Praca w perspektywie historycznej -od gospodarki pierwotnej do postindustrialnej

Wprowadzenie

• Przegląd historycznych retoryk zjawiska pracy

• Przegląd historii pracy pojmowanej jako społeczny fenomen kluczowy dla jakości i kształtu struktury społecznej

• Kategorie używane do opisania pracy pozwalają nam dookreślić stosunek danego społeczeństwa do ludzi pracujących.

• Retoryka ta zmieniała się przez wieki, będąc pod wpływem religii, wydarzeń politycznych, zmiennych fal dobrobytu i kryzysów, wynalazków technologicznych itd.

Starożytność

Wolność osobista była kojarzona z

Człowiek wolny

Brak przymusu Praca umysłu

Praca

Przymus Obowiązek

Niewolnik

Brak wyboru Praca rąk

Starożytność

Hebrajski

Praca avodah niewolnik

Starożytna greka brak jednego terminu

Ponos Ciężka aktywność ergon zadanie

• Wpływ Arystotelesa i Platona

• Negatywny stosunek do pracy

• Osoby pracujące jako niezdolne do zajęcia się polityką, namysłem nad państwem, ale jednak Ci, którzy ten namysł tworzą są od ludzi pracy zależni.

Chrześcijaństwo

• Przez wieki znaczące odmienności w podejściu do pracy w katolicyzmie i w protestantyzmie

• Protestantyzm -duży nacisk na rolę, jaką praca pełni życiu duchowym jednostki i wspólnoty

zbawienie

dobrobyt

praca

Etos protestancki i duch kapitalizmu

• Koncepcja Maxa Wezera - niemieckiego socjologa

• Gospodarka kapitalistyczna bierze swój początek w postawach ekonomicznych i społecznych powstających w społecznościach protestanckich

• Religia jako czynnik kreatywny

• Wg protestantyzmu zawód jest powołaniem, praca jest celem samym w sobie

• Podział pracy jest efektem decyzji boga; bogactwo musi być wykorzystane zgodnie z religią

• Etos protestancki i duch kapitalizmu -cd.

• „Duch kapitalizmu” -to etos człowieka obowiązkowego, uczciwego, godnego zaufania, racjonalnego

• Dążenie do zysku nie jest nie zgodne z duchem protestantyzmu

• Inne formy bogacenia się, jak wojna, piractwo, kolonializm nie zawierają etosu protestanckiego

• Uniformizacja życia we wspólnotachprotestanckichpomogłatworzyćzuniformizowaneformyprodukcji-manufaktury

• Inne elementy etosu - racjonalne zachowanie wobec majątku, przymus oszczędzania

• Wzmacnianie tendencji mieszczańskich

• Idea przeciwna-klasapróżniaczaw koncepcji Thorsteina Veblena [majątek używany tylko dla doraźnych przyjemności]

Katolicyzm

• Praca jako doskonalenie się i działalność ulepszająca człowieka.

• Według św. Tomasza z Akwinu praca jest radością i szczęściem ale również ciężarem i trudem. W pracy zatem radość i smutek występują współrzędnie i uzupełniają się. Trud pracy jest skutkiem grzechu pierworodnego.

• 1891 -wydanie przez papieża Leona XIII encykliki Rerum novarum:

• Przeciw niesprawiedliwości

• godność człowieka pracującego

• II Sobór Watykański

• Praca prowadzi do udoskonalenia człowieka

• Rozwój człowieka, doskonalenie wyższych ludzkich zdolności i władz —niegdyś cechy i przywileje kontemplacji, zostały teraz przypisane pracy, której nie uważa się tylko za wysiłek fizyczny.

• Jan Paweł II

• Encyklika Laboremexercensz 1981 roku, w całości poświęcona pracy

• zasada prymatu pracy nad kapitałem, prymatu osoby nad rzeczą.

Historia pracy-przegląd

• Prehistoria:

• Struktura klanowa czy rodowa stanowiła bazę dla podziału zadań w systemach gospodarki pierwotnej

• Cechy -mały zasięg zjawisk, bezpośredni sposób produkcji, brak pieniądza

• Gospodarka przed-rynkowa „problematyczność ceny”

Typy gospodarki pierwotnej

Nie wyspecjalizowane zbieractwo i myślistwo

Wyspecjalizowane zbieractwo i myślistwo

Kopieniactwo najprostsze rolnictwo)

Rolnictwo zaawansowane

Pasterstwo

Starożytność

• Gospodarka oparta na niewolnictwie

• Silne zróżnicowanie społeczne

• Prosty podział pracy

• Wysokie znaczenie sektora militarnego w rozwoju produkcji, tworzeniu się zawodów i rozwoju technologii

Feudalizm

Stany rycerski + duchowny Stan miejski

Stan chłopski

Zasoby obowiązki

Problem przejścia od społeczeństwa tradycyjnego do nowoczesnego

Dwa kluczowe dla nowoczesności procesy:

Industrializacja i modernizacja

Typ 1 Społeczeństwa tradycyjne

Własność - powiązana z ziemią; dziedziczona

Siła robocza - mało mobilna, względnie jednorodny zakres posiadanych umiejętności

Rynek - lokalny, obwarowany licznymi regułami

Utrwalone hierarchie społeczne i społeczne statusy

Niski poziom motywacji wszystkich warstw społecznych

Mobilnośćspołecznaefektywnieograniczanaprzezmechanizmykontrolispołecznej

Typ 2 Społeczeństwa tradycyjne

Własność - mobilna, podlegająca dynamicznej wymianie

Siła robocza - mobilna, proletaryzacja pracy

Rynek - konkurencja, prawa chroniące własność, powstanie rynków narodowych i ponadnarodowych

Powstanie statusów osiąganych, elastyczne statusy

Indywidualne motywacje

Brak zbieżności między poziomem mobilnością poziomem kontroli społecznej

Modernizacja

Proces obejmujący:

›Przejście od społeczeństwa tradycyjnego do nowoczesnego

›Powstanie nowych form organizacji pracy związanych z industrializacją

›Powstanie nowych form organizacji grup społecznych związanych z urbanizacją

›Intensyfikacjępraktycznegozastosowaniatechnologiiiszerokopojmowanychinnowacji

Industrializacja

Racjonalizacja kulturowa

Minimalizacja znaczenia rolnictwa

Innowacje

Wynalazki

Przemysłowa produkcja

Wykorzystanie w produkcji

Industrializacja

Skutki:

Powstanie dużych organizacji nastawionych na produkcję i dających zatrudnienie

Fabryki

Uprzemysłowienie sektorów działania państwa, np. brytyjska marynarka była jednym z ważniejszych pracodawców, twórców i odbiorców technologii

Korporacje (Kompania Wschodnio-Indyjska); połączenie tendencji feudalnych i kapitalistycznych

Industrializacja

Zmiana w kompetencjach i zawodach

Wąska specjalizacja

Rzemieślnik zastąpiony przez wykonawcę fragmentu produkcji

Zmiana struktury zawodów

Stopniowa feminizacja pewnych zawodów

Nowe formy pracy związane z industrializacją

Tayloryzm:

›Amerykańska idea organizacji pracy w fabryce zakładająca maksymalną intensyfikację pracy poprzez skoncentrowanie się na wyśrubowanych normach ilościowych (system zbliżony do akordowego).

›Postuluje się tu podział procesu technologicznego na czynności proste, przy eliminacji zbędnych nawyków. Tayloryzm wprowadził oparty na chronometrażu (pomiar czasu przy pomocy sekundomierzy) system normowania pracy, który sprzężony jest z systemem wynagradzania.

›Analiza tzw. mikroruchów

Nowe formy pracy związane z industrializacją

Fordyzm:

›Jest to wieloseryjna produkcja masowa, nastawiona na masowego odbiorcę i dystrybucję standardowych produktów.

›Robotnik wykonuje niezmienną, prostą czynność, której tempo podyktowane jest szybkością przesuwania się wytwarzanych produktów po taśmie produkcyjnej.

Nowe formy pracy związane z industrializacją

Fordyzm i tayloryzm to systemy małego zaufania

Wymagają minimalnego zaangażowania emocjonalnego pracowników [większe prawdopodobieństwo tzw. alienacji]

To systemy mało elastyczne [zwłaszcza fordyzm]

Zmiany

Postfordyzm

Maksymalna elastyczność

Wysoka innowacyjność

Wyczucie trendów społecznych i oczekiwań klientów

Decentralizacja pracy

Podsumowanie

Ewolucja stosunku do pracy

Historyczna ewolucja zjawiska pracy prowadzi od społeczeństw przed-rynkowych do rynkowych i postindustrialnych

Retoryka (terminy, kategorie, ideologie opisujące zjawisko pracy) wskazują na zmienne podejście różnych grup społecznych i formacji kulturowych do problemu pracy.

1

---