background image

1. Podstawowe pojęcia techniki świetlnej

 

      

Badaniem  natury  światła,  a  więc  prawami  opisującymi  jego  emisję,  rozchodzenie  się  oraz 

oddziaływanie  z  materią,  zajmuje  się  dział  fizyki  zwany  optyką.  W  optyce  falowej  rozpatrywane  są 

zjawiska 

optyczne, w których przejawia się falowa natura światła, np.: zjawiska interferencji, dyfrakcji, 

polaryzacji i dyspersji światła.

 

1.2. Widmo promieniowania widzialnego 

 

      

Światło  jest  promieniowaniem  widzialnym  (elektromagnetycznym)  zdolnym  do  wywoływania  u 

człowieka  i  zwierząt  bezpośrednio  wrażeń  wzrokowych,  z  których  wynika  widzenie.  Źródła  światła 
sztucznego  są  przeważnie  źródłami  elektrycznymi,  natomiast  wytwarzane  przez  nie  światło  jest  w 
zasadzie wielkością nieelektryczną, wyrażaną wielkościami i prawami fotometrycznymi.

 

 

 

Rys. 1. Zakres promieniowania widzialnego

 

  

      

Przyjmuje się, że promieniowanie widzialne zawiera w widmie fal elektromagnetycznych, w bardzo 

wąski przedział od 380 do 780 nm. Taki zakres odbiera nasze oko, ale  zwierzęta mogą rejestrować 
promieniowanie o innych długościach. 

      

W  widmie  światła  widzialnego  istnieją  przedziały  o  różnych  długościach  fal,  które  oko  ludzkie 

odbiera jako wrażenie różnych barw, np.:

 

 

przedział o długości fali od 380 nm do  436 nm  - fiolet, 

 

 

przedział o długości fali od 436 nm do  495 nm  - niebieski, 

 

 

prze

dział o długości fali od 495 nm do  566 nm  - zielony, 

 

 

przedział o długości fali od 566 nm do  589 nm  - żółty, 

 

 

przedział o długości fali od 589 nm do  627 nm  - pomarańczowy, 

 

 

przedział o długości fali od 627 nm do  780 nm  - czerwony. 

 

      

Najlepiej widzimy w środku zakresu promieniowania widzialnego a najgorzej na końcach zakresu. 

 

  

      

Światło w naszym oku odbierają receptory znajdujące się na siatkówce: 125 milionów pręcików i 

6,5 miliona czopków. Dzięki czopkom człowiek rozróżnia  barwy  w jasnym  pomieszczeniu oraz ostro 
widzi  szczegóły.  Czopki  zawierają  trzy  typy  barwników  o  maksimach  czułości  w  obszarach  błękitu, 
oranżu i czerwieni. 

 

  

      

W zależności od stopnia podrażnienia każdego z barwików mózg otrzymuje różne serie impulsów 

ner

wowych  i  interpretuje  je  jako  różne  kolory.  Czopki  potrafią  również  rozróżniać  natężenie  światła 

czyli jego intensywność.

 

  

      

Gdy oświetlenie jest słabe, czopki przestają pracować i nie rozpoznajemy wtedy barw. Zaczynają 

wtedy  odbierać  pręciki,  które  pozwalają  widzieć  jednobarwne  przedmioty  przy  słabym  oświetleniu, 
rejestrując ich natężenie. 

 

  

      

Naturalnymi  źródłami  światła  są  ciała  ogrzane  do  temperatury  ponad  700°C.  Na  skutek  ruchów 

cieplnych  następuje  wtedy  wzbudzenie  elektronów  wewnątrz  substancji  i  przy  powrocie  do  niższych 
stanów energetycznych następuje emisja światła. Taki proces zachodzi w zwykłych żarówkach. 

 

background image

      

Innym  sposobem  jest  pobudzanie  do  świecenia  atomów  substancji  (najczęściej  rtęci) 

przepływającym  prądem  w  gazach.  Są  to  lampy  wyładowcze  np.  świetlówki  lub  żarówki 
energooszczędne. 

 

  

1.3. Podstawowe wielkości oświetleniowe

 

1) Strumień świetlny

 

      

Strumieniem  świetlnym  (Φ)  nazywamy  część  promieniowania  optycznego  emitowanego  przez 

źródło światła, którą widzi oko ludzkie w jednostce czasu. Jednostką strumienia świetlnego jest lumen, 

Im.

 

2) Światłość

 

      

Światłość  (I)  jest  to  gęstość  kątowa  strumienia  świetlnego  źródła  światła  wysyłanego  w  danym 

kierunku.  Światłość  charakteryzuje  rozsył  strumienia  świetlnego  w  przestrzeni,  czyli  ilość  strumienia 
świetlnego  wysyłanego  przez  źródło  światła  w  niewielkim  kącie  bryłowym  otaczającym  określony 
kierunek. Światłość I wyznacza się ze wzoru:

 

 

gdzie 

ω - jest to kąt bryłowy, który na powierzchni kuli o promieniu r, zakreślanej z wierzchołka tego 

kąta, ogranicza pole  S = r

2

. Jednostką światłości jest kandela cd = Im/sr, gdzie; sr - steradian to 

jednostka kąta bryłowego.

 

  

 

Rys. 2. Graficzne przedstawienie światłości

 

  

3) Natężenie oświetlenia

 

      

Natężenie  oświetlenia  (E)  jest  to  gęstość  powierzchniowa  strumienia  świetlnego  padającego  na 

daną płaszczyznę, czyli jest to stosunek strumienia świetlnego padającego na płaszczyznę do jej pola 

powierzchni:

 

 

Jednostką natężenia oświetlenia jest luks (lx), gdzie: lx = Im/m

2

.

 

background image

 

Rys. 3. Graficzne przedstawienie jednostki natężenia oświetlenia

 

  

4. Luminancja

 

      

Luminancja  (L)  jest  fizyczną  miarą  jaskrawości.  Zależy  od  natężenia  oświetlenia  na 

obserwowanym  obiekcie,  właściwości  odbiciowych  powierzchni  obiektu  (barwa,  stopień 
chropowatości)  oraz  od  jego  pola  pozornej  powierzchni  świecącej.  Pozorna  powierzchnia  świecąca 
jest  to  wielkość  postrzeganej  przez  obserwatora  powierzchni  płaszczyzny  świecącej  uzależniona  od 

kierunku jej obserwacji.

 

      

Pozorna  powierzchnia  świecąca  jest  to  zarówno  płaszczyzna  świecąca  w  sposób  bezpośredni  - 

oprawa  oświetleniowa,  jak  i  płaszczyzna  świecąca  w  sposób  pośredni,  np.  ściana,  przez  odbicie 
światła. Wówczas  gdy  kąt  pomiędzy  prostopadłą  do  powierzchni  świecącej  a  kierunkiem  obserwacji 
wynosi  0°,  pole  pozornej  powierzchni  świecącej  równe  jest  polu  powierzchni  świecącej.  W  miarę 
wzrostu ww. kąta, pole pozornej powierzchni świecącej zmniejsza się zgodnie z kosinusem tego kąta, 
aż do kąta 90°, kiedy wynosi zero. 

 

  

Luminancja wyrażana jest wzorem: L =ρE / p. Jednostką luminancji jest cd/m

2

.

 

  

 

background image

Rys. 4. Pozorna powierzchnia świecąca

 

  

5) Kontrast jaskrawości

 

      Kontra

st jaskrawości (k) oznacza subiektywne oszacowanie różnicy w wyglądzie dwu części pola 

widzenia,  oglądanych  równocześnie  lub  kolejno. W  znaczeniu  obiektywnym  kontrast  jest  najczęściej 
określany wzorem:

 

k = L

1

/ L

,

 

gdzie: L

1

, L

– luminancje, a L 

1

 > L

.