Praca domowa
Temat: Demokracja szlachecka - złota wolność czy anarchia?
Demokracja to taki rodzaj rządów, w którym władzę sprawuje ogół obywateli. Uważa się, iż demokracja powstała w starożytnych Atenach. Specyficzny rodzaj demokracji możemy odnaleźć w historii naszego kraju. Była to forma ustroju państwa w feudalnej Polsce. Powstała ona pod koniec XV wieku, na skutek zmian ustrojowych w Europie.
Wtedy to bowiem, ujawnił się kryzys monarchii stanowej. Coraz częściej pojawiały się głosy mówiące o potrzebie głębokich zmian ustrojowych. Zachodnia Europa podążała w kierunku państwa scentralizowanego, o silnej władzy. W przeciwieństwie do tego ruchu, Polska nie dążyła do absolutyzmu. Od końca XV w. lub jak twierdzą inni badacze historii
od początku XVI w. ukształtował się w Polsce ustrój, zgodnie z którym mieszkańcy Rzeczpospolitej mogli uczestniczyć w sprawach politycznych państwa i który gwarantował wolność wyznaniową, ograniczał i określał zakres władzy królewskiej, tworzył podstawy
i ramy dobrowolnej, trwającej 400 lat, unii dwóch niezależnych państw - Polski i Litwy.
Tę formę państwa, utrzymującą się do 1795 roku określa się jako demokrację szlachecką.
Do dnia dzisiejszego historycy toczą spór o to, czy demokracja szlachecka przyniosła Polsce więcej korzyści czy strat. Z jednej strony dopatrują się oni nowatorstwa tego systemu, a także tego, że zakładał on wywyższenie takich wartości jak wolność czy równość. Z drugiej, ukazują jak łatwo było w owych czasach manipulować władzą. W swojej pracy zamierzam udowodnić, że żadne z tych stwierdzeń nie jest do końca prawdziwe i że oceny rządów tamtych czasów nie da się zamknąć w jednym zdaniu czy nawet jednej opinii.
Aby dokładniej zająć się demokracją szlachecką w Polsce, należy najpierw zapoznać się z genezą jej powstania i wprowadzenia w życie, a także omówić, w jaki sposób ona funkcjonowała. Wszystko zaczęło się w 1505 roku, kiedy to Aleksander Jagiellończyk stworzył wraz z posłami szlacheckimi senatorami konstytucje Nihil novi. W dokumencie tym został stwierdzone, iż żadne nowe prawo ani świadczenie na rzecz państwa obejmującego szlachtę nie mogło być ustanowione bez zgody sejmu. W ten oto sposób został zmieniony ustrój polityczny Polski, stała się ona Rzeczpospolitą szlachecką. Od tego momentu stopniowo wzrastało znaczenie szlachty w rządzeniu państwem. Doprowadziło to do nadania szlachcie wielu przywilejów w zamian za poparcie działań królów, co stopniowo prowadziło do tego, iż żadna decyzja nie mogła zostać podjęta bez udziału przedstawicieli szlacheckich.
Szlachta, na tematy związane z państwem, mogła wypowiadać się na sejmikach. Dawały one okazję do tworzenia wspólnego stanowiska na dane zagadnienie stworzone przez króla przez grupę przedstawicieli szlacheckich. Następnie spotykano się na sejmie, przedstawiając wszystkie swoje propozycje rozwiązania problemu i decydowano, który z nich jest najlepszy.
Niewątpliwym jest, że założenia demokracji szlacheckiej były bardzo dobre i wyprzedzały politycznie kraje zachodnie. Jednym z takich założeń była wolność i równość wszystkich szlachciców. Mieli oni zagwarantowaną nietykalność ich majątku, a w razie popełnienia przestępstwa - proces przed sądem szlacheckim. Mogli oni także swobodnie wyjeżdżać z kraju, a także podróżować między województwami. Panowała wolność słowa. Mogli także, co najważniejsze, brać udział w rządzeniu państwem i to bez względu na status majątkowy czy pochodzenie. Panowała wolność wyznaniowa i kulturowa. Dowodem tego jest konfederacja warszawska. Jest to potwierdzeniem tego, iż Polska była krajem tolerancyjnym i dającym schronienie wielu ludziom. Ponadto szlachta bardzo dbała o tradycje i stare obyczaje. Przywiązywano wagę do staropolskich obrzędów.
Jak widać z powyższych przykładów, sam ustrój demokracji szlacheckiej nie był zły. Co jednak w takim razie wpłynęło na tak wielkie osłabienie Polski w XVII wieku? Myślę, że spowodowała to mentalność i charakter szlachciców zamieszkujących tereny polskie. Byli oni zachłanni i chciwi, przez co często własne interesy przedkładali nad interesy całego narodu. Brali udział w zmowach, oferowali łapówki innym, mniej bogatym szlachcicom, w zamian za ich poparcie w sejmie. Dzięki temu magnateria stale bogaciła się, tworząc oddzielne małe państewka z własnym zapleczem militarnym. Wprowadzało to chaos i wojny. Ponadto duży problem stanowiło brak bezpieczeństwa. Szlachcice ciesząc się wolnością i równością nie byli w stanie kontrolować tego, co działo się w państwie. Każdy bowiem z nich miał zapewniony „immunitet”, który zapewniał mu przywileje w razie złamania prawa. Konflikty z władcą, nadużywanie nadanych przywilejów, łapówkarstwo, brak poczucia przynależności do narodu, działalność na własną rękę - to wszystko doprowadziło do tego, że Polska w ciągu jednego wieku z bardzo silnego państwa stała się krajem słabym.
Na pytanie postawione w temacie trudno jest jednoznacznie odpowiedzieć. Według mnie cały „problem” z demokracją szlachecką, z tym, do czego doprowadził ten ustrój, tkwił w ludziach. Szlachta czuła się w swoim państwie bardzo mocna. Wymuszała na władcy dodatkowe przywileje, uważała się za jedyną władzę w państwie, sprawowała pełną kontrolę nad wszystkimi sprawami dotyczącymi kraju. Jednakże tego, co działo się w wieku XVII nie nazwałbym chyba anarchią. Władza mimo wszystko była w Polsce sprawowana. Nie jest to także przytaczana złota wolność, która czasem dawała więcej powodów do zmartwień niż pożytku. Ustrój ten nazwałbym przekornie anarchią szlachecką, ze względu na chaos i zamęt panujący przede wszystkim w tej grupie społecznej.