1.SOCJOLOGIA - zaliczana jest do empirycznych nauk społeczny. Nauka o społeczeństwie, o zbiorowościach ludzkich. Przedmiotem jej badań są: - zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach (wynikają ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie), - siły skupiające i rozbijające te zbiorowości, -zmiany i przekształcenia w nich zachodzące, - zjawiska i procesy tworzenia się różnych form zbiorowego życia, - struktury różnych form zbiorowości ludzi. Zadaniem socjologii jako nauki jest badanie współżycia społecznego. Bada także społeczne uwarunkowania procesów i działań indywidualnych, i jaki wpływ na rozległe procesy społ. mają określone formy poszczególnych ludzi. SOCJOLOGIA PRACY - socjologia wskazuje na społeczny charakter pracy oraz analizuje ją jako proces społeczny. Wynika to stąd, że ludzie podejmują i wykonują pracę nie tylko z przyczyn biologicznych ale z potrzeb społecznych pozwalających im zajmować określone miejsce w społeczeństwie, zdobywać uznanie czy władzę. Cały tok pracy, łącznie z ośrodkami i metodami pracy ma swoje społeczne pochodzenie i uwarunkowanie. Genezę socjologii pracy należy szukać u podstaw socjologii przemysłu. Rozwinęła się w wyniku industrializacji. Teoretyczne podłoże dał Marks w swych dziełach. Socjologia pracy ujmuje całą problematykę ze względu na warunki i skutki społeczne całego procesu, zwracając szczególną uwagę na te elementy, które tworzą społeczne źródło podmiotowej i przedmiotowej efektywności pracy każdej jednostki. Zakres badawczy: - przedmiot, wydajność, organizacja, rodzaj, rezultat, skutki, ochrona pracy i czas wolny.
2. GRUPA SPOŁECZNA I JEJ ELEMENTY SKŁADOWE - co najmniej 3 osoby powiązane systemem stosunków uregulowanych instytucjonalnie posiadających niektóre wspólne wartości, cele, i odmienne od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności. Grupa społeczna powstaje wtedy, gdy pewna zbiorowość ma do zrealizowania wspólny cel , którego osiągnięcie wymaga zbiorowego i skoordynowanego działania. Zapewnia je organizacja dokonująca podziału celu głównego na cząstkowe, czyli zadania przypisane każdemu członkowi grupy. Wspólnota celu jest głównym czynnikiem kreującym grupę społeczną. Elementy składowe gr. społ.: 1. członkowie ustalają identyczność i ciągłość trwania grupy. 2. zadania grupy. 3. środki służące realizacji zadań. 4. mechanizmy psychospołeczne wytwarzane dla realizacji zadań. 5. czynniki utrzymujące spójność wewnętrzną gr., instytucje i systemy kontroli społecznej, wzory zachowania i normy regulujące stosunki między członkami. 6. instytucje i środki regulowania styczności i stosunków z innymi grupami.
3. WIĘZI SPOŁECZNE, ogół stosunków, połączeń i zależności łączących jednostki w trwałe zbiorowości i grupy społeczne.
4. KULTURA jest uważana za określony zbiór elementów, w swoisty sposób ze sobą powiązanych, przy czym zarówno same elementy jak i ich powiązania mają określone znaczenie dla ludzi, którzy się nimi posługują. Umberto Eco uważa, że kultura to system znaków służących międzyosobowej komunikacji. W znakach, jakie są w niej stosowane, w powiązaniach między nimi, wyraża się kultura jednostki i grupy społecznej. Zjawisko kultury tworzy się w momencie powiązania znaku z osobą i w trakcie posługiwania się tym znakiem przez osoby mające świadomość jego znaczenia. Kultura:
ma zawsze charakter osobowy,
jest zjawiskiem społecznym,
ze swej istoty łączy ludzi i jednocześnie ich różnicuje zależnie od przynależności do grupy społecznej,
jest dynamiczna.
5. KULTURA MASOWA to kultura oparta na środkach masowej informacji, przeznaczona dla licznej i zróżnicowanej społeczności odbiorców. Można wyróżnić w niej kulturę medialną, alternatywną oraz kontrkulturę.
6. OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA - część osobowości kulturalnej, której źródłem i podstawą jest uczestnictwo w unormowanych systemach społecznych: grupach i stosunkach osobistych.
- Składają się na nią liczne „uosobienia”, liczne osoby społeczne.
- Organizowanie „siebie samego” zgodnie z wzorami.
- Dostępna tylko przez biografię społeczną. = Historia rozwoju dążności społecznych przez odtwarzanie danej rzeczywistości zgodnie z wzorami + przetwarzanie danej rzeczywistości.
Rozwój umysłowy zależy od czynników społecznych - ludzie są kształceni i sami się kształcą, są czynni intelektualnie na zewnątrz jako osobowości społeczne.
7.
8. SPOŁECZEŃSTWO oznaczają grupę powiązanych ze sobą osób. Jego przybliżonym odpowiednikiem w biologii jest populacja. Podstawowe cechy społeczeństwa to: wspólna kultura, wspólne terytorium, wspólna tożsamość, oddziaływania w sieci wzajemnych stosunków społecznych.
9. SPOŁECZNOŚĆ, zbiorowość ludzi mieszkająca na określonym obszarze powiązana więziami społecznymi, wspólnotą warunków życia, tradycjami kult. itp.
Wyróżnia się społeczność:
-lokalną, tworzą ją mieszkańcy określonej wsi, dzielnicy miasta, osiedla,;
-regionalną - w jej skład wchodzą zamieszkujący pewien region administracyjny, np. województwo,
-państwową - obejmującą obywateli jednego państwa,
-światową - stanowią ją ludzie zamieszkali we wszystkich państwach.
10. POSTAWY Traktowane są w psychologii jako określone powtarzalne schematy, zgodnie z którymi człowiek czuje i myśli oraz jego predyspozycje do działania w kreślony sposób wobec pewnych aspektów własnego środowiska. Postawa ma trzy komponenty:
emocje będące komponentem afektywnym,
myśli jako komponent poznawczy,
predyspozycje do działania czyli komponent behawioralny.
Postawy są kształtowane i rozwijane w ciągu całego życia, w trakcie uczenia się i kontaktu z przedmiotami i zjawiskami je kształtującymi. Postawy, zdaniem Daniela Katza pełnią cztery funkcje:
przystosowawczą przy skłonności do przyjmowania pozytywnych postaw w stosunku do tego, co jest "nagradzane" i negatywnych w odniesieniu do tego co jest "karane",
obrony własnego ego, tj. ochrony własnego obrazu, wyobrażenia o sobie, własnego image,
ekspresji wartości czyli nadawania pozytywnej ekspresji wyznawanym wartościom oraz wizji własnej osoby,
poznawcza wynikająca z potrzeby nadawania swemu zachowaniu właściwej, w swym odczuciu adekwatnej, struktury i wyrażania postaw stanowiących jej odzwierciedlenie.
Poznawanie postaw potencjalnych nabywców i klientów, charakterystycznych dla nich w procesie wyboru przedmiotu zakupu i reakcji na oddziaływania promocji jest ważnym przedmiotem badań i działań marketingowych. Postawy mogą ulegać zmianom pod wpływem prestiżu osoby oddziałującej - lidera opinii, fachowości np. sprzedawców oraz komunikacji w postaci reklamy i jej apeli racjonalnych, emocjonalnych czy moralnych.
11. ZACHOWANIE ludzkie przyjęto za podstawowy termin rozważań zgodnie z przekonaniem, że zachowanie stanowi najwłaściwsze pojęcie elementarne w analizie zjawisk społecznych i w socjologicznym ujęciu kultury. W zakres kultury wchodzą jednak nie wszystkie ludzkie zachowania, ale tylko te które stały się społecznym nawykiem, a więc zachowania odznaczające się regularnością właściwą dla licznych członków określonej grupy, pod-grupy czy kategorii społecznej. Głównym źródłem tej regularności jest proces uczenia się specyficzny dla gatunku ludzkiego i stanowiący jeden z głównych mechanizmów powstawania, trwania rozwoju kultury.
12. ROLA SPOŁECZNA - jest to zespół oczekiwań wobec jednostki związany z posiadaniem określonego statusu społecznego. Jest to zespół praw i obowiązków wynikających z zajmowania pozycji społecznej. Każda rola posiada swoje nakazy, zakazy i wyznacza margines swobody.
13. PSYCHOANALIZA (psycho- + gr. análysis `rozwiązanie, rozbiór') 1. historyczny kierunek w psychologii XX w. zapoczątkowany przez S. Freuda, oparty na teorii osobowości, która wg niej składa się z id (es) `ono' będącego najbardziej wewnętrznym światem jednostki, czerpiącego energię z przemiany materii i rozładowującego jej nadmiar w oparciu o zasadę przyjemności przez wrodzone odruchy lub złożone reakcje psychiczne oraz z ego (ich) `ja' utworzonego przez spostrzeżenia dotyczące otoczenia i samego siebie, a także przez realistyczne myślenie; zarówno id jak i ego są nastawione na zaspokojenie pierwotnego popędu seksualnego - libido (utożsamianego przez Freuda z id), który stanowi energię i motyw ukierunkowujący wszelkie działania;freudyzm2. metoda rozpoznawania i leczenia zaburzeń psychicznych oraz emocjonalnych, która polega na analizie, odkrywaniu, interpretacji i rozwiązywaniu konfliktów osobowości nieuświadamianych sobie przez pacjenta, a wywołujących te zaburzenia. 3. filoz. ogół koncepcji, które powstały jako studium nad osobowością człowieka, powstawaniem nieuświadamianych sobie mechanizmów działania.
14. POPĘD jest jednym z kluczowych pojęć psychoanalizy. Jest to psychiczna reprezentacja pobudzenia pochodzącego z wnętrza organizmu, z pogranicza tego co biologiczne i tego co psychiczne. W rozumieniu psychoanalitycznym popęd nigdy nie jest uświadamiany. O jego istnieniu możemy się przekonać jedynie dzięki reprezentacji popędu, która jest obsadzona przez popęd.
Źródłem popędu jest takie zjawisko somatyczne w jakimś organie, którego bodziec w życiu psychicznym jest reprezentowany przez popęd. Popęd rodzi się podczas zaspokajania potrzeb. Jako pierwszy rodzi się popęd z pobudzenia warg, języka i gardła podczas gdy niemowlę ssie pierś matki. Łatwo zauważyć, że poza zaspokojeniem wynikającym z zaspokojenia potrzeby dziecko zaspokaja coś więcej. Dowodem na to będzie spostrzeżenie pediatry Linera, że dziecko ssie palec, chociaż w trakcie tego procesu nie zaspokaja żadnej potrzeby (nie jest dostarczany pokarm).
Popęd działa jako siła stała, nie można go zneutralizować. Można jedynie zmniejszyć jego napięcie poprzez zaspokojenie. Brak zaspokojenia wywołuje większe napięcie, które jest odczuwane przez człowieka jako przykrość, natomiast względne obniżenie napięcia jest odczuwane jako przyjemność (zob. zasada przyjemności).
Parcie popędu to suma lub miara określająca nakład pracy wymagający jego wyparcia
Celem popędu jest uzyskanie zaspokojenia, które może zostać osiągnięte tylko poprzez eliminację stanu pobudzenia u źródła bodźca
Przedmiotem popędu czyli obiektem jest to, w czym popęd może uzyskać swój cel (czyli zaspokojenie). Istotną rzeczą jest to, że nie jest on pierwotnie związany z obiektem, ale mu przyporządkowany. Między innymi tym brakiem przyporządkowania do obiektu, "brakiem pierwotnego" związania popęd różni się od instynktu,
Silne powiązanie popędu z obiektem nazywa się utrwaleniem.
15. Człowiek jest ISTOTĄ SPOŁECZNĄ i nie może się w pełni realizować bez obecności innych ludzi.
Rodzaj relacji międzyludzkich, ich realizacji i rządzące nimi zasady oraz wynikający z tego sposób, w jaki ludzie odnoszą się do siebie, określa charakter i strukturę społeczeństwa. Społeczeństwo, w którym żyjemy, narzuca określone normy zachowania, przyjęte przez konkretną wspólnotę. Poprzez interakcje z innymi uczymy się języka i przyjmujemy podstawowe role życiowe. Istoty ludzkie żyją w grupach: pierwszą z nich jest rodzina mała( rodzice i dzieci), potem rodzina wielka (krewni), potem większe wspólnoty, również narodowe. Czasem ludziom udaje się współżyć w harmonii, ale historia uczy że nie ma grupy idealnej, wobec czego żaden naród czy społeczność nie może liczyć na brak konfliktów. Badanie nad człowiekiem jako istotą społeczną jest badaniem interakcji międzyludzkich w grupach w celu zrozumienia, jak one powstają, w jaki sposób pojawiaj się konflikty i jak znaleźć najlepsze rozwiązania tych konfliktów. U podłoża takich badań leży problem, jak członkowie dużych zbiorowości kształtują swoje zachowanie.
16.
17. SYSTEMY SPOŁECZNE realizują imperatywy funkcjonalne w różnych wymiarach. Każdy system który trwa musi realizować imperatywy funkcjonalne, spełniające potrzeby 4 podsystemów, bez ich realizacji system nie mógłby istnieć. Systemy społeczne są otwarte - następuje między nimi wymiana; są inkluzywne - większe zawierają w sobie mniejsze; Parsons analizuje systemy społeczne na 3 płaszczyznach:
- rozwojowej (koncepcja powszechników kulturowych)
- porównawczej - analizuje 2 systemy społeczne znajdujące się w jednym czasie fizycznym, ale różniące się czasem strukturalnym (stopniem rozwoju)
- wewnętrznej - szczególne znaczenie ma tu fakt, że wszystkie podsystemy są ze sobą powiązane i wzajemnie się warunkują
18. WZÓR KULTUROWY, wzorzec kulturowy, pewien standard osobowy (wzór osobowy), obyczajowy, etyczny, estetyczny itp. uznany za godny naśladowania w danej społeczności. Jest zmienny w czasie i przestrzeni. Pełni istotną rolę m.in. w kształtowaniu się tradycji danej grupy społecznej i w procesie wychowawczym. Wzór kulturowy złożony z elementów maksymalnie pozytywnych nazywa się ideałem kulturowym. Analizą wzoru kulturowego zajmowali się m.in.: F. Boas i przedstawiciele jego szkoły, R. Benedict, A. Kroeber, R. Linton, F. Znaniecki.
17. SYSTEM SPOŁECZNY, ogół wzajemnych relacji i oddziaływań między wszystkimi elementami tworzącymi społeczeństwo - organizacjami, grupami społecznymi, instytucjami i jednostkami, które dążą do realizacji swoich potrzeb i interesów w oparciu o przyjęte normy i zasady.
W skład systemu społecznego wchodzi zarówno społeczeństwo jako całość, jak i wyodrębnione z niego części (podsystemy) m.in. system partyjny, system polityczny, system prawa, aparat państwowy , kościół itd. Pojęciem tym określa się także poszczególne sfery aktywności społeczeństwa lub jego członów, takie jak np. kultura, polityka, socjalizacja, ekonomika itd.
Sposób funkcjonowania danego systemu społecznego w znacznym stopniu zależy od wzajemnych relacji między podmiotami wchodzącymi w jego skład. Relacje te zależą w zdecydowany sposób od stopnia świadomości społecznej członków danej społeczności. Zintegrowaniu całego systemu służy podejmowanie wspólnych, zorganizowanych działań opartych na współpracy, natomiast jego dezintegrację powodują zawsze wszelkie konflikty i sprzeczności, zwłaszcza gdy podmioty negują mechanizmy i reguły systemu społecznego.
19. INTERNALIZACJA proces kształtowania normatywnych aspektów kultury w nieodłączną część struktury osobowości; proces psychiczny polegający na przyjmowaniu, przyswajaniu sobie określonych norm, wartości, reguł i zasad postępowania.
Dzięki mechanizmowi internalizacji system wartości danej społeczności (społeczeństwa, firmy, instytucji itp.) przekształca się w system wartości jednostki. Normy i reguły postępowania stają się nieodłączną częścią osobowości jednostki, co przejawia się w postawach, dążeniach i pragnieniach, które nadają jej działaniom określony sens i kierunek, determinują celową aktywność w pracy i życiu.
20. SOCJALIZACJA (łc. socialis `towarzyski; społeczny') psych. takie kształtowanie osobowości człowieka, przekazywanie mu systemu wartości, zasad i wzorów kulturowych, by był zdolny do dobrego funkcjonowania w społeczeństwie.
21. JAŹŃ, pojęcie wprowadzone do filozofii przez św. Augustyna na określenie pewności własnego istnienia. Podstawą tej pewności jest wiedza o tym, że myślę - "jestem, gdyż myślę, wątpię, rozumiem, sądzę". Podstawą jaźni jest nie ciało, lecz dusza, stąd też wyrazem jaźni jest czynna wola.
Dla Kartezjusza (R. Descartes) istnienie jaźni wynikało bezpośrednio z istnienia myśli. Jeśli bowiem jest myśl, to musi być ktoś, kto myśli - stąd Cogito, ergo sum (Myślę, więc jestem). Jaźń myśląca, czyli dusza, istnieje niezależnie od ciała, jest substancją niezależną.
W filozofii I. Kanta jaźń jest podmiotem i funkcją myśli. U J.G. Fichtego czynnym składnikiem świata - pierwotnym, absolutnym, twórczym początkiem bytu. Wg Kanta dziełem jaźni są zjawiska, wg Fichtego - same rzeczy.
W psychoanalizie Z. Freuda jaźń jest definiowana jako cienka, świadoma i rozumna powierzchnia bytu nad głębinami nieświadomości. Zadaniem jaźni jest regulacja oddziaływań na osobowość.
22. STRATYFIKACJA SPOŁECZNA, (kręgi społeczne ) uwarstwienie społeczne, koncepcja podziału społ. polegająca na jego rozpatrywaniu pod kątem istnienia warstw (klas, stanów, grup społeczno-zawodowych) różniących się między sobą pod względem np. dochodu, prestiżu, wieku, kwalifikacji, wykształcenia, pełnionych funkcji itd. Pozycja danej warstwy społecznej (wyższa - niższa) zależy od uznawanego w danym społeczeństwie systemu wartości.
Jednym z pierwszych, który podjął (lata 30. XX w.) badania nad stratyfikacją społeczną był amerykański uczony W.L. Warner. Na podstawie analizy małomiasteczkowej społeczności amerykańskiej wyodrębnił (wg kryteriów dochodu, wykształcenia, zawodu) 6 warstw mających nierówny prestiż: wyższa - wyższa i wyższa - niższa, średnia - wyższa i średnia - niższa, niższa - wyższa i niższa - niższa.
23. EKOLOGIA SPOŁECZNA, ekologia człowieka,
1. nurt badań naukowych podejmujących analizy przestrzennego wymiaru zorganizowania społeczności ludzkich oraz wzajemnego wpływu zachodzącego między przestrzenną organizacją wspólnot lokalnych a zachowaniem i działaniem jednostek;
2. badanie funkcjonowania i zmienności określonych zbiorowości społecznych i systemów społecznych (w szczególności zaś społeczności lokalnych) w kontekście ich powiązania ze środowiskiem przyrodniczym. Studia tego rodzaju zapoczątkowane zostały przez amerykańską socjologię wsi, a rozwinięte przez szkołę chicagowską.
24.
25.
26. EMPIRYZM, kierunek filozofii, wg. którego jedynym lub głównym źródłem bądź środkiem poznania jest doświadczenie zmysłowe (zewnętrzne lub wewnętrzne).
1) empiryzm genetyczny - głosi, że umysł ludzki jest pierwotnie nie ukształtowany (tabula rasa). Napełnia go wiedzą dopiero doświadczenie.
2) empiryzm metodologiczny - pogląd, wg. którego uzasadnienie poznania ludzkiego musi być oparte bezpośrednio lub pośrednio na doświadczeniu − aposterioryzm.
3) empiryzm w okresie renesansu - zwany naturalizmem empirycznym stanowił początek osiągnięć badawczych L. da Vinci, M. Kopernika, J. Keplera i G. Galileusza i podstawę empirycznej filozofii przyrody, której twórcami i teoretykami byli: B. Teseliusz (1508-1588) i T. Campanella (1568-1639).
4) empiryczny naturalizm społeczny T. Hobbesa, który nie tylko postulował, ale starał się wykazać i uzasadnić przynależność człowieka do świata i społeczeństwa. Hobbes odrzucił scholastyczną metafizykę na rzecz materialistycznej filozofii przyrody.
5) empiryzm racjonalistyczny J. Locke`a, wyprowadza poznanie z doświadczenia i doświadczeniem go ogranicza. Empiryzm poznawczy znalazł zastosowanie w empiryzmie moralnym, którego wyrazem miał być utylitaryzm, wg którego jedynym kryterium dobra i zła moralnego jest opinia ludzka.
6) empiryzm sceptyczny D. Hume'a, wprowadził zasady nieograniczonej tolerancji w sprawach moralności i religii. Odrzucił wszelką metafizykę i poszukiwał takiej wiedzy, która nie budzi zastrzeżeń. Przykładami jej były matematyka i konkretna wiedza oparta na faktach.
7) empiryzm logiczny (indukcyjny), twórcami jego byli: J. Bentham oraz J. Mill, odrzucając metafizykę, uważali doświadczenie za jedyne źródło wiedzy teoretycznej i praktycznej.
Przez doświadczenie rozumieli nie tylko ogląd danego faktu jednostkowego, lecz także złożony proces kalkulacji i rachunku, możliwie największej liczby warunków i okoliczności poprzedzających go, współtowarzyszących mu i z niego wynikających, aby dopiero na tej podstawie wyciągać wnioski i formułować oceny.
8) empiryzm metodologiczny J.S. Milla odrzucał wszelkie aprioryczne (wstępne) założenia: znalazł zastosowanie przede wszystkim w logice, którą oparł na indukcji, doświadczeniu i kojarzeniu faktów.
27. ANTROPOLOGIA KULTUROWA - jeden z głównych działów antropologii, zajmuje się badaniem kultury we wszystkich jej przejawach. Dziedzina sięgająca korzeniami epoki wielkich odkryć geograficznych. W skład antropologii kulturowej wchodzą trzy ważne dyscypliny naukowe:
28. ID, jedno z podstawowych pojęć w psychoanalizie S. Freuda, oznaczające wszystko to, co dziedziczone, wrodzone, ustalone konstytucyjnie, przede wszystkim popędy wynikające z budowy ciała, znajdujące wyraz w psychice.
SUPEREGO, w teorii S. Freuda ta część psychiki, która pojawia się u człowieka ok. trzeciego roku życia. Składają się na nią uwewnętrznione zakazy i nakazy pochodzące od rodziców i społeczeństwa. Superego tamuje nieświadomą energię sfery popędowej (id) i poprzez różne mechanizmy psychiczne sublimuje (wysubtelnia) ją w formy kultury.
EGO, w łacinie ego = ja. W teorii psychoanalizy S. Freuda oznacza świadomą organizację psychiczną człowieka, rządzącą się w odróżnieniu od "id" zasadą realizmu.
Ego reguluje postępowanie człowieka w taki sposób, aby poszczególne popędy zostały zaspokojone bez niebezpieczeństwa dla całego bytu ludzkiego. W tym celu musi ono kontrolować popędy, a zarazem poznawać świat: spostrzegać, zapamiętywać, sądzić, decydować.
Tak więc w odróżnieniu od "id", które nie odróżnia fantazji, marzeń sennych od rzeczywistości ego żyje w świecie realnym. Ego jest także podawane oddziaływaniu superego czyli wewnętrznego reprezentanta norm moralnych i społecznych, umieszczonego w każdym z nas.
W buddyzmie ego jest jednym z trzech Znamion Egzystencji. Związane jest z nauką Buddy o bojaźliwości (anataman), którą kształtuje w sobie człowiek i nie posiada ona żadnej substancjonalnej zasady, jaka znajduje się w rzeczach lub zjawiskach.
Ego wg Buddy jest jedną z pięciu składowych (skandh) istoty ludzkiej, warunkowanych przez karmę, która nieustannie zmieniając się, powoduje wszystkie uciążliwości związane z cierpieniem samsary.
29.
30
31. MORALNOŚĆ - zbiór zasad, które określają co jest dobre, a co złe, którymi zgodnie z danym światopoglądem religijnym bądź filozoficznym powinni kierować się ludzie. Moralność jest jednym z systemów normatywnych. Zwykle jednocześnie istnieje kilka konkurencyjnych i po części zgodnych, po części różnych systemów normatywnych funkcjonujących w obrębie jednej kultury, na przykład:
prawo państwowe
moralność religijna przyjęta przez teologów danej religii
moralność religijna werbalnie deklarowana przez większość wyznawców danej religii
normy moralne faktycznie przyjmowane w codziennym życiu
32. SYMBOL (gr. sýmbolon) 1. umowny znak zastępujący lub prezentujący jakiś przedmiot, przypominający go. 2. dany znak literowy lub cyfrowy stosowany do oznaczania np. wielkości, jednostek miar, w chemii - pierwiastków. 3. lit. motyw lub ogół motywów występujący w dziele i będący znakiem głębiej ukrytej treści, mający sugerować jej istnienie. Symbol - najbardziej ogólnie jest to zastąpienie jednego pojęcia innym, krótszym, bardziej wyrazistym lub najlepiej oddającym jego naturę, lub mniej abstrakcyjnym.
kod (łc. codex (caudex) `księga; wykaz'; ang. code) 1. system znaków odczytywanych wg ustalonego klucza; szyfr. 2. biol. k. genetyczny - sposób zapisu informacji genetycznej w cząsteczkach DNA w chromosomach, oparty na trójkowych sekwencjach nukleotydów zw. tripletami, powstałych z kombinacji czterech zasad (adenina, guanina, cytozyna, tymidyna), dających 64 trójkowe możliwości, które pojedynczo lub zbiorowo określają jeden z dwudziestu aminokwasów; k. genetyczny jest uniwersalny i u wszystkich organizmów danykodon określa ten sam aminokwas. 3. ekon. k. handlowy (telegraficzny) - zestaw międzynarodowych skrótów do przeprowadzania transakcji, organizacji transportu itp. używany w żegludze, lotnictwie, telekomunikacji. W teorii informacji kod to pewnego rodzaju słownik, który przypisuje znaczenie skończonej liczbie elementów zbioru informacji. Jednostki te mogą mieć dowolną postać fizyczną Znak, 1) w językoznawstwie każda jednostka systemu językowego zdolna do pełnienia funkcji semantycznych. Zgodnie z klasycznymi sformułowaniami F. de Saussure'a w obrębie znaku rozróżnia się plan wyrażania, czyli to, co znaczące (signifiant), i plan treści, czyli to, co znaczone (signifié) - ich wzajemne przyporządkowanie ma charakter konwencjonalny.
2) w logice i filozofii dowolny element: przedmiot, cecha, zjawisko, zdarzenie itp., który w procesie porozumiewania się ludzi służy przekazywaniu określonych informacji (znaczeń).
3) w religiach szczególny fenomen o charakterze kosmicznym lub przyrodniczym, zapowiadający jakieś przyszłe wydarzenia, odsłaniający tajniki przeznaczenia lub Bożej woli, niosący przesłanie kierowane przez Boga do ludzi. Znak może towarzyszyć narodzinom bóstwa, proroka, bohatera lub Zbawiciela, może oznajmiać bliskość końca świata, może uprzedzać o nadchodzących kataklizmach, epidemiach, wojnach itd.
33. KONTRKULTURA (z łac. contra = 'przeciw' + kultura) - określa względnie spójną grupę społeczną, która wyraża sprzeciw wobec zastanej kultury, próbując jednocześnie stworzyć nową kulturę, mającą zastąpić zanegowaną rzeczywistość kulturową. W ten sposób może dojść do stworzenia nowej kultury - kultury alternatywnej.
Kontrkultura to w innej definicji - nie dyskursywna formacja społeczno-kulturowa, której początków w żaden sposób określic się nie da, dążąca do totalnego wyzwolenia wewnętrznego i zewnętrznego człowieka poprzez transgresyjne techniki społeczne i personalne. Charakterystycznym dla kontrkutury sposobem bytowania jest unikanie definicji oraz stosowanie 'taktyki bycia niewidzialnym'.
34. KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA (z łaciny communicatio - rozmowa, wymiana, łączność), proces, podczas którego ludzie dążą do dzielenia się znaczeniami za pośrednictwem symbolicznych (dźwięki, litery, słowa) informacji (komunikatów). Najprostszy model komunikowania się polega na przekazywaniu przez nadawcę komunikatu (werbalnego lub niewerbalnego) i odebraniu go przez odbiorcę. Komunikowanie się może być realizowane przez wypowiedzi ustne, pisemne i różne formy wizualne oraz tzw. mowę ciała (z angielskiego body language), np. różnego rodzaju gesty, barwę i ton głosu, mimikę twarzy. Komunikowanie się może być jednokierunkowe - nadawca przekazuje informacje bez oczekiwania ich potwierdzenia przez odbiorcę, lub dwukierunkowe - nadawca uzyskuje potwierdzenie przekazanej informacji, np. w formie pytań zadawanych przez odbiorcę.
35. KOMUNIKACJA SPOŁECZNA, proces tworzenia, przekształcania i przekazywania informacji między jednostkami (komunikacja interpersonalna), grupami i organizacjami społecznymi. Celem komunikacji społecznej jest kształtowanie, modyfikacja lub zmiana wiedzy, postaw i zachowań zgodnie z interesami i wartościami odziałujących na siebie nadawców i odbiorców.
Model komunikacji społecznej składa się z kilku elementów: nadawca - komunikat - kanał (np. powietrze, papier, obraz) - odbiorca - sprężenie zwrotne (reakcja odbiorcy na komunikat nadawcy). Efektywność komunikacji społecznej zależy od obiektywizmu, kompetencji (wiarygodności) nadawcy oraz od atrakcyjności przekazu, który powinien cechować się trafnością argumentacji (jednostronnej lub dwustronnej), odpowiednim doborem metod przekazywania (odwoływania się do emocji, intelektu lub emocji i intelektu), a także uwzględniać nastawienie odbiorców (pozytywne, negatywne, obojętne) w stosunku do przekazywanych informacji oraz ich wiek, wykształcenie, płeć, otwartość na innowacje itp. Nadawca może posługiwać się również metodami manipulacji i perswazji. Jednym z rodzajów komunikacji społecznej jest komunikacja polityczna - wymiana informacji między władzą polityczną np. upowszechnianie i formułowanie programów politycznych a społeczeństwem (np. artykulacja potrzeb) lub jako mechanizm kierowania społeczeństwem. System demokratyczny charakteryzuje otwartość informacyjna, którą gwarantują regulacje prawno-konstytucyjne i prawo do informacji.
36. NORMA SPOŁECZNA jest to względnie trwały, przyjęty w danej grupie społecznej sposób zachowania jednostki społecznej w danej sytuacji zależny od zajmowanej przez nią pozycji społecznej i odgrywanej przez nią roli społecznej.
37. KONFLIKT SPOŁECZNY, jedno z podstawowych pojęć socjologii, oznacza proces społeczny zachodzący pomiędzy jednostkami, grupami, klasami w wyniku sprzeczności interesów i powodujący wrogość między nimi. Następstwem konfliktu jest współzawodnictwo i walka lub rozwiązanie kompromisowe.
Konflikt społeczny bezpośredni ma miejsce między dwoma antagonistycznymi grupami bez pośrednictwa strony trzeciej; w pośrednim natomiast strona trzecia występuje, nie jest ona jednak w niego zaangażowana.
Konflikt społeczny elementarny występuje pojedynczo - bez nawarstwiania innych sytuacji konfliktowych, które mają miejsce w przypadku konfliktu społecznego molekularnego.
Konflikt społeczny jawny jest uświadomiony przez strony, ukryty bywa wyparty do nieświadomości przez co jest trudniejszy do rozwiązania oraz powodować może negatywne objawy pośrednie w postaci nerwic czy frustracji.
Konflikt społeczny ideologiczny ma swoje podłoże w wyznawanych wartościach, normach czy ideologiach.
Konflikt społeczny klasowy wynika ze sprzeczności interesów klas społecznych w sferze ekonomicznej, politycznej i ideologicznej.
Konflikt społeczny kulturowy ma miejsce wówczas gdy kontaktujący się ze sobą przedstawiciele różnych kultur uświadamiają sobie sprzeczność wyznawanych wartości w związku z czym mają poczucie ich zagrożenia.
Konflikt społeczny organizacyjny powstaje pomiędzy stronami wzajemnie od siebie uzależnionymi w ramach organizacji (miejsce pracy).
Konflikt społeczny pokoleniowy toczy się pomiędzy generacjami i jest najpowszechniejszym konfliktem społecznym.
Konflikt społeczny poznawczy wynika z faktu że jednostki różnią się od siebie w ocenie otaczającej rzeczywistości i wyciągają z jej obserwacji odmienne wnioski.
38. JEDNOSTKA LUDZKA, w filozofii personalistycznej jednostka ludzka jest wyrazem osoby i osobowości w świecie materialnym poprzez ciało i jego wymogi. Losy osoby są zatem uzależnione od warunków, w jakich przebywa, żyje i działa jednostka. Jednostka ludzka jest narzędziem realizacji celów osoby, współtworzenia nowej cywilizacji i kultury.
W filozofii marksistowskiej jednostka ludzka jest bytem przyrodniczo-społecznym, kształtującym własną świadomość zgodnie z zasadą, że nie świadomość (urojona i abstrakcyjna osoba) określa byt, ale, że "właśnie byt określa świadomość".
Pierwszym elementem rozwoju świadomości jest wyartykułowanie przez byt ludzki słowa, będącego narzędziem porozumiewania się, określenia stanu poznania, myślenia, czyli stania się homo sapiens - jednostką ludzką. Osoba to byt o rozumnej naturze, cechujący się odrębnością od innych bytów, posiadający świadomość własnego istnienia, wolę, własny charakter i system wartości.
39.
40. SUBKULTURA (z łac. sub = 'pod' + kultura) - określa grupę społeczną i jej kulturę wyodrębnioną według jakiegoś kryterium np. zawodowego, etnicznego, religijnego, demograficznego itp. Subkultura jest segmentem kultury i nie podlega wartościowaniu na wyższą czy niższą.W znaczeniu potocznym określa grupy młodzieży kontestujące przyjęty system wartości, a słowo subkultura nabrało znaczenie jakiejś formy patologii społecznej. W takim przypadku lepszym określeniem jest jednak termin kontrkultura.
41. ŚWIADOMOŚĆ SPOŁECZNA, pojęcie wprowadzone przez K. Marksa, oznaczające całokształt życia duchowego człowieka. Na świadomość społeczną składają się określone sposoby myślenia, poglądy, opinie i postawy, a także ich zobiektywizowane wytwory: ideologia, prawo, nauka, sztuka itp., odzwierciedlające rozwój i warunki bytowe jednostek, grup, klas i zbiorowości społecznych.
42. SPOŁECZNA KONTROLA, zespół urządzeń i środków działania, zmierzających do zapewnienia zwartości grupy społecznej i podporządkowania jej członków normom grupowym. Społeczna kontrola funkcjonuje głównie w oparciu o sankcje społeczne.
INSTYTUCJA SPOŁECZNA, w socjologii urządzenia materialne i organizacyjne, w jakie wyposaża się niektórych członków grupy społecznej celem ustalonego społecznie sposobu postępowania, a także zapewnienia jej prawidłowego funkcjonowania i osiągania określonych celów. Liczba wyspecjalizowanych instytucji społecznych wzrasta wraz z rozwojem cywilizacyjnym.
Ze względu na spełniane funkcje wyróżnia się różne typy instytucji społecznych: wychowawcze, ekonomiczne, polityczne, religijne, kulturalne itp.
43.INTEGRACJA SPOŁECZNA to stan lub proces tworzenia się zorganizowanej zbiorowości zdolnej do spełnienia określonych zadań, połączonej ze sobą dążeniem do osiągania celu i zgodnej co do istoty i charakteru swoich dążeń oraz sposobu ich osiągnięcia. Pojęcie to jest jednym z podstawowych pojęć w organizacji pracy i kierowaniu zespołami ludzkimi, gdyż integracja ludzi i ich wysiłków decyduje o stopniu osiągania celu. S. W. Landecker wyróżnia cztery typu integracji:
kulturową, rozumianą jako zgodność między normami w granicach tej samej kultury;
normatywną, czyli zgodność między normami a zachowaniem członków organizacji;
komunikatywną, określaną przez stopień kontaktów i wymiany informacji w grupie;
funkcjonalną oznaczającą wymianę usług w grupie.
Te wszystkie wymienione typy integracji wzajemnie się rzecz jasna przenikają i wspólnie składają się na ten sam proces, którym jest tworzenie się zorganizowanej zbiorowości dla osiągania celu, któremu integracja ma służyć.
44. DEZINTEGRACJA SPOŁECZNA, złożony w charakterze i przebiegu proces, wskutek którego dochodzi do rozpadu danej grupy społecznej lub jakiegoś systemu społecznego. Rozpad tego rodzaju wywoływany jest najczęściej nasiloną dezorganizacją społeczną. Poszczególne elementy systemu społecznego ulegają rozpadowi, co m.in. przejawia się w zaniku funkcjonalnego skoordynowania systemu norm społecznych i wartości oraz różnego typu wzorców działania zbiorowego i jednostkowego.
45. REGIONALIZM (łc. regionalis `regionalny') 1. ruch społeczno-kulturalny dbający o zachowanie tożsamości danego regionu, jego odnowę i propagujący go. 2. kultura danego regionu. 3. zespół cech charakterystycznych dla danego regionu. 4. językozn. cecha wymowy, forma gramatyczna, wyraz lub konstrukcja składniowa charakterystyczne dla mowy danego regionu, czasem wchodzące do języka ogólnego.
46. RELATYWIZM KULTUROWY - pogląd głoszący, iż żadna praktyka kulturowa nie jest dobra ani zła sama w sobie, ale musi być oceniona w kontekście w jakim funkcjonuje. relatywizm (p.łc. relativus `względny' od łc. referre, relatum `odnosić; odnieść się do czegoś') 1. filoz. pogląd, wg którego wartości (np. poznawcze, estetyczne, etyczne) oraz normy i oceny ich dotyczące mają charakter względny. 2. r. epistemologiczny - pogląd, wg którego ludzka wiedza jest względna i subiektywna. kulturowy związany z kulturą jako społeczeństwem, społecznością oraz ich dorobkiem materialnym i duchowym.
47. METODOLOGIA, nauka o metodach badań naukowych, o skutecznych sposobach dociekania ich wartości poznawczej. Metodologia zajmuje się zagadnieniami teoriopoznawczymi związanymi z rozwojem danej nauki. Różnice pod względem metodologicznym pomiędzy naukami polegają na innych celach w systematyzacji wykrywanych zależności.
48. WSKAŹNIK to obserwowana wielkość zmienna niezbędna do uchwycenia innej zmiennej bezpośrednio nie obserwowalnej; liczba wyjaśniająca wzajemny stosunek dwóch wielkości statystycznych.
W ekonomii stosowane są dwa rodzaje wskaźników: opóźnionych i wyprzedzających (uprzedzających).
Wskaźnik opóźniony (lagging indicator) - miara oceny działalności gospodarczej (np. koniunktury) wskazująca z pewnym opóźnieniem osiągnięcie punktu zwrotnego w kształtowaniu się jakiegoś zjawiska (np. produktu narodowego brutto, cen detalicznych itp.).
Wskaźnik wyprzedzający (leading indicator) - miara działalności gospodarczej wskazująca z pewnym wyprzedzeniem nadejście punktu zwrotnego w kształtowaniu się jakiegoś zjawiska ekonomicznego (np. kształtowanie się zamówień inwestorów, cen akcji itp., świadczących o osiągnięciu szczytu bądź dna cyklu koniunkturalnego).
49. ETNOCENTRYZM, postawa charakteryzująca się pełną aprobatą członków własnej grupy społecznej, jej wywyższaniem, połączona zazwyczaj z niechęcią lub negacją członków innej grupy. Konsekwencją etnocentryzmu jest często fanatyzm, rasizm, nacjonalizm.
50.