Problematyka

Problematyka

kształcenia

kształcenia

umiejętności pisania

umiejętności pisania

Problematyka

Problematyka

kształcenia

kształcenia

umiejętności pisania

umiejętności pisania

Sprawność językowa to nie dziedzina wiedzy, to

Sprawność językowa to nie dziedzina wiedzy, to

dziedzina umiejętności. Wiedzy się można nauczyć

dziedzina umiejętności. Wiedzy się można nauczyć

– umiejętności trzeba wyćwiczyć.

– umiejętności trzeba wyćwiczyć.

/A. i P. Wierzbiccy,

/A. i P. Wierzbiccy,

Praktyczna stylistyka,

Praktyczna stylistyka,

Warszawa 1969/

Warszawa 1969/

Cel

• omówienie sposobów rozwijania

sprawności językowej ucznia

• przedstawienie sposobów rozwijania

umiejętności tekstotwórczych ucznia

• przedstawienie podstawowych

dylematów związanych z

kształceniem sprawności pisania

Jak jest na początku?

Pisanie jako

kompetencja

• Pismo - „drugi” język człowieka

• Jakie umiejętności składają się na

umiejętność pisania?

–

znajomość zasad ortografii i interpunkcji

–

bogactwo leksyki i znajomość

zróżnicowanych struktur składniowych

–

umiejętność budowania tekstu spójnego

–

umiejętność dostosowania stylu do formy i

tematu (pragmatyka)

–

znajomość form wypowiedzi

Jak doskonalić

„drugi” język?

• Trzeba odrzucić założenie, że

uczeń sam przez się umie się

wypowiadać, że sam przez się

umie pisać wypracowania – że

wystarczy tylko zadawać, a potem

oceniać kolejne prace domowe.

/A. i P. Wierzbiccy, Praktyczna stylistyka

(1969)/

Sposoby rozwijania

sprawności językowej

uczniów

• ćw. ortograficzno-interpunkcyjne
• ćw. słownikowo-frazeologiczne
• ćwiczenia gramatyczno-

stylistyczne

ćw. ortograficzno-

interpunkcyjne

•

kształcą umiejętności i nawyki pisania

ortograficznego i świadomego stosowania

interpunkcji

•

zależność sposobów nauczania od zasad

ortografii polskiej

–

fonetyczna

– pisz, jak słyszysz (poprawność wymowy!)

–

morfologiczna

– związki z morfologią (przedrostki,

wymiany)

–

historyczna

– pisz, jak widzisz (ę, ą, ó, h, rz)

–

konwencjonalna

(pisz wg przyjętego zwyczaju)

•

postulat różnorodności: różne typy pamięci

(wzrokowy, słuchowy i ruchowy)

przykłady ćwiczeń

ortograficznych

• przepisywanie

• pisanie z pamięci

• pisanie ze słuchu (dyktando)

• pisanie z komentowaniem (zasada morfologiczna)

• ćwiczenia gramatyczno-ortograficzne (np. wyszukiwanie

czasowników w trybie przypuszczającym i reguły pisowni

cząstki –by; zamiana czasu: wiezie - wiózł)

• ćwiczenia słownikowo-ortograficzne (tworzenie wyrazów

pochodnych, zestawianie wyrazów pokrewnych – KONTEKST!)

• ćwiczenia stylistyczno-ortograficzne (połączenie redagowania

dłuższych form wypowiedzi z utrwalaniem ortogramów)

• ćwiczenia o charakterze gier dydaktycznych

ćw. słownikowo-

frazeologiczne

•

poszerzają zasób słownictwa czynnego i

biernego

•

rozwijają sprawność posługiwania się wyrazami

•

aktywizują słownictwo bierne

•

zapobiegają błędom słownikowo-

frazeologicznym

•

źródła ćwiczeń:

–

teksty literackie i publicystyczne

–

prace pisemne uczniów i ich żywy język

–

ćwiczenia językowe

przykłady ćwiczeń

słownikowo-

frazeologicznych

• określanie znaczenia wyrazów

• wyjaśnianie błędów słownikowych i frazeologicznych

• dobieranie wyrazów bliskoznacznych (neutralnych lub

nacechowanych)

• wybieranie wyrazu najtrafniejszego

• gromadzenie wyrazów wokół określonego tematu

• łączenie wyrazów w związki wyrazowe

• zastępowanie słów-worków (zwalczanie pustosłowia)

• dobór słownictwa wyrażającego stosunek mówiącego

do wyrażanych treści (wyrazy oceniające)

• zabawy wyrazami (zwiększenie płynności

skojarzeniowej)

ćwiczenia

gramatyczno-

stylistyczne

• poszerzają uczniowski zasób struktur

językowych (składniowych,

morfologicznych) i usprawniają

umiejętność celowego posługiwania się

nimi

• UWAGA

: ćwiczenie gramatyczne a

gramatyczno-stylistyczne

–

od podanych czasowników utwórz

rzeczowniki, np. tworzyć – twórca

–

skróć zdanie: ten, co tworzy

przykłady ćwiczeń

gramatyczno-

stylistycznych

• ćwiczenia składniowe

– stosowanie równoważnika zdania, zdania wielokrotnie złożonego

– dobieranie synonimicznych struktur składniowych

– przekształcanie składniowe tekstu (np. rozwijanie zdania)

– poprawne używanie zaimków

– przekształcenia szyku

• ćwiczenia fleksyjne

– zastępowanie powtarzających się rzeczowników zaimkami

– zastępowanie czasowników dokonanych niedokonanymi, zmiana czasu,

trybu, strony

– stylistyczne funkcje form bezosobowych czasownika

• ćwiczenia słowotwórcze

– unikanie powtórzeń

– ekspresja formantów (zdrobnienia, zgrubienia)

Rozwijanie

umiejętności

tekstotwórczych

• ćwiczenia

kompozycyjne

• ćwiczenia

redakcyjne

• wprowadzanie

form wypowiedzi

ćwiczenia

kompozycyjne

•

kształcą umiejętność budowania dłuższej wypowiedzi

spójnej, uporządkowanej treściowo i graficznie

•

rola tranzycji (podkreślenia kompozycji wypowiedzi

za pomocą wyznaczników formalnych i językowych):

–

sygnalizowanie, co odnosi się do wiedzy zastanej (jak

wiadomo), a co do wkładu osobistego (moim zdaniem)

–

sygnalizowanie dygresji (na marginesie tych rozważań)

–

sygnały ostrzegające przed pojmowaniem jakichś

sformułowań jako dostatecznie ścisłych (innymi słowy)

–

nawiązywanie kontaktu z czytelnikiem (zwróćmy uwagę)

–

stosowanie stylistycznych środków kompozycyjnych (a

więc, zatem, z kolei, obecnie, prócz tego)

przykłady ćwiczeń

kompozycyjnych

• sporządzanie planu tekstu czytanego (plan

dekompozycyjny)

• układanie wypowiedzi wg przygotowanego

planu

• graficzne rozplanowanie tekstu
• ćw. w posługiwaniu się wyrazami

syntaktycznymi, tzn. spójnikami, zaimkami

względnymi, przyimkami

• ćw. słownikowo-frazeologiczne ujmujące

formuły inicjalne i końcowe

ćw. redakcyjne

• zbiorowe układanie lub poprawianie

tekstu, którego celem jest usprawnienie

posługiwania się językiem

– układanie jakiejś formy wypowiedzi
– skracanie lub wydłużanie tekstu
– stylizowanie (przekształcanie z jednego

stylu na inny)

– parafrazowanie (ze względu na nadawcę,

odbiorcę itp.)

wprowadzanie form

wypowiedzi

• tok dedukcyjny (zaznajomienie ze wzorem określonej

formy, zanalizowanie jej i wydobycie cech

charakterystycznych, a potem – samodzielne pisanie) a

tok indukcyjny

• związki z wiedzą o języku, np. opowiadanie a zdania

złożone podrzędnie przyczynowe czy współrzędne

wynikowe, spójniki wyrażające skutek lub przyczynę

• kolejność form wypowiedzi (narracyjne, opisowe,

eksplikacyjne i argumentujące)

• rozwijanie uzdolnień stylistycznych: udziwnianie,

próby literackie, ćw. stylistyczne na ekspresywność,

stylizowanie, stosowanie jęz. artystycznego

Problemy dydaktyczne

w kształceniu

umiejętności pisania

• rola motywacji
• tematy

wypracowań

• poprawa i ocena

wypracowań
pisemnych

Rola motywacji

• Najważniejszym warunkiem skuteczności

wszelkich ćwiczeń w mówieniu i pisaniu jest

wewnętrzna potrzeba wypowiedzenia się,

nie zaś czysto intelektualne zadowolenie w

porządkowaniu ogniw myślowych i nadawaniu

im możliwie doskonałej formy językowej

/Władysław Szyszkowski, 1967/

• teoria aktów mowy i osadzanie pisania w

kontekście komunikacyjnym

• wypracowanie jako akt mowy

Tematy wypracowań

• po co pisać

wypracowania?

• reprodukować

wiadomości czy
pokazywać
własną
twórczość?

Tematy wypracowań

• Uczeń szkoły podstawowej i średniej musi umieć

mówić prosto i jasno o sprawach

nieskomplikowanych i związanych bezpośrednio

z życiem jego samego, jego otoczenia i

społeczeństwa, którego jest członkiem, bo tylko na

takich tematach można nauczyć ucznia

rzeczywiście potrzebnego mu słownictwa,

frazeologii, typowych konstrukcji składniowych.

[...] ogromna liczba sformułowań niejasnych,

spowodowanych usterkami myślowymi, pochodzi z

wypowiedzi uczniowskich na tematy związane z

literaturą, a zwłaszcza z historią literatury. /Z.

Saloni, 1971/

Oceńmy tematy

wypracowań

• Literatura starożytna – przymus nudnej

lekcji czy źródło aktualnej myśli o
człowieku?

• Walory artystyczne „Ballad i romansów”

Przyroda w twórczości B. Leśmiana

• Słowacki jako dramaturg
• Co wiesz o Kochanowskim?

Poprawa i ocena

wypracowań

pisemnych

• trudności z odniesieniem do kryteriów:

np. zgodność z tematem

• jak traktować błędy ortograficzne?

• cechy recenzji:

– logiczność (ocena wynika z recenzji)

– nieschematyczność (indywidualizacja)

– taktowność

– wskazówki
Czy każdą pracę trzeba recenzować?

Poprawa i ocena

wypracowań

pisemnych

• Praca nad tekstem napisanym: recenzja

nauczyciela + autorefleksja

– Do kogo tekst był adresowany?

– Jaki był kontekst i cel?

– Jaka była struktura i kompozycja tego tekstu?

– Co chciałeś osiągnąć?

– Jakich środków użyłeś, że to osiągnąć?

– Wybierz fragment, który cię najbardziej

satysfakcjonuje (uzasadnij)

– Wybierz fragment, w którym nie udało ci się osiągnąć

zamierzonego celu (uzasadnij)

– Ponowna redakcja i ocena

Najnowsze tendencje

w kształceniu

sprawności pisania

• lingwistyka tekstu
• sprawność tekstotwórcza
• pragmatyka (perspektywa

komunikacyjna)

• równowaga między kształceniem

kompetencji nadawcy i odbiorcy
tekstu

• integrowanie treści polonistycznych

BIBLIOGRAFIA

• A. Dyduchowa, Metody kształcenia sprawności

językowej uczniów. Projekt systemu, model

podręcznika, Kraków 1988

• M. Nagajowa, Kształcenie języka ucznia w szkole

podstawowej, Warszawa 1985

• E. Polański, Dydaktyka ortografii i interpunkcji,

Warszawa 1987

• A. i P. Wierzbiccy, Praktyczna stylistyka, Warszawa 1969

• Z. Saloni, Błędy językowe w pracach pisemnych

uczniów liceum ogólnokształcącego. Próba analizy

językoznawczej, Warszawa 1971