Refleksja nad zjawiskiem pracy

FILOZOFIA

PSYCHOLOGIA

EKONOMIA

SOCJOLOGIA

• Każda z tych nauk na swój sposób próbuje określić rolę i istotę zjawisk związanych z faktem wykonywania cyklicznie różnych zadań, które mają na celu:

• Przeżycie jednostki/wspólnoty

• Realizację potrzeb wyższego rzędu

• Przetwarzanie dóbr

Filozofia

• Jürgen Habermas przeciwstawia pracę i komunikację jako dwie fundamentalnie odmienne sfery ontologiczne.

Praca jest działaniem:

• instrumentalnym

• potencjalnie uprzedmiotawiającym

• nie-symbolicznym.

Psychologia

Podejście psychologiczne akcentuje kwestie:

• potrzeb,

• postaw,

• dyspozycji do zachowań,

• oczekiwań względem pracy,

• subiektywnych wartości pracy przypisywanych

Wyróżnia się trzy typy psychologicznych postaw wobec pracy:

• punitywne;

• instrumentalne;

• autoteliczne.

Ekonomia

• Praca jest jednym z czynników produkcji

• Praca - związana z kapitałem ludzkim, siłą roboczą

• Problematyka wydajności pracy

• Praca to miara wysiłku włożonego przez człowieka w wytworzenia danego dobra.

• Wysiłek - polegający na sile fizycznej, wiedzy, umiejętnościach, doświadczeniu i intuicji - traktowany jest jako koszt.

Praca jest w tym ujęciu zespołem czynności wytwarzających wartości (materialne i idealne).

W ujęciu tym uważa się za pracę tylko te czynności, które można sprzedać na rynku za jakąś cenę.

Praca jest tu ujmowana generalnie w kategoriach "towaru", tak że stosunki społeczne leżące u podstaw wytwarzania dóbr i usług są pomijane

Problemy ze definiowaniem pracy

• Terminy - praca, siła robocza, wysiłek twórczy, wkład pracy, zawód, zatrudnienie

• Praca :

• główną cechą jest możliwość przetwarzania natury

• Wysiłek dający obiektywny efekt (def. H.Arendt)

• Aktywny wysiłek skutkujący przetrwaniem jednostki i wspólnoty

Przetwarzanie

Aktywność

Efekt

Dylemat

Przetwarzanie +Aktywność =

Wszystko jest pracą?

• Społeczne znaczenie terminu „praca” jest nieustannie tworzone, zmieniane ,podlega trendom społecznym.

• Gdy jakaś forma aktywności jest uważana za wartościową, znaczącą dla przetrwania, jakości życia - wówczas zaczyna nazywać się taką aktywność „pracą”.

• Pytanie:

• Czy przedstawicielka klasy wyższej haftując popołudniami serwetki wykonuje pracę?

• Czy przedstawicielka klasy niższej haftując popołudniami serwetki wykonuje pracę?

• Perspektywa państwa:

• Podział populacji na aktywną zawodowo, gospodarczo i nieaktywną

• Aktywni definiowani jako:

• Płacący podatki

• Ubezpieczeni z racji pracy

• Otrzymujący pensję (dochód)

• Praca związana jest z obecnością na specyficznym „rynku”

• Wypoczynek jako czynnik rozróżniający?

• Praca kontra nie-praca czyli czas wolny?

• Jak ocenić następujące zadania?

• Karmienie piersią

• Samodzielne czyszczenie samochodu

• Bieg na nartach Justyny Kowalczyk

• Przykład: Badania białych farmerów w RPA pokazały, że w ich własnej ocenie ich codzienne życie składa się z różnych połączonych aktywności, które tworzą tak skomplikowaną sieć, że trudno jest rozdzielić pracę i nie-pracę.

• Wspólnoty protestanckie, np. kwakrzy - działalność zawodowa ma znaczenie religijne

• Badania B. Malinowskiego na Wyspach Triobriandzkich:

• Dla tubylców nie istniało rozdzielenie mentalne, faktyczne czy językowe między pracą w ogrodzie a związanymi z nią rytuałami

Socjologiczne podejście do pracy

Ujęcie socjologiczne akcentuje poziom struktury społecznej, tj. pozycji społecznych wiążących się w jakiś sposób z rodzajami i charakterem pracy.

Akcentuje się tu także związek pracy z otoczeniem społecznym, które definiuje określone czynności jako pracę.

Jan Szczepański:

praca jest zespołem czynności prowadzących do zaspokojenia ludzkich potrzeb, posiadających społeczną doniosłość i zapewniających jednostkom i grupom, które ją wykonują, określoną pozycję w społeczeństwie.

Klasyczne socjologiczne podejścia do zjawiska pracy

• Karol Marks

• Emile Durkheim

• Max Weber

Karol Marks

• Ewolucja systemu społecznego doprowadziła do powstania dwóch, zantagonizowanych klas społecznych:

• Burżuazja i proletariusze

• Krytyka społeczeństwa kapitalistycznego

• Walka klas:

• władzę polityczną

• zasoby (kapitał)

• ideologię

• Cechą wybitnie ludzką jest świadome wypracowywanie środków pozwalających przeżyć.

• Społeczeństwa kapitalistyczne prowadzi do :

• Uprzedmiotowienia osoby pracującej

• Alienacji pracownika

• Opresja systemu wobec osób pracujących

• Narastania nierówności społecznych

• Proletaryzacji pracy - praca jako towar

Emile Durkheim

• Autor „Podziału pracy”

• Narastający podział pracy w społeczeństwach industrialnych wywołuje zmiany w więzi społecznej

• Od mechanicznej do organicznej solidarności

• Narastanie indywidualizmu

• Anomia

• Narastający rozdźwięk między celami społecznymi i możliwościami realizacji tych celów

Max Weber

• Odejście od koncepcji polaryzacji i walki klas

• Pokazanie istnienia klas pośrednich (klasa średnia)

• Wskazanie różnych płaszczyzn różnicujących jednostki i grupy

Społeczeństwa dzielą się na:

Klasy [nierówności ekonomiczne]

Stany [różne style życia]

Partie [przynależności do różnych ugrupowań, w tym politycznych]

Klasa pracująca („sprzedawcy” siły roboczej)

• Niższa klasa średnia (mali przedsiębiorcy)

• Inteligencja (mały zakres własności ale wysokie zdolności techniczne)

• Klasa uprzywilejowana (najwyższy zakres własności, możliwości działania i zazwyczaj też kompetencji)

Status

• Wyznacza go styl życia

• Wykształcenie

• Prestiż zawodu

• Partie - stowarzyszenia nastawione na zmianę status quo

• Refleksja nad rozwojem kapitalizmu:

• Narasta sekularyzacja

• Etyka instrumentalna

• Racjonalizacja

Inne koncepcje, teorie

Generalnie widać w analizach zjawiska pracy wyraźną inspirację Marksem

Tematy:

• Sytuacja robotników, np. idea embourgeiosement (robotnicy wraz ze wzrostem dochodów stają się klasą średnią i zdobywają habitus tej klasy)

• Lockwood - badania w fabrykach brytyjskich lat 60.

• Analizy feministyczne problemu pracy domowej

• Kogo znasz? - Kapitał symboliczny

• Jaka jest Twoja marka? - Kapitał społeczny

• Co potrafisz? - Kapitał kulturowy

• kompetencje

• Ile masz $$$ ? - Kapitał ekonomiczny

Orientacja na pracę Praca nie jest źródłem samorealizacji; Rozgraniczenie pracy i nie-pracy Nastawienie na służbę (wątek samorealizacji i moralności);

Trudniejsze rozgraniczenie pracy i nie-pracy Postawa solidarna; Praca jako kolektywna działalność; moralne zaangażowanie; wysoka identyfikacja

Podsumowanie

Socjologia traktuje szeroko pojęcie pracy , akceptuje i podkreśla kulturowe definicje i zmienność pojęcia „praca”

Klasycy socjologii szczególnie zwracali uwagę na związek między zjawiskiem pracy a strukturą społeczną

6

---