Kategorie opieki

Ogólne pojęcie „kategorii
opieki”

•

To określona

dwuaspektowa
specyficzna postać opieki
powstająca w wyniku
integralnego powiązania
się jej w pewnym
wymiarze z inną
dziedziną życia i
działalności.

Kategorie opieki

• rodzinna
• społeczna
• lecznicza
• religijna
• moralna
• prawna
• wychowawcza
• ekonomiczna

OPIEKA JAKO KATEGORIA
RODZINNA

Pierwotność opieki rodzinnej

Aktywność opiekuńcza ludzi przejawiała
się niemalże całkowicie w ramach rodziny
– tu wzięła swój początek. Pierwotni
rodzice, otaczając opieką swe potomstwo
rozstrzygali tym samym o zaspokojeniu
ówczesnych potrzeb ponadpodmiotowych.
Na tym poziomie życia ludzi mogło
wystarczać i wystarczało spełnienie funkcji
opiekuńczych przez rodziców, rodziny, z
pewnymi uzupełnieniami pozarodzinnych
form opieki.

Związek opieki
rodzinnej z życiem
seksualnym i
prokreacją

Fundamentalna pozycja
opieki rodzinnej w strukturze
opieki międzyludzkiej

Trzy podstawowe

zakresy opieki
międzyludzkiej:

• rodzinny
• społeczny
• spontaniczny

Opieka społeczna

To swoisty rodzaj (zakres) opieki sprawowanej

przez społeczeństwo (państwo), jego siłami i

środkami, poprzez powoływanie do tego instytucje

opiekuńcze.

Dwie grupy konieczne we współczesnym życiu,

funkcji opiekuńczych:

• wspomaga (bezpośrednio lub pośrednio) opiekę

rodzinną, wyrównuje braki i tworzy jej zastępcze

formy

• zaspokaja wielorakie potrzeby ponadpodmiotowe

jednostek i grup, poza rodziną, w całym zakresie

życia społecznego, w granicach odpowiedzialności

wysoko zorganizowanego społeczeństwa za los jej

członków niezdolnych do samodzielnego życia.

Opieka spontaniczna

Jest szczególną aktywnością w

stosunkach międzyludzkich,

aktualizującą się nieformalnie,

dobrowolnie i bezinteresownie w

różnych stycznościach asymetrycznych

między stronami.

Opiera się na:
• Życzliwości
• Przyjaźni
• Koleżeństwie
• Postawach opiekuńczości
• Empatii
• Powinności moralnej

Opieka rodzinna

• Podstawowe właściwości:
• Jest opieką całkowitą, z której korzysta

całe młode pokolenie, od narodzin aż do

osiągnięcia względnie pełnej

samodzielności życiowej

• Jej przedmiotem są również starzy i

niedołężni członkowie rodziny, osoby

chore, cierpiące i niezdolne do normalnego

i samodzielnego funkcjonowania

• Ma indywidualny, allocentryczny

charakter i stanowi najczęściej układ

najbardziej odpowiadający potrzebom

podopiecznych, który wydaje się nie do

zastąpienia.

Specyficzne walory opieki
rodzinnej

• Akceptacji takim, jakim się jest

• Bezpieczeństwa, polegającej na

konieczności ciągłego zachowania

stanu nienaruszalności cenionych

wartości

• Przynależności i miłości

• Pozytywnego oddźwięku

psychicznego

• Uznania dla wszystkich

konstruktywnych poczynań

• Wyłączności

• Ekspresji emocjonalnej

• Pomocy i oparcia w chorobie

• Intymności i rozluźnienia

• Stabilizacji

• Dobrej perspektywy

Opieka rodzinna jako
złożony układ

dzieci

babka

dziade
k

matk
a

wnuki

ojciec

matk
a

ojciec

babk
a

dziade
k

dziade
k

babka

ojciec

matka

dzieci

(starsze)

dzieci

(młodsze

)

Naturalność opieki
rodzinnej

• Opieka rodzinna pozostaje

w przeważającym stopniu

działalnością

„amatorska” której

umiejętności i wiedza

przyjęte są z różnych

„szkól życia” których

podstawowym elementem

jest doświadczona i

obserwowana opieka w

rodzinie.

Allocentryzm I Altruizm

OPIEKA RODZINNA

• Jej motywem jest osoba

podopiecznego, jego
potrzeby

• Celem zaspokajanie tych

potrzeb

• Najwyższą wartością jest

dobro dziecka

• …

Społeczno –
ekonomiczne
warunki życia

Struktura rodziny oraz
stosunki między
małżonkami

Opieka jako kategoria
moralna

• Przejawia się w pozytywnym

lub negatywnym stosunku do
jej określonego
urzeczywistniania się w
codziennym życiu. Przejawia
się w pozytywnym lub
negatywnym stosunku do jej
określonego urzeczywistniania
się w codziennym życiu.

Przeciwwskazania i ograniczenia
w stosowaniu normy
opiekuńczości

„nie zasługują na pomoc

osoby, których intencje

uważamy za moralnie lub

społecznie ujemne” oraz

jednostki niewystarczająco

samodzielne , „ których

lenistwo lub wygoda

stawiają w położeniu

oczekiwania pomocy”.

Muszyński

Nie zasługuje na opiekę bądź nie powinien
z niej korzystać ten, kto:

• Nie ma w danym zakresie rzeczywistych potrzeb

ponadpodmiotowych, a mimo to z określonych,

subiektywnych, budzących dezaprobatę przyczyn (np.

lenistwo) nastawia się na pomoc i opiekę ze strony

innych, chociaż jest realnie w stanie samodzielnie, o

własnych siłach, je zaspokoić.

• Spożytkowuje ją do celów niegodnych, aspołecznych,

jak na przykład potrzebujący schronienia ścigany

przestępca czy osobnik ubiegający się o zapomogę po

to , aby ją potem przepić.

• Na tyle, na ile korzysta z niej ze szkodą dla innych

powszechnych potrzeb, swego dobrze pojętego

interesu życiowego, człowieczeństwa, między innymi

wtedy, gdy pomoc i opieka prowadzi do zaspokojenia

potrzeb nałogowych , ujemnych nawyków, pustych,

kosztownych zachcianek.

Ograniczenia w stosowaniu normy
opiekuńczości:

• Z uwagi na konstytucyjny rozdział Kościoła i państwa, neutralność

światopoglądową i świecki charakter państwa, a także społeczne

poczucie sprawiedliwości i społeczeństwa, w sensie łożenia na nią

środków materialnych. Jej podmiotem w całości mogą i powinni być tylko

przedstawiciele i depozytariusze sacrum. Powinności i zobowiązania

państwa opiekuńczego odnoszą się tylko do obywateli pozostających w

obiektywnej zależności opiekuńczej od niego, a nie z tytułu uzależnienia

się od sił transcendentnych, implikujące tworzenie się potrzeb religijnych

i ich zaspokajanie przez duszpasterzy.

• Z istotą opieki, jej wartościami i rzeczywistym humanizmem pozostaje w

sprzeczności sprawowanie opieki nad jednostkami, będącymi w stanie

całkowicie beznadziejnym, często kosztem ofiar i wyrzeczeń opiekuna,

które nie może tego stanu polepszyć, a powoduje tylko przedłużenie

beznadziejnego cierpienia, oznaczającego powolne konanie.

• Trudno byłoby przyjąć w pewnym zakresie i stopniu moralnym obowiązek

pomocy i świadczeń opiekuńczych wobec tych osób, które wbrew swym

możliwościom i dobrze pojętemu interesowi życiowemu marnotrawią i

niweczą wysiłek i trud opiekuńczy swych opiekunów: w przeciwnym

bowiem razie taka bezwarunkowa pomoc i opieka przynosiłyby więcej

szkód niż korzyści, tak w jednostkowych, jak i społecznym znaczeniu.

Opieka jako kategoria
społeczna

Opieka społeczna i
uspołeczniona

• Opieka jest społeczna wtedy,

gdy:

-jej podmiotem jest

społeczeństwo,

-opiera się na jego siłach i

środkach

• Opieka społeczna to taka

opieka, która sprawowana jest

przez społeczeństwo, jego

siłami i środkami, poprzez

powoływane do tego celu

instytucje opiekuńcze.

Geneza opieki społecznej

• Opieka społeczna w porównaniu z opieką

rodzinną jest bardzo młodą rozwijającą się wciąż

dziedziną działalności. Jej zaczątki można

dostrzec w końcowej fazie epoki feudalnej,

jednak powstanie i rozwój opieki społecznej

wiąże się w istocie z formacją kapitalistyczną.

Dopiero w warunkach tego ustroju wystąpiło w

niespotykanym dotąd zakresie i stopniu

zapotrzebowanie na opiekę przez warstwy

upośledzone. Zaistniały pewne możliwości oraz

konieczność świadczeń opiekuńczych ze strony

państwa na ich rzecz. Pewne możliwości ich

zaspakajania tkwiły w sprawowanej władzy i

posiadanych środkach. Tak rozległym zadaniom

opiekuńczym nie mogła sprostać opieka

filantropijna. Musiały je podjąć instytucje

państwowe i masowe organizacje społeczne

jako świadczenie należności na rzecz

uprawnionych do korzystania z nich.

Opieka społeczna w
świadomości ludzi

• Opieka jako kategoria społeczna przejawia się w

społecznej świadomości ludzi, a zwłaszcza:

-w ich nastawieniach i oczekiwaniach określonych

świadczeń opiekuńczych ze strony instytucji

społecznych,

-w przekonaniach o powołaniu i powinności tych instytucji

spełniania określonych funkcji opiekuńczych,

-w stanie świadomości o posiadanych uprawnieniach do

korzystania z tych świadczeń przez pewne kategorie

obywateli,

-w poczuciu bezpieczeństwa i pewności jutra w

przypadkach pełnych gwarancji i niezawodności

społecznej interwencji opiekuńczej,

-w odczuciach dezaprobaty i niezadowolenia wobec

zaniechania lub ograniczenia, należnej ze strony

społeczeństwa, opieki,

-w odczuciach równorzędności, sprawiedliwości,

normalności, albo przeciwnie- niesprawiedliwości,

różnic i nienormalności w świadczeniach opiekuńczych.

Złożoność opieki
społecznej

• Złożoność sfery realizacyjnej zawiera

się głównie w trzech płaszczyznach:

1.Podmiotowej, gdzie opiekun- czyli

społeczeństwo wyłania wiele różnych

instytucji dla realizacji wielorakich

zadań i celów opiekuńczych;

2.Przedmiotowej, w ramach której

podopieczni występują- zależnie od

wieku, różnych dewiacji i pełnionych

szczególnych ról- w dużej

różnorodności postaci i przypadków,

3.Wielorakich form realizacyjnych,

odpowiadających zróżnicowaniom

przedmiotu oraz specyfice jego

różnych potrzeb ponadpodmiotowych.

W rzeczywistości okazuje się, że mamy do czynienia ze
zjawiskiem o wielu uwarunkowaniach, spośród których
znaczenie podstawowe mają:

-narastające negatywne skutki cywilizacyjne,
-wzmagające się procesy demograficzne,

zwiększające potrzeby ponadpodmiotowe

głównie generacji „trzeciego wieku”;

-postępujące uzależnienie się jednostek od

różnych instytucji społecznych;

-istnienie pewnego zakresu potrzeb

niedostrzeganych lub z różnych względów

pozostawionych własnemu losowi w

przeszłości, które na skutek aktualizacji

wspomnianych trzech czynników weszły w

zakres opieki społecznej;

-wzrastająca świadomość społeczna mas oraz

postęp społeczny, skłaniające organa władzy,

administracji i dystrybucji do przyjmowania na

siebie obowiązków i powinności opiekuńczych.

Opieka jako kategoria
prawna

Geneza


Kodeks Cywilny Napoleona

(1804)

 Konstytucja Stanów

Zjednoczonych (1787)

 Konstytucja 3 maja w Polsce

(1791)

 Konstytucja Francuska (1791)
 Deklaracja Praw Człowieka

ONZ (1948)

Ujemne zjawiska w życiu społecznym
pod wpływem kapitalizmu

• bezrobocie,
• bezdomność,
• migrację w „poszukiwaniu

chleba”,

• brak podstaw

materialnych egzystencji
wielu ludzi,

Dalsze czynniki które wpłynęły

na

pojawienie się nowego wymiaru opieki

 postępująca humanizacja życia

społecznego,

 traktowanie przedmiotowe

dziecka,

 niewystarczalność

filantropijno-charytatywnych

form opieki,

 zaistnienie materialno-

organizacyjnych warunków do

stanowienia norm prawnych

oraz postanowień i wyroków

sądów w sprawach

opiekuńczych

Prawne regulatywy opieki w Polsce podlegają
różnicowaniu, rozwojowi, doskonaleniu,
głównie w następujących składnikach
globalnego systemu prawnego:



ogólne postanowienia,

formułowane wprost i
pośrednio, zawarte w prawie,

 normy dotyczące czynów

karalnych,

 normy dotyczące szeroko

pojętego bezpieczeństwa,

 normy odnoszące się do

różnych aspektów opieki w
rodzinie

Charakter opieki prawnej

• „..system zabezpieczeń i

świadczeń prawnie

zagwarantowanych..”

• dający uprawnienia

jednostkom niezdolnym do

samodzielnego życia,

• mieszczących się w kategorii

„podopieczny wyczekujący”,

• świadczenia te wyrażone są w

normach prawnych i ujęte w

ramy odpowiednich instytucji

realizacyjnych,

Zakres opieki prawnej

• stanowienie prawnych norm

opieki – prawodawstwo
opiekuńcze,

• nadzór nad jego wdrażaniem i

realizacja w praktyce,

• działalność sądów,
• realizacja określonych

świadczeń, wynikających z
norm prawnych,

• egzekwowanie i wymuszanie w

przypadkach ich zaniechania,

Normami prawa można ustanawiać i
egzekwować:

• pewne minimum świadczeń

materialnych na rzecz
podopiecznego,

• niektóre obowiązki opiekunów

natury materialno-
organizacyjnej,

• ograniczanie i pozbawianie

władzy rodzicielskiej i
przywracanie jej,

• karanie opiekunów za znęcanie

się nad podopiecznymi,

Dobrostan organizmu i elementarne
przedwarunki rozwoju podopiecznego

• doświadczenia

spolegliwości opiekuna,

• zadowolenia z życia i

dodatniej atmosfery,

• empatii,
• poczucia dobrej

perspektywy,

• samorealizacji,

Przesłanki i pojęcie praw dziecka

• dziecko – człowiek do 18r.ż

staję się podmiotem praw

człowieka od urodzenia, a

nawet od pewnego okresu

prenatalnego

• posiadając te prawa dziecko

nie ma jednak zupełnie

zdolności do czynności

prawnych,

• dziecko nie może całkowicie

spełniać obowiązków

przewidzianych prawem

człowieka i obywatela

• specyficzne prawa dla dziecka,

„Prawa dziecka są zespołem
uprawnień dzieci, wynikających z
obowiązującym w danym
społeczeństwie praw
obywatelskich, ustalających status
dziecka w państwie,
społeczeństwie i rodzinie”

M.Balcerek

Uwagi dotyczące niektórych
norm Konwencji Praw Dziecka

• 46 artykułów;
• Dążność legislatorów do

ogarnięcia prawem
problemów opieki nad
dzieckiem;

• Artykuły 3, 4, 6 i 27 zobowiązują do

zapewnienia dzieciom standardu opieki;

• Artykuł 5 i 9 prawa rodziców do swych

dzieci;

• Artykuł 11 zwalczanie „nielegalnego

transferu” dzieci za granicę;

• Artykuł 21, punkt b, c, d, e wymaga, aby

„Traktować adopcję związaną z
przeniesieniem do innego kraju jakiego
zastępczy środek opieki.”;

• Artykuł 18 odpowiedzialność obojga

rodziców za wychowanie i rozwój
dziecka;

• Artykuł 19, punkt 3 „zapewnienie

dzieciom pracujących rodziców do

korzystania z usług instytucji i

udogodnień z zakresu opieki nad

dziećmi, do których są uprawnione”;

• Artykuł 20 zapewnienie

odpowiedniej zastępczej formy

opieki dzieciom pozbawionych

opieki rodzinnej;

• Artykuł 24 ochrona praw dziecka;
• Artykuł 28 zapewnienie prawa do

bezpłatnej nauki na poziomie

podstawowym i średnim.

Opieka jako kategoria
wychowawcza

• Uwagi wstępne:
• Powiązania miedzy opieką

a wychowaniem;

• Wychowawcze aspekty

opieki nad dziećmi i

młodzieżą;

• Rozwinięcia i uzasadnienia;
• Opiekę w jej

wychowawczych

„wcieleniach”.

„Natura” opieki

• Wychowanie może mieć

także sens opiekuńczy;

• Zakresy mogą być wspólne

dla obu dziedzin;

• Tereny pograniczne;
• Rozpatrywanie

zagadnienia wychowanie
przez pracę, naukę,
sztukę, działalność
społeczną.

Opiekuńczy sens
wychowania

• Wychowanie nabiera znaczenia

opiekuńczego, stając się w tym

sensie przejawem opieki i na

odwrót;

• Założone funkcje opiekuńcze;

• Końcowe efekty;

• Osobiste dobro życiowe;

• Istnienia i działania przejawem

niezbędnej opieki;

• Wartości opieki;

• Dwoistość funkcji;

• Indywidualne dobro;

• Dobrostan.

Wychowawczy sens opieki

• Opieka zyskuje walory

wychowawcze jeżeli

uwzględnia wartości

wychowania, kieruje się

podstawowymi normami

prakseologicznymi i wywołuje

zmiany osobotwórcze;

• Wychowawcze modyfikowanie

opieki;

• Pozytywne postawy

wychowawcze;

• Celowa modyfikacja

wychowawczej opieki;

Nasycenie opieki treściowej i
wartościami wychowania,
dokonuje się poprzez:

• Uświadomienie i przyjmowanie;
• Dostrzeganie modyfikowania;
• Przejawianie pozytywnych postaw

wychowawczych;

• Podporządkowanie procesu

opiekuńczego;

• Wykorzystanie metod wychowania;
• Bezpośrednie i pośrednie wpływanie

na tworzenie się i utrzymanie
dodatniej atmosfery wychowania.

Odpowiedź na drugie
pytanie

• Nie tylko możliwe jest

odróżnienie elementów
opieki i wychowania, w
złożonym opiekuńczo –
wychowawczym procesie,
ale wręcz konieczne.

Uwagi końcowe

• Ekonomiczne aspekty

opieki;

• Obecność „ekonomi”.