Pracę wykonała: Małgorzata Zimoń

Kl. II c, nr 31.

Artur
Schopenhau
er

Friediech

Nietzsche

Henri
Bergson

schopenhaueryzm
Filozofia

pesymistyczna; zgodna

z duchem epoki. Życie

jest pasmem cierpień,

dąży do katastrofy,

tymczasem człowiek

marzy o szczęściu- i

wciąż spotyka go

rozczarowanie.

Ukojenie dają tyko:
sztuka
natura
nirwana (niebyt)-

motyw filozofii

buddyjskiej.
Najważniejsze dzieło:
„Świat jako wola i

wyobrażenie”

nietzscheanizm
Filozofia buntu przeciw

zastanym wartościom,

przeciw przeciętności i

słabości człowieka.

Nietzsche głosi „wolę

mocy” oraz kult

nadczłowieka- silnej

jednostki, pełnej

energii, uprawnionej do

władzy nad rzeszą

słabych. Ten może

działać „poza dobrem i

złem”, odrzucić prawa,

normy i wartości.
Najważniejsze dzieła:
„Tako rzecze

Zaratustra”, „Poza

dobrem i złem”

bergsonizm
Elan vitale.

Intuicjonizm.

Rzeczywistość jest

nieustannym,

nieograniczonym

ruchem, przepełnia go

siła twórcza (elan

vitale), badać ją można

tylko przez intuicję i

instynkt. Bergson

powraca do metafizyki

i irracjonalizmu.
Najważniejsze dzieło:

„Ewolucja twórcza”

Schopenhaueryzm:

• Człowiek jest istota cierpiącą, gdyż poszukuje

doskonałości, której w jego świecie nie ma.

• Bezrozumny pęd życiowy zmusza go do stałej

aktywności, aby zaspokoić pragnienia i

ambicje, co prowadzi do poczucia klęski,

upokorzenia, niedosytu. Niesie niezadowolenie

z siebie i ze świata.

• Człowiekowi towarzyszy strach przed

życiowymi przeciwnościami i śmiercią.

• Pragnie osiągnąć niemożliwe, czyli znaleźć sens

życia, którego nie ma, zrealizować cele, które

są nieosiągalne, pragnie nieśmiertelności,

chociaż musi umrzeć  ból istnienia.

• Najskuteczniejszymi sposobami łagodzenia

bólu egzystencjalnego są:

-wyzbycie się pragnień, rezygnacja z pożądań, ze

świata- nirwana;

-oddanie się kontemplacji piękna natury;
-tworzenie sztuki lub jej kontemplacja;
-akt fizyczny.

Nietzscheanizm:

• Bezwzględna krytyka

moralności i kultury

współczesnej.

• Kwestionowanie głównie

altruizmu, równości, wolności,

sprawiedliwości i litości

(fundamentalnych wartości

etyki chrześcijańskiej).

• Postulat wolności absolutnej
( także uwolnienie od

ograniczeń moralnych) dla

jednostek wybitnych,

charakteryzujących się

szczególnymi predyspozycjami-

nadludzi.

• Rasa panów obejmuje również

artystów, których twórczość

jest doskonałą formą

aktywnego życia, wyrażającą

siłę i wolę ducha jednostki

wybitnej.

Bergsonizm:

• Część poznawczych mocy człowieka ma charakter biologiczny, zmysłowy.

• Jedynym właściwym instrumentem poznania życia jest intuicja.

• Intuicja działa obok intelektu, jest instrumentem metafizyki, utożsamianej

z natchnieniem.

• Dzięki intuicji podmiot poznania „wczuwa się” w swój obiekt, poznaje go od

wewnątrz.

• Intuicja istnieje w człowieku dzięki elan vital (pędu życiowego)-

niezniszczalnej siły postrzeganej w świecie, jak i wewnątrz ludzkiej

świadomości.

• Prąd witalny to wewnętrzna siła sterująca rozwojem życia, wspólna dla

świata i jaźni człowieka ( strumienia myśli i uczuć).

• Święci i bohaterowie wykazują się mistyką, która rodzi się z uświadomienia

sobie tożsamości ze światem i wpływa na doskonalenie się ludzkości.

• Człowiek jest wewnętrznie wolny. Dzięki myśli, intuicji, sztuce może

docierać do niezbadanych obszarów rzeczywistości.

Prądy kulturowe

zainspirowane

wcześniej wymienionymi
filozofiami:

• Dekadentyzm ( franc. decadence-

upadek, schyłek)-

schopenhaueryzm, nietzscheanizm.

• Katastrofizm- schopenhaueryzm,

nietzscheanizm.

• Impresjonizm- bergsonizm.

• Ekspresjonizm- schopenhaueryzm,

nietzscheanizm.

• Symbolizm- schopenhaueryzm,

bergsonizm.

• Witalizm- bergsonizm.

DEKADENTYZM- zespół przekonań i

zachowań, które uzewnętrzniały się
w dziełach literackich, a związane
były ze znudzeniem życiem i pełnym
niechęci stosunku do świata,
polegającym na negacji nauki i
postępu, poczucia daremności
wszystkich ludzkich poczynań.

nuda szyderstwo wstręt

DEKADENT

= młody starzec

upadek wartości

zniechęcenie smutek, melancholia

przeczenie

Kazimierz Przerwa-Tetmajer
„Koniec wieku XIX”

Człowiek schyłku wieku:
-zadręcza się bezsensem

własnej egzystencji,

-trawi go ból istnienia,
-pozbawiony został wiary w

tradycyjne wartości (emocje
niczemu nie służą),

- nie znajduje w sobie- ani w

otaczającym świecie- obrony
przed złem, zniechęceniem,
apatią.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer „Hymn

do Nirwany”:

- pojęcie niebytu traktowane jako

bóstwo, będące adresatem litanii-

wiersza,

- odrzucenie przez podmiot

liryczny życia świadomego jako

złego, bo pełnego okrucieństw,

bólu i niepewności.

“Lubię kiedy kobieta”
Ucieczka polega na zapamiętaniu

się w namiętności, uczuciu.
Moment rozkoszy po której,
niestety, powraca rzeczywistość.
Chwila dająca ukojenie. Ucieczka
poprzez kontakt z naturą,
przyrodą –

tworem Boga.

Okładka „Chimery”

z listopada 1902 roku wg
projektu Edwarda Okunia.

„Chimera”- czasopismo

redagowane (1901-1907) w duchu
hasła: „ars pro arte”-„sztuka dla
sztuki” (Zenon Przesmycki, pseud.
Miriam,

1861-1944

)

Artyści= arystokracja ducha

=nadludzie

Stanisław

Przybyszewski

„Confiteor”- uwolnienie

sztuki od

pozaartystycznych

zobowiązań i artysty od

wszelkich społecznych i

etycznych ograniczeń.

„ Artysta stoi ponad życiem,

ponad światem, jest Panem

Panów, niekiełznanym

żadnym prawem,

nieograniczony żadną siłą

ludzką.”

Stanisław
Przybyszewski

FRANCISCO GOYA: EL MACHO
CABRIO

Katastrofizm-

wizja świata

idącego ku zagładzie, tendencja
głosząca upadek i zagładę Ziemi.
W Hymnach widzimy otwarte
groby, miliardy krzyży, walące
się z nieba, rzeki i morza ciepłej
krwi, wreszcie żmije, pijawki o
dziwnych ludzkich głowach.

Hymn Jana Kasprowicza „Dies

Irae” – znaczy dzień gniewu:

• wizja sądu ostatecznego,
• nieuchronna zagłada jest karą za

grzechy, które zapoczątkowała
pramatka Ewa,

• pesymizm, poczucie zagrożenia,

rozpacz podmiotu lirycznego,

• Bóg- bezlitosny sędzia.

Impresjonizm

„Impresja- Wschód Słońca”
- Tematem obrazu jest świat w zatoce-

nastrojowy pejzaż nadmorski.

- Brzask, świt został uchwycony

środkami optycznymi.

- W ujęciu pleneru ważniejsze są

wrażenia świetlne niż realne

kontury łodzi i rybaka.

- Zwraca uwagę malowanie światła,

powietrza i mgły.

Świat w obrazach
impresjonistów był zmienny,
dynamiczny i ulotny.
Stosowano światłocień, świat
malowany był słońcem,
przyroda nie znała koloru
czarnego.

W literaturze łączono

elementy plastyczne z

elementami

muzycznymi i ekspresją

słowa (synestezja).

Pisano o zmiennym

nastroju i chwilowych

wrażeniach, doznaniach

artysty- ulotnych,

nieuchwytnych

przeżyciach (Kazimierz

Przerwa- Tetmajer:

„Melodia mgieł

nocnych”, „Widok ze

Świnicy do Doliny

Wierchcichej”).

Impresjonizm

Poeta skupia się na
oddaniu barw
tworzących pejzaż,
nie na jego
konturach

Ważną rolę odgrywa
światło, które prześwietla
kontury skał, drzew,
innych przedmiotów i
rozświetla barwy.

Kontemplacja piękna
tatrzańskiej przyrody jest dla
podmiotu lirycznego chwilą
zapomnienia i ucieczką od
egzystencjalnego bólu-
dekadentyzm.

Synestezja- jednoczesne
kojarzenie różnych
doznań zmysłowych
(„srebrzystoturkusowa
cisza”).

Oglądany widok
chwilowym
wrażeniem, które
zaraz minie.

Technika oniryczna-
obrazowanie upodabniające
wszystko do snu („wśród
ciszy drzemie uroczystej”).

„Widok ze Świnicy do Doliny
Wierchcichej” K. Przerwa-
Tetmajer

EKSPRESJONIZM w okresie Młodej Polski nie

był uświadamiany jako odrębna kategoria

artystyczna.

Kształt

programowy

został

uformowany dopiero w 1918 r. na łamach

"Zdroju". Ekspresjonizm kładł nacisk na

wyrazistość,

przedstawienie

przeżyć

psychicznych, dążył do ich uzewnętrznienia.

Akcentował

ostre

kontrasty

w

obrazie

rzeczywistości, posługiwał się kontrastem,

deformacją, łączył patos z wulgarnością, liryzm

z prozą.

„Jam ciemny jest
wśród wichrów
płomień boży,

Mój duch łańcuchem
skuty do ziemi...”

Tadeusz
Miciński

„Lucifer” Tadeusz Miciński

Lucife

r

Upadły

anioł

Syn

jutrzenk

i

Uosobieni

e

zła

Bohaterem wiersza i podmiotem lirycznym jest
szatan(popularny motyw ekspresjonistyczny).
Cechuje go to, że:

• posiada władzę nad przyrodą i jej żywiołami;
• ma wielką potęgę, ale jest bezsilny.

Elementy

schopenhaueryz

mu,

dekadentyzmu i

nietzscheanizmu

Lucifer- zło

+

Bóg -dobro

=równowaga

Uniwersum.

Oczarowanie

groźną i

piękną

postacią

Lucifera.

Przekonanie

o udziale zła

w rozwoju

świata.

Lucifer

pragnie

zniszczyć

świat i raj.

Ekspresjoniz
m

„Lucifer”

T.Miciński

SYMBOLIZM

• Prąd literacki ukształtowany we Francji i Belgii

(koniec XIX wieku).

• Nazwa pochodzi od ogłoszonego w "Le Figaro"

(1886) manifestu J. Moreasa Le Symbolisme.

• Teorię

symbolizmu

sformułował

Maurycy

Maeterlinck.

• Rezygnacja z poezji opisowej na rzecz poezji, której

ambicją stało się wyrażenie tego, co niewyrażalne.

• Obraz rzeczywistości poznawalnej jest ograniczony,

poza nim istniej sfera niepoznawalna i niewyrażalna.

• Metoda symboliczna- zastąpienie bezpośredniej

wypowiedzi lirycznej, nazywającej stany psychiczne

i przeżycia podmiotu przez wizyjny, obrazowy ich

ekwiwalent.

• W Polsce propagatorem symbolizmu był Zenon

Przesmycki.

„Krzak dzikiej róży w Ciemnych

Smreczynach” J. Kasprowicz

Elementy :

• Limba: zwalona przez burzę, była

mocnym drzewem, a teraz jest

próchniejąca, martwa

• Róża: chowa się pomiędzy skałami,

przeczekała burzę, nadal żyje i jest

piękna, chroni się, jest delikatna, szuka

wsparcia by przeżyć.

•

Limba to symbol przemijania, brzydoty,

martwoty. Wielcy i pewni podczas burzy

zostaną powaleni.

• Róża to symbol witalności, życia, piękna.

Delikatni i giętcy mogą łatwiej przetrwać

burzę.

Róża obawia się burzy drży przed jej siłą,
ale dąży do przetrwania. Widzi potężne
drzewo, które nie podołało. Wszystko
przemija, ale róża kurczowo trzyma się
życia. Wiersz o niepokojach, obawach;.
współczesnego człowieka w obliczu przemijania,
zniszczenia, śmierci. Konieczność trwogi przed
śmiercią. Obawy.

Limba

Róża

potężna

wątła,
subtelna

próchniejąca piękna
szpetna

wspaniała

wyniosła,
dumna

słaba, szuka
wsparcia

Kontrasty,

zastosowanie
autonomii (różne
elementy natury
by zasugerować
ich symbolikę).

„Szał uniesień” W. Podkowiński

• Koń- dzikość, żądza, siła.
• Kobieta- obezwładniona

szałem, oddana zmysłowości,

spokojna rozkosz.

• Tło obrazu- chaos złożony ze

światła i cieni.

Dzieło uznane zostało
przez część krytyków i twórców
za manifest nowej sztuki, za
wyraz buntu przeciw zastanym
kanonom estetycznym. Porwana
siłą erotycznych instynktów
kobieta zespolona z
demonicznym rumakiem
ucieleśnia w tym obrazie
niszczącą moc.

L.Staf

„Kowal”

Symbolizm

Schopenhaueryzm,

bergsonizm

Witalizm

Nietzscheaniz
m

Nurt sławiący
zdrowie i ptęgę
ludzkiego ciała
oraz umysłu.

Otrząśnięcie się
z nastroju
niemocy i
bierności

Sławienie aktywnej
postawy wobec
życia- manifest
woli mocy.

Świadome
kształtowanie siebie i
swego losu.

Niepoddawanie się
przeciwnościom
życia i własnym
ograniczeniom.

Kowal- człowiek
odznaczający się
postawą heroizmu
i aktywności,typ
nowego bohatera.

Oprócz wcześniej omawianych filozofii w

utworach Młodej Polski spotykamy np.:

• L.Staf „Dzieciństwo”- wspomnienia z

dzieciństwa źródłem szczególnie pozytywnych
wspomnień i przeżyć- freudyzm (dzieciństwo w
decydujący sposób określa późniejsze, dorosłe
przeżycia i zachowania).

• J. Kasprowicz „Księga ubogich”-

franciszkanizm- pogodzenie się z losem,
odnajdowanie radości i inspiracji w rzeczach
prostych.