1

Substancje szkodliwe

w wyrobach skórzanych

Mgr inż. Lidia Przyjemska

Instytut Przemysłu Skórzanego

Oddział w Krakowie

Kraków, marzec 2009r.

2

Wprowadzenie



W zakresie wyrobów skórzanych (obuwie, odzież, meble,
akcesoria) niestety nie powstały żadne rozwiązania systemowe



W Europie nie przeprowadzono koniecznych, pełnych analiz
ryzyka ani oceny wpływu większości związków chemicznych
używanych w przemyśle włókienniczym czy skórzanym na
zdrowie użytkowników, 



Działanie szkodliwych substancji chemicznych na zdrowie
użytkowników ma w większości przypadków charakter ukryty,
ujawniający sie po latach i często nie jest kojarzony z
użytkowaniem niezdrowych wyrobów,

3

Dobrowolne znaki

wyróżniające wyroby



Znaki ekologiczne (Ecolabel)



Eko-Tex Standard 100,



Eko-Tox label,



Znak “Zdrowa Stopa”



Znak “Obuwie dla stopy wrażliwej”



Znak “Obuwie dla diabetyków”



Znak SG (Etykieta Pirmasens)



Inne różnorodne krajowe.

4

Odpowiedzialność

za jakość wyrobów

Odpowiedzialni za jakość wyrobów są:



producenci ale także w dalszej kolejności



sprzedający, szczególnie duże sieci handlowe,



importerzy i dostawcy.
W Polsce nadal nie ma przepisów wykonawczych
pozwalających na skuteczną ochronę rynku przed
niehigienicznym i niezdrowym obuwiem z importu.
Skuteczna kontrola rynku powinna eliminować
nieuczciwą konkurencję, szczególnie ze strony
taniego, o bardzo niskich walorach użytkowych
obuwia i wyrobów ze Wschodu.

5

Substancje szkodliwe

w materiałach i wyrobach

skórzanych



Produkty tzw.: “pierwszej potrzeby” (buty, odzież, meble
tapicerowane, wyroby galanteryjne, paski, torby, piłki,
zabawki itp.) - ich jakość, szczególnie w zakresie właściwości
zdrowotnych jest bardzo istotna dla konsumentów, którzy
coraz częściej ponoszą skutki zaniżonego komfortu
użytkowego tego typu wyrobów.



Reklamacje nie są największym problemem - ważniejsze są
skutki zdrowotne w postaci chorób skóry, alergii, trwałych
otarć i zmian na stopach, wynikających z ucisku i szkodliwego
działania kontaktowego niektórych substancji, które mogą
zawierać wyroby skórzane, skóropodobne i tworzywowe, lub
które mogą się wydzielać podczas użytkowania tych wyrobów
( np. pod wpływem potu, kontaktu z wodą itp.).

6

Substancje szkodliwe

w materiałach i wyrobach skórzanych

(cd.)



Dotyczy to szczególnie tej grupy wyrobów, które mogą
stanowić zagrożenie dla życia, zdrowia, oraz środowiska.
Z tych względów producenci obuwia dziecięcego,
zdrowotnego

(np.

dla

cukrzyków),

ochronnego,

bezpiecznego i zawodowego (określanego jako środki
ochrony indywidualnej) są zobowiązani do stosowania
materiałów i technologii ekologicznych i bezpiecznych
dla użytkowników.



Materiały te powinny spełniać ustalone standardy
i normy, różniące się w zależności od przeznaczenia
wyrobów.

7

A co z produktami skórzanymi

przeznaczonymi dla pozostałych

użytkowników?

W ciągu ostatnich kilku lat, zaledwie kilka spraw
dotyczyło postępowań związanych z naruszeniem
bezpieczeństwa produktów skórzanych (obuwie, meble).

Głównym argumentem, który był podawany jako brak

podstaw prawnych do uruchamiania tego typu kontroli
był brak przepisów wykonawczych oraz konieczność
spełnienia dyrektyw unijnych w zakresie swobodnego
obrotu towarami.

8

A co z produktami skórzanymi

przeznaczonymi dla pozostałych

użytkowników? (cd.)

Kilka lat temu wykonano badania na zlecenie
krakowskiego oddziału Inspekcji Handlowej w zakresie
ustalenia przyczyny przykrego, drażniącego zapachu i
składu surowcowego obuwia importowanego z Azji, w
związku ze skargą klientów jednego ze sklepów
sieciowych. Badania te, wykonane w stosunkowo
szerokim zakresie, pomimo skromnych środków którymi
dysponowaliśmy ze strony zleceniodawcy, pozwoliły na
ustalenie który ze składników jest odpowiedzialny za
wydzielający się i trwały, nieprzyjemny zapach obuwia.
Jednak w świetle obowiązujących przepisów ustawy o
bezpieczeństwie produktów nie znalazło to ostatecznego
rozwiązania.

9

Substancje szkodliwe w skórze

i produkowanych z niej wyrobach



Surowce

naturalne

stosowane

do

wytwarzania

materiałów skórzanych lub włókienniczych same w
sobie z reguły nie są źródłem szkodliwych substancji.



Zagrożeniem są głównie różnego rodzaju preparaty
chemiczne które są wprowadzone w sposób celowy
podczas procesów przetwarzania a szczególnie w
procesach wykończalniczych albo też związki – produkty
ich rozpadu lub wtórnych reakcji chemicznych.

10

Substancje szkodliwe w skórze

i produkowanych z niej wyrobach

(cd.)

W odniesieniu do skór i wyrobów skórzanych wśród substancji o
działaniu szkodliwym, zawartych w tych wyrobach, najczęściej
wymienia się:



Związki chromu sześciowartościowego Cr-VI.



Formaldehyd,



Kancerogenne aminy aromatyczne (barwniki),



Pentachlorofenol i inne chlorowane fenole (np.:biocydy),



Kwasy nieorganiczne i alkalia,



Wolne kwasy tłuszczowe,



Wolna siarkę , garbniki mineralne,



Substancje wymywalne oraz niektóre metale ciężkie w ilościach
śladowych



Ftalany.

11

CHROM-VI w skórze

Źródła



Używanie substancji garbujących zawierających chrom niskiej
jakości,



Niewłaściwy dobór reagentów do garbowania chromowego,



Niewłaściwe warunki prowadzenia procesu.

Działanie



kancerogenne, mutagenne, alergenne

Dopuszczalne wartości



3 ppm w Niemczech, 10 ppm w EU, 3 ppm w Polsce
(niewykrywalny).

Metody badania



w Niemczech DIN 53314, w trakcie opracowania,



JUC 18



W Polsce : PN-P-22108:2000 lub według PN-EN-ISO:20344:2005(U).

12

Jak uniknąć

przekroczeń Chromu-VI



Kontrolowane użycie tłuszczów z dużą zawartością
wiązań nienasyconych



Unikanie wysokich pH oraz unikanie amoniaku,
szczególnie podczas procesu rozmaczania,



Dogarbowanie roślinne,



Użycie preparatów do redukcji wolnego chromu VI oraz
jego utrwalania.



Skóry bezchromowe

13

FORMALDEHYD

lub produkty na jego bazie

Źródła:



może być stosowany na każdym etapie procesu przetwórstwa skóry, w
środkach garbujących i sieciujących oraz różnego rodzaju środkach
pomocniczych, w tym w środkach konserwujących.

Działanie



podrażnienie oczu, błon śluzowych i skóry, brak dowodów na działanie
kancerogenne i mutagenne,

Dopuszczalne wartości



limity wprowadzane przez producentów lub odbiorców np.: w przemyśle
motoryzacyjnym-skóry tapicerskie i meblowe <10ppm, w przemyśle
obuwniczym – obuwie dla dzieci <75 ppm, dla dorosłych <150ppm, sportowe
<75ppm.



Specjalne wymagania dla uzyskania certyfikatów ekologicznych: Eko-Tex
Standard: <75ppm, SG-etykieta –Pirmasens Niemcy:<150ppm (dorosli),
<50ppm (dzieci).

Metody badania



w Niemczech DIN 53315,



w Polsce : PN-P-22109:2000.

14

Kancerogenne aminy aromatyczne

Źródła



uwalniane są w warunkach redukcyjnych z barwników
azowych (kwasowych, bezpośrednich typu kompleksów
metalowych i niektórych zawiesinowych),

Działanie



kancerogenne,

Dopuszczalne wartości



wszystkie kraje unijne i inne <30ppm.



zakazem stosowania są objęte 22 aminy.

Metody badania



w Polsce : PN-P-22108:2000

15

PENTACHLOROFENOL

i inne chlorowane fenole

w skórze naturalnej

Źródła



używany jako środek biobójczy,



składnik substancji pomocniczych - może się wydzielać ze starych
urządzeń garbarskich (drewniane bębny, boczki itp.)

Działanie



negatywnie oddziałuje na środowisko,

Dopuszczalne wartości



różne kraje unijne i inne <5-10ppm.



USA, California propozycja < 65ppm, proponuje się zakaz używania.



firmy handlowo-produkcyjne np.: Adidas, Deichman, Clarks, Nike
<1ppm.

Metody badania



w Polsce : PN-P-22107:2000.

16

Pigmenty

zawierające metale ciężkie

Źródła:



Metale ciężkie w ilościach śladowych stosowane są w wykończeniach
białkowych i jako pigmenty - mogą negatywnie oddziaływać na skórę
ludzką (pod wpływem potu może następować rozpad białkowych środków
wiążących i uwalnianie pigmentów, które mogą być wcierane w skórę i
wywoływać zmiany chorobowe). Zdarza się także, że metale ciężkie
pochodzą od pokarmów którymi żywią się zwierzęta z których pochodzi
surowiec naturalny (kumulacja w ich organizmie).

Szczegółowe zastrzeżenia obejmują metale ciężkie np.:

As,Pb,Cd,Cr,Cu,Co,Ni,Sb,Hg,Mo).

Wymagania w przemyśle motoryzacyjnym i obuwniczym:



w zależności od rodzaju metali 0,02 -50mg/kg (lit - kobalt)

Zalecenia:



Zakaz używania ww pigmentów,



Stosowanie nowoczesnych pigmentów do powłok wykańczających np.
nieorganicznych (TiO2, sadza, tlenki żelaza) lub organicznych o niskiej
szkodliwości.

17

Inne



Wolna siarka – powoduje podrażnienia skóry, może
występować wówczas jeśli do neutralizacji skór
chromowych lub do redukcji chromu VI stosuje się
tiosiarczan sodu.



Wolne kwasy i alkalia- powodują podrażnienie skóry,
występują wówczas jeżeli jest nieodpowiednie pH
wyciągu wodnego skóry tzn.: <3,5 lub >9,0.



Kwasy tłuszczowe-powyżej 2% negatywnie

oddziaływują na skórę ludzką

.

18

Wyniki ekspertyzy

wykonywanej przez IPS

na zlecenie MG

IPS ukończył ekspertyzę zleconą przez MG, mającą na
celu wstępne zbadanie podstawowych rodzajów
wyrobów skórzanych na zawartość substancji
szkodliwych. Badaniem było objęte: obuwie, rękawiczki
i paski importowane i krajowe zakupione w dużych
sieciach handlowych. Badania są niezwykle kosztowne i
wymagają specjalistycznej aparatury badawczej.
Analiza wyników badań oraz metod analitycznych i
procedur obowiązujących w kraju i zagranicą (Niemcy,
UE, Dania, Chiny, USA) dostarczyło MG i IPS podstaw do
dalszych działań legislacyjnych na terenie kraju i UE.
Jest także pierwszym krokiem ze strony władz
centralnych w kierunku diagnozy i kontroli rynku.

19

Podsumowanie



Wyroby skórzane lub inne nie spełniają wymagań bezpieczeństwa,
jeżeli do ich wytwarzania zastosowano przynajmniej jedną substancję
zakazaną lub jeśli przekroczony został dopuszczalny poziom stężeń
substancji objętych ograniczeniami.



W celu potwierdzenia zgodności parametrów wyrobu skórzanego z
wymaganiami bezpieczeństwa należy stosować metody badań
określone w odpowiednich polskich normach, normach europejskich
albo międzynarodowych (dopuszcza się stosowanie innych metod w
pełni udokumentowanych i sprawdzonych w dobrej praktyce
laboratoryjnej).



Producent, który wprowadził na rynek wyrób skórzany lub inny, jest
obowiązany do posiadania dokumentów potwierdzających spełnienie
przez ten produkt wymagań bezpieczeństwa zdrowotnego.



Deklarowana jakość wyrobów skórzanych powinna być poparta
obowiązkowymi certyfikatami potwierdzającymi poziom zawartości
substancji szkodliwych oraz parametrów higieniczno-zdrowotnych.

20

Wnioski



Polityka gospodarcza kraju winna chronić przede wszystkim własnych
obywateli oraz wytwórców. Kraje Unii Europejskiej posiadają
wewnętrzne uregulowania tego problemu, m.in.: przez różnego typu
wewnętrzne przepisy, specjalne wymagania co do znakowania
wyrobów, stawiane przez duże sieci handlowe, wymagania stawiane
przez konsumentów, wymagania ekologiczne (znaki dobrowolne) itp.



Wszystkie skórzane i włókiennicze materiały i produkty rynkowe
powinny spełniać wymagania zdrowotne i higieniczne, gwarantujące
bezpieczeństwo i komfort użytkowania.



Ograniczenie importu wyrobów skórzanych czy tekstylnych ze
Wschodu, o niskiej jakości powinno być obowiązkiem kontrolnych służb
sanitarnych i celnych, które winny dążyć do ujednolicenia wszystkich
dopuszczalnych prawem regulacji prawnych czy też ograniczeń, aby
społeczeństwo było ochronione przed nadmiernym importem
niezdrowych butów.

21

Wnioski (cd.)



Specjalna polityka informacyjna w tych krajach powinna uprzedzać obywateli o zagrożeniach i bezpieczeństwie produktów
rynkowych.



W naszym kraju nadal aktualne przepisy są niewystarczające dla zagwarantowania bezpieczeństwa i komfortu użytkowego
skórzanych wyrobów rynkowych( szczególnie pochodzących z taniego importu) i wszelkie działania powinny zmierzać do
wprowadzenia rozporządzeń wykonawczych i zbliżenia prawa polskiego do uregulowań obowiązujących w Unii Europejskiej.



IPS wspólnie z PIPS i CzeskIm Stowarz. Prod. i Handl. Wyr. Skórz. (COKA) zamierza podjąć inicjatywę poselską na forum
Parlamentu Europejskiego dotycząca ochrony rynku obuwia dziecięcego w zakresie zagrożeń zdrowotnych.



goą

22

Dziękuję za uwagę!

Mgr inż. Lidia Przyjemska

Instytut Przemysłu Skórzanego

Oddział w Krakowie

30-418 Kraków, ul. Zakopiańska 9

e-mail: [e-mail]