ZNACZENIE KODEKSÓW

ETYCZNYCH W

FUNKCJONOWANIU

FIRMY

Etyka indywidualna – dobro najwyższe.

Etyka społeczna – dobro wspólne.

Etyka zawodowa – dobro zawodowe, dobro
moralne (drobinowe).

Etyka biznesu – dobro moralne
identyfikowane z wydajnością, efektywnością i
zyskiem oraz przyrostem wartości.

Etyka globalna – dobro wspólne rodzaju
ludzkiego, dobro globalne.

Działy etyki zawodowej

Etyka zawodowa bada postępowania

przedstawicieli określonych zawodów, opisuje
je i uzasadnia adresowane do nich
zobowiązania, oczekiwania oraz powinności
związane z wykonywaną profesją.

• Metaetyka zawodowa (filozofia etyk

zawodowych),

• Etologia poszczególnych zawodów (etyka

opisowa poszczególnych zawodów),

• Etyka normatywna poszczególnych

zawodów (kodeksy, ślubowania, przysięgi itp.).

Etyki zawodowe określają:

1. Cel, misję, zadania i powołania określonego zawodu,

którym jest zawsze ważny element dobra wspólnego –
inni, współobywatele, bliźni, kooperanci, klienci –
efektywne i najlepsze realizowanie potrzeb społecznych w
ramach podziału pracy i zatrudnienia;

2. Dobro (zawodowe) moralne – potrzeby i zamiary

realizowane przez przedstawicieli danego zawodu;

3. Powinności pozytywne i negatywne, nakazy i zakazy,

procedury i dyrektywy oraz zalecenia;

4. Odpowiedzialność etyczno-moralna przedstawicieli

zawodu (sumienie:indywidualne, zawodowe,społeczne,
globalne);

5. Sankcje – kary i nagrody.

Cnoty kardynalne a cnoty

zawodowe

Cnoty kardynalne

: mądrość, męstwo, umiarkowanie i rozwaga,

sprawiedliwość.

Cnoty zawodowe:

Profesjonalizm – dążenie do znajomości prawdy we wszystkich
sprawach związanych z wykonywaną działalnością zawodową,
doskonalenie tej wiedzy i jej znajomości – mądrość zawodowa,
kwalifikacje zawodowe, mistrzostwo zawodowe.

Perfekcjonizm – dążenie do doskonałości i konsekwencji w
wykonywanym zawodzie – męstwo zawodowe, duma z doskonale
wykonywanego zawodu.

Pragmatyzm – dążenie do skuteczności w wykonywaniu zawodu i
troska o jego prestiż uzyskiwany dzięki umiarkowaniu i rozwadze
wykonujących dany zawód.

Sprawiedliwość zawodowa – dążenie do dawania tego, co się
danemu zawodowi należy, właściwe wynagrodzenie trudu i
efektów wkładanych w realizację dobra wspólnego w ramach
społecznego podziału pracy

1.

KODEKS ETYCZNY

- zbiór norm postępowania

odnoszący się do rozmaitych

zachowań różnych

podmiotów w działalności

gospodarczej uprawianej na

różnych poziomach

Kodeksy etyczne są podstawową składową

programów etycznych lub ich

zapoczątkowaniem. Za najlepsze kodeksy

etyczne uważa się takie, które są

połączeniem kodeksu wartości, kodeksu

postępowania oraz kodeksu norm, jakich

należy przestrzegać (np. norm prawnych

dotyczących, przykładowo, uczciwej

konkurencji)

Kodeksy etyczne

Firmy, w odróżnieniu od teoretyków

gospodarki, nie stawiają na czele kodeksu

etycznego wizji, misji czy listy celów zysku,

wskazują raczej na uzasadnione interesy

akcjonariuszy, klientów, pracowników i

społeczności lokalnych, a także środowiska

naturalnego [Donaldson 1989].

2.

RODZAJE KODEKSÓW

ETYCZNYCH

I. Kodeksy ogólne

- są adresowane do wszystkich, lub
znaczącej części podmiotów
zaangażowanych w działalność
gospodarczą.

- bywają spisem reguł, jakimi powinni
kierować się w swojej działalności ich
adresaci, noszą one wówczas nazwę
zasad.

W Polsce kodeksem ogólnym jest m. in.
KODEKS

ETYKI

W

DZIAŁALNOŚCI

GOSPODARCZEJ -opracowany przez Krajową
Izbę Gospodarczą w roku 1994. Kodeks ten
adresowany jest do członków organizacji.
Krajowa Izba Gospodarcza zaleciła swoim
członkom

stosowanie

się

do

przepisów

KODEKSU

ETYKI

W

DZIAŁALNOŚCI

GOSPODARCZEJ oraz skierowała do innych
organizacji

apel

o

upowszechnianie

i

zapewnienie przestrzegania przez podmioty
gospodarcze zasad zawartych w Kodeksie.

Kodeksy ogólne

II. Kodeksy szczegółowe

w zależności od stopnia szczegółowości,

normują działalność jednej firmy,

jednego stowarzyszenia zawodowego,

bądź grupy czy związku organizacji

gospodarczych.

Kodeksy szczegółowe

1. Kodeks etyczny i zasady postępowania,

Amway (USA,

Polska),

2. Kodeks etyczny Polskiego Stowarzyszenia

Dealerów

Volkswagen/Audi (Polska),

3. Kodeks etyczny Citibanku (Citicorp)
4. Kodeks etyczny, Nationale-Nederlanden

(Polska)

III. Kodeksy zawodowe

normujące działania osób wykonujących

zawody o szczególnym znaczeniu

społecznym coraz silniej związane z

działalnością biznesową.

Kodeksy zawodowe

1. Kodeks etyczny dziennikarza Polskiej

Agencji Prasowej

2. Kodeks etyczny Centrum Kreowania

Liderów S. A. (Polska)

3. Kodeks etyki aptekarza (Polska)
4. Kodeks etyki zawodu doradcy

podatkowego (Polska)

5. Kodeks etyki lekarskiej (Polska)
6. Kodeks etyki zawodowej radcy prawnego

(Polska)

3.

STRUKTURA KODEKSÓW

Struktura kodeksów

etycznych

1. Normy ogólne (cnoty zawodowe oraz zasady:

sprawiedliwości, umiaru, słuszności i praworządności)
oraz wartości typu: doskonalenie sprawności działania,
honor zawodowy, kooperacja pozytywna (fair play),
kultura osobista, lojalność,
odpowiedzialność,profesjonalizm, rzetelność, solidność,
środowisko naturalne, terminowość, uczciwość, wysoka
jakość usług, zadowolenie klienta).

2. Nakazy

3. Zakazy

4. Sankcje

1. WPROWADZENIE DO

KODEKSU

Większość kodeksów posiada część wstępną, w

której przedstawione są podstawowe zasady,

jakimi organizacja (firma, korporacja lub ich

związek) kieruje się w swym postępowaniu. Część

wstępna składa się zazwyczaj z adresu

podpisanego przez prezesa organizacji oraz

preambuły. Preambuły jakimi opatrzone są

niektóre kodeksy stanowią „wyznanie wiary”

zwane czasem „filozofią” firmy. Części wstępne

kodeksów zawierają ponadto sformułowanie wizji,

misji i celów organizacji, niekiedy prezentowane

są w nich podstawowe wartości korporacji.

CO TO JEST WIZJA I MISJA

FIRMY?

Każdy człowiek, każdy zespół współdziałających

ludzi, kieruje się w swym działaniu tym, w co wierzy, że

jest cenniejsze od wszystkiego innego - są to wartości.

Firma jako zespół ludzi współdziałających, powinna

określić to, do czego dąży, czyli nadrzędny cel firmy,

oraz sposób w jaki zamierza go osiągnąć, czyli

wartości, jakimi na dłuższą metę kieruje się w

działaniu.

Określenie nadrzędnego celu firmy i sposobu jego

osiągania zgodnie z wartościami firmy jest

sformułowaniem określającym wizję (Nasz Horyzont)

oraz misję firmy (Nasze Credo).

2. DZIAŁY, ROZDZIAŁY,

CZĘŚCI KODEKSÓW

Kodeksy dzielone są na części

(rozdziały, podrozdziały itp.)

poświęcone poszczególnym

zagadnieniom lub uporządkowane wg

rodzajów interesariuszy firmy, bądź

zbudowane wg struktury mieszanej.

3.TREŚĆ KODEKSÓW

Kodeksy firm i stowarzyszeń

zawodowych mają na celu

pomaganie pracownikom lub

członkom w etycznym postępowaniu.

Zawierają w związku z tym

wskazania w jaki sposób ogólne

moralne zasady stosują się do tego,

czym firma bądź stowarzyszenie się

zajmuje.

Kodeks etyczny może

dotyczyć aspektów:

• Bezpieczeństwo wyrobów i usług

• Bezpieczeństwo w miejscu pracy

• Informowanie o nieprzestrzeganiu norm

• Inwestycje negatywne i międzynarodowy

bojkot

• Jakość usług

• Konflikt interesów

• Likwidacja działalności i redukcje

• Molestowanie seksualne

• Nagradzanie i karanie

• Normy prawne jakich należy przestrzegać

• Ochrona środowiska

• Poufność

• Praca a rodzina

• Przechowywanie dokumentów finansowych

• Przechowywanie i udostępnianie informacji

• Prywatność w miejscu pracy i poza nim

• Różnorodność i tolerancja

• Stosunki ze światem polityki

• Świadczenia na rzecz społeczności lokalnych

• Upominki i udział w przyjęciach

• Zdrowie pracowników - badania okresowe

• Zwrot poniesionych kosztów

5.

ZAKRES CZASOWY

KODEKSÓW ETYCZNYCH

Kodeksy etyczne bywają

ustanawiane na okresy dłuższe

lub krótsze (np. Guardsmark

odnawia swój kodeks co roku w

każdą ostatnią środę sierpnia).

Wiele firm wprowadza kodeksy

bezterminowo.

6.

FUNKCJE KODEKSÓW

ETYCZNYCH

Funkcje kodeksów

etycznych

•

Funkcja profilaktyczno-wychowawcza,

• Funkcja motywacyjna
• Funkcja integracyjna

Kodeksy etyczne wprowadzane są

przez firmy po to, by wskazywały za co

firmy te ponoszą społeczną

odpowiedzialność oraz po to, by

wyraźnie określić standardy dobrego

postępowania pracowników tych firm.

Większość kodeksów opracowywanych

jest przez specjalnie dobrane zespoły

osób, głównie przez zarząd lub

bezpośrednio podległych mu

menedżerów.

7.

JAK PRZESTRZEGAĆ

KODEKSÓW ETYCZNYCH

Kodeksy etyczne będą

przestrzegane jeśli

przestrzegać ich będą

szefowie firm i zależeć im

będzie na tym, by pracownicy

postępowali stosownie do

tego, co kodeks stanowi

Faktyczne przestrzeganie

kodeksów wymaga pewnej

dyscypliny. Wiąże się z tym

zagadnienie związanego z

sankcjami, bądź wolnego od

nich kodeksu etycznego. Za

bardziej humanistyczne

uznaje się kodeksy bez

sankcji.

Nie dotyczy to kodeksów stowarzyszeń,

które przewidują wybieranie specjalnych

komisji etycznych czy sądów koleżeńskich

rozpatrujących przypadki odstępstwa od

norm określonych kodeksami przez

członków tych stowarzyszeń. Jest to pewna

forma dyscypliny, której niekoniecznie

towarzyszyć musi sankcja, choć może, ale

zawsze powinna towarzyszyć rozmowa

wyjaśniająca przyczyny złego zachowania i

sposoby przywrócenia równowagi.

8.

KODEKS ETYCZNY A

MORALNOŚĆ

•

Mimo tego, że

Mimo tego, że

kodeksy

kodeksy

często są

często są

nazywane kodeksami etycznymi

nazywane kodeksami etycznymi

korporacji, żaden z nich nie jest

korporacji, żaden z nich nie jest

kodeksem

kodeksem

moralnym

moralnym

. Jednak każdy

. Jednak każdy

kodeks może i powinien być oceniany z

kodeks może i powinien być oceniany z

moralnego punktu widzenia.

moralnego punktu widzenia.

•

Niektóre kodeksy po prostu

Niektóre kodeksy po prostu

wymieniają wymagania prawne, których

wymieniają wymagania prawne, których

pracownicy nie są, choć powinni, być

pracownicy nie są, choć powinni, być

świadomi.

świadomi.

Niektóre kodeksy stanowią odbicie tego, co jest

przedmiotem szczególnej uwagi, a mianowicie

łapownictwo oraz nielegalne finansowanie

działalności politycznej.

Jeszcze inne firmy formułują kodeksy tak, by

dostarczały wskazówek dotyczących tego, co

stanowi akceptowalną praktykę w organizacji.

Pewne firmy uważają za nieakceptowalne

przyjmowanie upominków od dostawców o

wartości większej niż 25 - 50 dolarów. Są wśród

firm i takie, które zabraniają dawania prezentów

dostawcom i klientom. Inne ograniczają

finansowanie partii politycznych, zakupu akcji

firm, z którymi dana korporacja prowadzi interesy

oraz innych praktyk mogący powodować lub

stwarzać wrażenie konfliktu interesów. [...]

Mimo, iż od kodeksów firm nie należy

oczekiwać by szczegółowo przedstawiały

wnioskowanie moralne, to mogą one odwoływać

się do ogólnych zasad moralnych. Zalecenie

pracownikom działania w taki sposób, by nie

wstydzili się swego postępowania przed szerszą

publicznością - np. gdyby zostało opisane w

prasie lokalnej - jest krokiem we właściwym

kierunku.

Kodeks powinien odwoływać się do

zasad, z jakich wypływa tj. zasad

sprawiedliwości i postępowania fair.

Powinien także odwoływać się do takich

moralnych zasad, jak: obiektywnego

szacowania konsekwencji ponoszonych

przez wszystkich, którzy ich mogą
doświadczać, respektowania praw

innych itp.

9.

KODEKS ETYCZNY A

ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ

WPROWADZANIE KODEKSÓW WIĄŻE SIĘ ZE

STOSOWANIEM TZW. TOTAL QUALITY

MANAGEMENT (CAŁOŚCIOWEGO ZARZĄDZANIA

JAKOŚCIĄ).

Całościowe zarządzanie jakością ma dwojakie

konsekwencje dla etyki w biznesie. Po pierwsze,

konieczność określenia poziomu jakości, jaki ma być

utrzymany, zmusza kierownictwo przynajmniej do

rozważenia kwestii co jest do przyjęcia dla

konsumenta na końcu procesu. Czy klienci pragną

produktu niezawodnego i trwałego, czy też zadowolą

się „tanim i przyjemnym”, bo mniej kosztuje?

Podniesienie kwestii ostatecznej jakości dóbr i usług

oznacza, że interesów konsumenta nie można

ignorować.

Precyzyjna kodyfikacja procedur

spełnia kilka zadań:

a) wyznacza obowiązki, które co najmniej

przekazują pewien ładunek moralny,

b) krystalizuje idee przedsiębiorstwa dotyczące

tego, co jest akceptowalne, a co nie jest; nawet
decyzja, iż produkt drugiego gatunku jest
akceptowalny jest sama w sobie sądem
wartościującym, pociągającym za sobą wybory
etyczne (takie, jak decyzje produkowania i
sprzedawania dóbr i usług pośledniejszej jakości),

Kodeksy niektórych firm mają charakter

wyliczanki zawierającej wskazania, jak nie wolno

pracownikowi postępować. Dlatego ich

oddziaływanie, poza funkcją informacyjną, może

być niewielkie. Natomiast firmy, dla których

kodeksy są istotnym elementem całościowej

polityki w zakresie etyki, zamieszczają w

kodeksie nie tylko zakazy, ale także wskazują na

właściwe sposoby postępowania oraz podają

sposoby rozwiązywania najczęściej spotykanych

przez pracowników problemów, wraz z

podaniem uzasadnienia dla przyjęcia takiego, a

nie innego rozwiązania, a jeśli to konieczne,

także podstawy prawnej, regulującej daną

kwestię.

W przypadku kodeksów mających

kształtować właściwą postawę pracownika,

zawierają one także szereg pytań lub

kwestii stymulujących refleksję

pracowników nad problemami moralnymi,

wynikającymi ze starcia wartości

ekonomicznych z etycznymi.

10.

SŁABOŚCI KODEKSÓW

ETYCZNYCH

Jedną z najczęściej podkreślanych słabości

kodeksów jest kreowanie przez nie

postawy minimalistycznej u pracowników,

zgodnie z zasadą, iż obowiązuje

pracownika jedynie to, co zapisane w

kodeksie, a to, co nie jest wyraźnie

zapisane, jest dozwolone. Argument

skądinąd słuszny, opierający się bowiem

na założeniu, że człowiek nie używający

swego własnego zmysłu etycznego (zmysł

etyczny zostaje zastąpiony przez kodeks)

może go z czasem zatracić.

Warto jednakże zauważyć, iż argument ten

dotyczy przede wszystkim kodeksów będących

jedynie zestawem zakazów i nakazów, a w

zdecydowanie mniejszym stopniu kodeksów,

które obok funkcji informacyjnej służyć mają

także rozbudzeniu refleksji moralnej pracowników.

11.

PO CO WPROWADZA SIĘ

PROGRAMY ETYCZNE W

FIRMACH?

Z dwu jednakowo efektywnych firm lepszą jest ta

firma, która biznes uprawia rzetelnie i uczciwie.

Daje jej to w dłuższym okresie konkurencyjną

przewagę, jakiej firma w inny sposób nie

mogłaby osiągnąć.

W związku z tym coraz większa liczba firm na

świecie, dąży do ujęcia elementów kultury

organizacyjnej firmy w postaci

strategicznych programów etycznych.

Programy etyczne skierowane są na

uczynienie z etyki biznesu najwyższego

standardu zachowań:

•

pracowników w firmie

•

firmy na rynku

•

firmy w otoczeniu społecznym, w jakim działa

Jest tak dlatego, że etyczne postępowanie stanowi

aktywa firmy.
Takie postępowanie świadczy o odpowiedzialności

firmy wobec jej interesariuszy czyli wszystkich,

którzy firmę tworzą i z którymi firma współdziała.

12.

CO SKŁADA SIĘ NA

PROGRAM ETYCZNY

FIRMY

1. wskazanie wartości wspólnych
2. sformułowanie wizji i misji firmy
3. określenie standardów etycznych i

zawodowych

4. opracowanie kodeksu etycznego
5. opracowanie podręcznika

standardów zawodowych

6. opracowanie programu kształcenia

etycznego

7. utworzenie stanowiska (komórki) ds.

etyki

8. promowanie zachowania etycznego
9. monitorowanie przestrzegania

norm etycznych oraz standardów
zawodowych

10. utworzenie etycznej infolinii
11. okresowe przeprowadzanie audytu

etycznego

Kodeksy niektórych firm
opatrywane są tytułami mającymi
charakter haseł będących
przesłaniem ich wizerunku (np. It’s
Good Business - jak nazwany został
kodeks zachowań National
Westminster Bank).

14.

JAK PROJEKTOWAĆ

PROGRAMY I KODEKSY

ETYCZNE

Kodeksy są stosunkowo najprostszym

sposobem przekazywania pracownikom

informacji o obowiązujących w danej firmie

normach, akceptowanych sposobach

postępowania w kluczowych dla firmy

dziedzinach. Jednakże trzeba zaznaczyć,

że sformułowanie dobrego kodeksu nie jest

sprawą łatwą. Stworzenie odpowiedniego

dla danej firmy kodeksu wymaga bardzo

dobrej znajomości problemów firmy, jak i

znajomości problematyki etycznej.

Projektowanie programu oraz kodeksu
etycznego może być wykonywane „od
góry” i narzucone pozostałym członkom
organizacji. Sposób taki, jak wykazuje
doświadczenie, nie odnosi spodziewanego
skutku. Powodzenie bowiem zależy nie tyle
od tego jak mądra jest treść tego
programu/kodeksu, czy od jego logiki, ani
umiejętności komunikowania szerszej
społeczności tego, co program/kodeks
zawiera, ile od procesu jego opracowywania.

Pomijanie licznej rzeszy pracowniczej przy

opracowywaniu kodeksu powoduje, że pracownicy

ci nie czują się zobowiązani do przestrzegania

kodeksu bardziej niż dowolnego polecenia

wydanego przez szefostwo firmy. Z tego względu

należy przyjmować takie metody opracowywania

kodeksów, jakie angażować będą możliwie dużą

liczbę osób, których opracowywany kodeks ma

dotyczyć i które powinny przestrzegać

ustanowionych norm oraz dbać o ich

przestrzeganie przez innych.

Powodzenie zależy w szczególności od stopnia

w jakim osoby, których program/kodeks dotyczy

czują się jego współtwórcami (partycypacja).
W celu autentycznego zaangażowania

współpracowników w proces przygotowywania

programu etycznego należy:

a) kształtować świadomość potrzeby opracowania

programu etycznego wśród wszystkich

pracowników („dlaczego program?”, „co ty z

tego będziesz miał?”, „co z tego będzie miała

firma”);

b) zidentyfikować zagadnienia nurtujące ludzi w

organizacji oraz zewnętrznych interesariuszy
(„jakie sprawy nurtują pracowników firmy?”, „a
jakie naszych klientów?”, „co jest ważne dla
członków zarządu?”, „...a co dla pracowników
różnych szczebli?”, „kto jest interesariuszem
firmy?”, „...co jest dla niego ważne?”);

c) zachęcić jak największą liczbę pracowników do

uczestnictwa w opracowywaniu programu
(„program jest mój!”);

d) znaleźć entuzjastów pośród ludzi

zatrudnionych na różnych stanowiskach,
którzy byliby gotowi włączyć się w tworzenie
programu etycznego i jego realizację („JA to z
chęcią zrobię!”);

e) zapoznać się z tym co w tej sprawie robią inni,

jakie obowiązują standardy i normy w krajach,
z którymi współpracujemy („to samo
zachowanie może mieć różne znaczenie w
różnych krajach”, „jak zachowują się moi
rywale?”, „jak partnerzy?”, „...a jak liderzy?”);

f)

rozważyć sposób w jaki powinny być
sformułowane dokumenty („czy powinno
przemawiać do czytelnika?”, „czy dokumenty
mają być suche i formalne jak przepisy
prawne?”, „...a może odwoływać się do
aktualnych problemów i dylematów
spotykanych na stanowiskach pracy?”).

g) zastanowić się nad tym, co będziemy robić

później („czy program/kodeks ma spocząć w
segregatorze na półce?”, „jak powinien
przebiegać proces stałego komunikowania
się?”, „jak często i w jaki sposób dokonywać
zmian?”).

Warunki efektywności

kodeksów

(według Kapteina i Klamera)

1. Odpowiednia motywacja do ich wprowadzenia.

2. Szeroka akceptacja w firmie.
3. Stała informacja zwrotna

(informacja zwrotna np. o

zmianie norm postępowania).

4. Weryfikacja i kontrola.
5. Integracja ogólnej filozofii firmy z wytycznymi
związanymi z zakresem jej działalności i
odpowiedzialności

(np. powołanie zakładowej komisji

etycznej, programy szkoleniowe).

6. Sankcje i kontrola

(system egzekwowania kodeksu).

WNIOSKI:

Dobrze zaprojektowany program/kodeks

etyczny przyczynia się do zmniejszenia

kosztów oraz do zwiększenia zysków,

ponieważ:

•

zmniejsza przypadki kłamstwa, korupcji,

defraudacji i innych złych praktyk,

•

zmniejsza liczbę sytuacji, w których występuje

konflikt interesów,

•

zwiększa zaufanie klientów, kontrahentów i

partnerów,

•

zwiększa wiarygodność personelu,

•

zwiększa lojalność pracowników,

•

znacząco wpływa na poprawę reputacji firmy.