowych należy do specjalistycz-

nych robót geotechnicznych; wymaga zaawansowanej wiedzy
i doświadczenia. Ściany szczelinowe są stosowane powszech-
nie w budynkach z głębokimi podziemiami oraz w budow-
nictwie komunikacyjnym, zwłaszcza w robotach tunelowych
w miastach (metro, arterie dla samochodów ukryte pod tere-
nem). W takich obiektach pełnią one funkcję konstrukcji opo-
rowych. Są jednostronnie odkopywane, z pozostawieniem kil-
kumetrowej części utwierdzonej w gruncie. Przy odsłonięciu
ściany dużej wysokości niezbędne jest dodatkowe rozparcie
albo zakotwienie na jednym lub kilku poziomach.

W kraju mamy kilka firm, które wyspecjalizowały się w budo-

wie ścian szczelinowych. Wiedza i doświadczenie kadry tech-
nicznej wykonawców są na ogół na wysokim poziomie. Celem
referatu jest przedstawienie tych wiadomości, które mogą inte-
resować przede wszystkim inwestorów i projektantów.

2. Charakterystyka ścian szczelinowych

W szczelinie jest formowana żelbetowa ściana, złożona

z oddzielnie wycinanych w gruncie i betonowanych sekcji.
Powszechnie stosowane ściany mają grubość 60 i 80 cm. Na-
rzędziami do wycinania w gruncie szczelin o takiej szerokości
dysponują krajowi wykonawcy. W konstrukcjach z kondygna-
cjami o normalnej wysokości (2,5 ÷ 3,5 m) na ogół wystar-
cza ściana grubości 60 cm. W przypadku większej wysokości
kondygnacji lub dużego rozstawu rozpór albo kotwi konieczne
jest użycie ściany o grubości 80 cm; te grubsze ściany stosuje
się też w robotach tunelowych. Grubość mniejsza niż 60 cm
nie jest zalecana przy formowaniu ściany z betonu zbrojone-
go, układanego metodą kontraktor. Szczeliny węższe od 60 cm
mogą być przydatne do formowania ścian z prefabrykatów
osadzanych w zawiesinie twardniejącej, brak jednak zaintere-
sowania ścianami z prefabrykatów. Powodują to względy trans-
portowe i trudności w manipulowaniu na placu budowy cięż-
kimi, wielkowymiarowymi elementami. Szczeliny o szerokości
50 i 40 cm przeważnie służą do budowy ekranów przeciwfil-
tracyjnych. Zapotrzebowanie na ściany o grubości większej od
80 cm jest sporadyczne. Najgrubsza ściana wykonana w Polsce
ma 100 cm (hotel HYATT w Warszawie). W budownictwie ko-
munikacyjnym stosuje się niekiedy ściany z sekcji o przekroju
złożonym: teowym lub dwuteowym. Są to przypadki, gdy ścia-
na obciążona jest poziomo siłami wywołującymi duże zginanie,
a możliwości rozparcia lub kotwienia są ograniczone. Ścianę
z sekcjami o przekroju teowym wykonano w Warszawie na
stacji metra Dworzec Gdański, gdzie w wysokiej hali stacyjnej
ściana rozparta była płytą denną i stropem obiektu, bez stropu
pośredniego nad peronem. Ścianę z sekcjami o przekroju dwu-

teowym wykonano w konstrukcji oporowej Dolnośląskiej Trasy
Średnicowej w Katowicach.

Ściany szczelinowe można wykonywać bardzo blisko istnie-

jących budowli. Odległość ta wynika głównie z wymagań wy-
konawczych. Sprzęt powszechnie używany do budowy ściany,
z uwagi na jego gabaryty, wymaga oddalenia krawędzi szczeli-
ny od lica budowli o co najmniej 30 cm. Taka też odległość jest
potrzebna do umieszczenia ścianki prowadzącej, spełniającej
rolę prowadnicy, chwytaka i podstawy sprzętu użytego do for-

Rys. 1. Podstawowe elementy i wymiary ściany szczelinowej [19]:
1 – ścianki prowadzące, 2 – rozparcie ścianek, 3 – element rozdzielczy,
4 – sekcja pierwotna, 5 – sekcja wtórna, 6 – teowa, 7 – sekcja kolej-
na, A – rzędna ścianek prowadzących, B – grubość nominalna ściany,
Bw – szerokość wykopu szczeliny, L – długość sekcji, D – głębokość
szczeliny, H – wysokość ściany

Rys. 2. Podstawowe elementy i wymiary ściany szczelinowej [19]:
1 – ścianki prowadzące, 2 – rozparcie ścianek, 3 – element rozdzielczy,
4 – sekcja pierwotna, 5 – sekcja wtórna, 6 – teowa, 7 – sekcja kolejna,
A – rzędna ścianek prowadzących, B – grubość nominalna ściany, Bw
– szerokość wykopu szczeliny, L – długość sekcji, D – głębokość szczeliny,
H – wysokość ściany

44

GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele

03/2005 (06)

geoinżynieria

geoinżynieria

mowania ściany. Większa odległość szczeliny od istniejącego
budynku może być potrzebna w przypadku, gdy jego funda-
ment ma szeroką odsadzkę. Wyjątkowo wykonuje się również
ściany w odległości od budynku mniejszej niż 30 cm. W skraj-
nym przypadku, przy budowie trzykondygnacyjnego podzie-
mia (10 m głębokości) budynku przy ul. Mokotowskiej w War-
szawie, wykonano ścianę w odległości 16 cm od fundamentu
kamienicy posadowionej około 2 m poniżej terenu.

Ściana szczelinowa jest wykonywana sekcjami wzajemnie do

siebie przylegającymi. Długość sekcji wynosi na ogół 5 ÷ 7 m.
Im dłuższa jest sekcja, tym zwiększa się zagrożenie obwału
gruntu lub defektów betonu ściany, obniża się też bezpieczeń-
stwo budowli bezpośrednio przyległych do szczeliny. Dlate-
go przy budynkach stosuje się krótkie odcinki sekcji, najlepiej
odpowiadające rozwarciu chwytaka. Sekcję trzeba betonować
natychmiast po zakończeniu głębienia i wstawieniu szkiele-
tu zbrojeniowego. Przy małej długości sekcji skraca się czas
odsłonięcia podłoża fundamentów przyległego budynku do
3 ÷ 4 godzin.

Ściana szczelinowa jest odsłaniana w trakcie pogłębiania wy-

kopu podziemia lub obiektu komunikacyjnego. Zależnie od
obciążenia poziomego ściany i jej sztywności stosuje się różne
podparcia poziome, np. kotwienie iniekcyjnymi kotwami grun-
towymi lub rozpieranie stropami (albo rozporami rurowymi)
kondygnacji podziemnych.

Ściana szczelinowa może stanowić obudowę wykopu, speł-

niającą swoją funkcję tylko do czasu wykonania konstrukcji
podziemia. Jest to jednak dość kosztowne zabezpieczenie wy-
kopu, które po zakończeniu robót budowlanych pozostaje nie-
wykorzystane. Obecnie powszechnie odchodzi się od takich
rozwiązań i wykorzystuje ściany szczelinowe, również jako
konstrukcyjne elementy budowli. Stawia się wówczas wyższe
wymagania techniczne; dotyczy to równości powierzchni, jako-
ści betonu - głównie jego wodoszczelności, szczelności styków
sekcji ściany.

3. Projektowanie konstrukcji ze ścian szczelino-

wych

Ściana szczelinowa na ogół nie stanowi samodzielnej konstruk-

cji, ale wchodzi w skład budowli i jest jej elementem wykonywa-
nym w początkowej fazie robót. Konsekwencją tego jest zmiana
warunków obciążenia ściany w kolejnych fazach budowy. Z te-
go faktu wynika potrzeba przeanalizowania wielu schematów
statycznych oraz stanów obciążeń parciem gruntu (czynnym
i spoczynkowym). Zmienne mogą też być warunki obciążenia
parciem wody, gdy niezbędne jest obniżenie jej poziomu lub
ciśnienia na czas robót ziemnych. Aby właściwie zaprojektować
konstrukcję ze ścian szczelinowych wskazane jest przeanalizo-
wanie stanu obciążeń w różnych stadiach budowy i użytkowa-
nia. Autor w takiej sytuacji postępuje wg poniższego schematu:
1. Analiza warunków gruntowych.
2. Analiza warunków wodnych.
3. Ocena wpływu budowy projektowanej konstrukcji na ist-

niejące budowle i określenie niezbędnych zabezpieczeń lub
wzmocnień.

4. Opracowanie metody budowy konstrukcji.
5. Ustalenie schematów statycznych w poszczególnych fazach

robót.

6. Określenie wielkości obciążenia naziomu w czasie robót bu-

dowlanych i docelowego.

7. Ustalenie miejsca ustawiania żurawi obsługujących budowę.
8. Określenie wielkości obciążeń ściany szczelinowej pocho-

dzących od zabudowy istniejącej lub możliwej do wykonania
w przyszłości.

Fot. 1. Ściany szczelinowe stacji metra kotwione w górnej części i roz-
pierane w dolnej

Fot. 2. Rozpory rurowe ścian i naroża oraz usztywnienie szczytowej
ściany szczelinowej fragmentem stropu w poziomie „0”

geoinżynieria

geoinżynieria

45

GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele

03/2005 (06)

9. Określenie parcia gruntu pochodzącego z poszczególnych

jego warstw.

10. Obliczenia statyczne wg wszystkich schematów, istotnych

dla ustalenia wytężenia.

11. Dobór przekroju ściany i uzbrojenia.
12. Konstruowanie ściany szczelinowej.
13. Zaprojektowanie konstrukcji współdziałających w czasie

budowy i docelowo (np.: rozpory, kotwy gruntowe, rozpar-
cia stropami podziemia, podpory tymczasowe stropów roz-
pierających, połączenie płyty dennej ze ścianą).

14. Opracowanie szczegółowych specyfikacji technicznych.
15. Opracowanie projektu monitorowania budowy i przyle-

głych obiektów, drzew i zieleni, uzbrojenia podziemnego.
Niektóre z tych punktów warto rozwinąć lub skomentować.
Ad 1. Rozpoznanie podłoża powinno sięgać około 5 m poni-

żej przewidywanego poziomu posadowienia ściany szczelino-
wej, przyjmując, że ściana jest zagłębiona w grunt około 5 m
poniżej dna wykopu. Niezbędne rozpoznanie należy przepro-
wadzić do głębokości około 10 m poniżej dna wykopu. Doku-
mentacja powinna zawierać przekroje geotechniczne wzdłuż
miejsca lokalizacji ścian szczelinowych oraz podawać szczegó-
łowy opis gruntów i ich parametry.

Ad 2. Rozpoznanie podłoża i wód gruntowych jest niezbęd-

ne do ustalenia warunków wykonywania wykopów i ewen-
tualnego zakresu czasowego obniżenia poziomu lub ciśnienia
wody gruntowej. Rozpoznanie powinno umożliwiać opraco-
wanie projektu odwodnienia.

Ad 3. Najczęściej ściany szczelinowe stosuje się przy bu-

dowie dwu-, trzy-, nawet pięciokondygnacyjnych podziemi.
W większości przypadków sąsiadują one bezpośrednio z ist-
niejącymi obiektami, najczęściej budowanymi na przełomie
stuleci. Stare obiekty mają zwykle jedną kondygnację podziem-
ną i są posadowione na głębokości 2,20 ÷ 2,50 m poniżej te-
renu, na ławach fundamentowych, najczęściej ceglanych lub
gruzobetonowych. Zestawiając to z wykopem głębokim na
10 lub 15 m, usytuowanym w odległości mniejszej od 1 m od
krawędzi fundamentu, rysuje się zagrożenie bezpieczeństwa
„staruszka”. Istotny wpływ mają także zmiany poziomu wody
gruntowej, powodujące osiadanie terenu. Czasowe odciążenie
i odprężenie podłoża w miejscu głębokiego i rozległego wyko-
pu powoduje kilkumilimetrowe unoszenie terenu przyległego.
Skutki tego osiadania i unoszenia należy przeanalizować i jeśli
to niezbędne, wzmocnić fundament i/lub usztywnić konstruk-
cję starego budynku.

Ad 4. Zadaniem projektującego jest ustalenie metody budo-

wy. Celem jest określenie kolejności robót i wszystkich niezbęd-
nych działań, które zapewnią bezpieczeństwo. Najistotniejsze
jest określenie sposobu podparcia, umożliwiającego przejęcie
reakcji od sił poziomych.

Wykopy o małej głębokości mogą być wykonywane bez ko-

twienia i rozpierania ściany szczelinowej. W takim przypadku
ściana szczelinowa ma schemat statyczny belki wspornikowej,
utwierdzonej w gruncie. Jej zakotwienie w podłożu w normal-
nych warunkach nie powinno być mniejsze od 4 m, natomiast
wskazane jest 5 m. Potrzeba większego zagłębienia, niż okre-
ślono obliczeniami stateczności obudowy, wynika z częstej
praktyki lokalnego pogłębiania wykopu, nie uwzględnionego
w projekcie, np. wykonanie zbieracza lub ujęcia wody. Takie
pogłębienie na ogół sięga do 1 m.

Przed rozpoczęciem robót ziemnych ściana szczelinowa po-

winna być zwieńczona oczepem żelbetowym, w celu uzyskania
lepszej współpracy sąsiednich sekcji. Zadaniem zwieńczenia jest
ograniczenie względnych przemieszczeń sekcji i zapobieżenie
rozszczelnieniu styków oraz zapewnienie bezpieczeństwa sek-

cji z lokalnym defektem w betonie; może on być dostrzeżony
dopiero po odkopaniu ściany i dopiero wówczas naprawiony.
Defekt na nieodkrywanej powierzchni ściany pozostanie nie-
dostrzeżony i nie będzie naprawiony.

Przy projektowaniu ściany wspornikowej należy pamiętać

o przewężeniu przekroju betonu w poziomie łączenia płyty
fundamentowej ze ścianą szczelinową. Choć to przewężenie
znajduje się powyżej strefy największego momentu zginające-
go, to zmniejszenie o 15 ÷ 20% przekroju betonu w strefie ści-
skanej może decydować o wytrzymałości przekroju.

W latach 90. szczelinowe kotwiono iniekcyjnymi kotwami

gruntowymi (rys. 2). Obecnie administracja budowlana niechęt-
nie akceptuje kotwienie. Trzeba pamiętać, że kotwy na ogół
wychodzą poza granice parceli, na której wykonywana jest
inwestycja. Po zakończeniu robót przestają pełnić swą funk-
cję techniczną, ale pozostają na terenie sąsiada i będą w przy-
szłości stanowiły poważne utrudnienie w robotach fundamen-
towych i podziemnych. W obiektach o regularnych kształtach
i umiarkowanej odległości przeciwległych ścian (do 30 m)
stosuje się rozpory metalowe (fot. 1). Rozpory wykonuje się
z rur stalowych, najczęściej o średnicy 50 cm, przy rozpiętości
kilkunastu metrów, i 70 cm, przy większej rozpiętości. Roz-
pory umieszczane są poziomo i wspierane o poziome oczepy
z dwuteowników (fot. 3), zawieszone na wspornikach ściany
lub bezpośrednio o gniazdo oporowe przytwierdzone do ścia-
ny szczelinowej.

Coraz powszechniej buduje się podziemia metodą stropową,

w której stropy kondygnacji podziemnych stanowią rozparcie
ścian szczelinowych (rys. 3). Stropy są opierane na tymczaso-
wych podporach ze słupów stalowych i pali lub baret posado-
wionych poniżej poziomu płyty dennej. W garażach podziem-
nych wysokość kondygnacji jest mała, na ogół poniżej 3 m.
Wówczas wskazane jest w czasie głębienia wykopu wykony-
wanie co drugiego stropu. Pozwala to uzyskiwać wysokie na
5 ÷ 5,5 m przestrzenie pod stropem, dogodne do prowadzenia
robót ziemnych, ułatwiające wprowadzenie i pracę ciężkich
maszyn do robót ziemnych, zaś pominięte stropy trzeba później
wykonywać na rusztowaniach.

W powszechnym przekonaniu metoda stropowa daje więk-

szą pewność oparcia obudowy niż inne zabezpieczenia. Wy-
maga to jednak komentarza. Ściana szczelinowa odsłonięta
wykopem do pierwszego poziomu doznaje przemieszczenia.
Po zabetonowaniu stropu skurcz betonu powoduje dodatko-
we przemieszczenie o kilka milimetrów. Po wykonaniu wyko-
pu kolejnego poziomu ściana doznaje dalszego odkształcenia,
a przemieszczenia się sumują. Przy wielokondygnacyjnych
podziemiach trzeba to sumowanie uwzględniać przy określaniu
osiadania gruntu za ścianą i fundamentu przyległego budynku.

Fot. 3. Oparcie rozpór o poziome oczepy z dwuteowników zawieszonych
na ścianie szczelinowej

46

GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele

03/2005 (06)

geoinżynieria

geoinżynieria

W podziemiach garażowych budynków o małych wymiarach

unika się ramp zjazdowych i stosuje wielopoziomowe parko-
wanie na platformach lub paletach transportowanych windami.
W takim przypadku przestrzeń garażowa nie ma stałych stro-
pów pośrednich i stanowi halę o wysokości do 10 m. Strop
w poziomie terenu nie jest dostatecznym rozparciem, umożli-
wiającym odsłonięcie ścian szczelinowych na tak znaczną wy-
sokość. Wykonuje się wtedy pośrednie rozparcie z rur stalo-
wych, które są usuwane po wykonaniu płyty fundamentowej.
W związku z tak znaczną wysokością hali ściany szczelinowe
muszą mieć grubość co najmniej 80 cm, a i te mogą być niewy-
starczające; konieczne staje się wówczas użycie sekcji o prze-
kroju teowym. Wskazane jest wykonanie w połowie wysokości
ściany wieńca żelbetowego. Zapobiega on „klawiszowaniu”
sekcji ściany i przeciwdziała rozszczelnieniu styków. Wieniec
ten można wykorzystać do zawieszenia i oparcia rozpór.

W podziemiach o kształcie wydłużonego prostokąta stosuje

się podział garażu na dwie części ze stropami przesuniętymi
o

½ kondygnacji. Ułatwia to zbudowanie ramp zjazdowych

wzdłuż szerokości podziemia, każda łączy bowiem tylko pół-
piętra. Taki układ stropów bardzo komplikuje budowę metodą
stropową. Rozwiązaniem jest zastosowanie w strefie przesu-
nięcia stropów podpór tymczasowych z baret zabetonowa-
nych, aż do poziomu najwyższego stropu podziemia. Barety
stanowią łączniki stropów i przekazują poziome siły rozpie-
rające ściany.

Przy metodzie stropowej należy się liczyć z odkształcenia-

mi stropów, szczególnie wyższych kondygnacji podziemia.
W wyniku usuwania gruntu z podziemia, odciążeniu ulega
podłoże. Towarzyszy temu unoszenie dna wykopu w jego
centralnej części. Wraz z unoszącym się dnem podnoszą się
słupy podpór tymczasowych, na których wspierają się stropy.
Do niedawna tego problemu nie dostrzegano. Pomiary doko-
nane w obiektach metra posadowionych w iłach wskazują,
że to uniesienie może osiągać kilkucentymetrowe wartości
w centralnej części wykopu i nieznaczne przy ścianie szczeli-
nowej. Zaleca się dokonywanie pomiarów ruchów pionowych
słupów w trakcie pogłębiania wykopu, aby określić rozmiar
zjawiska i wpływ na konstrukcję podziemia. Tylko drogą gro-
madzenia i analizowania wyników z budowanych obiektów
będzie można przewidzieć wielkość przemieszczeń w różnych
gruntach i ustalić zalecenia dla projektantów.

Metoda stropowa umożliwia prowadzenie robót w dwóch

kierunkach (top and down): w części podziemnej pogłębianie
wykopu i budowę coraz niżej położonych kondygnacji, równo-
cześnie w nadziemnej części można podjąć budowę wyższych
kondygnacji, korzystając z podpór tymczasowych. Taka możli-
wość „przyspieszenia” budowy jest szczególnie chętnie forso-
wana przez inwestorów. Dla pełnego obrazu „korzyści” należy
mieć świadomość, że:
• na małym placu budowy trzeba jednocześnie zapewnić funk-
cjonowanie i obsługę transportową dwóch frontów robót:dol-
nego, związanego z wywozem mas ziemnych, i górnego, po-
chłaniającego duże ilości materiałów budowlanych;
• wznosząc kondygnacje nadziemne utrudnia się, a nawet
uniemożliwia obsługę żurawiami kondygnacji podziemnych;
• nadziemna część budynku jest przez jakiś czas oparta na
podporach tymczasowych, a dopiero po wykonaniu płyty den-
nej i słupów docelowych kondygnacji podziemia ciężar bu-
dynku zostanie przez nie przejęty i wówczas zostaną usunięte
podpory tymczasowe. Tej zmianie sposobu podparcia towarzy-
szą odkształcenia budowli i trudne do przewidzenia siły oraz
deformacje, a nawet zarysowania konstrukcji;

• jeśli płyta denna jest układana na iłach pęczniejących, należy
dążyć do szybkiego jej obciążenia, aby ograniczyć deformację
podłoża. W przypadku analizowanej metody nie można wy-
korzystać ciężaru wznoszonego budynku, bowiem przez długi
okres to obciążenie jest przekazywane głębiej fundamentami
podpór tymczasowych.

Autorowi znane są dwa przypadki zastosowania takiej me-

tody budowy (wieżowiec TP SA i hotel HYATT w Warszawie);
oba potwierdziły przewagę niedogodności nad korzyściami.

W przypadku bardzo rozległych wykopów, jeśli pozwalają na

to warunki, wykorzystuje się budowaną konstrukcję podziemia
do oparcia rozpór (rys. 5). Wówczas wykonuje się wstępny wy-

Rys. 3. Kolejność robót w podziemiu: a - wykop do poziomu stropu
pod -1, b - wykonanie podpór tymczasowych i stropu pod -1, c - wykop
przez dwie kondygnacje, wykonanie stropu pod -3, d- wykonanie stropu
pod -3, e - pogłębienie wykopu, f - zabetonowanie fundamentu i stropu
pod -2

Rys. 4. Schemat metody stropowej przy stropach przesuniętych
o ½ kondygnacji

geoinżynieria

geoinżynieria

47

GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele

03/2005 (06)

kop do głębokości rzędu 4 m na całej powierzchni, zachowując
wspornikowy schemat statyczny ściany szczelinowej. Następnie
w centralnej części pogłębia się wykop do pełnej głębokości,
ale przy ścianie szczelinowej zachowuje się przyporę z gruntu.
Dopiero po zbudowaniu centralnej części podziemia w tym
jamistym wykopie zakłada się rozpory. Trzeba zachować sy-
metrię obciążeń, aby nie wywołać obciążenia szkodliwego dla
budowanej konstrukcji. Na schemacie pokazano rozwiązanie
możliwe do zastosowania, gdy zdjęcie rozpory jest dopuszczo-
ne przed zabetonowaniem stropu znajdującego się w poziomie
rozparcia.

Ad 5. Każda z faz odsłaniania ściany szczelinowej lub ko-

twienia, albo rozpierania wymaga opisania odpowiednim
schematem statycznym. Liczba tych schematów może być
duża, trzeba bowiem przeanalizować wszystkie możliwe stany
obciążenia.

Ad 6. Należy określić obciążenie terenu w pobliżu ściany

szczelinowej złożonymi materiałami lub ciężkimi pojazdami,
albo maszynami budowlanymi, jak również możliwe do wy-
stąpienia obciążenie terenu po zakończeniu robót budowla-
nych.

Ad 7. Należy unikać ustawiania żurawia wieżowego na te-

renie w pobliżu ściany szczelinowej. Jeśli taka lokalizacja jest
nieunikniona, żuraw powinien mieć własny fundament, prze-
kazujący obciążenie w strefę poniżej klina odłamu obciążające-
go ścianę szczelinową.

Ad 8. Jeśli w pobliżu ściany szczelinowej znajduje się budow-

la, do obciążeń ściany trzeba wprowadzić parcie poziome, wy-
wołane naciskiem jego fundamentów. Należy przeanalizować
możliwość wybudowania w przyszłości obiektu w sąsiedztwie
ściany szczelinowej i taką ewentualność uwzględnić w schema-
cie obciążeń w stanie docelowym.

Ad 9. i 10. Te zagadnienia są obszernie omówione w publi-

kacjach [8], [17].

Ad 11. i 12. Kilka poniższych uwag może być przydatnych.
Względy ekonomiczne skłaniają projektantów do rezygna-

cji ze ścian o grubości 80 cm na rzecz tańszych – o grubości
60 cm. Wybierając rozwiązanie tańsze, trzeba się liczyć z gor-
szą jakością. W węższej szczelinie trudniej rozpływa się beton
i z tego powodu częstsze są przypadki jego defektu. Cieńsza
ściana wymaga większej ilości zbrojenia, to z kolei utrudnia
rozpływanie się betonu. W ścianach o grubości 60 cm newral-
giczną strefę stanowią styki sekcji z wbudowaną taśmą uszczel-
niającą. Taśmy rekomendować można w ścianach grubszych,
w których beton lepiej wypełnia szczelinę.

Szkielet zbrojeniowy należy konstruować tak, aby nie tworzyć

przeszkód w równomiernym rozpływaniu się betonu w szczeli-
nie. Koncentracja uzbrojenia utrudnia otulenie zbrojenia. Uzbro-
jenie główne powinno być wykonane z prętów żebrowanych
o średnicy większej od 20 mm. Zaleca się stosowanie prętów
grubszych i rozstawionych co kilkanaście centymetrów. Pręty
główne nie powinny być odginane. W szkielecie zbrojeniowym
należy przewidzieć miejsce na wprowadzenie rury wlewowej
betonu (kontraktor). Szkielet powinien mieć również:
• elementy dystansowe zapewniające otulinę zbrojenia (najczę-

ściej są to betonowe rolki nałożone na poziome pręty);

• zawiesia z prętów zbrojeniowych, służące do zawieszenia

szkieletu na ściankach prowadzących;

• uchwyty do zaczepienia lin dźwigu wstawiającego szkielet

do szczeliny;

• pręty usztywniające szkielet, aby nie doznał on trwałej defor-

macji podczas podnoszenia z pozycji leżącej i obracania do
pozycji pionowej.

Fot. 6. Rozparcie ścian szczelinowych o stropy budynku wykonanego
w centralnej części wykopu

Fot. 7. Ściany szczelinowe rozpierane o stropy budynku wykonanego
w centralnej części wykopu

Fot. 4. Słup podpory tymczasowej osadzony w barecie, podpiera stropy
kondygnacji podziemia

Fot. 5. Podparcie stropu kondygnacji podziemnej na słupie tymczaso-
wym. Pręty wystające ze stropu posłużą do połączenia ściany i słupów
żelbetowych, wykonywanych w drugiej kolejności

48

GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele

03/2005 (06)

geoinżynieria

geoinżynieria

Nie należy wbudowywać w szkielety zbrojeniowe skrzynek

szalunkowych lub bloków styropianowych, mających za zada-
nie wytworzenie w ścianie otworu na całej jej grubości. Jeśli
otwór w ścianie jest niezbędny, np. w celu wprowadzenia ka-
nalizacji lub innej instalacji, należy ścianę zabetonować w peł-
ni, a dopiero po jej odkopaniu wykonać odpowiedni otwór
np. metodą przewiercenia.

Beton do formowania ścian szczelinowych powinien być

wytworzony z użyciem kruszywa naturalnego i mieć konsy-
stencję ciekłą. Tylko taki beton, układany metodą kontraktor
(bez wibrowania), może wypełnić szczelinę, opłynąć i otoczyć
zbrojenie oraz wypchnąć zawiesinę bentonitową ze wszyst-
kich miejsc, szczególnie ze strefy styku sekcji i miejsc z kon-
centracją zbrojenia. Błędem jest wymaganie stosowania betonu
mostowego do ścian szczelinowych (na kruszywie łamanym).
Niestety taki warunek znalazł się w Rozporządzeniu Ministra
Transportu i Gospodarki Morskiej z roku 2000, w sprawie wa-
runków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe
obiekty inżynierskie (w tym tunele i inne podziemne części
obiektów komunikacyjnych) i do dziś nie został zniesiony.
Jest bezspornie właściwe wymaganie takiego betonu w nad-
ziemych elementach konstrukcji obiektów mostowych, ale
całkiem nieuzasadnione żądanie takiego betonu w częściach
podziemnych, nienarażonych na agresywne działanie środo-
wiska drogowego, a wręcz szkodliwe w konstrukcjach formo-
wanych w gruncie metodą kontraktor.

Ściany szczelinowe w pomieszczeniach podziemia nie powin-

ny być tynkowane. Jeśli względy estetyczne wymagają gładkich
powierzchni, można je przykryć panelami przytwierdzanymi na
śruby i demontowanymi w razie potrzeby. Taka potrzeba często
się pojawia, szczególnie gdy ściana wykazuje zawilgocenia wy-
magające naprawy. Na ścianie bez tynku łatwo można ustalić
poszukiwane miejsce. Ściana otynkowana utrudnia odnalezie-
nie nieszczelności. Działania naprawcze wymagają wtedy usu-
nięcia tynku, a po ich zakończeniu powtórnego otynkowania.
Może się też okazać, że zabieg był nieskuteczny i trzeba go po-
nowić. Panel może być wielokrotnie zdejmowany, a po każdej
interwencji niezwłocznie założony.

Ad 13. Konstruktorzy budowlani projektujący wnętrze pod-

ziemia często starają się zapewnić utwierdzenie stropu lub płyty
dennej w ścianie szczelinowej. W tym celu szkielet zbrojenio-
wy ściany szczelinowej dozbrojony zostaje prętami kotwiącymi
(nr 1 i 2 na rys. 6).

Pręty łącznikowe, zabetonowane w ścianie, przewidziane do

włączenia w strop lub płytę, są zagięte i osłonięte arkuszami
styropianu. Po odkopaniu ściany pręty te należy odgiąć i połą-
czyć ze zbrojeniem stopu lub płyty dennej. Nie zaleca się stoso-
wania takiego połączenia. Po pierwsze, dodatkowe pręty swą
plątaniną utrudniają rozchodzenie się betonu w szczelinie, co
może spowodować złe zabetonowanie ściany. Po drugie, nie
jest praktycznie możliwe takie odgięcie prętów, aby w obsza-
rze styku betonu starego z nowym były one proste. Krzywizna
pozostająca po odginaniu spowoduje, że pręty te, prostując się
pod obciążeniem (np. od skurczu betonu), umożliwią powsta-
nie mikroszczeliny, dlatego też trudno oczekiwać utwierdzenia
w takim połączeniu. W połączeniu płyty dennej ze ścianą może
pojawić się kapilarne podsiąkanie wody, pochodzącej z gruntu
pod fundamentem; często przy takich połączeniach obserwuje
się zawilgocenie ściany na wysokości kilku centymetrów ponad
betonem płyty dennej.

Zaleca się stosowanie w połączeniach płyty dennej ze

ścianą szczelinową elementów umożliwiających uszczelnie-
nie styku w przypadku przenikania wody. Służą temu rurki

Rys. 6. Uzbrojenie do łączenia stropów i płyty dennej ze ścianą szczelinową

Rys. 5. Metoda budowy w rozległym wykopie z wykorzystaniem central-
nej części podziemia do rozparcia ścian szczelinowych

geoinżynieria

geoinżynieria

49

GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele

03/2005 (06)

FUKO i taśmy z bentonitem. Taśmy powinny być zakłada-
ne tuż przed betonowaniem, aby nie uległy zawilgoceniu od
wody deszczowej lub technologicznej. Taśma zwilżona przed
dociśnięciem jej betonem staje się nieskuteczna. Rurki FUKO
przeznaczone są do wtłaczania iniektu po stwierdzeniu nie-
szczelności.

Ad 14. Szczegółowe Specyfikacje Techniczne (SST) są

dokumentem kontraktowym i precyzują wszystkie kwestie
istotne do spełnienia warunków technicznych zaprojekto-
wanej konstrukcji, ponadto regulują zakres obowiązków
i odpowiedzialności wykonawcy oraz sposób obmiaru wy-
konanych robót. Dobrze przygotowane specyfikacje sprzy-
jają uzyskaniu dobrej jakości robót i zmniejszają obszar
możliwych sporów stron procesu inwestycyjnego. Opraco-
wanie SST wymaga wiedzy również z zakresu technologii
robót. Aby ułatwić pracę projektantom Polskie Zrzeszenie
Wykonawców Fundamentów Specjalnych rozpoczęło opra-
cowywanie wzorcowych SST dla różnych robót fundamen-
towych. Niebawem zostaną one udostępnione pod adresem
www.pzwfs.pl.

Ad 15. Prace związane z wykopami w sąsiedztwie ścian

szczelinowych mogą szkodliwie wpływać na otoczenie miejsca
robót. Konieczne jest więc monitorowanie ośrodka gruntowe-
go i poziomu wody oraz obiektów znajdujących się w strefie
oddziaływania budowy.

Można w uproszczeniu przyjąć zasięg strefy oddziaływania

wykopu w funkcji jego głębokości Hw wg tab. 1 [11].

Stopień wrażliwości budynku na deformacje zależy od jego

wymiarów i usytuowania względem wykopu. Ważny jest kie-
runek ścian nośnych, równoległy lub prostopadły do krawędzi
wykopu. Wrażliwość budynków na deformacje podłoża jest
uzależniona od ich konstrukcji. Orientacyjne wartości granicz-
nych przemieszczeń zawiera tab. 2 [11].

Monitorowanie powinno być przeprowadzane wg zasad

ustalonych w odpowiednim dokumencie, przygotowanym na
potrzeby określonej budowy. Powinien on zawierać szczegóło-
we opisy i instrukcje określające:
• zakres monitorowania, wyszczególnienie obiektów;
• wykaz prac budowlanych mających szczególne znaczenie dla

zagrożenia bezpieczeństwa, np. kotwienia pod budynkiem,
pompowania wody gruntowej, odsłaniania fundamentów;

• rodzaje pomiarów i obserwacji;
• sposób prowadzenia pomiarów oraz ich częstotliwość w po-

wiązaniu z postępem robót;

• wartości ostrzegawcze i alarmowe;
• sposób rejestracji i oceny wyników pomiarów oraz obser-

wacji;

• sposób postępowania w przypadku przekroczenia wartości

ostrzegawczych i alarmowych.
Zakres i rodzaj pomiarów kontrolnych powinien być ustalany

indywidualnie w zależności od potencjalnych zagrożeń. Liczba
punktów do pomiaru przemieszczeń pionowych budynku nie
powinna być mniejsza od 6 dla budynków w strefie bezpo-
średniego oddziaływania wykopu i 4 dla budynków w strefie
pośredniego oddziaływania wykopu.

Częstotliwość pomiarów powinna być uzależniona od postę-

pu robót i przemieszczeń. Pomiary należy wykonywać co naj-
mniej po każdym zakończonym etapie robót.

Wartości ostrzegawcze i alarmowe należy określać dla każ-

dego budynku, uwzględniając jego konstrukcję, przeznaczenie
i oddalenie od wykopu.

Odpowiedzialny za monitorowanie budowy i jej otoczenia

jest kierownik budowy, a kontrolę sprawuje inspektor nadzoru.

4. Budowa ścian szczelinowych

Wykonanie ściany poprzedzają prace przygotowawcze.

Teren robót powinien być wyrównany i oczyszczony z urzą-
dzeń obcych, znajdujących się również w gruncie. Przeko-
py należy zasypać gruntem mineralnym i dobrze zagęścić,
a w miejscu głębienia szczeliny powinny być zapełnione
piaskiem stabilizowanym cementem. Powierzchnia terenu
wymaga takich zabiegów, które umożliwią poruszanie się
bardzo ciężkich maszyn (głębiarka, żuraw gąsienicowy) oraz
zapobiegną spływaniu wody opadowej i technologicznej
w kierunku szczeliny. W tej fazie robót należy wykonać za-
bezpieczenia lub wzmocnienia sąsiednich budynków oraz
zrobić pomiary początkowe („zerowe”), określone w projek-
cie monitorowania wpływu robót na otoczenie.

Kolejna czynność to budowa ścianek prowadzących. Pra-

ce te należy przeprowadzić z dużą starannością. Od dokład-
nego wyznaczenia kształtu ścianek w pionie i planie zależy
precyzja usytuowania lica ściany szczelinowej oraz właściwe
umieszczenie szkieletu zbrojeniowego i elementów wyposa-
żenia technologicznego, w szczególności usytuowanie wnęk
do połączenia ściany z płytą denną i stropami podziemia, ma-
rek stalowych do rozpór lub uzbrojenia pod głowice kotew
gruntowych. Na ściankach prowadzących oznacza się począ-
tek i koniec sekcji oraz położenie elementu rozdzielczego,
służącego do ukształtowania powierzchni styku z kolejną
sekcją.

Istotnym wyposażeniem budowy jest wytwórnia zawiesiny

bentonitowej. Należy ją tak zlokalizować, aby w czasie robót
nie trzeba było jej przenosić. Często plac budowy jest tak mały,
że brak miejsca na wytwórnię zawiesiny. Wtedy trzeba ją zloka-
lizować w innym miejscu, oddalonym nawet o kilkaset metrów
od budowy, i przesyłać zawiesinę rurociągami.

W bezpośrednim sąsiedztwie szczeliny nie mogą być skła-

dowane materiały i sprzęt niezwiązany z prowadzonymi ro-
botami.

Rodzaj gruntu

zasięg strefy oddziaływania wykopu

bezpośredniego
oddziaływania
wykopu

pośredniegood-
działywań wykopu

Wykop w piaskach

½ H

w

2 H

w

Wykop w glinach

¾ H

w

3 H

w

Wykop w iłach

H

w

5 H

w

Rodzaj konstrukcji

przemieszczenia pionowe [mm],
mogące powodować:

widoczne
uszkodzenia

zagrożenie
konstrukcji

Budynki murowane bez
wieńców, stropy drewniane
lub ceramiczne typu Kleina

5 ÷ 7

15 ÷ 18

Budynki prefabrykowane
lub murowane ze stropa-
mi gęstożebrowymi albo
żelbetowymi

7 ÷ 9

20 ÷ 25

Budynki o konstrukcji mo-
nolitycznej

9 ÷ 11

25 ÷ 35

Tab 1.

Tab 2.

50

GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele

03/2005 (06)

geoinżynieria

geoinżynieria

W Polsce głębienie szczeliny wykonuje się chwytakami

opuszczanymi na żerdzi lub linie. Otwieranie i zamykanie
szczęk chwytaka jest wymuszane linami lub siłownikami hy-
draulicznymi. Stosuje się chwytaki o szczękach wycinających
przekrój prostokątny lub prostokątny z zaokrągleniami. Roz-
warcie szczęk chwytaka wynosi na ogół 280 lub 250 cm. Za-
równo kształt szczęk chwytaka, jak i ich rozwarcie wpływają
na wymiar długości sekcji. Nie można racjonalnie zwymiaro-
wać sekcji jeśli nie jest znany typ chwytaka, który posłuży do
głębienia szczeliny. Z tego powodu wskazane jest, aby opra-
cowanie projektu wykonawczego ściany było pozostawione
wykonawcy robót. Autor projektu inwestorskiego powinien
określić wymiary ściany, jej uzbrojenie, wymagania co do
kształtu i konstrukcji styków sekcji oraz sposób odkopywania
i kotwienia lub rozpierania. Podział na sekcje oraz określenie
kolejności wykonywania sekcji są możliwe dopiero po ustale-
niu wykonawcy i określeniu parametrów narzędzi.

Głębienie szczeliny powinno przebiegać bez zbędnych

przerw i przestojów. W miarę wydobywania urobku należy
uzupełniać zawiesinę tak, aby jej poziom nie obniżył się poza
dozwoloną granicę.

Bezpośrednio po wygłębieniu sekcji szczeliny przystępuje

się do formowania sekcji. Jeśli zawiesina pobrana z dna szcze-
liny nie spełnia wymagań, należy ją wymienić na właściwą.
Wykonuje się to przez odpompowywanie zanieczyszczonej za-
wiesiny z dna szczeliny np. pompą zatapialną i dolewanie do
szczeliny zawiesiny właściwej. Kolejne czynności to wstawienie
elementów rozdzielczych, szkieletu zbrojeniowego i rury wle-
wowej do betonowania metodą kontraktor.

Mieszanka betonowa powinna być dostosowana do technologii

betonowania. Beton nie podlega zagęszczaniu, dlatego wymaga-
na jest konsystencja ciekła mieszanki i odpowiednie kruszywo.
Stosuje się kruszywo naturalne, które dzięki obłym kształtom
ułatwia rozchodzenie się w szczelinie i otula zbrojenie. Nie na-
leży używać kruszywa łamanego, które klinuje się na zbrojeniu
i pogarsza wypełnianie szczeliny. Źle dobrana mieszanka może
spowodować niedostateczne wypełnienie szczeliny; szczególnie
narażone są strefy w pobliżu elementu rozdzielczego.

Po ułożeniu betonu na wysokość około 4 m, ponad dno na-

leży podciągnąć rurę wlewową o co najmniej 2 m, jednak po-
winna ona pozostać zanurzona w betonie o co najmniej 1 m,
ze wskazaniem na 2 m. Uzyska się w ten sposób zakotwienie
zbrojenia w dolnej warstwie betonu. W przypadku kontynu-
owania betonowania bez podciągnięcia rury wlewowej moż-
na spowodować wypchnięcie zbrojenia ku górze. Wlewana na
dno szczeliny mieszanka wypycha ku górze już ułożony beton,
a ten – w wyniku tarcia o zbrojenie – unosi z sobą szkielet zbro-
jeniowy. Przemieszczonego szkieletu nie uda się już zepchnąć
na wymagany poziom, a więc wszystkie przytwierdzone do
niego elementy znajdą się na niewłaściwej wysokości.

W trakcie betonowania górna część betonu ulega zanieczysz-

czeniu zawiesiną, głównie w wyniku ścierania osadu bento-
nitowego ze ścian szczeliny i zbrojenia. Konieczne jest wbu-
dowanie większej objętości betonu, aby po jego stwardnieniu
zanieczyszczoną nadwyżkę usunąć.

W trakcie podawania betonu poziom zawiesiny w szczeli-

nie podnosi się i trzeba ją odpompowywać. Zawiesina odzy-
skana ze szczeliny jest zanieczyszczona gruntem i betonem.
Powinna być bezpośrednio skierowana do oczyszczenia i re-
generacji.

W kilka godzin po zakończeniu betonowania, gdy beton już

zachowuje nadany mu kształt, usuwa się element rozdzielczy.
Styk uformowany elementem rozdzielczym będzie zapełniony
betonem w czasie betonowania sąsiedniej sekcji.

5. Kilka rad praktycznych

Robotami powinien kierować uprawniony inżynier o du-

żym doświadczeniu geotechnicznym. Najwięcej przypadków
sytuacji nieprzewidzianych w projekcie lub mało precyzyjnie
określonych dotyczy robót związanych z fundamentowaniem
głębokim i robotami ziemnymi. Wynika to z trudności dokład-
nego opisania środowiska gruntowego. Rozpoznanie podłoża
jest punktowe; tylko w określonych miejscach wykonano od-
wierty lub sondowania, ale wyniki przenosi się na cały obszar.
W rzeczywistości mogą wystąpić znaczne, lokalne odmienno-
ści, a ich wpływ na przebieg i bezpieczeństwo robót może być
znaczący. Dlatego wiedza i doświadczenie kierującego muszą
być na wysokim poziomie.

Wiedzę i doświadczenie geotechniczne powinien posiadać

również inspektor nadzoru. W praktyce jest to jednak rzadki
przypadek. Trudno przecież oczekiwać, aby nadzorujący budy-
nek był specjalistą we wszystkich branżach objętych nadzorem,
jest wielce prawdopodobne, że geotechnika nie będzie najsil-
niejszym obszarem jego wiedzy.

W robotach budowlanych o prostej i powszechnie stosowa-

nej technologii specyfikacje techniczne mogą być pomocne in-
spektorowi nadzoru w stopniu wystarczającym. W przypadku
trudnych technologii i skomplikowanych warunków grunto-
wych konieczne jest wsparcie inspektora specjalistą zatrudnio-
nym tylko w czasie robót związanych z problematyką geotech-
niczną.

Do głównych zadań technicznych nadzorującego należą:

• kontrola poprawności procesu technologicznego (np. jakość

zawiesiny bentonitowej, sposób betonowania, naciąg ko-
twienia),

• przydatność sprzętu do wykonania zamierzonych robót;
• ocena zgodności warunków gruntowych z przyjętymi w pro-

jekcie;

• stwierdzenie zgodności robót z projektem (wymiary, metoda

budowy, wymagania materiałowe);

• zapobieganie przerwom i przestojom w trakcie robót, szko-

dliwie wpływającym na grunt;

• wymaganie wypełniania na bieżąco metryk i dokumentów

sporządzanych przez wykonawcę;

• kontrola wykonywania programu monitorowania;
• udział w badaniach rutynowych i uzupełniających wykony-

wanych na budowie.
Szczególna jest rola inspektora nadzoru, który odbierając

fragment robót zakrytych występuje w roli „przysięgłego”.
Inspektor powinien być wyposażony w stosowne narzędzia,
umożliwiające mu wypełnienie tej bardzo odpowiedzialnej
funkcji.

Troska o podnoszenie jakości robót powinna też wynikać

z inicjatywy wykonawcy, motywowanego dążeniem do prze-
kazywania dobrego produktu, działającego w oparciu o syste-
my jakości, wzorowane na wytwórczości przemysłowej. Należy
tu uwzględnić szczególne warunki, w jakich prowadzone są
prace (brak jeszcze pełnego zaplecza budowy, oddalenie od
dozoru technicznego wykonawcy, bardzo wydłużona dniów-
ka – nawet do 14 godzin dziennie), co sprzyja ułatwianiu so-
bie pracy kosztem jakości. Rola nadzoru w przeciwdziałaniu
takim tendencjom jest bardzo duża i powinna być doceniana
przez zarządzających firmami budowlanymi. Działania inspek-
tora nadzoru, zmierzające do rzetelnej pracy i dobrej jakości, są
w interesie wykonawcy.

Ważną sprawą jest także utrzymanie czystości w otoczeniu

budowy i na ulicach, używanych przez samochody wywożące
urobek ze szczeliny i grunt z wykopu. Wynika to nie tylko z po-
trzeb estetycznych, ale przede wszystkim z obowiązku zapew-

geoinżynieria

geoinżynieria

51

GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele

03/2005 (06)

nienia bezpieczeństwa przechodniów i pojazdów. Nieodzowne
jest urządzenie myjni kół samochodowych, która jednocześnie
nie może powodować zatoru wyjeżdżających samochodów.
Przy projektowaniu myjni warto uwzględnić następujące zale-
cenia:
• wyjazd z budowy powinien być tak usytuowany, aby wszyst-

kie samochody wyjeżdżające z wykopu musiały przejechać
przez myjnię;

• stanowisko do mycia powinno być ukształtowane w for-

mie rampy o wysokości 30 ÷ 50 cm i długości o co najmniej
2 większej od rozstawu skrajnych osi samochodu;

• wjazd i zjazd nie powinny mieć spadku większego od 10%;
• jezdnia rampy oraz wjazdu i zjazdu powinny mieć konstruk-

cję ażurową, sprzyjającą odkształcaniu się bieżnika w czasie
przejazdu, a jednocześnie dobrze funkcjonują myjnie z na-
wierzchnią z prętów zbrojeniowych co najmniej

∅

32 mm, na

odpowiednim ruszcie stalowym;

• najlepiej jeśli strumień wody wytryskuje ku górze spod

ażurowej jezdni i ukośnie z dysz zmywających boczne po-
wierzchnie kół. Uruchomienie strumienia może być stero-
wane automatycznie, naciskiem jezdni rampy, albo ręcznie
przez pracownika obsługującego myjnię, odpowiedzial-
nego za czystość wyjeżdżających samochodów. W miarę
przetaczania się kół wzdłuż rampy strumień wody co naj-
mniej 2 razy obmywa obwód opony i boczne powierzch-
nie każdego koła;

• zadowalające efekty daje natrysk wody z dysz ręcznie kie-

rowanych przez pracowników równocześnie obsługujących
prawą i lewą stronę myjni, pod warunkiem sumiennego wy-
pełniania przez nich swoich obowiązków;

• dostęp do pojemników pod rampami, zbierających wodę i

błoto, powinien być dogodny, aby można go łatwo i szyb-
ko oczyścić lub wymienić na pusty, jeśli przewidziano taką
możliwość;

• za rampą zjazdową powinno być obniżenie nawierzchni ze

ściekiem zbierającym wodę ociekającą z umytego samocho-
du.
Pracownik odpowiedzialny za czystość wyjeżdżających sa-

mochodów powinien również sprawdzać, czy między bliźnia-
czymi kołami nie uwiązł kamień lub inny przedmiot, który przy
szybkiej jeździe może być wyrzucony z dużą energią.

Sprawy bezpieczeństwa nie można lekceważyć. Roboty

związane z budową ścian szczelinowych i podziemi stwarzają
wiele zagrożeń. Ruch ciężkich maszyn, operowanie wielko-
gabarytowymi szkieletami zbrojeniowymi, wstawianie, a po
betonowaniu wyciąganie elementów rozdzielczych, miejsce
robót zanieczyszczone urobkiem i zawiesiną bentonitową
– to główne zagrożenia. Szczególną ostrożność należy zacho-
wać podczas robót ziemnych prowadzonych pod stropem
przy stropowej metodzie budowy podziemia. Niedostateczne
oświetlenie, odpadające spod stropu elementy deskowania,
spaliny z silników napędzających maszyny, wysięki wody
z gruntu, strome skarpy wyrobiska drążonego przez ładowar-
ki – to najpoważniejsze zagrożenia dla pracujących tam osób.
Na jednej z budów, w źle oświetlonym podziemiu, w czasie
inspekcji frontu robót po zakończeniu prac upadek bryły be-
tonu podłoża stropu spowodował śmierć inżyniera wizytują-
cego roboty. 

Referat został wygłoszony podczas XX Jubileuszowej Ogólno-

polskiej Konferencji WARSZTATY PRACY PROJEKTANTA KON-
STRUKCJI – Wisła 2005

LITERATURA:

[1] Delattre L. Un si

ècle d’écrans de soutènements. Bulletin des

laboratoires des Ponts et Chaussées nr 227 (7-8/2000).

[2] Geodezyjny monitoring przemieszczeń podczas wzno-

szenia obiektów w głębokich wykopach. Monografia pod
redakcją Witolda Prószyńskiego Politechnika Warszawska
Instytut Geodezji Gospodarczej. Warszawa, 06’99.

[3] Grzegorzewicz K. Zabezpieczenia głębokich wykopów

XVI Ogólnopolska Konferencja WARSZTAT PRACY PRO-
JEKTANTA KONSTRUKCJI Ustroń luty 2001.

[4] Grzegorzewicz K. Naprawa i wzmacnianie ścian szczelino-

wych XVI Ogólnopolska Konferencja WARSZTAT PRACY
PROJEKTANTA KONSTRUKCJI Ustroń luty 2001.

[5] Grzegorzewicz K. Naprawa i wzmacnianie ścian szczelino-

wych. Materiały Budowlane 08’2001 .

[6] Grzegorzewicz K. Obudowa ścian głębokich wykopów.

Seminarium GŁĘBOKIE WYKOPY NA TERENACH WIEL-
KOMIEJSKICH Warszawa 19 listopada 2002.

[7] Jarominiak A. Lekkie konstrukcje oporowe. WKŁ 1999.
[8] Kłosiński B. Projektowanie obudów głębokich wykopów

Seminarium GŁĘBOKIE WYKOPY NA TERENACH WIEL-
KOMIEJSKICH Warszawa 19 listopada 2002.

[9] Kłosiński B. Głębokie wykopy na terenach zabudowanych.

Przegląd Budowlany nr 6/79.

[10] Lewandowska A. i inni Varsovie: La tour Telekomunikacja

Polska S.A. Travaux International nr 759 (12’99).

[11] Kotlicki W., Wysokiński L. Ochrona zabudowy w sąsiedz-

twie głębokich wykopów. Wydawnictwo ITB nr 376/2002.

[12] Michalak H., Pęski S., Pyrak S., Szulborski K. O wpływie

wykonywania wykopów głębokich na zabudowe sąsied-
nią. Inżynieria i Budownictwo nr 1/98.

[13] Narzymski S. O budowie biurowca Fokus Filtrow w War-

szawie. Inżynieria i Budownictwo nr 2/2000.

[14] Prószyński W,. Woźniak M. Geodezyjny monitoring prze-

mieszczeń obudowy wykopu i obiektów sąsiadujących.
Doświadczenia z obiektu EUROPLEX w Warszawie. Ma-
teriały Konferencji Urzędu Wojewódzkiego w W-wie
30.09.1998.

[15] Siemińska-Lewandowska A. Przemieszczenia kotwionych

ścian szczelinowych. Oficyna Wydawnicza Politechniki
Warszawskiej Warszawa 2001 Zeszyt nr 139.

[16] Siemińska-Lewandowska A., Grzegorzewicz K. Ocena prze-

mieszczeń kotwionych ścian szczelinowych stacji metra
„CENTRUM” i „ŚWIĘTOKRZYSKA”. Konferencja BUDOW-
NICTWO PODZIEMNE 2000 Kraków 25-27 września 2000.

[17] Siemińska-Lewandowska A., Grzegorzewicz K., Kłosiń-

ski B. Problemy budowy głębokich podziemi budynków
użyteczności publicznej. Konferencja Naukowa „KRYNICA
2003”.

[18] Szulborski K. Konstrukcyjne i realizacyjne przyczyny ka-

tastrofy obudowy wykopu budynku EUROPLEX w War-
szawie. Materiały Konferencji Urzędu Wojewódzkiego
w W-wie 30.09.1998.

[19] Warunki techniczne wykonywania ścian szczelinowych.

IBDiM Informacje, Instrukcje Zeszyt nr 35 Warszawa 1992.

[20] Wysokiński L. Geotechniczne przyczyny katastrofy obudo-

wy wykopu przy ul. Chocimskiej w Warszawie. Materiały
Konferencji Urzędu Wojewódzkiego w W-wie 30.09.1998.

autor

mgr inż. Krzysztof Grzegorzewicz

Instytut Badawczy Dróg i Mostów