Moduł:

Jak i dlaczego różnimy się od

innych?

Wykład:

PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC

MIĘDZY LUDŹMI

dr Anna Siwy-Hudowska

Temperament z

perspektywy

historycznej

Hipokrates (V wiek p.n.e.)

Natura świata, to 4 żywioły (Empedokles):
Powietrze jest gorące i wilgotne;
Ogień jest gorący i suchy;
Woda jest zimna i wilgotna;
Ziemia jest zimna i sucha.
Natura człowieka, to soki (humory – humor:

łac. wilgoć, sok) w organizmie: żółć
żółta, krew, flegma, i żółć czarna.

Niekorzystne wymieszanie soków, brak

odpowiednich proporcji = choroby. Na
ich powstanie wpływ ma m.in.
odżywianie i pory roku.

Uczony ten nie odnosił natury człowieka i

wyróżnionych humorów do pojęcia
temperamentu.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

3

Claudius Galen (II wiek n.e.)

Stworzył pierwszą typologię

temperamentu: opisał 9
temperamentów, w tym 4 pierwotne,
zależne od dominacji ciepła, zimna,
wilgoci lub suchości:

Sangwinik (krew), choleryk (żółta

żółć), melancholik (czarna żółć),
flegmatyk (flegma).

Przedstawił niepełny psychologiczny

opis temperamentów w oparciu o
obserwację zachowania.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

4

Wilhelm Wundt (1832-1920)

B

adał w laboratorium emocje i czas
reakcji  różnice indywidualne  morał:

ludzie różnią się temperamentem.

K

ryterium podziału: intensywność i
szybkość zmiany reakcji emocjonalnej.

S

angwinik – emocje słabe, szybko
zmieniające się.

M

elancholik – emocje silne, wolno
zmieniające się.

C

holeryk - emocje silne, szybko
zmieniające się.

F

legmatyk – emocje słabe, wolno
zmieniające się.

Człowiek ma kilka temperamentów

(system dwuwymiarowy), a każdy z nich
ma swoje wady i zalety i trzeba umieć z
nich odpowiednio korzystać, w
zależności od sytuacji.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

5

Konstytucjonalna typologia
temperamentu E. Kretschmera
(slajd 1)

U jej podstaw leży zainteresowanie

antropologów i psychiatrów (z przełomu
XIX i XX w.) różnorodnością struktury
ludzkiego ciała oraz związkiem między
budową ciała a predyspozycjami do
choroby psychicznej.

Temperamenty. Są one, jak dowiedziono

empirycznie, współuwarunkowane
składem chemicznym krwi, humoralnie.
Ich substratem cielesnym jest układ
mózgowo-gruczołowy. Temperamenty
stanowią tę część psychiki, która za
pośrednictwem układu humoralnego
koreluje z budową fizyczną (Kretschmer,
1944, s.298; za: Strelau, 1998).

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

6

Konstytucjonalna typologia
temperamentu E. Kretschmera
(slajd 2)

Wstępne obserwacje i analiza badań

antropologicznych oraz technika
fotograficzna, poparte danymi
empirycznymi pochodzącymi od
8099
chorych wykazały:

Pacjenci maniakalno-depresyjni: budowa

pykniczna (krępa) – 64%

Schizofrenicy: budowa

leptosomatyczna
lub asteniczna (wysoka i szczupła)
– 50,3%

Epileptycy: budowa atletyczna - 28,9%

lub dysplastyczna (odstępstwa
od nomalnej budowy) - 29,5%

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

7

Konstytucjonalna typologia
temperamentu E. Kretschmera
(slajd 3)

Temperament
schizotymiczny:

Skłonność do schizofrenii,
autyzmu (wycofania),
emocjonalnie drażliwi i chłodni,
o sztywnych przyzwyczajeniach
i postawach, wycofanie ze
świata realnego, trudność z
przystosowaniem
(typ budowy
leptosomatyczny/asteniczn
y)

http://www.youtube.com/watch?v=UiWBWwCa1
E0&tracker=False

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

8

Konstytucjonalna typologia
temperamentu E. Kretschmera
(slajd 4)

Temperament
cyklotymiczny:

Skłonność do psychozy
maniakalno-depresyjnej
(cyklicznego zaburzenia
psychotycznego),
przechodzenia od radości do
smutku i odwrotnie, łatwe
nawiązywanie kontaktu z
otoczeniem, realistyczne
poglądy (typ budowy
pykniczny).

http://www.youtube.com/watch?v=MkTw3_PmKt
c&tracker=False

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

9

Konstytucjonalna typologia
temperamentu E. Kretschmera
(slajd 5)

Temperament
iksotymiczny:

Skłonność do epilepsji,
mała wrażliwość, spokój,
słabo zaznaczona mimika i
pantomimika, mała
plastyczność, trudność w
przystosowaniu do
otoczenia (typ budowy
atletyczny).

http://www.youtube.com/watch?v=F-idwF
qpjUc&tracker=False

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

10

Zarzuty wobec typologii
konstytucjonalnych



Ignorowanie roli środowiska i
warunków społecznych w
kształtowaniu cech psychicznych



Nieuzasadnione twierdzenie, że
osoby zdrowe noszą w sobie zalążki
chorób psychicznych



Nieprawdziwa teza, że różnica
między zdrowiem i chorobą jest
wyłącznie różnicą ilościową



Brak dowodów empirycznych na to,
że istnieje zbieżność między budową
ciała a określonymi cechami
temperamentu



Błędy metodologiczne w
przeprowadzonych badaniach



Koszty społeczne.

Zob.

http://www.gedenkort-t4.eu/pl/node/178

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

11

Ernst Kretschmer,
1888-
1964,niemiecki
lekarz psychiatra,
studiował teologię,
medycynę, filozofię;
w 1933 r. został
członkiem
wspierającym SS; w
tym samym roku
podpisał list
profesorów
niemieckich
uniwersytetów i
szkół wyższych
popierający Adolfa
Hitlera; był sędzią
tzw. sądów zdrowia
dziedzicznego
(Erbgesundheitsgeri
cht) w Marburgu i
Kassel. Opowiadał
się za sterylizacją
ludzi „ułomnych
umysłowo”. .. (z
Wikipedii)

Ernst Kretschmer,
1888-
1964,niemiecki
lekarz psychiatra,
studiował teologię,
medycynę, filozofię;
w 1933 r. został
członkiem
wspierającym SS; w
tym samym roku
podpisał list
profesorów
niemieckich
uniwersytetów i
szkół wyższych
popierający Adolfa
Hitlera; był sędzią
tzw. sądów zdrowia
dziedzicznego
(Erbgesundheitsgeri
cht) w Marburgu i
Kassel. Opowiadał
się za sterylizacją
ludzi „ułomnych
umysłowo”. .. (z
Wikipedii)

Iwan

P. Pawłow

(1849-1936)

Laureat nagrody Nobla w dziedzinie medycyny za

wieloletnie badania nad fizjologią trawienia.

Badał odruchy warunkowe u psów. Założył, że

każdym zachowaniem kieruje ośrodkowy układ
nerwowy. Dowiódł laboratoryjnie, że psy różnią się
między sobą prędkością, dokładnością i
sprawnością warunkowania oraz siłą, stałością i
zmiennością odruchu warunkowego. Wnioskował,
że u podstaw tych różnic leżą określone
właściwości OUN.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

12

Siła Procesu Pobudzenia (SPP)

Przejawia się w wydolności

funkcjonalnej, czyli w zdolności
komórek nerwowych do
wytrzymywania długotrwałych bądź
krótko trwających, ale silnych
pobudzeń, bez przechodzenia w
stan hamowania ochronnego.
Oznacza zdolność komórek
nerwowych do pracy.

W wyniku nadmiernej

stymulacji pojawia się hamowanie
ochronne przejawiające się w braku
adekwatności reakcji do siły bodźca
czy w różnego rodzaju
zaburzeniach, szczególnie o
charakterze emocjonalnym

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

13

Siła Procesu Pobudzenia –
pomiar u psów

1) Pozbawianie jedzenia lub

podawanie kofeiny w celu
zwiększenia pobudliwości komórek
nerwowych;

2) Dostarczanie przedłużonej

stymulacji;

3) Określanie siły bodźca, na którą

jednostka jest jeszcze w stanie
adekwatnie reagować.

Przy jakiej sile bodźca pojawi się hamowanie

ochronne? Kiedy jednostka przejawiać
będzie: a) spadek siły reakcji i/lub b) brak
zmian w sile reakcji i/lub c) zanik reakcji
mimo rosnącej siły bodźca?

Mała siła UN  hamowanie ochronne

pojawia się przy niższej sile
bodźca niż u jednostek z dużą siłą
UN.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

14

Siła Procesu Pobudzenia –
pomiar u ludzi;
przykładowe pytania w
kwestionariuszu PTS

1) Chętnie bawię się w hałaśliwym towarzystwie

(+)

2) Pracuję chętnie, kiedy dokoła mnie jest duży

ruch (+)

3) Chętnie podejmuję wyzwanie związane z

ryzykownym przedsięwzięciem (+)

4) Nie unikam zadań znajdujących się na granicy

moich możliwości (+)

5) Otoczenie, w którym działa dużo czynników

zakłócających, obniża moją wydajność (-)

6) Gdy czuję, że inni mnie kontrolują, jestem spięty

i przy wykonywaniu danej czynności tracę
pewność siebie (-)

7) Często zdarzają mi się błędy spowodowane

zmęczeniem (-)

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

15

Siła Procesu Hamowania (SPH)

Wydolność UN w zakresie

hamowania warunkowego, łatwości
wytwarzania hamulcowych
odruchów warunkowych oraz czasu,
przez który OUN jest w stanie
utrzymać stan hamowania
warunkowego.

Przejawia się w zdolności

jednostki do przerwania określonych
zachowań, do ich odroczenia,
adekwatnie do wymogów sytuacji,
czy też do powstrzymania się od
zachowań i reakcji, np. ekspresji
emocjonalnej wtedy, kiedy jest to
niezbędne.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

16

Siła Procesu Hamowania –
pomiar u psów

Wytwarzanie

różnych hamulcowych
odruchów warunkowych
(np. brak nagrody po
podniesieniu łapy i
dźwięku dzwonka).

Diagnozowana

głównie wtedy, gdy
konieczne było
wyznaczenie równowagi
procesów nerwowych
(pobudzenia i
hamowania).

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

17

Siła Procesu Hamowania –
pomiar u ludzi;
przykładowe pytania w
kwestionariuszu PTS

1) Potrafię zrezygnować z podsłuchiwania rozmowy

nie przeznaczonej dla moich uszu (+)

2) Z łatwością potrafię przerwać czynności, które

przeszkadzają innym (+)

3) Jeśli to konieczne, bez trudu odrywam się od

pasjonujących zajęć (+)

4) Z trudnością znoszę sytuacje, w których nie mogę

natychmiast zabrać się do załatwienia jakiejś
sprawy i muszę odłożyć ją na później (-)

5) Czasami trudno mi w rozmowie czekać z

odezwaniem się, do chwili kiedy przyjdzie moja
kolej (-)

6) Łatwo zauważyć moje rozczarowanie, nawet jeśli

wolałbym je ukryć (-)

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

18

Równowaga Procesów
Nerwowych (RWN)

Stosunek między SPP i SPH.

Hamowanie pewnych pobudzeń w
celu uniemożliwienia reakcji na
pojawiające się nowe bodźce
płynące ze środowiska.
Neopawłowiści rozszerzyli
rozumienie tej właściwości na inne
cechy OUN – ruchliwość, labilność i
dynamiczność.

Pomiar – brak wskazówek co do
badania RWN u psów; w
kwestionariuszu PTS oblicza się ją,
dzieląc SPP/SPH.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

19

Ruchliwość Procesów
Nerwowych (RPN)

Szybkość zmiany jednego procesu nerwowego na
drugi.

Miarą tej cechy jest szybkość przejścia od jednej
czynności do drugiej, od stanu biernego w stan
czynny i odwrotnie.

Zdolność jednostki do szybkiej zmiany zachowania
odpowiednio do zmieniających się warunków, to
zdolność do szybkiego i adekwatnego reagowania na
zmiany w otoczeniu.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

20

Ruchliwość Procesów Nerwowych –
pomiar u ludzi;
przykładowe pytania w
kwestionariuszu PTS

1) Nawet w nieznanym miejscu szybko czuję się jak

u siebie (+)

2) Łatwo przychodzi mi wykonywanie kolejno kilku

różnych czynności (+)

3) Kiedy będąc zły spotykam znajomych w

radosnym nastroju, potrafię bez trudu zapomnieć
o swojej złości i cieszyć się z nimi (+)

4) Z trudem radzę sobie kiedy jestem zmuszony w

krótkim terminie zmienić trasę podróży (-)

5) Biorąc się do czegoś nowego, potrzebuję zawsze

trochę czasu na „rozgrzewkę” (-)

6) Nieoczekiwane zmiany w planie dnia

wyprowadzają mnie z równowagi (-)

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

21

Typy układu
nerwowego
wg
Pawłowa –
UWAGA!

SPP, SPH, RWN, RPN nie były pojęciami

wywodzącymi się z badań nad
mechanizmami neurofizjologicznymi!

Pawłow opisał te cechy WYŁĄCZNIE od strony

funkcjonalnej, czyli jak się przejawiają i jaką
pełnią rolę w przystosowaniu się jednostki
do otoczenia.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

22

Typy układu nerwowego wg
Pawłowa

Typ UN, to inaczej –

typ wyższej
czynności
nerwowej, czyli
kombinacja
właściwości UN.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

23

Typy układu nerwowego wg
Pawłowa – UWAGA!

Pawłow podkreśla, że kombinacja
wymienionych właściwości UN umożliwia
wydzielenie więcej niż 4 typów.

Obliczenia arytmetyczne wskazują, iż w
zakresie trzech właściwości systemu nerwowego
(SPP, SPH, RPN) wydzielić można 24 typy!

Jednak wieloletnie obserwacje nad
zachowaniem się psów na swobodzie i w
warunkach laboratoryjnych wykazały, że liczba
czterech zasadniczych typów UN najbardziej
odpowiada rzeczywistości, choć możliwe są
pewne odmiany w tych zasadniczych typach.

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

24

Typy układu nerwowego –
odniesienie do typologii
Hipokratesa-Galena

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

25

Silny zrównoważony ruchliwy – sangwinik

Szybki, łatwo dostosowujący się do
zmiennych warunków, o dużej odporności na
trudne warunki życia.

Silny zrównoważony powolny – flegmatyk

Reaguje spokojnie i powoli, wykazuje niechęć
do zmiany otoczenia, odporny na silne i
długotrwałe bodźce.

Silny niezrównoważony z przewagą

pobudzenia – choleryk
Charakteryzuje się dużą energią życiową,
brakiem opanowania, gwałtownością i
wybuchowością.

Słaby – melancholik

Bierność, zahamowanie, mała odporność na
działanie silnych bodźców zarówno o
charakterze pobudzeniowym, jak i
hamulcowym – mogą powodować u niego
zaburzenia w zachowaniu.

26

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska

Strelau, J. (1998). Psychologia temperamentu.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN:
- rozdział 1., podrozdział 1.1. Temperament z
perspektywy historycznej (s. 15-41)

LITERATURA

Dziękuję za uwagę!

27

Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE

PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska