WIEDZA O

SPOŁECZEŃSTWIE

Temat: Konstytucja Rzeczypospolitej
Polskiej

Plan lekcji

1. System prawa Rzeczypospolitej Polskiej
2. Konstytucja – typy, cechy i funkcje
3. Transformacja ustrojowa i powstanie Konstytucji

Rzeczypospolitej Polskiej

4. Budowa Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
5. Zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej zawarte

w Konstytucji

6. Ogólna charakterystyka ustroju Rzeczypospolitej

Polskiej

7. Polskie konstytucje

System prawa

Rzeczypospolitej Polskiej

System prawa to zespół norm obowiązujących w państwie,
zróżnicowanych według dziedzin politycznego i społeczno –
gospodarczego życia, do których się odnoszą.

W systemie prawa Rzeczypospolitej Polskiej wyodrębnione są
następujące gałęzie (działy) prawa:
1)prawo państwowe (konstytucyjne),
2)prawo cywilne,
3)prawo rodzinne
4)prawo pracy,
5)prawo administracyjne,
6)prawo finansowe,
7)prawo gospodarcze,
8)prawo karne,
9)prawo procesowe.
Przedstawiony podział nie jest podziałem wyczerpującym (np. prawo
rolne,
międzynarodowe).

Prawo państwowe (konstytucyjne) – podstawowym źródłem jest
ustawa zasadnicza,
czyli Konstytucja RP oraz inne ustawy z nią związane.

Konstytucja – typy, cechy i

funkcje

Konstytucja (łac. constituere –
urządzać, ustanawiać) jest
najważniejszym aktem prawnym
obowiązującym w państwie. Ma
ona znaczenie szczególne, gdyż
zawiera zasady organizacji
państwa i działania wszystkich
jego organów oraz określa ich
wzajemne relacje, a także prawa
i obowiązki obywateli. W
konstytucji ustalone są również
reguły określające relacje między
obywatelami a władzą.
Jest

ona

uchwalona

przez

demokratycznie wybrane władze
i ratyfikowana z zasady przez
naród poprzez referendum.

Konstytucja – typy, cechy i

funkcje

Kryteria wyróżniania i typy konstytucji

FORMA

• pisane – w postaci jednego lub kilku aktów prawnych o
szczególnej mocy prawnej, szczególnej treści oraz specjalnym trybie
uchwalania i zmiany

• niepisane – w postaci wielu aktów prawnych, norm prawnych
niepisanych w postaci zwyczajów i procedur prawnych.

TREŚĆ

• pełne – regulują wszystkie sprawy dotyczące ustroju państwa

• niepełne (małe) – regulują tylko sposób powoływania i
funkcjonowania naczelnych organów państwowych, przyjmowane są
na czas określony.

OKRES OBOWIĄZYWANIA

• stałe – bez wyznaczonego terminu obowiązywania

• czasowe – zawierają określony czas obowiązywania

Konstytucja – typy, cechy i

funkcje

Kryteria wyróżniania i typy konstytucji

SPOSÓB POWSTANIA

• oktrojowane – (nadawane) – nadane np. przez głowę państwa lub
przez inne państwo bez udziału organów przedstawicielskich danego
państwa

• obywatelskie (uchwalone) – uchwala je organ przedstawicielski
(parlament lub konstytuanta) albo je akceptuje.

SPOSÓB ZMINAY

• sztywne – sposób zmiany określa ściśle ustalona procedura

• elastyczne – sposób zmiany jest taki sam, jak zwykłych ustaw.

Konstytucja – typy, cechy i

funkcje

CECHY KONSTYTUCJI

• szczególna moc prawna

• szczególna treść

• szczególny tryb uchwalania lub zmiany

NAJWAŻNIEJSZE FUNKCJIE KONSTYTUCJI

• funkcja prawna – jest podstawą całego systemu prawa w państwie
konstytucyjnym,

• funkcja organizacyjna – określa zasady organizacji, sposób
funkcjonowania państwa, jego wewnętrzną strukturę,

• funkcja integracyjna – służy zjednoczeniu całego społeczeństwa, gdyż
jest efektem konsensusu społecznego,

• funkcja wychowawcza – zawiera określony system wartości, idei i
przekonań społecznych oraz sposobów ich realizacji,

• funkcja programowa – określa kierunki rozwoju państwa.

Transformacja ustrojowa i

powstanie Konstytucji

Rzeczypospolitej Polskiej

• przed 1989 r. w Polsce
obowiązywała konstytucja
uchwalona w 1952 r.

• od 6 lutego do 5 kwietnia
1989 r. trwały rozmowy między
przedstawicielami opozycji
solidarnościowej a władzą
komunistyczną – tzw. obrady
Okrągłego Stołu. W ich wyniku
zawarto porozumienie w
sprawie przemian ustrojowych i
gospodarczych w Polsce.

• zgodnie z zawartym
porozumieniem
7 kwietnia 1989r. Sejm dokonał
pierwszej nowelizacji
konstytucji, wprowadzając m.in.
Dwuizbowy parlament i
instytucję prezydenta.

Obrady okrągłego stołu

Transformacja ustrojowa i

powstanie Konstytucji

Rzeczypospolitej Polskiej

• 4 czerwca 1989 r. odbyły się pierwsze częściowo wolne wybory do
parlamentu, które zakończyły się sukcesem „Solidarności”.

• w grudniu nastąpiła kolejna nowelizacja konstytucji. Zmieniono
nazwę państwa na „Rzeczypospolitą Polską” , zlikwidowano zapis o
przewodniej roli PZPR.

• w 1992 roku parlament przyjął ustawę o trybie przygotowania i
uchwalenia nowej konstytucji.

• 17 października 1992 r. uchwalono tzw. Małą Konstytucję, która
określała relacje między naczelnymi organami państwa i tym samym
uchylała zapisy z konstytucji PRL. Równocześnie trwały prace nad
nową konstytucją.

• 2 kwietnia 1997 r. Zgromadzenie Narodowe uchwaliło konstytucję.

• 25 maja 1997 r. odbyło się referendum konstytucyjne, w którym
Polacy niewielką większością głosów opowiedzieli się za konstytucją.

• 17 października 1997 r. konstytucja weszła w życie.

Budowa Konstytucji

Rzeczypospolitej Polskiej

1. Wstęp – preambuła – zawiera odwołanie do tradycji historycznych
I i II Rzeczypospolitej, wartości (prawdy, sprawiedliwości, piękna,
dobra) oraz do Boga.
2. Rozdział I zawiera m.in. Zasady ustroju politycznego,
gospodarczego i społecznego państwa oraz określa symbolikę
narodową.
3. Rozdział II zawiera katalog obowiązków, praw i wolności
obywateli, a także mechanizmy ich ochrony.
4. Rozdział III zawiera katalog źródeł prawa obowiązującego w
Rzeczypospolitej oraz sposób ich wykonania
5. Rozdziały IV – IX określają kompetencje najwyższych organów
władzy ustawodawczej, sądowniczej i wykonawczej, tryb ich
powoływania oraz relacje między nimi.
6. Rozdział X dotyczy finansów publicznych, zasad nakładania
podatków i procedury uchwalania ustawy budżetowej.
7. Rozdział XI określa zasady postępowania w sytuacjach
szczególnych zagrożeń, takich jak klęska żywiołowa czy napaść ze
strony innego państwa.
8. Rozdział XII określa procedury zmian konstytucji.
9. Rozdział XIII zawiera przepisy przejściowe i końcowe.

Zasady ustroju Rzeczypospolitej

Polskiej zawarte w Konstytucji

Zasada demokratycznego państwa
prawnego
„Rzeczypospolita Polska jest
demokratycznym państwem prawnym,
urzeczywistniającym zasady
sprawiedliwości społecznej. […] Organy
władzy publicznej działają na podstawie i w
granicach prawa”. (Art. 1,7)

Zasada unitarnej formy
państwa
„Rzeczypospolita Polska jest
państwem jednolitym”. (Art. 3)

Zasady ustroju Rzeczypospolitej

Polskiej zawarte w Konstytucji

Zasada zwierzchniej władzy narodu
„Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do narodu. […]
Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio”.
(Art. 4)

Zasada podziału władzy
„Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się
na podziale i równowadze władzy
ustawodawczej, władzy wykonawczej i
władzy sądowniczej. […] Władzę
ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat,
władzę wykonawczą Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów,
władzę sądowniczą sądy i trybunały”. (Art.
10)

Monteskiusz

Zasady ustroju Rzeczypospolitej

Polskiej zawarte w Konstytucji

Zasada pluralizmu
politycznego
„Rzeczypospolita Polska
zapewnia wolność tworzenia i
działania partii politycznych.
Partie polityczne zrzeszają się
na zasadzie dobrowolności i
równości obywateli polskich w
celu wpływania metodami
demokratycznymi na
kształtowanie polityki państwa.
[…] Rzeczypospolita zapewnia
wolność tworzenia i działania
związków zawodowych,
organizacji społeczno –
zawodowych rolników,
stowarzyszeń, ruchów
obywatelskich , innych
dobrowolnych zrzeszeń oraz
fundacji”. (Art. 11, 12)

Zasady ustroju Rzeczypospolitej

Polskiej zawarte w Konstytucji

Zasada republikańskiej formy rządów
„Zasada to nie została wyrażona w konstytucji wprost. Mimo to
znajduje swój wyraz w oficjalnej nazwie państwa – Rzeczypospolitej
Polskiej. W języku polskim słowo „Rzeczypospolita” jest odpowiednikiem
słowa „republika ”.

Zasada decentralizacji władzy
państwowej i samorządowej
„Ustrój terytorialny
Rzeczypospolitej Polskiej
zapewnia decentralizację władzy
publicznej. […] Ogół
mieszkańców jednostek
zasadniczego podziału
terytorialnego stanowi z mocy
prawa wspólnotę samorządową.
Samorząd terytorialny
uczestniczy w sprawowaniu
władzy państwowej”. (Art. 15, 16)

Podział administracyjny

Ogólna charakterystyka ustroju

Rzeczypospolitej Polskiej

Ustrój III Rzeczypospolitej określa się jako parlamentarny
zracjonalizowany.
Racjonalizacja polega na wzmocnieniu władzy wykonawczej elementami
zaczerpniętymi z innych modeli ustrojowych, m.in. z systemów:

• kanclerskiego – silna pozycja premiera, konstruktywne wotum
nieufności,

• półprezydenckiego – prezydent dysponujący licznymi przywilejami
(m.in. zawieszające weto ustawodawcze), wybierany w wyborach
powszechnych.

Flaga Polski

Herb Polski

Polskie konstytucje

• Konstytucja 3 maja 1791 r.

• Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 22 lipca 1807 r.

• Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 r.

• Mała Konstytucja z 20 lutego 1919 r.

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 17 marca 1921 r. (konstytucja
marcowa)

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 23 kwietnia 1935 r. (konstytucja
kwietniowa)

• Mała Konstytucja z 19 lutego 1947 r.

• Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22 lipca 1952 r.

• Mała Konstytucja z 17 października 1992 r.

• Konstytucja Rzeczypospolitej z 2 kwietnia 1997 r.

Konstytucja 3 Maja 1791 roku

Jan Matejko, 1891

Olej na płótnie

247 cm × 446 cm

Zamek Królewski w Warszawie