

WYBRANE KONCEPCJE RELIGII I MAGII



W ANTROPOLOGII

Łucja Kapralska



religia to wiara w istoty duchowe.



Animizm – to pierwotna forma wierzeń –
wiara w czynniki duchowe przyrodzie - tak
ożywionej jak i nieożywionej.



Pojęcie duszy rodzi się w człowieka
pierwotnego wskutek takich stanów jak
omdlenia, marzenia senne, co doprowadza
człowieka pierwotnego do rozróżnienia
cielesności i duchowości.

Łucja Kapralska



Inna forma wierzeń, przypisująca siły

nadprzyrodzone różnym przedmiotom (kije,

kamienie, figurki, także góra, osobliwy kształt

gałęzi itp. czyli fetysze). Człowiek pierwotny

oddaje cześć nie tyle tym przedmiotom, ile

siłom, które one dla niego symbolizują. Pisał o

niej Tylor i inni.



Dzieła:



E.B Tylor, Cywilizacja pierwotna. Badania

rozwoju mitologii, filozofii, wiary mowy sztuki i

zwyczajów.



Także: E. SA Tokariew, Pierwotne formy relgii i

ich rozwój

Łucja Kapralska



Wiara w potężną moc przenikającą cały

świat. Nie ma on jakiejś szczególnej formy

materialnej. Jej nosicielami mogą być

ludzie, rzeczy, zwierzęta, można ją nabyć

mieć, utracić. Jak zbadał Codrington – u

ludów Polinezji Melanezji i Ameryki Półn.,

występuje pojęcie mana - koncentracja

pozytywnych cech takich jak męstwo,

fortuna, prestiż, siła; u Indian Huronów

koncepcja orenda, u Algonkinów – Manitou.



Łucja Kapralska



Manizm - wiara w przodków , kult przodków



Totemizm - wiara w pochodzenie od
roślinnego lub zwierzęcego przodka, wspólnego
dla członków danej grupy, co skutkuje
zakazem zabijania tego zwierzęcia oraz
egzogamią, gdyż kobiety w klanie to siostry i
nie wolno ich poślubiać nie łamiąc zakazu
kazirodztwa

Politeizm – wielobóstwo (najlepszy przykład –

starożytna Grecja)

Monoteizm - wiara w jednego boga

Łucja Kapralska



Rodzaj praktyk opartych na nieracjonalnych
przekonaniach właściwych głównie społ.
pierwotnym i warstwom ludowym



zespół zrytualizowanych działań i technik
polegających na oddziaływaniu na siły
obecne w naturze, mających spowodować
skutki w świecie realnym



niekiedy – praktyczny, czynnościowy
aspekt religii

Łucja Kapralska



magia opiera się na pewnym błędzie myślenia,

fałszywym skojarzeniu faktów, przez co człowiek

pierwotny wyobraża sobie, że może wpływać na

świat, który go otacza. Pomiędzy obiektami

fizycznymi istnieją związki i człowiek może je

wykorzystywać.



Magia wg Frazera zwana jest sympatyczną i opiera

się na 2 zasadach:

-

zasada homeopatyczności= podobieństwa podobne

wywołuje podobne (skutek jest podobny do

przyczyny)

-

zasada kontagialna = styczności - rzeczy, które

pozostawały ze sobą w kontakcie pozostają w nim

na zawsze

Łucja Kapralska



Frazer twierdzi, że magia jest tylko jednym

ze sposobów oddziaływania człowieka

pierwotnego na świat.



Gdy stwierdza, że nie może mu rozkazywać

czy go zaklinać, zaczyna oddawać cześć

siłom nadprzyrodzonym chcąc je ubłagać -

co powoduje rozwój religii



Ostatni etap w myśleniu o wpływie na

swiat otaczający to nauka – człowiek

poznaje zasady rządzące światem i w ten

sposób nań wpływa.

Łucja Kapralska

Najbardziej znane: schemat Tylora:



Magia (zalążkowa forma religii)



Manizm - kult dusz przodków,



animizm – kult czynników duchowych w
przyrodzie



Politeizm (wielobóstwo)



Monoteizm – kult jednego Boga

Łucja Kapralska

Wg Frazera myślenie człowieka o

podporządkowaniu sobie świata biegnie
poprzez trzy etapy:



Magia- religia – nauka.

Jak widać, ewolucjonistyczny schemat

Frazera jest fałszywy, gdyż łatwo można
wykazać współwystępowanie tych trzech
form u ludów pierwotnych a także we
współczensych społeczeństwach.

Dzieło: Złota Gałąź

Łucja Kapralska



E. Durkheim: socjologiczna definicja religii:
„religia to jednolity system wierzeń i
praktyk odnoszących się do rzeczy świętych
tj. wydzielonych i zakazanych, łączący w
jedną wspólnotę moralna zwaną kościołem
tych, którzy je wyznają”.

dzieło: Elementarne formy życia religijnego

Łucja Kapralska



Religia jest faktem społecznym, wyrasta z
uczuć solidarności, jakich doświadczają
jednostki w kontakcie z innymi członkami
społ. w trakcie rytuałów religijnych. Celem
ich zaś jest wyrażenie kolektywnej jedności.
Zjawiska religijne to zjawiska stricte
społeczne. A społeczeństwo jako takie z
nakazami i zakazami jest podniesione do
roli bóstwa przez jednostki.

Łucja Kapralska

dzieło: Magia, nauka i religia
Religia ma nie tylko charakter społeczny ale i

jednostkowy. Jej istotą jest odwoływanie się
do sił wyższych. Człowiek wybiera tę drogę
zwłaszcza w momentach kryzysowych
takich jak śmierć, i inne. Wszystkie
niewytłumaczalne zjawiska w życiu
jednostki i zbiorowości wymagają reakcji,
religia jest czynnikiem integracji, daje
poczucie sensu i bezpieczeństwa.

Łucja Kapralska

Malinowski przypisywał religii wiele funkcji

pełnionych tak wobec jednostek jak i wobec
zbbiorowości. Sa to m.in. Podtrzymywanie
tradycji, f. biologiczna (kult żywności,
selektywne podejście do zasobów
naturalnych np. w totemizmie ), f.
psychologiczne , f. normatywne, f.
integrujące.

Łucja Kapralska



Magia – pojawia się w warunkach

niepewności, tam, gdzie zawodzą czynniki

racjonalne. Jest ona zrytualizowaną reakcja

obronną na zagrożenia pojawiające się w jego

powszedniej aktywności. Zaspokaja ona

potrzeby czysto instrumentalne podczas gdy

religia pełni przede wszystkim integracyjną.



M. jest utylitarna, ma konkretne cele,

wyrasta z działania (aktywizm),

antyspekulatywna.



W koncepcji Malinowskiego występują tak

aspekty psychologiczne jak i socjologiczne.

Łucja Kapralska



Nieredukcjonistyczne podejście do religii –
jest to zjawisko niezależne i autonomiczne.
Jest silnie związana ze sferą nieświadomości
tak jednostkowej jak i zbiorowej.
Nieświadomość zbiorowa to zbiór dawnych
wspomnień i doświadczeń ludzkości
Przejawia się w formie archetypów,
identycznych u różnych ludów w różnych
epokach.

Łucja Kapralska



Mity, często podobne w różnych kulturach
wyrażają istotę egzystencji człowieka.



Funkcja religii – jest ona projekcją energii
psychicznej a rytuał religijny jest próbą
skanalizowania tej energii w określonym
kierunku. Pełni tez funkcje kompensacyjne,
pozwala człowiekowi oswoić się ze śmiercią
poprzez wprowadzenie pojęcia transecendencji
( wyzbycie się egoizmu, wyjście poza własne ja,
wiara w inną rzeczywistość)



Dzieło: Archetypy i symbole

Łucja Kapralska



Człowiek to homo religiosus, najbardziej

naturalną jego cecha jest zdolność tworzenia

systemów religijnych. Człowiek pierwotny był

modelem człowieka religijnego, badanie jego

wierzeń pozwoli wskazać ponadczasowe

elementarne cechy natury ludzkiej. Eliade

porównuje różne religie jeśli chodzi o czas i

miejsce, gdyż uważa, że moment sakralności

jest taki sam u Eskimosów i w rozwiniętych

religiach jak chrześcijaństwo. Homo religiosus

dzieli czas na święty i świecki, podobne

przestrzeń i każdą inną sferę życia, pozytywnie

wartościując tę pierwszą.



Dzieło: Historia idei i wierzeń religijnych

Łucja Kapralska

Można wyróżnić trzy elementy każdej religii:



doktryna – a więc to, w co się wierzy,

prawdy, dogmaty, zasady, mity – opowieści

sakralne o tym co zdarzyło się in illo

tempore, „w owym czasie” - są one

wzorcem dla czasów późniejszych.



praktyki – rytuały i ceremonie, związane z

doktryną, będące często jej ucieleśnieniem

(nie zawsze – znane są religie które mają

tylko rytuały)



Organizacja religijna - kościoły i wspólnoty

Łucja Kapralska