GEOGRAFIA NA CZASIE 1 ODPOWIEDZI DO ĆWICZEŃ

Geografia fizyczna świata

odpowiedzi do zeszytu ćwiczeń

zakres podstawowy i rozszerzony

Geografia na czasie 1

Barbara Lenartowicz

Dorota Mróz

Marcin Wójcik

Projekt graficzny, skład i łamanie:
Agnieszka Marzęta

Redaktor:
Izabela Wojtyczka,
Anna Droś

Autorzy odpowiedzi do rozdziałów:
Barbara Lenartowicz (5,6)
Dorota Mróz (1, 3, 7)
Marcin Wójcik (2, 4)

Rozdział 1. Mapa jako obraz przestrzeni geograficznej

1. Geografia jako nauka i źródła wiedzy geograficznej ................

2. Elementy mapy ............................................................................

3. Metody prezentacji zjawisk na mapie ..........................................

4. Interpretacja mapy turystycznej ...................................................

Rozdział 2. Ziemia we Wszechświecie

1. Planeta Ziemia .............................................................................

2. Ruch obiegowy Ziemi ....................................................................

3. Ruch obrotowy Ziemi ....................................................................

4. Przestrzeń i czas ............................................................................

Rozdział 3. Atmosfera i klimat

1. Budowa i skład atmosfery. Funkcje atmosfery ............................

2. Obieg ciepła w przyrodzie. Temperatura powietrza .......................

3. Obieg wody w troposferze. Produkty kondensacji pary wodnej .....

4. Ciśnienie atmosferyczne. Rodzaje wiatrów ....................................

5. Ogólna cyrkulacja powietrza atmosferycznego ...........................

6. Prognozowanie pogody. Mapa synoptyczna ..............................

7. Czynniki klimatotwórcze ...............................................................

8. Klimaty kuli ziemskiej ....................................................................

Rozdział 4. Hydrosfera

1. Zasoby i krążenie wody w przyrodzie ............................................

2. Właściwości i ruchy wody w morzach i oceanach .......................

3. Wody powierzchniowe .................................................................

4. Wody podziemne i źródła .............................................................

5. Lodowce .......................................................................................

Rozdział 5. Wewnętrzne procesy kształtujące litosferę

1. Budowa wnętrza Ziemi ...............................................................

2. Dzieje Ziemi ..................................................................................

3. Składniki litosfery .........................................................................

4. Złoża surowców mineralnych ......................................................

5. Teoria tektoniki płyt litosfery ........................................................

6. Zjawiska plutoniczne i wulkaniczne ..............................................

7. Trzęsienia ziemi ............................................................................

8. Pionowe ruchy litosfery ................................................................

9. Mapa i przekrój geologiczny jako źródła wiedzy o budowie

geologicznej Ziemi ........................................................................

10. Związki między budową geologiczną a ukształtowaniem

powierzchni terenu .......................................................................

1. Geografia jako nauka i źródła wiedzy geograficznej ...........

2. Elementy mapy ...................................................................

3. Metody prezentacji zjawisk na mapie .................................

4. Interpretacja mapy turystycznej ..........................................

Zakres rozszerzony

Spis treści

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

1. Planeta Ziemia (1) ...............................................................

2. Ruch obiegowy Ziemi ........................................................

3. Ruch obrotowy Ziemi (1) ...................................................

1. Planeta Ziemia (2) ..............................................................

3. Ruch obrotowy Ziemi (2) .....................................................

1. Budowa i skład atmosfery. Temperatura powietrza (1) .......

1. Budowa i skład atmosfery. Temperatura powietrza (2) ........

2. Woda w troposferze. Opady atmosferyczne ........................

3. Ciśnienie atmosferyczne. Ogólna cyrkulacja atmosfery (1) ..

3. Ciśnienie atmosferyczne. Ogólna cyrkulacja atmosfery (2) ..

4. Prognozowanie pogody. Mapa synoptyczna .......................

5. Czynniki klimatotwórcze .....................................................

6. Klimaty kuli ziemskiej ..........................................................

1. Zasoby i krążenie wody w przyrodzie ...............................

2. Właściwości i ruchy wody w morzach i oceanach .................

3. Wody powierzchniowe i podziemne (1) .............................

3. Wody powierzchniowe i podziemne (2) ...............................

4. Lodowce .............................................................................

1. Budowa Ziemi i jej ewolucja (1) ..........................................

1. Budowa Ziemi i jej ewolucja (2) ..........................................

2. Składniki litosfery (1) ...........................................................

2. Składniki litosfery (2) ...........................................................

3. Teoria tektoniki płyt litosfery .............................................

4. Zjawiska występujące na krawędziach płyt litosfery (1) ........

4. Zjawiska występujące na krawędziach płyt litosfery (2) ........

5. Budowa geologiczna kuli ziemskiej .....................................

...........................................................................................

6. Związki między budową geologiczną a ukształtowaniem

powierzchni terenu .............................................................

Rozdział 6. Zewnętrzne procesy kształtujące litosferę

1. Wietrzenie i jego zależność od klimatu .......................................

2. Zjawiska krasowe ........................................................................

3. Działalność rzeźbotwórcza wód opadowych i płynących ..............

4. Grawitacyjne ruchy masowe. Denudacja ....................................

5. Rzeźbotwórcza działalność lodowców .......................................

6. Działalność rzeźbotwórcza wiatru ...............................................

7. Działalność rzeźbotwórcza fal morskich. Typy wybrzeży ...........

Rozdział 7. Zróżnicowanie gleb i biosfery na Ziemi

1. Procesy glebotwórcze ...................................................................

2. Zróżnicowanie gleb na kuli ziemskiej ...........................................

3. Zróżnicowanie biosfery na kuli ziemskiej ....................................

4. Powiązanie między elementami środowiska geograficznego .......

5. Środowisko przyrodnicze a działalność człowieka .......................

1. Wietrzenie i jego zależność od klimatu. Zjawiska krasowe (1) ......

1. Wietrzenie i jego zależność od klimatu. Zjawiska krasowe (2) ......

2. Działalność rzeźbotwórcza wód płynących ........................

3. Grawitacyjne ruchy masowe ..............................................

4. Rzeźbotwórcza działalność lodowców ...............................

5. Działalność rzeźbotwórcza wiatru ......................................

6. Działalność rzeźbotwórcza fal morskich. Typy wybrzeży .......

1. Procesy glebotwórcze .........................................................

2. Zróżnicowanie gleb na kuli ziemskiej .................................

3. Zróżnicowanie biosfery na kuli ziemskiej ...........................

4. Powiązanie między elementami środowiska geograficznego ....

5. Środowisko przyrodnicze a działalność człowieka ..............

Rozdział 1

Rozdział 1.
Mapa jako obraz przestrzeni geograficznej

Ćwiczenie 1

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 2

a) Geomorfologia.
b) Meteorologia.
c) Gleboznawstwo.
d) Geologia – petrografia.
e) Klimatologia.

Ćwiczenie 3

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 4

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 5

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 6

Użytkowanie gruntów na świecie

W % pow.

ogólnej

Dane do wykresu

słupkowego w mm

Dane do wykresu

kołowego w stopniach

Grunty orne i sady

10,5

37,8°

Łąki i pastwiska

25,5

91,8°

Lasy

30,0

108,0°

Grunty nieuprawne

34,0

122,4°

Skala dla wykresu słupkowego 10% – 0,5 cm.
Skala dla wykresu kołowego 1% – 3,6°.

Ćwiczenie 7

A. Około 20 razy (17–20 razy).

a) 900 lat
b) około 800
c) około 150
d) około 100
e) około 40.

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 1.
Geografia jako nauka i źródła wiedzy
geograficznej

Geografia na czasie 1 – odpowiedzi

C. 120 mln, 110 mln, 260 mln, 170 mln, 285 mln, 465 mln, 620 mln, 840 mln, 850 mln, 755 mln.

D. W dziesięcioleciu 1980–1990.

Ćwiczenie 8

Odpowiedź w formie graficznej.

Ćwiczenie 1

Skala liczbowa

Skala mianowana

Skala liniowa

1 : 2 500 000

1 cm – 25 km

Odpowiedź w formie graficznej

1 : 75 000

1 cm – 0,75 km

Odpowiedź w formie graficznej

200 000

1 cm – 2 km

Odpowiedź w formie graficznej

50 000

1 mm – 50 m

Odpowiedź w formie graficznej

150 000

1 cm – 1,5 km

50 000

1 cm – 0,5 km

Ćwiczenie 2

4,5 km.

Ćwiczenie 3

24 cm.

Ćwiczenie 4

1:5 000 000.

Ćwiczenie 5

1 000 km

Ćwiczenie 6•

1:30 000 (1ha = 10 000 m

Ćwiczenie 7

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 8

Rodzaj

odwzorowania

Jak odwzorowują się:

bieguny

równik

równoleżniki

południki

Siatka walcowa
normalna

Linie proste pozio-
me,
jednakowej długości

Linia prosta

Linie proste, poziome

Proste, prostopadłe,
jednakowej długości

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 2.
Elementy mapy

Rozdział 1

Siatka płaszczyznowa
normalna

Punkty

Okręg, którego środ-
kiem jest biegun

Współśrodkowe okręgi

Promienie rozchodzące
się z bieguna

Siatka stożkowa
normalna

Punkty

Łuk (o długości po-
wierzchni bocznej
stożka)

Równoległe łuki
(o długości powierzchni
bocznej stożka)

Proste (wychodzące
z wierzchołka stożka)

D•

Siatka pseudowalcowa
Mollweidego

Punkty

2 razy dłuższy od osi
południkowej połu-
dnika

Proste równoległe o
jednakowej odległości
miedzy nimi, podzie-
lone na jednakowe
odcinki

Środkowy 2 razy krótszy
od równika, pozostałe
południki są łukami
różnej długości

Ćwiczenie 9

Ćwiczenie 10

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 1

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 2

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 3•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 4

A. Metoda zasięgów.

a) Cis europejski, jarząb szwedzki, dąb bezszypułkowy, buk europejski, jodła europejska.
b) Jarząb szwedzki, cis europejski, świerk europejski, buk europejski, jodła europejska.
c) Sosna zwyczajna, jarząb szwedzki.

a) Jarząb szwedzki.
b) Sosna zwyczajna.

Ćwiczenie 5

A. Metoda kartogramu.

B. Przykładowe odpowiedzi:

a) Podkarpackie, zachodniopomorskie, pomorskie.
b) Opolskie, łódzkie, lubelskie.

a) Polska północna i południowo-wschodnia.
b) Polska środkowo-wschodnia i południowo-zachodnia.

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 3.
Metody prezentacji zjawisk
na mapie

Geografia na czasie 1 – odpowiedzi

D. Pomorskie do +8‰, łódzkie do –8‰; do 2 razy większy przyrost naturalny w województwie pomorskim niż

w łódzkim.

E. Mazowieckie.

F. Opolskie.

Ćwiczenie 6

W nawiasach podano nazwy województw obowiązujące w latach 1957–1975, zgodnie z ówczesnym podziałem
administracyjnym, przedstawionym na mapie.

A. Metoda kartodiagramu, zasięgów.

B. Opolskie, dolnośląskie, lubuskie, zachodniopomorskie (opolskie, wrocławskie, zielonogórskie, szczecińskie, ko-

szalińskie).

C. Dolnośląskie (wrocławskie).

a) Zachodniopomorskie (szczecińskie)
b) Opolskie (opolskie)
c) Lubuskie, dolnośląskie (zielonogórskie, wrocławskie).

E. W województwie opolskim ponad połowę mieszkańców stanowi ludność rdzenna, a w województwie war-

mińsko-mazurskim (olsztyńskim) przesiedleńcy. Udział repatriantów i reemigrantów jest podobny w obu wo-
jewództwach. Udział przesiedleńców w województwie opolskim jest podobny do udziału ludności rdzennej
w warmińsko-mazurskim (olsztyńskim).

Ćwiczenie 7•

a) Podkarpackie, lubelskie, podlaskie, świętokrzyskie.
b) Pomorskie, zachodniopomorskie, lubuskie, dolnośląskie, śląskie.
c) Lubuskie, zachodniopomorskie, kujawsko-pomorskie, warmińsko-mazurskie.
d) Wielkopolskie, małopolskie, mazowieckie, podlaskie.

B. Kolejno:

–

wschodniej

–

zachodniej

–

północno-zachodniej

–

środkowo-wschodniej i południowo-wschodniej.

Typ I:

kujawsko-pomorskie, łódzkie, świętokrzyskie.

Typ II:

opolskie, dolnośląskie, lubuskie, zachodniopomorskie, pomorskie, warmińsko-mazurskie.

Typ III:

małopolskie, podkarpackie, lubelskie, podlaskie, wielkopolskie.

Typ IV:

śląskie, mazowieckie.

D. Indywidualna odpowiedź ucznia.

Typ I:

na wschód od woj. mazowieckiego (środkowa część kraju).

Typ II:

południowa, zachodnia i północna Polska.

Typ III:

wschodnia i południowo-wschodnia Polska.

Typ IV:

południowa i środkowa część – centralna Polska.

F. Główne etapy budowania typologii:

–

dobór cech do analizy kartograficznej

–

dobór metody konstrukcji mapy

–

analiza rozmieszczenia i wielkości zjawiska

–

porównanie rozmieszczenia obu zjawisk

–

budowa mapy przedstawiającej rozmieszczenie typów

– porównanie wyników typologii z innymi mapami tematycznymi.

Rozdział 1

Ćwiczenie 1

NW.

Ćwiczenie 2

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 3•

440 m n.p.m.

Nazwa obiektu

Wysokość bezwzględna (m n.p.m.)

Wysokość w stosunku do parkingu w Szczawnicy (m)

Sokolica

możliwe odpowiedzi od ok. 700 do 750

możliwe odpowiedzi od ok. 260 do 310

Zamek Pieniński

możliwe odpowiedzi od ok. 700 do 770

możliwe odpowiedzi od ok. 260 do 330

Szczyt Orlica

555

115

Przejście graniczne na niebieskim
szlaku turystycznym

620

180

Schron przed deszczem położony
na NW od szczytu Czerteź

715

275

Ćwiczenie 4

1. Zamkowa Góra, Ostry Wierch.
2. Schronisko ”Orlica”.
3. Dopływ bez nazwy przepływający przez Stodołki.
4. Sosnów.
5. Sokolica.
6. Prielom Lesnickeho potoka.
7. Biała Skała.
8. Informacja turystyczna, muzeum, dyrekcja Pienińskiego PN.
9. Kaplica św. Kingi.

Ćwiczenie 5

Odpowiedź w formie graficznej.

Ćwiczenie 6

a) SW.
b) E.
c) N.

Ćwiczenie 7•

a) 225°.
b) 90°.
c) 0°.

Ćwiczenie 8

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 9

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 4.
Interpretacja mapy turystycznej

Geografia na czasie 1 – odpowiedzi

Ćwiczenie 1

a) Jądro galaktyki.
b) Dysk galaktyczny.

Ćwiczenie 2

a) B, b) P, c) P, d) B, e) P, f) P.

Ćwiczenie 3•

Odpowiedź w formie graficznej.

Ćwiczenie 4

Planety zewnętrzne: Jowisz, Saturn, Uran, Neptun.
Planety wewnętrzne: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars.

Ćwiczenie 5

Planety zewnętrzne: bardzo gruba i gęsta atmosfera, duże rozmiary, mała gęstość materii, z której są zbudowane.
Planety wewnętrzne: warstwowa budowa wnętrza oraz istnienie metalicznego jądra, duża gęstość materii,
z której są zbudowane, małe rozmiary.

Ćwiczenie 6•

a) B, b) P, c) P, d) B, e) P.

Ćwiczenie 7

Zaczynając od lewej, przeciwnie do ruchu wskazówek zegara: nów, pierwsza kwadra, pełnia, trzecia kwadra.

Ćwiczenie 8

Odpowiedź w formie graficznej.

Ćwiczenie 1

Od 21 III przeciwnie do ruchu wskazówek zegara: 21 III – wiosna, 22 VI – lato, 23 IX – jesień, 22 XII – zima.
W każdej pozycji ruchu obiegowego oś ziemską należy narysować następująco:

Rozdział 2.
Ziemia we Wszechświecie

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 1.
Planeta Ziemia

Temat 1.
Planeta Ziemia (1)

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 2.
Ruch obiegowy Ziemi

Ćwiczenie 2•

a) P, b) P, c) B, d) B, e) P.

Ćwiczenie 3

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 4

Rysunek B.
Odpowiedź w formie graficznej.

Ćwiczenie 5•

Od góry wierszami:
–

równik 21 III lub 23 IX

–

biegun północny 22 VI

–

Zwrotnik Raka 22 VI

–

równik 22 VI

–

koło podbiegunowe północne 22 VI

–

biegun 21 III lub 23 IX.

Ćwiczenie 6

Miasto

Szerokość geograficzna

Długość geograficzna

Sanok

49° 30’

22° 10’

Kołobrzeg

54° 10’

15° 30’

Radom

51° 20’

21° 10’

Gniezno

52° 30’

17° 30’

Miasta według długości trwania dnia latem: Kołobrzeg, Gniezno, Radom, Sanok.

Ćwiczenie 7

Miasto i współrzędne geograficzne

Wysokość górowania Słońca

21 III

22 VI

22 XII

Warszawa (52°N, 21°E)

38°

61° 27’

14° 33’

Pekin (40°N, 116°E)

50°

73° 27’

26° 33’

Buenos Aires (34°S, 58°W)

56°

32° 33’

79° 27’

Ćwiczenie 8

49°S.

Ćwiczenie 9

57°27’N.

Ćwiczenie 10

Lata przestępne: 1824, 1600, 1984, 2000, 1784.

Ćwiczenie 11•

Boże Narodzenie u katolików jest obchodzone według kalendarza gregoriańskiego (reforma kalendarza z 1582 r.),
natomiast u prawosławnych według kalendarza juliańskiego. W kalendarzu juliańskim rok trwa o 11 minut dłużej
(365 dni i 6 godzin) niż rok zwrotnikowy (365 dni 5 godzin 48 minut i 45 sekund). Od czasu wprowadzenia kalen-
darza juliańskiego (46 r. p.n.e.) różnica ta zwiększyła się do 13 dni.

Rozdział 2

Geografia na czasie 1 – odpowiedzi

Ćwiczenie 1

Skreślone:
a) równika,
b) ruchu Ziemi wokół Słońca,
c) cywilną,
d) ze wschodu na zachód,
e) 12 godzin,
f) pięć stref oświetlenia Ziemi,
g) różna.

Ćwiczenie 2

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 3•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 4

Odpowiedź w formie graficznej.

Ćwiczenie 5

Odpowiedź: Sanok.
Uzasadnienie: Ziemia porusza się z zachodu na wschód, tak więc promienie słoneczne oświetlą najpierw tę miej-
scowość, która znajduje się na południku położonym najbardziej na wschodzie.

Ćwiczenie 1•

1333,2 km.

Ćwiczenie 2•

779,1 km.

Ćwiczenie 3

a) 2, b) 3, c) 5, d) 1.

Ćwiczenie 4

a) 1 godz. i 4 min, b) 2 godz.

Ćwiczenie 5

a) 7

b) 12

c) 20

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 3.
Ruch obrotowy Ziemi

Temat 2.
Ruch obrotowy Ziemi (1)

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 4.
Przestrzeń i czas

Temat 1.
Planeta Ziemia (2),
Temat 3.
Ruch obrotowy Ziemi (2)

Ćwiczenie 6•

Ćwiczenie 7•

Ćwiczenie 8•

Ćwiczenie 9•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 10

Rozdział 2

Geografia na czasie 1 – odpowiedzi

Ćwiczenie 1

a) termosfera
b) troposfera
c) termosfera
d) stratosfera
e) troposfera
f) stratosfera
g) troposfera

Ćwiczenie 2

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 3•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 4•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 1•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 2

Skreślone:
a) promieniowania długofalowego
b) promieniowanie długofalowe, promieniowanie krótkofalowe
c) padającego, odbitego
d) małe, małe
e) wysokie

Ćwiczenie 3•

a) 3, b) 1, c) 5, d) 2, e) 4.

Rozdział 3.
Atmosfera i klimat

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 1.
Budowa i skład atmosfery.
Funkcje atmosfery

Temat 1.
Budowa i skład atmosfery.
Temperatura powietrza (1)

h) stratosfera
i) dolna część mezosfery
j) egzosfera
k) mezosfera.

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 2.
Obieg ciepła w przyrodzie.
Temperatura powietrza

Temat 1.
Budowa i skład atmosfery.
Temperatura powietrza (2)

f) mniejszą, dużo
g) niskie
h) lodowiec
i) las.

Ćwiczenie 4•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 5

Manila

Sztokholm

Tobolsk

Średnia roczna temperatura powietrza

26,4°C

6,6°C

–0,1°C

Roczna amplituda temperatury powietrza

3,9°C

20,9°C

36,6°C

Ćwiczenie 6•

Stacja B.
Uzasadnienie: niższa temperatura powietrza w ciągu całego roku, chłodne lato, mroźna zima, niższa amplituda
temperatury powietrza. Temperatura powietrza spada wraz z wysokością nad poziomem morza.

Ćwiczenie 7

–3,8°C.

Ćwiczenie 8

Czynniki: małe zachmurzenie, duża odległość od morza, skąpa roślinność.

Ćwiczenie 9

Regiony geograficzne

Obszar o małej rocznej amplitudzie temperatury powietrza

Nizina Amazonki, Nizina Angielska, Tatry Wysokie, Tybet

Obszar o dużej rocznej amplitudzie temperatury powietrza

Nizina Zatokowa, Nizina Zachodniosyberyjska, półwysep Jamał, pu-
stynia Gobi, wnętrze Antarktydy

Ćwiczenie 10

a) 2, b) 1, c) 5, d) 3, e) 4.

Ćwiczenie 1

Skreślone:
a) ogrzewa się
b) duża
c) maleje
d) zmniejsza

Ćwiczenie 2•

Rosa – duża zawartość pary wodnej w powietrzu oraz wychłodzenie podłoża.
Szadź – występowanie mgły i ujemna temperatura powietrza.
Szron – duża zawartość pary wodnej w powietrzu oraz ujemna temperatura podłoża, proces resublimacji.

Ćwiczenie 3•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 3.
Obieg wody w troposferze.
Produkty kondensacji pary wodnej

Temat 2.
Woda w troposferze.
Opady atmosferyczne

e) minimalną
f) ogrzewania się
g) sublimacji
h) %.

Rozdział 3

Geografia na czasie 1 – odpowiedzi

Ćwiczenie 4•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 5

A. Orograficzne, B. Frontalne, C. Konwekcyjne.
Odpowiedź w formie graficznej.

Ćwiczenie 6•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 7

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 8

Wielkości opadów:
I. Maksymalne opady, powyżej 3000 mm – delta Gangesu.
II. Minimalne opady, poniżej 100 mm – Sahara, Półwysep Arabski, środkowa Australia.
III. Minimalne opady – Półwysep Kalifornijski, zachodnie wybrzeża kontynentów na półkuli południowej poniżej 100 mm.
Wyjaśnienie: czynniki klimatotwórcze: I. monsun letni; II. strefa wyżów zwrotnikowych (zstępujące masy powie-
trza); III. zimne prądy morskie.

Ćwiczenie 9

Region geograficzny

Wielkość opadów

Przyczyna dużych lub małych opadów

Półwysep Kalifornijski

Poniżej 100 mm

Zimny prąd morski

Półwysep Arabski

Poniżej 100 mm

Strefa wyżów zwrotnikowych (zstępujące masy powietrza)

Wybrzeże Namibii

Poniżej 100 mm

Zimny prąd morski

Wyżyna Tybet

100–200 mm

W cieniu opadowym

Nizina Gangesu

Od 1000 do powyżej 3000 mm

Monsun letni

Nizina Angielska

Od 500 do 1000 mm

Fronty atmosferyczne, morskie masy powietrza

Kotlina Kongo

Od 1000 do powyżej 2000 mm

Prądy konwekcyjne

Ćwiczenie 1•

a) spadnie, b) spadnie, c) wzrośnie.

Ćwiczenie 2

Wartości izobar: wewnętrzna np. 1 000, zewnętrzna 980; kierunek wiatrów zgodny z kierunkiem ruchu wskazó-
wek zegara.

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 4.
Ciśnienie atmosferyczne.
Rodzaje wiatrów

Temat 3.
Ciśnienie atmosferyczne.
Ogólna cyrkulacja atmosfery (1)

Ćwiczenie 3

Wartości izobar: wewnętrzna np. 980, zewnętrzna 1 000; kierunek wiatrów przeciwny do kierunku ruchu wska-
zówek zegara.

Ćwiczenie 4

a) niż, b) wyż, c) niż, d) wyż.

Ćwiczenie 5

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 6

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 7

Rysunek A: bryza dzienna – lewe kółko N, prawe W; kierunek wiatru od wody w stronę lądu.
Rysunek B: fen – lewe kółko W, prawe N; kierunek wiatru ku wierzchołkowi góry, od strony z zaznaczonymi chmu-
rami (strona dowietrzna).

Ćwiczenie 8•

Odpowiedź w formie graficznej.

Ćwiczenie 1

a) Arktyczne/antarktyczne, polarne, zwrotnikowe, równikowe.
b) Morskie, kontynentalne.
c) Ciepłe, chłodne.

Ćwiczenie 2

Kolejno: ciepły, chłodny.
Odpowiedź w formie graficznej.

Ćwiczenie 3

Zachmurzenie, obfite opady śniegu lub deszczu, wzrost prędkości wiatru, wzrost temperatury powietrza, odwilż.

Ćwiczenie 4

Skreślone:
– w umiarkowanych szerokościach geograficznych, zmiennych
– między centrami wyżów zwrotnikowych, wschodnie
– zachodnich, niżami.

Ćwiczenie 5

4, 3, 1, 5, 6, 2.

Ćwiczenie 6

a) 1, b) 3, c) 4, d) 2, e) 5.

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 5.
Ogólna cyrkulacja powietrza
atmosferycznego

Temat 3.
Ciśnienie atmosferyczne.
Ogólna cyrkulacja atmosfery (2)

Rozdział 3

Geografia na czasie 1 – odpowiedzi

Ćwiczenie 1

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 2

a) IMGW – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej.
b) WMO – Światowa Organizacja Meteorologiczna.

Ćwiczenie 3

Nasłonecznienie, temperatura powietrza, prędkość i kierunek wiatru, ciśnienie atmosferyczne, wilgotność powie-
trza, opady, zachmurzenie, rodzaj chmur.

Ćwiczenie 4

Ciśnienie atmosferyczne – izobary; układy ciśnienia – W, N; temperatura – liczba; fronty atmosferyczne, zachmu-
rzenie, prędkość i kierunek wiatru, inne zjawiska – umowne znaki (patrz mapa synoptyczna).

Ćwiczenie 5•

Heliograf – nasłonecznienie.
Anemometr – wiatr.
Termograf – temperatura powietrza.
Psychrometr – wilgotność powietrza.

Ćwiczenie 6

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 7

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 8

A. Niż baryczny z centrum nad Wyspami Brytyjskimi, front ciepły i chłodny, masy powietrza polarnomorskiego

i zwrotnikowego.

B. Silny, porywisty wiatr, burze, gwałtowne opady deszczu, wzrost temperatury powietrza powyżej 30°C.

C. Granica frontów atmosferycznych, wstępujące masy powietrza na froncie chłodnym.

D. Masy powietrza z południowego zachodu.

E. Masa polarnomorska – wilgotna i chłodna, masa zwrotnikowa – upalna.

F. 1,2°C.

Ćwiczenie 1

Składnik pogody

Czynnik klimatotwórczy

Zależności

Temperatura powietrza

Szerokość geograficzna

Wraz ze wzrostem szerokości geograficz-
nej temperatura powietrza maleje

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 6.
Prognozowanie pogody.
Mapa synoptyczna

Temat 4.
Prognozowanie pogody.
Mapa synoptyczna

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 7.
Czynniki klimatotwórcze

Temat 5.
Czynniki klimatotwórcze

Suma opadów rocznych

Wysokość n.p.m.

Opady rosną wraz ze wzrostem wysokości
(do określonej wysokości)

Roczna amplituda temperatury powietrza

Odległość od morza

Roczna amplituda temperatury powietrza
rośnie wraz z odległością od morza

Temperatura powietrza i opady na wy-
brzeżu, wzdłuż którego przemieszczają
się prądy morskie

Zimne prądy morskie

Temperatura powietrza spada, a opady są
minimalne lub nie występują

Ćwiczenie 2

a) zimny prąd morski
b) położenie cieniu opadowym
c) wyż zwrotnikowy, zstępujące powietrze
d) brak prądów konwekcyjnych, zmiana oświetlenia Ziemi
e) monsun letni
f) duży kąt padania promieni słonecznych
g) powstanie głębokiego niżu nad oceanem
h) ciepły prąd morski, fronty atmosferyczne
i) dopływ mas polarnych.

Ćwiczenie 3•

Regiony geograficzne

Główne czynniki klimatotwórcze

Nizina Zachodniosyberyjska

Szerokość geograficzna, położenie w głębi lądu

Nizina Francuska

Szerokość geograficzna, odległość od Atlantyku

Wyżyna Dekan

Wysokość nad poziomem morza, śródgórskie położenie

Góry Wododziałowe

Południkowy układ gór i odległość od Pacyfiku

Pustynia Atakama

Zimny prąd morski

Grenlandia

Szerokość geograficzna

Ćwiczenie 4

a) Wyż zwrotnikowy, zstępujące powietrze.
b) Monsun letni.
c) Ciepły prąd morski, morskie masy powietrza.

Ćwiczenie 5

a) W mieście wyższa niż na terenach podmiejskich.
b) W mieście większe niż na terenach podmiejskich.
c) W mieście większe niż na terenach podmiejskich.
d) W mieście mniejsza prędkość niż na terenach podmiejskich, w mieście lokalne zwiększenie siły – efekt tunelowy.

B.•

a) Małe albedo pokrycia terenu i duże wypromieniowanie ciepła, suche podłoże.
b) Duża liczba jąder kondensacji pary wodnej.
c) Duża ilość zanieczyszczeń pyłowych, powstawanie smogu.
d) Bariera w postaci zabudowań, efekt tunelowy wzdłuż ciągów komunikacyjnych pokrywających się z kierun-

kiem wiatru.

Rozdział 3

Geografia na czasie 1 – odpowiedzi

Ćwiczenie 1

Klimat umiarkowany morski: duże roczne sumy opadów, chłodne lata, łagodne zimy, mała amplituda tempera-
tury powietrza, układy niżowe latem, zmienne wiatry.
Klimat umiarkowany kontynentalny: małe roczne sumy opadów, upalne lata, mroźne zimy, duża amplituda
temperatury powietrza, układy wyżowe latem, ruchy konwekcyjne powietrza.

Ćwiczenie 2

A. 17,6°C.

B. 10°C.

C. 1 039 mm.

D.• Kąt padania promieni słonecznych.

E.• Wyż zwrotnikowy, zstępujące powietrze.

Ćwiczenie 3

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 4

Region geograficzny

Typ klimatu

Cecha

Średnia roczna temperatura

powietrza (°C)

Roczna suma opadów

atmosferycznych (mm)

Wybrzeże Chorwacji

Śródziemnomorski

Około 15°C

Do 1 000 mm

Nizina Francuska

Morski

Powyżej 10°C

Do 1 000 mm

Nizina Hudsońska

Kontynentalny

Około 1°C

Do 500 mm

Nizina Gangesu i Brahmaputry

Monsunowy

Ponad 15°C

Ponad 2 000 mm

Ćwiczenie 5

a) Brest.
b) Miszkolc.
c) Palermo.
d) Astrachań.

a) Umiarkowany ciepły / morski.
b) Umiarkowany ciepły / kontynentalny.
c) Podzwrotnikowy / śródziemnomorski.
d) Umiarkowany ciepły / kontynentalny, skrajnie suchy.

C. Indywidualna odpowiedź ucznia.

D. Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 6

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 8.
Klimaty kuli ziemskiej

Temat 6.
Klimaty kuli ziemskiej

Ćwiczenie 1

a) P, b) P, c) B, d) P, e) B, f) P.

Ćwiczenie 2

Odpowiedź w formie graficznej.

Ćwiczenie 3

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 4•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 1

a) P, b) B, c) P, d) B, e) P, f) B, g) P.

Ćwiczenie 2•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 3

Morza przybrzeżne

Morza śródlądowe

Morza międzywyspowe

Beauforta, Tasmana, Południowochińskie,

Norweskie, Arabskie, Weddela, Beringa,

Karskie, Karaibskie, Czukockie

Śródziemne, Czerwone, Czarne,

Bałtyckie

Jawajskie, Fidżi, Celebes

Ćwiczenie 4

Odpowiedź w formie graficznej.

Ćwiczenie 5•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Rozdział 4.
Hydrosfera

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 1.
Zasoby i krążenie wody
w przyrodzie

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 2.
Właściwości i ruchy wody w morzach
i oceanach

Rozdział 4

Geografia na czasie 1 – odpowiedzi

Ćwiczenie 6

Przyczyna powstawania

Ruch wody morskiej

Stałe wiatry

Prądy morskie

Grawitacyjne oddziaływanie Ziemi, Słońca i Księżyca

Pływy

Podmorskie trzęsienia ziemi, erupcje wulkaniczne i osuwiska mas skalnych

Tsunami

Wiatry ziemne

Falowanie

Ćwiczenie 7•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 8

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 9•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 1

Kolejno: d, c, b, a.
Legenda od góry: dorzecze rzeki B, dorzecze rzeki A, zlewisko morza X, zlewisko morza Y, obszar bezodpływowy,
dział wodny.

Ćwiczenie 2

Kolejno od lewej u góry: deszczowy równikowy, deszczowy podrównikowy, deszczowy monsunowy, deszczowy
śródziemnomorski, lodowcowy.

Ćwiczenie 3•

Ustrój deszczowy monsunowy: intensywne opady deszczu związane z nadejściem monsunu letniego.
Ustrój deszczowy podrównikowy: intensywne opady deszczu związane z nadejściem pory deszczowej.

Ćwiczenie 4•

530 m

/s.

Ćwiczenie 5

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 6•

Odpowiedź: A.
Uzasadnienie: lasy w dorzeczach rzek ograniczają wezbrania w rzekach, ponieważ w naturalny sposób wydłużają
czas obiegu wody, w tym jej odpływ powierzchniowy i podziemny do rzeki (funkcja retencyjna lasów). Dla ogra-
niczenia wezbrań ważna jest jednak nie tylko wielkość zalesienia, ale przede wszystkim rozmieszczenie lasów na
obszarze dorzecza. Najlepiej jest, gdy lasy rozmieszczone są w dorzeczach w miarę równomiernie oraz obejmują
swym zasięgiem tereny źródliskowe rzek i ich górny bieg. W tych częściach dorzeczy spadki terenu są na ogół
większe, tak więc lasy pełnią tam ważną rolę w spowalnianiu odpływu wody.

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 3.
Wody powierzchniowe

Temat 3.
Wody powierzchniowe
i podziemne (1)

Ćwiczenie 7

Procesy wewnętrzne

Procesy zewnętrzne

Tektoniczne, wulkaniczne

Polodowcowe cyrkowe, meandrowe, polodowcowe morenowe,

reliktowe, przybrzeżne, biogeniczne

Ćwiczenie 8

Nazwa jeziora

Typ genetyczny

Bajkał

Tektoniczne

Ładoga

Polodowcowe (polodowcowo-tektoniczne)

Czarny Staw pod Rysami

Polodowcowe (cyrkowe)

Łebsko

Polodowcowo-przybrzeżne

Jezioro Aralskie

Reliktowe

Ćwiczenie 9•

a) Dystroficzny.
b) Oligotroficzny.
c) Eutroficzny.

Ćwiczenie 1

a) P, b) P, c) P, d) B, e) P, f) B.

Ćwiczenie 2

Od lewej na górze przeciwnie do ruchu wskazówek zegara: 3, 4, 2, 5, 6, 1.

Ćwiczenie 3•

a) 2, b) 3, c) 1.

Ćwiczenie 4

Odpowiedź: C.
A. 1.

B. Na rysunku: pionowa linia zaczynająca się w najniższym miejscu widocznego obniżenia, a kończąca w warstwie

utworów przepuszczalnych.

Ćwiczenie 5

a) Dolinne.
b) Warstwowe.
c) Uskokowe.
d) Szczelinowe wstępujące.
e) Szczelinowe zstępujące.

Ćwiczenie 6•

a) P, b) B, c) B, d) P.

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 4.
Wody podziemne i źródła

Temat 3.
Wody powierzchniowe
i podziemne (2)

Rozdział 4

Geografia na czasie 1 – odpowiedzi

Ćwiczenie 1

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 2

Odpowiedź w formie graficznej.

Ćwiczenie 3•

b), d), a), c).

Ćwiczenie 4

a), b), e), f).

Ćwiczenie 5

a) Alpejski.
b) Norweski.
c) Piedmontowy.

Odpowiedź w formie graficznej.

Ćwiczenie 6•

a) B, b) P, c) B, d) P, e) P.

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 5.
Lodowce

Temat 4.
Lodowce

Ćwiczenie 1•

Barierą jest wysoka temperatura i ciśnienie panujące we wnętrzu Ziemi.

Ćwiczenie 2

Kolejno: skorupa ziemska, warstwa nieciągłości Moho, płaszcz ziemski, warstwa nieciągłości Wiecherta-
Gutenberga, jądro.

Ćwiczenie 3

Kolejno wierszami: płaszcz ziemski, skorupa ziemska, jądro.

Ćwiczenie 4

Cechy skorupy

Skorupa kontynentalna

Skorupa oceaniczna

Grubość warstw

35–40 km

Kilkaset metrów – kilka kilometrów

Rodzaj skał budujących warstwę

Granity i bazalty

Bazalty

Gęstość skał, z których zbudowana jest warstw

2,7–2,9 g/cm

3,3 g/cm

Ćwiczenie 5

c), e).

Ćwiczenie 6•

W obszarach podbiegunowych linie sił pola magnetycznego Ziemi zbiegają się w kierunku biegunów magnetycz-
nych, tworząc leje biegunowe. Wnika w nie wiatr słoneczny, docierając do górnych warstw atmosfery. Uderzając
w cząsteczki gazów atmosferycznych, wywołuje ich świecenie.

Ćwiczenie 1

Kolejno: ssaki naczelne, ptaki, ssaki, gady, płazy, ryby, jamochłony.

Ćwiczenie 2

a), e), c), b), d).

Ćwiczenie 3•

Kolejno wierszami: przypuszczalny rozkład kontynentów za 50 mln lat, kambr, trzeciorzęd, jura.

Rozdział 5.
Wewnętrzne procesy kształtujące litosferę

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 1.
Budowa wnętrza Ziemi

Temat 1.
Budowa Ziemi i jej ewolucja (1)

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 2.
Dzieje Ziemi

Temat 1.
Budowa Ziemi i jej ewolucja (2)

Rozdział 5

Geografia na czasie 1 – odpowiedzi

Ćwiczenie 4•

c), e), d), f), a).

Ćwiczenie 5

Orogeneza kaledońska

Orogeneza hercyńska

Orogeneza alpejska

Góry Południowochińskie

Apallachy Północne

Góry Kaledońskie

Góry Skandynawskie

Sudety

Wogezy

Góry Przylądkowe

Apallachy Południowe

Kordyliery

Andy

Alpy

Góry Wierchojańskie

Ćwiczenie 6

Odpowiedź w formie graficznej.

Ćwiczenie 1

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 2•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 3

Skały magmowe

Skały osadowe

Skały metamorficzne

Granit, andezyt, bazalt

Wapień, piasek, zlepieniec, gips,

sól kamienna

Gnejs, marmur

Ćwiczenie 4

A. Węgiel kamienny.
B. Granit.
C. Gnejs.
D. Porfir kwarcowy.
E. Piaskowiec.

Ćwiczenie 5•

A. Kolejno od góry: wietrzenie skał, diageneza.
B. Kolejno od góry: wzrost temperatury i topnienie skał, erupcja wulkaniczna i krystalizacja lawy.

Ćwiczenie 6•

Skały magmowe i metamorficzne nazywane są krystalicznymi, ponieważ minerały, z których są zbudowane, pod-
czas powstawania skały wykształcają budowę krystaliczną.

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 3.
Składniki litosfery

Temat 2.
Składniki litosfery (1)

Ćwiczenie 1

a) Energetyka i karbochemia.
b) Energetyka i petrochemia (tworzywa sztuczne, paliwa).
c) Przyprawa, przemysł chemii nieorganicznej (soda, chlor).
d) Kable, rury wodociągowe.

Ćwiczenie 2

a) 2, b) 3, c) 4, d) 1.

Ćwiczenie 3

a) Ropa naftowa.
b) Margle i wapienie.
c) Rudy żelaza.
d) Aluminium (boksyty).

Ćwiczenie 4•

A. Pułapka geologiczna.
B. Pokład.
C. Słup (wysad).

Ćwiczenie 5•

a) Węgiel kamienny, węgiel brunatny, osadowe rudy miedzi, osadowe rudy żelaza.
b) Rudy metali, np. złota.
c) Ropa naftowa i gaz ziemny.
d) Sól kamienna.

Ćwiczenie 6•

Metoda eksploatacji złóż

surowców mineralnych

Charakterystyka eksploatacji

Przykłady surowców

mineralnych eksploatowanych

tą metodą

Metoda otworowa

Służy eksploatacji surowców występujących w ciekłym
lub gazowym stanie skupienia. W celu ich pozyskania
wykonuje się odwiert, w który wprowadzana jest pompa
tłocząca surowiec

Ropa naftowa i gaz ziemny

Metoda głębinowa

Jest to metoda pozyskiwania surowców mineralnych
znajdujących się na dużych głębokościach. Aby udo-
stępnić złoża, buduje się pionowe szyby, a następnie
poziome korytarze

Węgiel kamienny, rudy miedzi

Metoda odkrywkowa

Przed rozpoczęciem wydobycia surowców mineralnych
tą metodą należy usunąć warstwę skał zalegających nad
złożem. Ten sposób eksploatacji wykorzystuje się do wy-
dobywania płytko położonych złóż

Węgiel brunatny

Ćwiczenie 7

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 4.
Złoża surowców mineralnych

Temat 2.
Składniki litosfery (2)

Rozdział 5

Geografia na czasie 1 – odpowiedzi

Ćwiczenie 1

Kolejno wierszami: mniejsza, większa; większa, mniejsza.

Ćwiczenie 2

Odpowiedź w formie graficznej.

Ćwiczenie 3•

Na rysunku:
– u góry: c, d, e
– u dołu z lewej: b
– u dołu z prawej: a.

Ćwiczenie 4

Typ krawędzi

Charakterystyka zjawiska

Obszar występowania

(2 przykłady)

Kolizja dwóch płyt kontynental-
nych

Fałdowanie osadów płyty oceanicznej, wypiętrzanie gór
fałdowych, zanik mórz i oceanów, trzęsienia ziemi i wul-
kanizm

Himalaje, Alpy

Subdukcja płyt litosfery

W miejscu pogrążania się płyty oceanicznej pod konty-
nentalna powstaje rów oceaniczny i następuje fałdowanie
oraz wypiętrzanie osadów morskich. Częste są trzęsienia
ziemi i erupcje wulkaniczne

Andy, Nowa Zelandia

Strefa ryftowa

Pękanie płyt litosfery, wulkanizm, powstawanie grzbietów
i ryftów, trzęsienia ziemi

Grzbiet Środkowoatlantycki,
Grzbiet Wschodniopacyficzny

Ćwiczenie 5

a) Indoaustralijskiej (lub dekańskiej) i eurazjatyckiej
b) amerykańskiej oraz eurazjatyckiej i afrykańskiej
c) filipińskiej i pacyficznej
d) Nazca pod amerykańską
e) afrykańskiej i eurazjatyckiej.

Ćwiczenie 6

Rysunek 1: strefa rozrostu (ryftowa), 1 – ognisko magmowe, 2 – grzbiet oceaniczny, 3 – ryft.
Rysunek 2: strefa subdukcji, 1 – rów oceaniczny, 2 – pasmo fałdowe (góry), 3 – wulkan, 4 – ognisko magmowe.

Ćwiczenie 1•

a) Batolit.
b) Lakolit.

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 5.
Teoria tektoniki płyt litosfery

Temat 3.
Teoria tektoniki płyt litosfery

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 6.
Zjawiska plutoniczne i wulkaniczne

Temat 4.
Zjawiska występujące na krawędziach
płyt litosfery (1)

c) Żyła zgodna (sill).
d) Żyła niezgodna (dajka).

Ćwiczenie 2•

Intruzje zgodne nie naruszają ciągłości warstw skalnych. Magma krzepnie pomiędzy warstwami skalnymi.

Ćwiczenie 3•

Plutonizm

Wulkanizm

Miejsce występowania

Występuje we wnętrzu Ziemi

Na powierzchni Ziemi

Materiał, który podlega przemieszczaniu

i krzepnięciu

Magma

Lawa

Formy powstające w wyniku tych proce-

sów

Intruzje magmowe (lakolit, batolit, itp.)

Wulkany stożkowe lub tarczowe

Ćwiczenie 4

1. Komora magmowa (ognisko).
2. Komin główny.
3. Krater.
4. Krater pasożytniczy.

Ćwiczenie 5

Produkty erupcji wulkanicznej

ciekłe

stałe

gazowe

Lawa zasadowa, kwaśna

Skały ze ścian krateru, bomby wulkaniczne,

lapille, popiół i pył wulkaniczny

Dwutlenek węgla, para wodna, związki

siarki, metan, chlor, fluor

Ćwiczenie 6•

Cechy erupcji efuzywnej: b, c, d.
Cechy erupcji eksplozywnej: a, e, f.

Ćwiczenie 7

a) 2, b) 3, c) 1, d) 4.

Ćwiczenie 8

Skutki pozytywne

Skutki negatywne

Żyzny popiół wulkaniczny, atrakcja turystyczna

Zniszczenie szaty roślinnej i pożywienia dla zwierząt, zanieczysz-
czenie atmosfery, wyginięcie fauny, wyginięcie fauny rzecznej

Ćwiczenie 9•

Typ erupcji wulkanicznej: eksplozywna.
Argumenty: zniszczenie stożka wulkanicznego, duże ilości popiołu wulkanicznego, gwałtowność erupcji.

Ćwiczenie 1

Na rysunku kolejno od góry: a, b.
W hipocentrum powstaje fala sejsmiczna, natomiast do epicentrum dociera najszybciej, bo znajduje się ono bez-
pośrednio nad hipocentrum na powierzchni litosfery.

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 7.
Trzęsienia ziemi

Temat 4.
Zjawiska występujące na krawędziach
płyt litosfery (2)

Rozdział 5

Geografia na czasie 1 – odpowiedzi

Ćwiczenie 2•

a) Subdukcja płyt litosfery.
b) Kolizja płyt litosfery.

Ćwiczenie 3•

Odpowiedź w formie graficznej.
Wyjaśnienie: obszary sejsmiczne położone są wzdłuż krawędzi płyt litosfery, natomiast asejsmiczne na starych
platformach prekambryjskich, stabilnych tektonicznie.

Ćwiczenie 4

A. Iran leży na mikropłycie irańskiej, która znajduje się w strefie kolizji kilku płyt (eurazjatyckiej, arabskiej, dekań-

skiej).

B. Ofiary w ludziach, zawalenie się budynków, brak dostaw wody i prądu, zniszczenie szpitali i zabytków, wielu

rannych, chaos społeczny.

C. Indywidualna odpowiedź ucznia.

D. Edukacja ludności, budowa domów odpornych na trzęsienia ziemi lub z lekkich materiałów, dobra organizacja

obrony cywilnej i służby zdrowia.

Ćwiczenie 1•

Zmiany położenia linii brzegowej, występowanie śladów organizmów morskich na terenach lądowych, występo-
wanie na lądach skał powstających w środowisku morskim, np. wapieni.

Ćwiczenie 2•

Ruchy epejrogeniczne

Ruchy izostatyczne

Przyczyna ruchu

Przemieszczanie się magmy we wnętrzu

Ziemi

Zaburzenia izostazji wywołane naciskiem

zewnętrznym

Kierunek ruchu

Pionowe, wielkopromienne

Pionowe o małym zasięgu

Oznaki występowania ruchu

Zmiany linii brzegowej

Ćwiczenie 3•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 1

Platforma

Pasmo fałdowe

Sztywny blok skalny, zbudowany z podłoża i pokrywy skał

osadowych

Zbudowane jest ze sfałdowanych skał osadowych, które tworzą

fałdy lub skomplikowane płaszczowiny

Zakres rozszerzony

Temat 8.
Pionowe ruchy litosfery

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 9.
Mapa i przekrój geologiczny
jako źródła wiedzy o budowie
geologicznej Ziemi

Temat 5.
Budowa geologiczna kuli ziemskiej

c) Subdukcja płyt litosfery.
d) Przesunięcie równoległe płyt litosfery wzdłuż uskoku San Andreas.

Ćwiczenie 2

a) Płyta – część platformy, w której podłoże przykryte jest osadami.
b) Tarcza – jednostka geologiczna w obrębie platformy, w której podłoże krystaliczne odsłania się na powierzchni.
c) Niecka – jednostka geologiczna, w której osady tworzą warstwy ugięte ku dołowi wzdłuż osi.
d) Monoklina – jednostka geologiczna, w której warstwy skalne pochylone są względem powierzchni obszaru pod

jednakowym kątem.

Ćwiczenie 3

A. Platforma wschodnioeuropejska, platforma zachodnioeuropejska, obszary fałdowań kaledońskich i hercyńskich,

fałdowe struktury alpejskie.

B.•

1. Powstanie podłoża platformy wschodnioeuropejskiej w prekambrze.
2. Fałdowanie w orogenezie kaledońskiej w północnej i środkowej Europie.
3. Fałdowanie w orogenezie hercyńskiej.
4. Obniżenie fragmentów podłoża platformy zachodnioeuropejskiej i wypełnienie ich osadami.
5. Fałdowanie w orogenezie alpejskiej.

C. Przykładowo: pasma fałdowe to obszary górskie; niskie góry są zwykle sfałdowane w orogenezie kaledońskiej,

wysokie w alpejskiej; płytowe fragmenty platform są z reguły nizinami.

Ćwiczenie 4•

A. Niecka.

B. a), e).

C. Trzeciorzęd (paleogen).

D. Kenozoik, trzeciorzęd (paleogen).

E. Kenozoik, trzeciorzęd (paleogen).

a) ok. 220 m pod powierzchnią terenu.
b) ok. 40 m.

G. W okolicy Turoszowa i Bogatyni węgiel brunatny występuje płytko pod powierzchnią terenu, a pokłady mają

dużą miąższość.

H. Kolejno: zjawiska plutoniczne i powstanie podłoża, wulkanizm, występowanie zbiornika wodnego i gromadze-

nie się w nim materii organicznej, zlodowacenie obszaru.

Ćwiczenie 1

Nizina

Wyżyna

Góry

Wysokość bezwzględna do 300 m

n.p.m., małe zróżnicowanie wysokości

względnej, niewielkie urozmaicenie

rzeźby powierzchni

Wysokość bezwzględna od 300 do kilku

tysięcy metrów n.p.m., falista

lub pagórkowata rzeźba terenu

Duże wysokości bezwzględne

i względne, silne urozmaicenie

i rozczłonkowanie rzeźby powierzchni

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 10.
Związki między budową
geologiczną a ukształtowaniem
powierzchni terenu

Temat 6.
Związki między budową
geologiczną a ukształtowaniem
powierzchni terenu

Rozdział 5

Geografia na czasie 1 – odpowiedzi

Ćwiczenie 2

Cechy

Góry sfałdowane w orogenezie kaledoń-

skiej i hercyńskiej

Góry sfałdowane w orogenezie alpejskiej

Wysokość bezwzględna

i względna

Mniejsze

Większe

Cechy rzeźby

Rzeźba gór niskich i średnich, łagodne stoki,

spłaszczenia grzbietów, rozległe doliny

i kotliny

Rzeźba gór wysokich, strome stoki, ostre szczyty

Dominujący typ struktur

tektonicznych

Zrębowo-fałdowe (lub zrębowe)

Fałdowe

Przykłady gór na kuli

ziemskiej

Ural, Sudety, Góry Wododziałowe, Tien Szan,

Apallachy

Alpy, Karpaty, Himalaje, Kaukaz, Kordyliery, Andy

Ćwiczenie 3•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 4

Region geograficzny

Jednostka geologiczna występująca w podłożu regionu geograficznego

Wyżyna Brazylijska

Platforma południowoamerykańska (tarcza brazylijska)

Wyżyna Zachodnioaustralijska

Platforma zachodnioaustralijska

Wyżyna Gujańska

Platforma południowoamerykańska (tarcza gujańska)

Wyżyna Wschodnioafrykańska

Platforma afrykańska

Wyżyna Środkowosyberyjska

Platforma syberyjska

Nizina Wschodnioeuropejska

Platforma wschodnioeuropejska

Nizina Francuska

Platforma zachodnioeuropejska

Nizina Turańska

Płyta turańska

Nizina Chińska

Platforma chińska

Ćwiczenie 5

Wyżyny i niziny występują na starych i młodych platformach. Wyżej wyniesione części wyżyn znajdują się w miej-
scach występowania tarcz, w których odsłaniają się odporne na niszczenie skały krystaliczne. Niziny częściej wystę-
pują na młodych platformach, na których podłoże sfałdowane w paleozoiku przykryte zostało osadami.

Ćwiczenie 6

Na rysunku kolejno od lewej: e, a, c, b, c, d, f, g (może być również e).

Ćwiczenie 7

a) Powstają w strefach subdukcji płyty oceanicznej pod kontynentalną lub oceaniczną.
b) Powstają w strefach rozrostu; w miejscu pęknięcia litosfery powstaje ryft, z którego na powierzchnię wypływa

lawa; z krzepnącej lawy, wzdłuż ryftu, tworzą się grzbiety.

Ćwiczenie 1

a) Rozpad ziarnisty lub łuszczenie się skały prowadzi do powstania luźnej zwietrzeliny.
b) Rozpad blokowy skały, powstają pokrywy gruzowe.
c) Rozkład chemiczny skały, zwietrzelina składająca się z nierozpuszczalnej części skały, zmiana barwy minerałów.
d) Rozpad skały lub jej chemiczny rozkład.

Ćwiczenie 2

Schemat zależności wietrzenia od klimatu:
– w klimacie gorącym i wilgotnym intensywność wietrzenia fizycznego jest mała, chemicznego i biologicznego

– duża

– w klimacie gorącym i suchym intensywność wietrzenia fizycznego jest duża, chemicznego i biologicznego

– mała

– w klimacie subpolarnym intensywność wietrzenia fizycznego jest duża, wietrzenia chemicznego i biologicznego

– mała.

Ćwiczenie 3•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 1

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 2

a) Kras powierzchniowy: uwał, lejek krasowy, polje, wąwóz krasowy.
b) Kras podziemny: korytarz, komora, komin, studnia.

Ćwiczenie 3

a) ponor
b) uwał
c) lejek krasowy
d) wąwóz
e) polje

Rozdział 6.
Zewnętrzne procesy kształtujące litosferę

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 1.
Wietrzenie i jego zależność
od klimatu

Temat 1.
Wietrzenie i jego zależność
od klimatu. Zjawiska krasowe (1)

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 2.
Zjawiska krasowe

Temat 1.
Wietrzenie i jego zależność
od klimatu. Zjawiska krasowe (2)

f) wywierzysko
g) komin
h) draperia
i) stalagmit
j) stalaktyt

k) stalagnat.

Rozdział 6

Geografia na czasie 1 – odpowiedzi

Ćwiczenie 4

Korzyści

Zagrożenia

Atrakcja turystyczna, wydajne źródła wód podziemnych
(wywierzyska), badanie wnętrza Ziemi, dogodne tereny
rolnicze na dnie polja

Urozmaicona rzeźba utrudnia zagospodarowanie rolnicze,
stropy jaskiń mogą się zapadać

Ćwiczenie 5

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 6•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 1•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 2•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 3

a) Erozja wgłębna: pogłębianie doliny rzecznej, powstawanie profilu doliny w kształcie litery V.
b) Erozja boczna: poszerzanie dna doliny, kształtowanie terasy zalewowej, meandry, starorzecza.
c) Erozja wsteczna: cofanie się progów skalnych w miejscach występowania wodospadów, cofanie się źródeł

rzeki, kaptaż.

Ćwiczenie 4

a) Przewaga procesów erozyjnych w biegu górnym: wynika z dużego spadku rzeki, woda płynie szybko i ero-

duje podłoże.

b) Przewaga akumulacji w biegu dolnym: mały spadek rzeki, woda ma małą siłę nośną i akumuluje materiał skalny.

Ćwiczenie 5

Odpowiedź w formie graficznej.

Ćwiczenie 6

a) Delta powstaje z osadów transportowanych przez rzekę i akumulowanych przy ujściu; jeżeli zbiornik, do które-

go uchodzi rzeka, cechuje się mało intensywnymi ruchami wody morskiej, materiał naniesiony przez rzekę nie
jest zabierany w głąb zbiornika, a gromadzony w ujściu rzeki tworzącej liczne odnogi; delty powstają najczęściej
wówczas, gdy rzeki uchodzą do spokojnych zatok i zamkniętych mórz.

b) Estuarium powstaje wówczas, gdy zbiornik, do którego uchodzi rzeka, charakteryzuje się silnymi ruchami

wody; fale wdzierają się głęboko w ujście rzeki i zabierają przyniesiony tu materiał skalny; takie ujścia powstają
najczęściej przy otwartych morzach i oceanach.

Ćwiczenie 7

Typ ujścia

delta

estuarium

Wołga, Missisipi, Orinoko, Dunaj, Ganges, Nil, Mekong, Niger,
Wisła

Rzeka Św. Wawrzyńca, La Plata, Ob, Loara, Tamiza, Tag, Jenisej,
Sekwana

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 3.
Działalność rzeźbotwórcza
wód opadowych i płynących

Temat 2.
Działalność rzeźbotwórcza
wód płynących

Ćwiczenie 8

Kolejno na rysunku: b, a, e, d, c (błąd w druku – powinno być: c) koryto), 1 – terasa nadzalewowa, 2 – stok doliny,
3 – łożysko rzeki lub dno doliny.

Ćwiczenie 1

Duże nachylenie stoku zwiększa siłę grawitacji; luźna zwietrzelina; przesiąknięcie skał wodą, która zwiększa ich
ciężar; brak pokrywy roślinnej, która wiąże podłoże.

Ćwiczenie 2

a) Odpadanie: stożek usypiskowy, żleb.
b) Obrywanie: wyrwa (nisza skalna), blokowisko skalne.
c) Osuwanie: jęzor osuwiskowy, rynna osuwiskowa, wyrwa (nisza) skalna.
d) Spełzywanie: pochylenie drzew.

Ćwiczenie 3

Ruchy masowe są zagrożeniem dla działalności człowieka. Prowadzą do zniszczenia terenów rolniczych i osadni-
czych.

Ćwiczenie 4

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 1

Czynnik rzeźbotwórczy

Proces geologiczny

Forma rzeźby terenu

Wody lodowcowe

Erozja, najczęściej wzdłuż czoła lądolodu

Pradolina

Lądolód, lodowiec

Akumulacja osadów u czoła lodowca

Morena czołowa

Lądolód, lodowiec

Akumulacja osadów podczas wycofywa-

nia się czoła lodowca

Morena denna

Wody lodowcowe

Erozja

Rynna polodowcowa

Lodowiec górski

Np. egzaracja

Kotły polodowcowe, doliny U-kształtne,

doliny zawieszone

Wody lodowcowe

Akumulacja piasków i żwirów

Sandr

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 4.
Grawitacyjne ruchy masowe.
Denudacja

Temat 3.
Grawitacyjne ruchy masowe

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 5.
Rzeźbotwórcza działalność
lodowców

Temat 4.
Rzeźbotwórcza działalność
lodowców

Rozdział 6

Geografia na czasie 1 – odpowiedzi

Ćwiczenie 2

a) Kocioł polodowcowy.
b) Morena boczna.
c) Morena czołowa.

Ćwiczenie 3

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 4

a) Kocioł polodowcowy.
b) Morena denna.
c) Sandr.
d) Morena czołowa.
e) Pradolina.

Ćwiczenie 5

Kolejno: sandr, pradolina, morena denna.

Ćwiczenie 6

Grunty orne na obszarach żyznych gleb wykształconych na glinach morenowych; łąki w pradolinach; lasy na ob-
szarach o urozmaiconej rzeźbie lub słabych glebach utworzonych na piaskach.

Ćwiczenie 1

c), d).

Ćwiczenie 2

Formy powstałe w wyniku niszczącej działalności wiatru

Formy powstałe w wyniku budującej

działalności wiatru (akumulacji)

Deflacji

Korazji

Nisza deflacyjna, bruk deflacyjny

Grzyb skalny, nisza korozyjna

Wydma, pokrywa lessowa

Ćwiczenie 3

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 4

Na obydwu rysunkach wiatr wieje z prawej strony.

Ćwiczenie 5

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 6

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 6.
Działalność rzeźbotwórcza wiatru

Temat 5.
Działalność rzeźbotwórcza wiatru

Ćwiczenie 7•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 8

Skutki pozytywne

Skutki negatywne

Formy eoliczne są atrakcją turystyczną, w niszach deflacyjnych

mogą powstawać oazy

Zasypywanie obszarów rolniczych i osadniczych, burze pyłowe

i piaskowe utrudniają oddychanie

Ćwiczenie 1

Wybrzeże niskie

Wybrzeże wysokie

Dominujący rodzaj pracy rzeźbotwórczej

Budująca

Niszcząca

Formy powstałe w wyniku działalności

rzeźbotwórczej fal morskich

Wał brzegowy, plaża, bruzda, rewa

Klif, nisza abrazyjna, platforma abrazyj-

na, platforma akumulacyjna

Zmiany położenia linii brzegowej morza

Powiększanie się lądu

Cofanie się lądu

Ćwiczenie 2

a) Wydeptywana i niszczona jest roślinność zabezpieczająca piasek przed wywiewaniem. Ruchome wydmy zasypu-

ją tereny rolnicze, osadnicze i lasy w strefie wybrzeża.

b) Podcinanie klifów prowadzi do niszczenia lądu.

Ćwiczenie 3

Położenie wybrzeża

Typ wybrzeża

Charakterystyka linii brzegowej

Południowo-zachodnie wybrzeże

Grenlandii

Fiordowe i szkierowe

Silnie urozmaicona linia brzegowa

z licznymi zatokami, półwyspami

i wyspami

Wybrzeże Półwyspu Bretońskiego

Riasowe

Półwyspy i zatoki ułożone prostopadle

do linii brzegowej

Wybrzeże południowego Chile

Fiordowe

Silnie urozmaicona linia brzegowa

z licznymi zatokami, półwyspami

Wybrzeże północno-wschodniego

Adriatyku

Dalmatyńskie

Półwyspy i zatoki ułożone równolegle do

linii brzegowej

Południowo-zachodnie wybrzeże

Finlandii

Szkierowe

Linia brzegowa urozmaicona z licznymi

drobnymi wyspami

Północne wybrzeże Zatoki Meksykańskiej

Lagunowe

Linia brzegowa urozmaicona z lidami

i lagunami

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 7.
Działalność rzeźbotwórcza
fal morskich. Typy wybrzeży

Temat 6.
Działalność rzeźbotwórcza
fal morskich. Typy wybrzeży

Rozdział 6

Geografia na czasie 1 – odpowiedzi

Ćwiczenie 4

Typ rzeźby

Czynnik rzeźbotwórczy

Proces rzeźbotwórczy

Skutki oddziaływania procesu rzeźbotwórczego

dolina rzeczna

woda płynąca w rzece

erozja wgłębna

dolina V-kształtna, pogłębianie doliny

erozja wsteczna

powstawanie wodospadów, cofanie się progów

skalnych przy wodospadach

erozja boczna

powstawanie zakoli rzecznych i starorzeczy, poszerza-

nie dna doliny

akumulacja

odsypy, wały przykorytowe, ławice, delty

rzeźba krasowa

woda agresywna

kras – rozpuszczanie

węglanu wapnia

jaskinie, żłobki, lejki krasowe, uwały, polja, ostańce,

wąwozy

woda zawierająca

rozpuszczony węglan

wapnia

kras – wytrącanie

węglanu wapnia

stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, draperie, zasłony

rzeźba

polodowcowa

lodowiec

działalność niszcząca

kocioł polodowcowy, dolina U-kształtna,

dolina zawieszona

akumulacja

lodowcowa

morena czołowa, denna, boczna, środkowa

woda pochodząca

z topniejącego lodowca

erozja

wodnolodowcowa

rynna polodowcowa, pradolina

akumulacja

sandry, kemy, ozy

rzeźba eoliczna

wiatr

deflacja

nisza deflacyjna, bruk deflacyjny

korazja

grzyb skalny, nisza korazyjna

akumulacja

wydma, pokrywa lessowa

stok

przemieszczanie się mas

skalnych pod wpływem

siły grawitacji

obrywanie

blokowisko, wyrwa skalna

odpadanie

żleb, stożek usypiskowy

osuwanie

nisza, jęzor i rynna osuwiskowa

spełzywanie

haki zboczowe

Ćwiczenie 1

b), d), f), a), e), c).

Ćwiczenie 2

a) W klimacie wilgotnym intensywnie przebiega wietrzenie chemiczne oraz rozwój życia organicznego. Szybsza

jest dostawa materii organicznej, występuje wypłukiwanie składników mineralnych i jałowienie gleby.

b) W wyższej temperaturze powietrza występuje szybsza wegetacja roślin, rozwój mikroorganizmów, rozkład ob-

umarłej materii i tworzenie się próchnicy. Warunkiem tych procesów jest dostateczna ilość wody.

Ćwiczenie 3•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 4

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 5

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 6

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 7•

Etapy procesu glebotwórczego

Klimat gorący suchy

Klimat gorący wilgotny

Rozwój roślin i zwierząt

Niewielki

Duży

Rozkład materii organicznej

Ograniczony brakiem wilgoci

Szybki

Kształtowanie się profilu glebowego

Niewykształcony

Utrudnione z powodu intensywnego

wymywania próchnicy

Ćwiczenie 1

Podkreślone gleby: aluwialne, czarne ziemie, rędziny.

Rozdział 7.
Zróżnicowanie gleb i biosfery na Ziemi

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 1.
Procesy glebotwórcze

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 2.
Zróżnicowanie gleb
na kuli ziemskiej

Rozdział 7

Geografia na czasie 1 – odpowiedzi

Ćwiczenie 2

Czarnoziem

Gleba bielicowa

Gleba brunatna

– poziom próchniczno-mineralny,

–A

/C – poziom próchnicy,

C – skała macierzysta (less).

– poziom próchniczno-mineralny,

–A

– poziom wymywania (pozostaje

tylko krzemionka),
A

–B

poziom wmywania związków że-

laza,
C – skała macierzysta (piasek).

– poziom próchniczno-mineralny,

– poziom wymywania,

B – poziom wmywania,
C – skała macierzysta (glina, glina piasz-
czysta).

Ćwiczenie 3

Typ gleby

Cecha

Cyfra w legendzie

Nazwa regionów geograficznych

Czarnoziemy

Indywidualna odpowiedź ucznia

Gleby bielicowe

Czerwone i żółte gleby ferralitowe

Żółtoziemy i czerwonoziemy

Gleby brunatne

Szaroziemy

Gleby cynamonowe

Ćwiczenie 4

Typ gleby

Cechy podłoża

skalnego

Roślinność naturalna

Żyzność gleb

Tundrowe

Wieloletnia zmarzlina

Tundra

Mało żyzne

Bielicowe

Piaski

Tajga

Mało żyzne

Rędziny

Skały węglanowe (wapienie, margle,

dolomity)

Roślinność wymagająca gleb zasadowych

(kalcyfity)

Żyzne

Czarnoziemy

Pokrywa lessowa

Stepy

Bardzo żyzne

Mady

Nanosy rzeczne

Łąki zalewowe, łęgi

Bardzo żyzne

Brunatne

Gliny, gliny piaszczyste

Lasy liściaste i mieszane

Żyzne

Ćwiczenie 1

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 2•

a) Na glebach zasolonych.
b) W otoczeniu człowieka bez jego ingerencji.
c) Na glebach zawodnionych.

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 3.
Zróżnicowanie biosfery
na kuli ziemskiej

d) Na glebach z dużą zawartością wapienia.
e) Na innych roślinach, ale nie prowadząc pasożytni-

czego trybu życia.

Ćwiczenie 3

Rośliny

Klimat

– brzoza
– jodła

Umiarkowany chłodny

– dąb korkowy
– oliwka

Podzwrotnikowy śródziemnomorski

– hebanowiec
– mahoniowiec

Równikowy wilgotny

– hiacynt
– tulipan

Umiarkowany ciepły kontynentalny

– wierzba lapońska
– karłowata odmiana brzozy

Subpolarny

Ćwiczenie 4

Formacja roślinna

Typ klimatu

Obszar występowania

Sawanna

Zwrotnikowy monsunowy

Wyżyna Dekan

Step

Ciepły kontynentalny

Wielka Równina Prerii

Makia

Śródziemnomorski

Półwysep Apeniński

Las równikowy

Wybitnie wilgotny

Kotlina Kongo

Pustynia

Kontynentalny suchy

Półwysep Arabski

Tajga

Chłodny kontynentalny

Nizina Hudsońska

Ćwiczenie 5

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 6•

A. Tatry, B. Beskid Żywiecki, C. Bieszczady.
Kolejno w legendzie: turnie, łąki wysokogórskie, kosodrzewina, regiel górny, regiel dolny, pogórza (pola uprawne).

Ćwiczenie 7

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 1

a) 3 – klimat równikowy (typ wybitnie wilgotny).
b) 8 – klimat umiarkowany ciepły (typ kontynentalny).
c) 4 – klimat równikowy (typ wybitnie wilgotny, podrównikowy wilgotny).
d) 1 – klimat równikowy (typ podrównikowy suchy).
e) 7 – klimat równikowy (typ wybitnie wilgotny).
f) 2 – klimat równikowy (typ wybitnie wilgotny, podrównikowy wilgotny).
g) 6 – klimat podzwrotnikowy (typ śródziemnomorski).
h) 5 – umiarkowany chłodny (typ kontynentalny).

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 4.
Powiązanie między elementami
środowiska geograficznego

Rozdział 7

Geografia na czasie 1 – odpowiedzi

Ćwiczenie 2

Region geograficzny

Stopień przekształcenia szaty roślinnej

Pampa

Występowały stepy, obecnie są przekształcone na użytki rolne

Nizina Amazonki

Porastają lasy równikowe wilgotne, trudno dostępne obszary ze względu na warunki klima-

tyczno-hydrologiczne, słabo przekształcone

Bretania

Występowały lasy liściaste, obecnie są przekształcone na użytki rolne

Nizina Padańska

Silnie przekształcana od czasów średniowiecza

Nizina Turańska

Częściowo obszary pustynne, nad Jeziorem Aralskim obszar zdegradowany

Wyżyna Abisyńska

W wyższych partiach występują lasy równikowe mało przekształcone, pasy podzwrotnikowe

suche i sawanny o zróżnicowanym stopniu przekształcenia

Półwysep Labrador

Naturalne obszary tajgi, obszar mało przekształcony

a) Region rolniczy, uprawa zbóż, hodowla bydła.
b) Prymitywne rolnictwo, gospodarka żarowa, zbieractwo, lokalne pozyskiwanie drewna.
c) Region rolniczy, uprawa pszenicy, hodowla bydła.
d) Główny region rolniczy Włoch, najważniejszy region gospodarczy, liczne duże ośrodki przemysłowe, gęsta

sieć dróg.

e) Nawadnianie obszarów suchych, uprawa bawełny, degradacja gleb, hodowla owiec.
f) Rolnictwo prymitywne, uprawy prosa i sorga, hodowla, plantacje kawy.
g) Lokalnie leśnictwo, łowiectwo i zbieractwo.

Ćwiczenie 1

a) Fluoropochodne metanu i etanu – freony (CFC) emitowane dawniej podczas produkcji aerozoli wykorzystywa-

nych w chłodniach, klimatyzacji, w sprężarkach do lodówek, w produkcji lakierów, kosmetyków, w medycynie.

b) Kwas siarkowy i azotowy. Antropogenicznym źródłem emisji jest spalanie paliw kopalnych i transport. Źródła

naturalne to wybuchy wulkanów i pożary.

c) Dwutlenek węgla powstający podczas spalania paliw kopalnych, drewna i innej biomasy oraz metan uwalniają-

cy się podczas hodowli zwierząt, uprawy ziemi i utylizacji odpadów.

Ćwiczenie 2

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Zakres rozszerzony

Zakres podstawowy

Temat 5.
Środowisko przyrodnicze
a działalność człowieka

Ćwiczenie 3

Należy zmienić:

związki wapniowe i chlorkowe

na: związki azotanowe i fosforanowe;

hamuje rozwój

na: przyśpiesza rozwój;

nie ulega rozkładowi

na: ulega rozkładowi;

zwiększa się ilość tlenu

na: zmniejsza się ilość tlenu;

w warunkach tlenowych

na: przy braku tlenu;

może rozwijać się

na: nie może rozwijać się;

nie zmienia się ilość tlenu

na: spada ilość tlenu;

trofizacji

na: eutrofizacji.

Ćwiczenie 4

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 5

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 6

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 7

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 8•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 9

a) 3, b) 1 c) 4, d) 2.

Ćwiczenie 10•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Ćwiczenie 11•

Indywidualna odpowiedź ucznia.

Rozdział 7

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
GEOGRAFIA NA CZASIE 3 ODPOWIEDZI DO ĆWICZEŃ
GEOGRAFIA NA CZASIE 2 ODPOWIEDZI DO ĆWICZEŃ
GEOGRAFIA NA CZASIE 3 ODPOWIEDZI DO ĆWICZEŃ
odpowiedzi do cwiczen na start
geografia na czasie pwn klucze odpowiedzi
Odpowiedzi do cwiczen English P Nieznany
Odpowiedzi do ćwiczenia$
Lekcje, cw odp 09-12, Odpowiedzi do ćwiczeń z lekcji 1-4
Klucz odpowiedzi do ćwiczeń praktycznych
Lekcje, cw odp 05- 08, Odpowiedzi do ćwiczeń z lekcji 1-4
Struktury związane z czasem – Odpowiedzi do ćwiczeń

więcej podobnych podstron