Metodologia badań
Metodologia badań
psychologicznych
psychologicznych
21 kwietnia
21 kwietnia
Prof. Jerzy Karylowski
Prof. Jerzy Karylowski
Metodologia badań
Metodologia badań
psychologicznych
psychologicznych
21 kwietnia
21 kwietnia
Prof. Jerzy Karylowski
Prof. Jerzy Karylowski
Eksperyment
Eksperyment
wielozmiennowy
wielozmiennowy
Najprostszy przypadek
Najprostszy przypadek
eksperymentu
eksperymentu
wielozmiennowego to
wielozmiennowego to
eksperyment 2x2 (dwie zmienne
eksperyment 2x2 (dwie zmienne
niezależne, każda z nich na
niezależne, każda z nich na
dwóch poziomach)
dwóch poziomach)
Inne przykłady eksperymentu
Inne przykłady eksperymentu
wielozmiennowego
wielozmiennowego
2x3 – dwie zmienne niezależne,
2x3 – dwie zmienne niezależne,
jedna na dwóch poziomach a druga
jedna na dwóch poziomach a druga
na trzech poziomach (6 grup)
na trzech poziomach (6 grup)
2x2x2 – trzy zmienne niezależne,
2x2x2 – trzy zmienne niezależne,
każda na dwóch poziomach (8 grup)
każda na dwóch poziomach (8 grup)
2x2x2x3 –cztery zmienne niezależne,
2x2x2x3 –cztery zmienne niezależne,
jedna na trzech poziomach a
jedna na trzech poziomach a
pozostałe na dwóch poziomach (24
pozostałe na dwóch poziomach (24
grupy)
grupy)
Eksperyment 2x2 a
Eksperyment 2x2 a
eksperymenty
eksperymenty
jednozmiennowe
jednozmiennowe
Eksperyment jednozmiennowy z dwiema
grupami
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
IV = zmienna niezależna (independent variable)
Eksperyment jednozmiennowy z więcej niż
dwiema grupami
IV1 (poziom 1) IV1 (poziom 2)
IV1 (poziom 3)
Eksperyment jednozmiennowy z dwiema
grupami
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
Eksperyment jednozmiennowy z dwiema grupami
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
Eksperyment jednozmiennowy z więcej niż dwiema
grupami
IV1 (poziom 1) IV1 (poziom 2)
IV1 (poziom 3)
Eksperyment wielozmiennowy
2x2
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
IV2 (poziom 1)
IV2 (poziom 2)
Poziom agresji w
Poziom agresji w
eksperymencie
eksperymencie
jednozmiennowym z dwiema
jednozmiennowym z dwiema
grupami
grupami
Poziom agresji w
Poziom agresji w
eksperymencie
eksperymencie
jednozmiennowy z czterema
jednozmiennowy z czterema
grupami
grupami
cztery poziomy
cztery poziomy
zmiennej
zmiennej
niezależnej
niezależnej
frustracja
frustracja
Poziom agresji w
Poziom agresji w
eksperymencie
eksperymencie
wielozmiennowym 2x2
wielozmiennowym 2x2
Frustracja
Lęk
Nieco terminologii
Nieco terminologii
Efekt główny (main effect): wpływ danej
Efekt główny (main effect): wpływ danej
zmiennej niezależnej na zmienną zależna
zmiennej niezależnej na zmienną zależna
Efekt prosty (simple effect): wpływ, który
Efekt prosty (simple effect): wpływ, który
zachodzi przy określonym poziomie innej
zachodzi przy określonym poziomie innej
zmiennej niezależnej
zmiennej niezależnej
Prosty efekt główny (simple main effect):
Prosty efekt główny (simple main effect):
wpływ danej zmiennej niezależnej na
wpływ danej zmiennej niezależnej na
zmienną zależną który zachodzi przy
zmienną zależną który zachodzi przy
określonym poziomie innej zmiennej
określonym poziomie innej zmiennej
niezależnej
niezależnej
4
4
w
w
1 !
1 !
Eksperyment 2x2 zawiera w sobie
Eksperyment 2x2 zawiera w sobie
cztery eksperymenty!
cztery eksperymenty!
Schemat 2 X 2
Schemat 2 X 2
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
IV2 (poziom 1)
IV2 (poziom 2)
Grupa 1
Grupa 2
Grupa 3
Grupa 4
Mocne strony eksperymentu
Mocne strony eksperymentu
2x2
2x2
Możliwość uzyskania informacji o
Możliwość uzyskania informacji o
wpływie każdej z dwóch zmiennych
wpływie każdej z dwóch zmiennych
niezależnych na zmienną zależną
niezależnych na zmienną zależną
Możliwość uzyskania informacji o
Możliwość uzyskania informacji o
wpływie interakcji zmiennych
wpływie interakcji zmiennych
niezależnych na zmienną zależną
niezależnych na zmienną zależną
Prosty efekt główny
Prosty efekt główny
Prosty efekt główny (prosty efekt główny):
Prosty efekt główny (prosty efekt główny):
wpływ danej zmiennej niezależnej na
wpływ danej zmiennej niezależnej na
zmienną zależną który zachodzi przy
zmienną zależną który zachodzi przy
określonym poziomie innej zmiennej
określonym poziomie innej zmiennej
niezależnej
niezależnej
W eksperymencie 2x2 są 4 proste efekty
W eksperymencie 2x2 są 4 proste efekty
główne.
główne.
W eksperymencie 2x3 jest 5 prostych
W eksperymencie 2x3 jest 5 prostych
efektów głównych
efektów głównych
W eksperymencie 2x2
W eksperymencie 2x2
mamy do czynienia z
mamy do czynienia z
czterema prostymi efektami głównymi
czterema prostymi efektami głównymi
t.j.
t.j.
z dwiema parami prostych efektów
z dwiema parami prostych efektów
głównych (po jednej parze dla każdej
głównych (po jednej parze dla każdej
z dwóch zmiennych niezależnych)
z dwóch zmiennych niezależnych)
Efekty główny
Efekty główny
Średnia prostych efektów głównych dla
Średnia prostych efektów głównych dla
danej zmiennej niezależnej stanowi
danej zmiennej niezależnej stanowi
efekt główny tej zmiennej
efekt główny tej zmiennej
.
.
W eksperymencie dwuzmiennowym
W eksperymencie dwuzmiennowym
(n.p. 2x2) mamy dwa efekty główne.
(n.p. 2x2) mamy dwa efekty główne.
Efekt główny danej zmiennej
Efekt główny danej zmiennej
niezależnej informuje nas o wpływie
niezależnej informuje nas o wpływie
tej zmiennej „w ogóle” t.j. gdy nie
tej zmiennej „w ogóle” t.j. gdy nie
bierzemy pod uwagę poziomu drugiej
bierzemy pod uwagę poziomu drugiej
zmiennej niezależnej.
zmiennej niezależnej.
Efekt interakcji
Efekt interakcji
Jeśli proste efekty główne danej
Jeśli proste efekty główne danej
zmiennej niezależnej są (istotnie) różne,
zmiennej niezależnej są (istotnie) różne,
znaczy to że występuje (istotny) efekt
znaczy to że występuje (istotny) efekt
interakcji
interakcji
.
.
Efekt interakcji informuje nas o tym, czy
Efekt interakcji informuje nas o tym, czy
wpływ jednej zmiennej niezależnej na
wpływ jednej zmiennej niezależnej na
zmienną zależną jest różny w zależności
zmienną zależną jest różny w zależności
od poziomu innej zmiennej niezależnej.
od poziomu innej zmiennej niezależnej.
W eksperymencie dwuzmiennowym (n.p.
W eksperymencie dwuzmiennowym (n.p.
2x2) jest tylko jeden efekt interakcji.
2x2) jest tylko jeden efekt interakcji.
W języku potocznym termin
W języku potocznym termin
interakcja jest wieloznaczny
interakcja jest wieloznaczny
Interakcja leków: np niewinny lek w połączeniu z
Interakcja leków: np niewinny lek w połączeniu z
innym lekiem (lub z inną substancją) może
innym lekiem (lub z inną substancją) może
spowodować śmierć pacjenta. W r. 1995 w USA
spowodować śmierć pacjenta. W r. 1995 w USA
zmarło szereg osób po zażyciu popularnego leku
zmarło szereg osób po zażyciu popularnego leku
przeciw alergji i popiciu go sokiem grejpfrutowym.
przeciw alergji i popiciu go sokiem grejpfrutowym.
Interakcja miedzy ludźmi: ludzie wpływają na siebie
Interakcja miedzy ludźmi: ludzie wpływają na siebie
wzajemnie
wzajemnie
Interakcja w analizie wariancji jest jak interakcja
Interakcja w analizie wariancji jest jak interakcja
leków (wpływ jednego zależy od drugiego) a nie
leków (wpływ jednego zależy od drugiego) a nie
jak interakcja ludzi (zmienne niezależne nie
jak interakcja ludzi (zmienne niezależne nie
wpływają na siebie wzajemnie)
wpływają na siebie wzajemnie)
Interakcja a trafność
Interakcja a trafność
zewnętrzna
zewnętrzna
Niska trafność zewnętrzna oznacza,
Niska trafność zewnętrzna oznacza,
że efekt uzyskany w badaniu zależny
że efekt uzyskany w badaniu zależny
jest od dodatkowych czynników (a
jest od dodatkowych czynników (a
wiec, że występuje ukryta interakcja)
wiec, że występuje ukryta interakcja)
Interakcja a sprzeczne wyniki
Interakcja a sprzeczne wyniki
badań
badań
Sprzeczne wyniki badań sugerują, że
Sprzeczne wyniki badań sugerują, że
(różne) efekty uzyskane w różnych
(różne) efekty uzyskane w różnych
badaniach zależne są od
badaniach zależne są od
dodatkowych czynników (a wiec, że
dodatkowych czynników (a wiec, że
występuje ukryta interakcja)
występuje ukryta interakcja)
Efekt interakcji
Efekt interakcji
Jeśli proste efekty główne danej
Jeśli proste efekty główne danej
zmiennej niezależnej są (istotnie)
zmiennej niezależnej są (istotnie)
różne, znaczy to że występuje (istotny)
różne, znaczy to że występuje (istotny)
efekt interakcji
efekt interakcji
.
.
Efekt interakcji informuje nas o tym,
Efekt interakcji informuje nas o tym,
czy wpływ jednej zmiennej niezależnej
czy wpływ jednej zmiennej niezależnej
na zmienną zależną jest różny w
na zmienną zależną jest różny w
zależności od poziomu innej zmiennej
zależności od poziomu innej zmiennej
niezależnej.
niezależnej.
W eksperymencie dwuzmiennowym
W eksperymencie dwuzmiennowym
(n.p. 2x2) jest tylko jeden efekt
(n.p. 2x2) jest tylko jeden efekt
interakcji.
interakcji.
Interakcje
Interakcje
Dają informacje o odstępstw od praw
Dają informacje o odstępstw od praw
ogólnych opisywanych przez efekty
ogólnych opisywanych przez efekty
główne
główne
*
*
Pomagają zrozumieć złożone
Pomagają zrozumieć złożone
zależności
zależności
*
*
Efekty główne są często
Efekty główne są często
oczywiste. Empiryczna
oczywiste. Empiryczna
psychologia pomaga zrozumieć
psychologia pomaga zrozumieć
wyjątki
wyjątki
W jakich warunkach osoby atrakcyjne
W jakich warunkach osoby atrakcyjne
są lubiane mniej niż osoby
są lubiane mniej niż osoby
nieatrakcyjne
nieatrakcyjne
?
?
W jakich warunkach ludzie pracują w
W jakich warunkach ludzie pracują w
grupach nie mniej ciężko co
grupach nie mniej ciężko co
indywidualnie
indywidualnie
?
?
Interakcje pomagają
Interakcje pomagają
myśleć w sposób złożony
myśleć w sposób złożony
Zamiast pytać czy ważniejszy jest
Zamiast pytać czy ważniejszy jest
wpływ czynników wrodzonych czy
wpływ czynników wrodzonych czy
środowiska można spytać jak
środowiska można spytać jak
wpływ środowiska zależy od
wpływ środowiska zależy od
czynników wrodzonych
czynników wrodzonych
Zamiast pytać jaki rodzaj
Zamiast pytać jaki rodzaj
psychoterapii jest najlepszy można
psychoterapii jest najlepszy można
spytać jaki rodzaj psychoterapii
spytać jaki rodzaj psychoterapii
jest najlepszy dla jakich pacjentów
jest najlepszy dla jakich pacjentów
Czasem brak interakcji
Czasem brak interakcji
pozwala wyeliminować
pozwala wyeliminować
alternatywne interpretacje
alternatywne interpretacje
wyników
wyników
Np kobiety oceniane wyżej od
Np kobiety oceniane wyżej od
mężczyzn niezależnie od tego której
mężczyzn niezależnie od tego której
z par imion użyto w eksperymencie
z par imion użyto w eksperymencie
Czy to jest Interakcja?
Poza
szczyte
m
Szczyt
Samochod
em
Metrem
1
0
20
30
20
Pora dnia
Czas dojazdu (w minutach)
Czy samochodem zawsze szybciej?
Interakcja!
Poza
szczyte
m
Szczyt
Samochode
m
Metrem
1
0
20
30
20
Pora dnia
+10
-10
Czas dojazdu (w minutach)
Czy szybciej metrem czy samochodem zależy od pory dnia.
Czy to jest interakcja?
Gospodar
ze
Goście
Mało
kibiców
Dużo
kibiców
5
7
7
5
Ilość bramek zdobytych przez drużynę
Czy obecność wielu kibiców zawsze sprzyja zdobywaniu bramek?
Czy to jest interakcja?
Gospodar
ze
Goście
Mało
kibiców
Dużo
kibiców
5
7
7
5
Ilość bramek zdobytych przez drużynę
Zależy od miejsca w którym rozgrywany jest mecz.
+2
-2
Interakcja!
Gospodarz
e
Goście
Mało
kibiców
Dużo
kibiców
5
7
7
5
Ilość bramek zdobytych
przez drużynę
ObecNieść wielu kibiców sprzyja zdobyciu wielu
bramek tylko gdy mecz grany jest we własnym
mieście
+2
-2
Czy to jest interakcja?
Mężczyz
na
Kobiet
a
Mężczyzna
Kobieta
6.15
0.43
2.07
2.00
Ilość publikacji po czterech latach od uzyskania
doktoratu
Płeć promotora
Płeć doktoranta
Interakcja!
Mężczyz
na
Kobiet
a
Mężczyzna
Kobieta
6.15
0.43
2.07
2.00
Ilość publikacji po czterech latach od uzyskania
doktoratu
Płeć promotora
Płeć doktoranta
-4.08
+1.5
7
Potencjalne wyniki
Potencjalne wyniki
e
e
ksperyment
ksperyment
u 2x2
u 2x2
Efekt głowny
Efekt głowny
Efekt głowny
Efekt głowny
Interakcja
Interakcja
IV 1 IV 2
IV 1 IV 2
Nie
Nie
Nie
Nie
Nie
Nie
Tak
Tak
Nie Nie
Nie Nie
Nie Tak Nie
Nie Tak Nie
Tak Tak
Tak Tak
Nie
Nie
Efekty główne mogą występować bez interakcji
Potencjalne wyniki
Potencjalne wyniki
e
e
ksperyment
ksperyment
u 2x2 (c.d.)
u 2x2 (c.d.)
Efekt głowny
Efekt głowny
Efekt głowny
Efekt głowny
Interakcja
Interakcja
IV 1 IV 2
IV 1 IV 2
Nie
Nie
Nie
Nie
Tak
Tak
Tak
Tak
Nie
Nie
Tak
Tak
Nie Tak
Nie Tak
Tak
Tak
Tak Tak
Tak Tak
Tak
Tak
Efekty główne mogą występować z interakcją
Efekty główne? Interakcja?
Efekty główne? Interakcja?
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
IV2 (poziom 1)
IV2 (poziom 2)
20
20
20
20
1
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
IV2 (poziom 1)
IV2 (poziom 2)
20
20
20
20
IV1 efekt główny IV2 efekt główny
Interakcja
Nie (0) Nie (0)
Nie
0
0
0
0
Efekty główne? Interakcja?
Efekty główne? Interakcja?
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
IV2 (poziom 1)
IV2 (poziom 2)
20
40
20
40
2
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
IV2 (poziom 1)
IV2 (poziom 2)
20
40
20
40
*
+20=+20
and
0
=
0
0
0
+20
+2
0
IV1 efekt główny
IV2 efekt główny
Interakcja
+20
Nie (0)
Nie*
Efekty główne? Interakcja?
Efekty główne? Interakcja?
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
IV2 (poziom 1)
IV2 (poziom 2)
20
40
20
40
3
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
IV2 (poziom 1)
IV2 (poziom 2)
20
40
20
40
0
0
+20
+20
IV1 efekt główny
IV2 efekt główny
Interakcja
Nie (0)
Tak (+20)
Nie*
*
0=0
and
+20
=
+20
.
Efekty główne? Interakcja?
Efekty główne? Interakcja?
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
IV2 (poziom 1)
IV2 (poziom 2)
20
40
60
80
4
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
IV2 (poziom 1)
IV2 (poziom 2)
20
40
60
80
+40
+40
+20
+20
IV1 main
IV2 efekt główny
Interakcja
Tak (+20)
Tak ( +40)
Nie*
*
+20 = +20
and
+40
=
+40
Efekty główne? Interakcja?
Efekty główne? Interakcja?
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
IV2 (poziom 1)
IV2 (poziom 2)
20
40
40
20
5
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
IV2 (poziom 1)
IV2 (poziom 2)
20
40
40
20
*
Prosty efekt główny IV1 jest różny w zależności od
poziomu IV2 (+20 versus -20). Podobnie, prosty efekt
główny IV2 jest różny w zależności od poziomu IV1.
+20
-20
-20
+20
IV1 efekt główny
IV2 efekt główny
Interakcja
Nie (0)
Nie (0)
Tak*
Efekty główne? Interakcja?
Efekty główne? Interakcja?
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
IV2 (poziom 1)
IV2 (poziom 2)
20
40
30
30
6
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
IV2 (poziom 1)
IV2 (poziom 2)
20
40
30
30
+20
+0
+10
-10
IV1 efekt główny
IV2 efekt główny
Interakcja
Tak (+10)
Nie (0)
Tak*
*
+20 jest różne od 0,
+10
jest różne od
-10
Efekty główne? Interakcja?
Efekty główne? Interakcja?
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
IV2 (poziom 1)
IV2 (poziom 2)
20
30
40
30
7
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
IV2 (poziom 1)
IV2 (poziom 2)
20
30
40
30
+10
-10
+20
+0
IV1 efekt główny
IV2 efekt główny
Interakcja
Nie (0)
Tak (+10)
Tak*
*
+10 jest różne od -10,
+20
jest różne od
0
.
Efekty główne? Interakcja?
Efekty główne? Interakcja?
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
IV2 (poziom 1)
IV2 (poziom 2)
20
40
50
100
8
IV1 (poziom 1)
IV1 (poziom 2)
IV2 (poziom 1)
IV2 (poziom 2)
20
40
50
100
+20
+50
+30
+60
IV1 efekt główny
IV2 efekt główny
Interakcja
Tak (+35)
Tak (+45)
Tak*
*
+20 różni się od +50, a także
+30
różni się od
+60.