WSPÓŁCZESNE NURTY I SZKOŁY EKONOMICZNE

WSPÓŁCZESNE NURTY

I SZKOŁY

EKONOMICZNE.

POLSKA MYŚL

EKONOMICZNA XIX W

Wykład przygotowano w oparciu o

1. Z. Romanow, Historia myśli ekonomicznej w zarysie,

Poznań 1997

2. G. Spychalski, Zarys historii myśli ekonomicznej,

Warszawa 1999

Nowa ekonomia

neoklasycystyczna

• Keynesizm

stanowił

teoretyczne

uzasadnienie

interwencjonizmu

państwego

gospodarce

kapitalistycznej całego powojennego ćwierćwiecza.
„Ekonomia mieszana” była wówczas szczególnym
przypadkiem gospodarki regulowanej

• W latach 70 sytuacja gospodarcza uległa zmianie m.in.

w wyniku osłabienia tempa wzrostu i nasilającej się
inflacji.

Pojawiająca

się

konkurencja

krajów

socjalistycznych jeszcze tą sytuację pogłębiała

• W tamtych latach wyłoniły się takie nowe doktryny

takie jak: monetaryzm, antyetatyzm tzw nowej ekonomii
klasycznej, „nowa szkoła austriacka”, „ekonomiczna
teoria polityki” i ekonomia strony podażowej”

Nowa ekonomia

neoklasycystyczna

• Wszystkie te doktryny łączyło wspólne przekonanie,

że rynek to najlepszy sposób koordynacji działań
grup

gospodarczych.

Różnicował

jedynie

dopuszczalny zakres ingerencji państwa

• Dwudziestowieczni liberaliści nie głosili haseł

powrotu  do  leseferyzmu  (liberalizm  w  tradycyjnym
ujęciu),  nie  potępiali  bowiem  wszystkim  form
interwencji  państwa,  dlatego  też  nazywali  się
neoliberalistami

• Tradycyjni liberałowie niewątpliwie potraktowali by

neoliberałów jako zdrajców. Jednak do tych
ostatnich

należy

wiele

nowych

(wcześniej

wymienionych) kierunków

Monetaryzm

• Monateryzm w latach 70 stał się najbardziej wpływowym

kierunkiem w teorii i polityce ekonomicznej. Opierano się
głównie na dorobku Miltona Friedmama (laureat nagrody
Nobla z 1976 r.)

• Monateryści większość wad kapitalizmu zdali się

upatrywać

nadmiernie

rozwiniętych

socjalnych

funkcjach państwa

• Monateryści nawoływali do ograniczenia ingerencji

państwa, umacniania mechanizmów rynkowych, a rolę
państwa chcieli sprowadzić głównie do kontrolowania
wzrostu masy pieniądza

• Wg monetarystów głównym celem makroekonomicznej

polityki państwa powinna być walka z inflacją, stosując
mechanizmy monetarne. Stąd nazwa kierunku

Monetaryzm

• Stosowanie innych mechanizmów, takich choćby jak

poziom zatrudnienie, jest mniej wskazane gdyż:

1. Zakłóca naturalną grę sił rynkowych, a przez to

ujemnie wpływa na procesy gospodarcze

2. Jest zabiegiem nieskutecznym, ponieważ stopa

bezrobocia jest określana przez czynniki realne a nie
pieniężne

• Monetaryści bronili systemu wolnego przedsiębiorstwa i

mechanizmów

rynkowych.

Stwarzało

bowiem

możliwości

bezkryzysowego

rozwoju

wzrostu

gospodarczego

• Pieniądze i ich obrót to dla monetarystów centralny

element analiz teoretycznych i główne narzędzie polityki
gospodarczej

Monetaryzm

• Moneratyści, podobnie jak keynesiści twierdzili, że

dochód narodowy zależy od globalnego popytu, przy czym
poziom globalnego popytu wyrażany jest iloczynem ilości
pieniądza i szybkością jego obiegu. Najogólniej biorąc,
każdy wzrost popytu wymaga ekspansji masy pieniądza

• Teoria monetarystyczna prowadzi do następujących

wniosków:

- Utrzymanie bezrobocia poniżej naturalnego minimum,

musi wiązać się ze wzrostem inflacji i rozprężenia
gospodarczego

- W dłuższym okresie stopa bezrobocia nie zależy od

polityki makroekonomicznej państwa, a większość
przemian zależy od wolnej gry sił rynkowych i od
działalności sektora prywatnego

Schemat trzech głównych kierunków

współczesnej ekonomii

monetaryzm

keynesizm

marksizm

Instrumenty wyselekcjonowane

Interwencjonizm
państwowy

Wolny rynek

Instrumenty dowolne

Radziecka myśl ekonomiczna

Dyktatura proletariatu w Rosji nie przyniosła spodziewanego

unowocześnienia

zacofanej

gospodarki.

Wojna

domowa

przyniosła  politykę  komunizmu  wojennego  (1918-1921),  która
okazała  się  zgubą  gospodarki.  Toteż  w  1921  r  władze
komunistyczne  wprowadziły  tzw.  nową  politykę  ekonomiczną
(NEP),  której  celem  miało  być  wykorzystanie  stosunków
towarowo-pieniężnych w okresie przejściowym do socjalizmu. W
oparciu  o  wytyczne  Lenina  ekonomiści  radzieccy  podjęli
węzłowe  problemy  wymagające  przeanalizowania  z  punktu
widzenia potrzeb polityki ekonomicznej państwa. Były to:

• Zasady rachunku ekonomicznego w gospodarce socjalistycznej
• Mechanizm funkcjonowania gospodarki
• Koncepcja wzrostu gospodarczego

Czas NEP zamyka okres „kultu jednostki”.

Polska myśl ekonomiczna od

końca

XVIII w. do początku XX w.

Ekonomia polska między

powstaniami

• W Polsce jeszcze w drugiej połowie XVIII w, gdy nastąpiła

doba upadku uprzemysłowienia, rozpoczął się przewrót
umysłowy, zdominowany napływem nowych idei, głównie
empirycznej filozofii francuskiego Oświecenia. Wyjątkowe
zainteresowania budziły wówczas poglądy fizjokratów.

• Pod wpływem fizjokratów znaleźli się najwybitniejsi polscy

pisarze końca XVIII w i niemal wszyscy przedstawiciele
Komisji Edukacji Narodowej.

• Polscy fizjokraci zdawali się przywiązywać mniejszą wagę

do problemów wielkiej produkcji rolnej. Wg. ich opinii
przyszłość

polskiego

rolnictwa

jest

związana

samodzielną drobną gospodarką chłopską

• Jako koniec wpływu fizjokratów w Polsce przyjmuje się

1816 r.

Polska myśl ekonomiczna od

końca

XVIII w. do początku XX w.

Ekonomia polska między

powstaniami

• Polska ekonomia XIX w ściśle odpowiadała sojuszowi

ziemiańsko-mieszczańskiemu.  Należy  jednak  pamiętać,  że
wcześniej  rozwijały  się  różne  koncepcje,  które  można  było
nawet uznać jako rewolucyjne. M.in. należały do nich ruchy
chłopskie.  W  Polsce  szeroki  radykalizm  był  jednak  obcy
znacznej  części  opinii  publicznej,  która  w  zdecydowanej
większości

stała

stanowisku

nienaruszalności

istniejącego porządku

• Polska myśl klasyczna w początkowym okresie rozwijała się

głównie w ośrodku warszawskim

• Powszechna znajomość języka francuskiego spowodowała, że

kręgi  inteligenckie  koncepcje  Smitha  poznawały  przez
opracowania  Saya.  Stąd  w  literaturze  ekonomicznej
funkcjonował  późnoklasyczna  ekonomia  sayowska,  a  nie
właściwa ekonomia klasyczna smithowsko-ricardowska

Polska myśl ekonomiczna od

końca

XVIII w. do początku XX w.

Ekonomia polska między

powstaniami

• W polskim klasycyzmie istniał pewien paradoks

polegający na tym, że poprzez idee francuskiego późnego
klasycyzmu  zgodnie  obok  siebie  szły  krytyka  ekonomii
drobnomieszczaństwa  Saya  i  krytycyzm  Sizmondiego.
Dlatego  w  Polsce  istniało  ciekawe  zjawisko  -  klasycyzmu
bez praw rynku Ricarda -Saya

• Najbardziej znanymi reprezentantami polskiej myśli

klasycznej  byli:  Fryderyk  Skarbek  (1792-1866),  Dominik
Krysiński  (1785-1853),  Wawrzyniec  Surowiecki  (1769-
1827).  Pozycję  najbardziej  zbliżoną  do  liberalizmu
sayowskiego  zajmował  D.  Krysiński.  Niemalże  w  opozycji
do  niego  znajdował  się  W.  Surowiecki.  Natomiast  F.
Skarbek  był  klasykiem,  choć  jednocześnie,  podobnie  jak
Sismondi, krytykował klasycyzm.

Polska myśl ekonomiczna od

końca

XVIII w. do początku XX w.

Ekonomia polska między

powstaniami

• Po powstaniu listopadowym właściwe centrum rozwoju

polskiej  myśli  ekonomicznej  przeniosło  się  do  Poznania,
istniały tam bowiem nieco większe swobody polityczne. Tam
właśnie  kontynuowano  koncepcje  Skarbka,  Krysińskiegi  i
Surowieckiego.  Rozwijała  się  wówczas  myśl  romantyzmu
ekonomicznego,  przygotowując  grunt  pozytywizmowi  i
tworząc specyficzny klimat dla rozwoju historycyzmu

• Polską myśl ekonomiczna okresu romantyzmu głównie

reprezentowali August Cieszkowski (1814-1894) i Karol
Libelt (1807-1875). Uważa się ich za teoretyków polskiej
ekonomii

drobnomieszczańskiej

zwolenników

Sismondiego. Wiązano ich też z klasycyzmem, choć
odpowiednio zmodernizowanym. Należy zaznaczyć, że obaj
nie tylko nie obawiali się rozwoju techniki, ale byli wielkimi
entuzjastami uprzemysłowienia i rozwoju kapitalizmu.

Polska myśl ekonomiczna od

końca

XVIII w. do początku XX w.

Ekonomia polska między

powstaniami

• Elementy myśli lewicującej
- ks. Piotr Sciegienny (1800-1890) - tworzył na Lubelszczyźnie i

w Kieleckim, potajemnie działające organizacje chłopskie. W
swej książce Złota książeczka wysuwał program rewolucyjno-
demokratyczny

celu

likwidacji

własności

feudalno-

szlacheckiej. Ziemia miała być wspólną własnością chłopów przy
zachowaniu indywidualnego użytkowania. Wzywał do wojny z
wyzyskiem, walki z caratem i sojuszu z ludem rosyjskim

- Edward Dembowski (1822-1846) - działacz rewolucyjno-

demokratyczny. Zginął w czasie Wiosny Ludów. Dla niego
warunkiem koniecznym wolności, było zniesienie własności
prywatnej. Był przeciwnikiem poglądów Ciszewskiego

- Henryk Kamiński (1812-1865) - zwolennik socjalizmu jednak

jako ustruju realizującego zasadę prawa do pracy i udziału w
podziale dochodu narodowego, proporcjonalnie do nakładu pracy

Polska myśl ekonomiczna od

końca

XVIII w. do początku XX w.

Myśl ekonomiczna polskiej

emigracji

• Po upadku powstania listopadowego znaczna część działaczy

filozoficzno-ekonomicznych wyjechała z kraju. Zagranicą
rozpoczęli swoją działalność tworząc dwa główne ośrodki.

• Najwcześniej bo już w 1832 r., we Francji rozpoczęło swą

działalność  Towarzystwo  Demokratyczne  Polskie.    Utworzyli  je
radykalni  działacze,  którzy  nie  znaleźli  się  w  prawicowych
organizacjach  takich  choćby  jak  Hotel  Lambert  z  księciem  A.J.
Czrtoryskim.  W  szeregach  Towarzystwa  podjęli  działalność
m.in.  Tadeusz  Krępowski  (1798-1847)  oraz  Wiktor  Heltman
(1796-1874).  Przez  cały  okres  działalności  ścierały  się  tam
poglądy  prawicowo-reformatorskie  z  lewicowymi.  Pojawiał  się
tam  również  utopijny  program  socjalistyczny  wysuwany  m.in.
przez  Ludwika  Królikowskiego.  Radykalizm  ten  nie  trwał  zbyt
długo,  bo  już  w  1835  r.  kierownictwo  TDP  przejęła  grupa
działaczy  mieszczańsko-demokratycznych  o  umiarkowanych

poglądach

Polska myśl ekonomiczna od

końca

XVIII w. do początku XX w.

Myśl ekonomiczna polskiej

emigracji

• W latach 30 i 40 w Anglii rozpoczęła działalność Gromada

Ludu Polskiego. Była to organizacja o charakterze radykalno-
lewicowym.  Utworzyli  ją  chłopscy  emigranci,  podoficerowie  i
żołnierze  powstania  o  radykalnych  poglądach  wraz  z  grupą
radykalnych intelektualistów. Jej czołowymi działaczami byli:
przybyły z Francji w latach 30 Tadeusz Krępowski, Stanisław
Worcell  (1799-1857)  i  Zenon  Świętosławski  (1811-1875).  W
opublikowanym  Manifeście  Gromad  Ludowych  uznawano
równe  prawo  wszystkich  do  życia  i  odrzucano  prawo  do
monstrualnej  własności  prywatnej.  Dlatego  też  postulowano
likwidację  własności  w  drodze  powstania  ludowego.
Reasumując  należy  stwierdzić,  że  w  wielu  przypadkach
koncepcje  te  zbliżone  były  do  myśli  ekonomicznej  Marksa, a
w  niektórych  punktach  do  poglądów  socjalistów  utopijnych.
Podobne poglądy pojawiły się m.in. w latach 60 i 70 w Rosji.

Polska myśl ekonomiczna od

końca

XVIII w. do początku XX w.

Myśl polskich ekonomistów drugiej

połowy XIX w

• Uwłaszczenie chłopów w 1864 r. (w zaborach pruskim i

austriackim  dokonano  tego  wcześniej)  uznawane  jest  jako
początek  wkroczenia  Polski  na  drogę  rozwoju  gospodarki
kapitalistycznej.  Należy  pamiętać,  że  polska  myśl  ekonomiczna
nie  miała  już  od  wielu  lat  charakteru  feudalnego,  rozpoczął  się
bowiem  proces  adaptacji  najnowszych,  podstawowych  teorii  do
warunków polskich. W drugiej połowie XIX w rozwijała się ona w
dwóch fazach:

- pierwsza to warszawski pozytywizm ( lata 60 i 70), którego istotą

był społeczno-gospodarczy program pracy organicznej

- druga to wzrastająca krytyka kapitalizmu (lata 80 i 90). Skończył

się wówczas okres fascynacji uprzemysłowieniem, a zaczął się
czas krytycznych refleksji

Niewątpliwy wpływ na polską myśl ekonomiczną tamtych lat

miały: twórczość Karola Marksa, powstanie Międzynarodowego
Stowarzyszenia Robotników oraz Komuna Paryska

Polska myśl ekonomiczna od końca

XVIII w. do początku XX w.

Myśl socjalistyczna po powstaniu

1963 r

• Od 1980 r. coraz bardziej wzrastała opozycja przeciw

rozwijającemu się kapitalizmowi. Głównie zarysowywała się
ideologia radykalno-lewicowa, sprowadzająca się do idei
socjalistycznej

• Na terenie Królestwa Polskiego dochodziło do konfrontacji

pozytywistów z socjalistami. Pozytywiści przejawiali bowiem
największy dla kapitalistów entuzjazm, a socjaliści nasilali jego
krytykę

• Na odłam radykalno-lewicowy znaczący wpływ wywarły poglądy K.

Marksa,  które  legły  u  podstaw  dalszego  rozwoju  polskiego  ruchu
robotniczego.  Związek  Robotników,  SDKP,  SDKPiL  z  głównymi
reprezentantami  Julianem  Marchlewskim  (1866-1925),  Feliksem
Dzierżyńskim (1877-1925) i Różą Luksemburg (1871-1919)

• Mówiąc o myśli socjalistycznej należy wspomnieć o kierunkach

radykalno-demokratycznych na emigracji i ich przedstawicielach:
Józef Tokarzewski, Józef Hauke-Bosak, Jarosław Dąbrowski

Polska myśl ekonomiczna od

końca

XVIII w. do początku XX w.

Historycyzm

• Obok zarysowującej się myśli socjalistycznej, tworzył się w Polsce

nurt historyczny

• Polski historycyzm nierozłącznie związany był z romantyzmem, co

spowodowało  odchylenia  od  pierwotnego  wzorca  niemieckiego.
Znikał  więc  koncepcja  totalistyczna,  a  idea  uniwersalizmu  nie
wykluczała  koncepcji  wolnej  i  twórczej  osobowości  człowieka.
Nawet  uniwersalistyczną  gospodarkę  nierzadko  łączono  z
indywidualizmem  i akcentami liberalizmu.  Dlatego  też większego
znaczenia nie nabrał socjalizm ani też niemiecki historycyzm.

• Polski historycyzm swój grunt miał w Galicji, a przygotowali go

Surowiecki, a następnie Cieszkowski. Za jego pierwszego
przedstawiciela uważa się Juliana Dunajewskiego (1822-1907)

• W późniejszych latach działali tam Leon Biliński (1846-

1926), Władysław Ochenkowski (1840-1908) i Stanisław
Głąbiński (1862-1943)

Polska myśl ekonomiczna od

końca

XVIII w. do początku XX w.

• Wątki tradycji i kultury chrześcijańsko-narodowe w myśli

ekonomicznej

przynosiły

syntezy

historycyzmu

katolicyzmem, zawsze jednak zliberalizowane. Pewne
podobieństwa tych kierunków nie zmieniało jednak faktu
ich zasadniczej odrębności

• W pewnym stopniu kontynuatorem historycyzmu w latach

90 XIX w był Józef Milewski (1859-1916). Dużo czerpał on z
historycyzmu

typu

normatywistycznego,

zwłaszcza

normatywizmu katolickiego. Był populizatorem encykliki
rerum nowarum

• Prekursorem

„szkoły

krakowskiej”

był

Władysław

Czerkawski (1866-1913). To on wykształcił całą czołówkę
polskich

ekonomistów

akademickich

dwudziestolecia

międzywojennego. Byli to: Adam Krzyżanowski, Roman
Rybarski, Edward Taylor i Edward Czerkawski

Polska myśl ekonomiczna od

końca

XVIII w. do początku XX w.

• Z

katedry

Czerkawskiego

wywodził

się

Adam

Krzyżanowski  (1873-1963)  właściwy  twórca  „szkoły
krakowskiej”  -  doktoryzował  się  u  Józefa  Milewskiego.
Swą  działalność  rozpoczął  jeszcze  przed  wojną.  Stał  na
stanowisku ludnościowej teorii Malthusa. Pozwalało mu
to  na  zwalczanie  socjalizmu  jako  systemu,  który  nie
będzie w stanie załagodzić złu kapitalizmu

• Krzyżanowski

zdecydowanie

zerwał

teorią

psychologiczną

odrzucał

nawet

umiarkowany

interwncjonizm państwowy Czerkawskiego

• U

Krzyżanowskiego

zaznaczył

się

bardzo

silny

indywidualizm i liberalizm gospodarczy. Wywarło to
znaczący

wpływ

polską

ekonomię

okresu

międzywojennego.

Document Outline