Pedagogika specjalna
Pedagogika specjalna
wykład 3
wykład 3
Wpływ niepełnosprawności na
kształtowanie się procesów
poznawczych
Pedagogika specjalna
Pedagogika specjalna
wykład 3
wykład 3
Wpływ niepełnosprawności na
kształtowanie się procesów
poznawczych
Psychologiczne aspekty
niepełnosprawności
Zagadnienia:
• Specyfika rozwoju dzieci
niepełnosprawnych
• Rozwój fizyczny i sprawność motoryczna
• Rozwój umysłowy dzieci
niepełnosprawnych
maksymalnie 10 punktów.
Cecha
0 punktów
1 punkt
2 punkty
A
Appearance
(Skin color)
kolor skóry
sinica całego
ciała
tułów różowy,
sinica części
dystalnych
kończyn
całe ciało
różowe
P
Pulse
puls/na min.
niewyczuwaln
y
<100
>100
G
Grimace
(Reflex
irritability)
reakcja na bodźce (np.
wprowadzenie cewnika
do nosa)
brak
grymas
twarzy
kaszel lub
kichanie
A
Activity
(Muscle tone)
napięcie mięśni
brak napięcia,
wiotkość
ogólna
napięcie
obniżone,
zgięte
kończyny
napięcie
prawidłowe,
samodzielne
ruchy
R
Respiration
oddychanie
brak oddechu wolny i
nieregularny
głośny płacz
Wynik:
10-9 – noworodek w dobrym stanie 8-7 – zmęczenie porodem
6-4 – zamartwica średniego stopnia 3-1 – zamartwica ciężka
•Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Skala_Apgar"
Stwierdzenie rozwoju nieprawidłowego
• Opóźnienie osiągania
kolejnych etapów rozwoju
psychomotorycznego.
• Rozwój według wzorców
zastępczych
• Stagnacja rozwoju
• Regres (utrata już
osiągniętych funkcji)
Specjalne potrzeby mają dzieci o
nietypowym rozwoju psychomotorycznym
Ze względu na tempo rozwoju
• rozwój opóźniony
• rozwój przyspieszony
• rozwój nieharmonijny
Ze względu na zakres odchyleń od normy
• globalne zaburzenia rozwoju (opóźnienie tempa
dotyczy wszystkich funkcji)
• parcjalne zaburzenia rozwoju (zakres większy np.
mowy, na tle innych funkcji)
• fragmentaryczne zaburzenia rozwoju (zakres
mniejszy np. opóźnienie rozwoju mowy czynnej,
przy dobrym rozumieniu mowy)
Rozwój fizyczny i sprawność
motoryczna
• Zmiany somatyczne:
niedobór wagi i wzrostu,
wady postawy, zniekształcenia kręgosłupa,
itp.
zmniejszona wydolność fizyczna i wysiłkowa.
• Sprawność ruchowa:
ograniczenie aktywności ruchowej
(hipokineza),
koordynacja, precyzja, szybkość ruchów,
Rozwój umysłowy dzieci
niepełnosprawnych.
• Dzieci, u których defekt bezpośrednio
wpływa na rozwój i przebieg procesów
poznawczych (np. organiczne zmiany w
układzie nerwowym lub hormonalnym,
zaburzenia sensoryczne).
• Dzieci, u których defekt tylko w sposób
pośredni zakłóca rozwój i przebieg
procesów poznawczych.
Bodźce ze
środowisk
a
Bodźce ze
środowisk
a
Rejestr
sensoryczny
Rejestr
sensoryczny
Pamięć
Pamięć
Pamięć
długotrwała
Pamięć
długotrwała
Wiedza
metopoznawcz
a
- na temat
samego siebie
- na temat
strategii
uczenia się
- na temat
zadania
Proces
kontroli
wykonawczej
- planowanie
-
monitorowani
e
- regulowanie
Utrata
informacji
Utrata
informacji
Reakcja
Wyjście
Reakcja
Wyjście
Utrata
informacji
Utrata
informacji
powtarzanie
elaboracja
uwaga
organizowanie
Uczy
się
Model uczenia się według koncepcji przetwarzania informacji
na podstawie Myron H. Dembo Stosowana psychologia wychowawcza.
Odnajduje
Ze względu na charakter bodźca bądź
stymulacji receptory dzielą się na:
• fotoreceptory - receptory światła (białka: opsyny, rodopsyna; komórki:
czopki, pręciki; narządy: oko)
• mechanoreceptory - receptory wrażeń mechanicznych, takich jak
dotyk (ciałko blaszkowate Vatera-Paciniego) lub dźwięk (narząd
ślimakowy ucha wewnętrznego wykorzystuje mechanoreceptory do
przetworzenia dźwięku w sygnały nerwowe)
•
- receptory rozróżniające substancje chemiczne
(białka: białka receptorowe
i
; komórki:
smakowe, neurony węchowe; narządy:
, śluzówka
węchowa)
•
- receptory reagujące na temperaturę bądź jej zmianę
•
•
- receptory natężenia i kierunku pola
magnetycznego
•
- receptory natężenia i kierunku pola elektrycznego
•
- receptory ciśnienia osmotycznego
• proprioreceptory - receptory ruchu, pozycji i równowagi
• baroreceptory - receptory ciśnienia
Budowa analizatorów
Rodzaj
analizator
a
receptor
Droga
dośrodkow
a
Ośrodek
korowy
Zmysł
wzroku
Zmysł
słuchu
Zmysł
dotyku
Rys. 1 Budowa oka
Ryc. Schemat budowy ucha
Ayres zwróciła uwagę na szczególnie istotny
fakt, że u podstaw rozwoju integracji
zmysłowej leżą trzy najwcześniej
dojrzewające, podstawowe układy zmysłów:
• Układ dotykowy ma receptory umiejscowione w skórze i na jej
powierzchni, odbierające wrażenia lekkiego i głębokiego
dotyku, nacisku, ciepła, zimna, bólu.
• Propriocepcja to odbiór wrażeń płynących z mięśni i ścięgien,
informujących mózg o położeniu ciała, jego poszczególnych
części oraz o tym, czy i jakie ruchy wykonuje.
• Układ przedsionkowy (inaczej zmysł równowagi) ma
receptory w uchu wewnętrznym, reaguje na siłę grawitacji,
ruch linearny i obrotowy oraz przyspieszenie.
Najczęściej zaburzenia układów zmysłowych wiążą się ze złą
modulacją wrażeń, zwłaszcza dotykowych,
proprioceptywnych i przedsionkowych. Dzieci mogą reagować
na bodźce w sposób nadwrażliwy lub niedowrażliwy.
Kora
przedczołow
a
(kojarzenie,
przewidywa
nie,
inteligencja)
Obsza
r
Brock
a
Kora
przedruchow
a
Kora
ruchowa
Kora
czuciowa
Kora
ciemieniow
a
Wrażeni
a
smakow
e
Ośrodek
Dwernickieg
o
Kora
wzroko
wa
Promienistoś
ć wzrokowa
Móżdżek
Rdzeń
przedłużony
Kora
słuchowa
Arteria
środkow
a
Lewa
półkula
Procesy poznawcze:
• Wrażenia (słuchowe, wzrokowe, dotykowe)
• Spostrzeżenia
• Wyobrażenia
• Uwaga
• Pamięć
• Myślenie (pewność, przerzutność,
konkretność)
• Mowa
Wrażenia, spostrzeżenia i wyobrażenia
osób z zaburzeniami sensorycznymi
• Osoby niewidome i niedowidzące
odbiór wrażeń – zespoły dotykowo-
kinestetyczno-słuchowo-węchowe
wyobrażenia surogatowe
• Osoby niesłyszące i niedosłyszący
odbiór wrażeń – pozbawione wrażeń
słuchowych
Wrażenia, spostrzeżenia i wyobrażenia
osób z niepełnosprawnością
intelektualną
W stopniu umiarkowanym:
niedokładne, wolne, o wąskim
zakresie
W stopniu znacznym: niedokładne,
bardzo wolne, tylko silne bodźce
W stopniu głębokim: od braku
percepcji do reakcji na silne bodźce
Uwaga
Definicja: nie jest odrębnym procesem
psychicznym, lecz swoistą cechą
wszystkich procesów psychicznych.
Polega ona bowiem na skierowaniu
świadomości na określony przedmiot
czy też własne przeżycia
Klasyfikacja: uwaga mimowolna i
dowolna
Cechy: zakres, natężenie, podzielność,
roztargnienie uwagi
Uwaga u osób niepełnosprawnych
intelektualnie
w stopniu umiarkowanym: dominuje
uwaga mimowolna, słaba koncentracji
uwagi, wąski jej zakres
w stopniu znacznym: uwaga
mimowolna, skupiona jedynie na
silnych bodźcach, słaba trwałość uwagi
w stopniu głębokim: od braku uwagi
mimowolnej do cząstkowego jej
występowania
Procesy pamięci
Definicja: to właściwość psychiczna, umożliwiająca
kształtowanie się i funkcjonowanie doświadczenia
człowieka. Dzięki tej właściwości nabywamy
różnorodne informacje, przyswajamy wiedzę o
świecie oraz umiejętności i sprawności.
Zapamiętywanie mimowolne, dowolne, wybiórcze.
Zapamiętywanie – przechowywanie – przypominanie -
zapominanie
Klasyfikacja: zależnie od czasu odtwarzania (pamięć
bezpośrednia lub odroczona); ze względu na to jak
człowiek zapamiętuje (pamięć mechaniczna,
logiczna).
Cechy pamięci: trwałość, szybkość zapamiętywania,
gotowość odtwarzania, wierność pamięci.
Typy pamięci: obrazowa (wzrokowa i słuchowa),
słowno-logiczna, ruchowa, uczuciowa
Pamięć u osób niepełnosprawnych
intelektualnie
w stopniu umiarkowanym: nietrwała,
głównie mechaniczna
w stopniu znacznym: krótkotrwała,
bardzo ograniczona
w stopniu głębokim: od braku pamięci
do cząstkowego jej występowania
Myślenie
Definicja: to forma subiektywnego odzwierciedlania świata. Myśli
występują w indywidualnym przeżyciu pod postacią pojęć, sądów,
poczuć (np. poczucie nowości, podobieństwa) oraz ocen (wartości
lub jej braku).
Klasyfikacja:
•
ze względu na charakter biegu „strumienia myśli” (myślenie
asocjacyjne - skojarzeniowe, myślenie ukierunkowane -
zmierzające do określonego celu i wyniku);
•
ze względu na sposób gromadzenia materiału przetwarzanego w
procesie myślenia oraz kolejność w rozwoju ontogenetycznym
(myślenie sensoryczno-motoryczne, konkretno- wyobrażeniowe,
słowno-logiczne).
Zobacz stadia rozwoju umysłowego wg Piageta.
Cechy myślenia: pośredniość (wykraczanie poza zasięg bodźców, ich
obrazów), ujmowanie relacji (przestrzennych, funkcjonalnych),
ujmowanie cech ogólnych. Indywidualne cechy myślenia
(krytycyzm-pochopność, samodzielność-zależność, giętkość-
sztywność, szybkość).
• Operacje umysłowe: podstawowe (analiza i synteza);
pochodne (porównywanie, abstrahowanie i uogólnianie)
• Sądy i rozumowanie: (w formie sądu stwierdzamy
jakiś stan rzeczy oraz związki zachodzące między
pojęciami albo zaprzeczamy ich istnieniu),
(rozumowanie to proces wyprowadzania jednych sądów
z innych).
• Rozumowanie:
indukcyjne polega na wykrywaniu prawidłowości
ogólnych na podstawie wielu informacji (obserwacji,
danych);
dedukcyjne polega na wyprowadzaniu twierdzeń
szczegółowych z podstawowego ogólnego twierdzenia.
Piagetowskie stadia rozwoju
poznawczego:
• Okres sensoryczno-motoryczny do 2
r.ż.
• Okres przedoperacyjny do 7 r.ż.
• Okres operacji konkretnych do 11 r.ż.
• Okres operacji formalnych do 15 r.ż.
Piagetowskie stadia rozwoju poznawczego
Okres
Przybliżone
granice
wieku
Charakterystyka
Sensoryczno-
motoryczny
Przedoperacyjny
Operacji konkretnych
Operacji formalnych
0 – 2 lata
2 – 7 lat
7 – 11 lat
11 – 15 lat
Zaczyna naśladować, pamiętać i myśleć.
Zaczyna rozumieć, że schowane przedmioty nie
przestają istnieć.
Przechodzi od pojedynczych reakcji
odruchowych do celowej aktywności.
Stopniowy rozwój języka i zdolności do myślenia
symbolicznego.
Zdolność do myślenia za pomocą operacji
logicznych wykonywanych tylko w jednym
kierunku.
Myślenie i język mają charakter egocentryczny.
Zdolność do logicznego rozwiązywania
problemów konkretnych.
Rozumienie zasad stałości (opanowanie pojęcia
stałości).
Zdolność do klasyfikacji i seriacji
(szeregowania).
Opanowanie odwracalności.
Zdolność do logicznego rozwiązywania
problemów abstrakcyjnych.
Myślenie nabiera bardziej naukowego
charakteru.
Rozwiązywanie złożonych problemów
werbalnych i weryfikowanie hipotez.
Myron H. Dembo Stosowana psychologia wychowawcza,1997
Myślenie u osób niepełnosprawnych
intelektualnie
w stopniu umiarkowanym: konkretno-
obrazowe, brak zdolności dokonywania
operacji logicznych, trudności w
tworzeniu pojęć abstrakcyjnych
w stopniu znacznym: inteligencja
sensoryczno-motoryczna
w stopniu głębokim: rozumienie
prostych słów i poleceń
Myślenie osób niewidomych i
niesłyszących
Niewidomych
• Opóźniony rozwój myślenia konkretno-obrazowego
• Szybki rozwój operacji abstrahowania, różnicowania,
klasyfikowania, schematyzowania, szukania analogii
Niesłyszących
• Trudności w kształtowaniu pojęć
Pojęcie – stanowi odzwierciedlenie ogólnych
własności przedmiotów lub zjawisk, wspólnych całej
ich grupie