ELEKTROTERAPIA
Elektroterapia to dział lecznictwa
fizykalnego, w którym wykorzystuje
się do celów leczniczych prąd stały
oraz prądy impulsowe małej i
średniej częstotliwości o różnych
przebiegach.
ELEKTROTERAPIA
Elektroterapia to dział lecznictwa
fizykalnego, w którym wykorzystuje
się do celów leczniczych prąd stały
oraz prądy impulsowe małej i
średniej częstotliwości o różnych
przebiegach.
Stosowanie
zabiegów
elektro-leczniczych ma na
celu:
1. wykorzystanie zjawisk podbiegunowych
powstałych w tkankach w czasie przepływu
prądu,
2. wprowadzenie do skóry jonów leków siłami
pola elektrycznego w czasie jonoforezy,
3. stosowanie elektrostymulacji czuciowej –
przeciwbólowej
na
bazie
prądów
impulsowych
małej częstotliwości w zakresie 0-200 Hz,
4. stosowanie
elektrostymulacji
motorycznej – pobudzającej tkankę
mięśniową do skurczu na bazie
prądów
impulsowych
małej
częstotliwości dotyczyć może:
a) mięśni normalnie umięśnionych - metoda
NMES,
b) mięśni z zaburzoną akomodacją w
oparciu o prawo skurczu Pfugera-
Erba,
c) elektrostymulacji w ramach TONOLIZY,
d) treningu naczyniowego,
e) elektrostymulacji metodą FES lub FESE,
5. przeprowadzanie elektrodiagnostyki
mięśni w oparciu o metody ilościowe i
jakościowe a szczególnie:
a) wyznaczanie współczynnika akomodacji,
b) wyznaczanie ilorazu akomodacji,
c) określanie reobazy,
d) wykreślanie krzywej i/t,
e) określanie chronaksji,
f) obserwację jakości skurczu pod wpływem
przepływu prądu galwanicznego lub
impulsowego.
Z fizycznego punktu widzenia żywe
tkanki
stanowią
układ:
izolatorów,
półprzewodników,
przewodników
połączonych ze sobą równolegle i
szeregowo oraz układ oporów omowego i
pojemnościowego. Zróżnicowanie tkanek
w przewodzeniu prądu elektrycznego
zależy od stopnia uwodnienia tkanek,
stopnia stężenia elektrolitów. Z tego
powodu największy opór omowy rzędu
4000-5000Ω dla przepływającego prądu
stałego
wykazuje
warstwa
rogowa
naskórka.
Opór
warstwy
rogowej
naskórka wywiera istotny wpływ na
gęstość prądu w tkankach głębiej
położonych.
Prąd
przepływa
drogami
o
najmniejszym oporze:
- w skórze przez ujścia gruczołów
potowych, szczeliny między luźno
ułożonymi
komórkami
naskórka
warstwy
rogowej
i w elektrolitach
tkankowych,
- w głębiej położonych tkankach skóry
właściwej i tkanki podskórnej wzdłuż:
naczyń krwionośnych, limfatycznych,
nerwów obwodowych i włókienek
mięśniowych.
W wyniku polaryzacji zachodzącej w
tkankach pod wpływem pola elektrycznego,
powstaje w nich ładunek elektryczny
wytwarzający własne pole o kierunku
przeciwnym
do
pola
zewnętrznego.
Polaryzacja ta wpływa na mechanizmy
elektrofizjologiczne,
aktywizowane
pod
wpływem przepływającego prądu:
• zjawiska elektrochemiczne,
• zjawiska elektrokinetyczne,
• zjawiska elektrotermiczne,
• reakcje tkanek pobudliwych: mięśniowej i
nerwowej
,
• reakcje ze strony naczyń krwionośnych
obwodowego układu krążenia.
Zjawiska elektrochemiczne związane są
z reakcjami podbiegunowymi, w
okolicach biegunów przepływającego prądu,
w wyniku hydrolizy wody w tkankach
objętych zabiegiem. W wyniku tych reakcji:
– w okolicy bieguna dodatniego następuje
przesunięcie odczynu ph płynów tkankowych
w stronę kwaśną, co powoduje zmianę
potencjału czynnościowego tkanek i
podwyższenie progu pobudliwości tkanek,
– w okolicy bieguna ujemnego w polu
elektrycznym
następuje
przesunięcie
odczynu ph płynów tkankowych w stronę
zasadową, co powoduje zmianę potencjału
czynnościowego w kierunku obniżenia progu
pobudliwości tkanek.
Zjawiska elektrokinetyczne
polegają na przesunięciu
się względem siebie
zawiesin drobin koloidów
fazy rozpraszanej
i rozpraszającej -
elektroforeza
.
Zjawiska elektrotermiczne i reakcje ze
strony naczyń krwionośnych są ze sobą ściśle
związane. Wskutek oporu jaki stanowią
struktury tkankowe dla przepływającego
prądu wydzielają się niewielkie ilości ciepła.
Odbieranie
przez
receptory
termiczne
w ścianach naczyń krwionośnych powoduje
ich
rozszerzenie.
W tych reakcjach gry naczyniowej dochodzi
do zsumowania się oddziaływania na
naczynia krwionośne zjawisk termicznych z
ciałami histaminowymi, które przedostają się
do krwi po uwolnieniu się z komórek skóry
pod wpływem przepływającego prądu.
W rozszerzonych naczyniach krwionośnych
następuje szybszy przepływ krwi co wtórnie
wpływa na dodatkowe wydzielanie się
dalszych ilości ciepła endogennego. Taki
stan może utrzymywać się do kilku godzin
od chwili zabiegu nawet w tkankach głębiej
położonych, co jest szczególnie korzystne
przy
stosowaniu
zabiegów
elektroterapeutycznych mających na celu
oddziaływanie na tkankę nerwową. Reakcje
tkanki nerwowej i mięśniowej na prąd stały
i impulsowy są zgodne z prawem Du Bois
Raymonda i stanowią podstawę osobnych,
specjalistycznych
metod
stosowania
zabiegów z zakresu elektroterapii.
Jedną
z
metod
zastosowania
impulsowego
prądu
małej
częstotliwości jest budząca największe
zainteresowanie wśród fizjoterapeutów
stymulacja przeciwbólowa TENS. Skrót
ten został utworzony z
początkowych liter angielskojęzycznej
nazwy (Transcutaneous Electrical Nerve
Stimulation), w tłumaczeniu polskim:
przezskórnej stymulacji elektrycznej
nerwów w celu zwalczania bólu.
Nieinwazyjne
zwalczanie
bólu,
czyli
elektryczne
pobudzanie
obwodowych
aferentnych włókien nerwowych ma na celu
kontrolowanie odczucia bólu w oparciu o teorię
Melzacka i Walla („teoria kontrolowanego
przepustu rdzeniowego” – „gate control
theory”), która zakłada, że:
-
pobudzanie aferentnych włókien A-beta o
dużej średnicy, będzie hamować transmisję
bólu
w małych bezmielinowych włóknach C,
poprzez
I i II blaszki rogów tylnych rdzenia
kręgowego.
Jest
to
sposób
jednosegmentarny,
ponieważ
wielosegmentarne hamowanie wymaga
dużych wartości natężenia użytego prądu,
drażnienia włókien aferentnych typu A-
delta i C.
W ramach leczenia fizykalnego szerokie
zastosowanie znajdują prądy impulsowe małej
częstotliwości, wykorzystywane w elektrostymulacji
mięśni i nerwów. Elektrostymulacja ta ma na celu:
• zapobieganie zanikom mięśni,
• zapobieganie zwyrodnieniu tkanki mięśniowej,
• utrzymanie istniejącego stanu czynnościowego
mięśni,
• eliminowanie ruchów zastępczych oraz eliminację
przejmowania funkcji mięśni uszkodzonych przez
mięśnie zdrowe,
• zwiększenie masy mięśniowej,
• reedukację przewodnictwa nerwów obwodowych
ruchowych
i
sprzężeń
zwrotnych
układu
nerwowo-mięśniowego
.
Prądy złożone z impulsów elektrycznych
o różnych przebiegach i
częstotliwości w zakresie od 0,5
Hz do 500 Hz podzielić można na trzy
grupy:
• prądy złożone z impulsów o przebiegu
prostokątnym,
• prądy złożone z impulsów o przebiegu
trójkątnym,
zwane
również
eksponencjalnymi, w których natężenie
wzrasta wykładniczo; odmianą tego
prądu są impulsy o kształcie trapezu,
• prądy powstałe w wyniku prostowania
prądu
sinusoidalnie
zmiennego,
składające się z impulsów będących
połówką sinusoidy.
Prąd złożony z impulsów można
dokładnie
określić
charakterystycznymi cechami czyli
następującymi parametrami prądu
impulsowego:
• czas trwania impulsu,
• czas trwania natężenia w impulsie,
• czas opadania natężenia w impulsie,
• amplituda impulsu,
• czas
przerwy
pomiędzy
poszczególnymi impulsami.
Stosowanie prądów impulsowych
małej częstotliwości ma na celu
pobudzanie
tkanki
nerwowej
i
mięśniowej. Reakcje te są zgodne z
prawem Du Bois Reymonda i
stanowią
podstawę
elektrostymulacji mięśni. Z treści
tego prawa wynika wniosek, że dla
uzyskania skurczu istotne znaczenie
ma:
• szybkość narastania natężenia,
• zastosowana
wartość
natężenia
konieczna do wywołania skurczu,
• czas
działania
przepływającego
impulsu.
Skurcz
powstaje
tylko
przy
zamykaniu i otwieraniu obwodu
prądu,
przy
czym
obowiązuje
zasada, że:
1. KZS>AZS
przy oznaczeniach:
A - anoda
K - katoda
S - skurcz
Z - zamykanie obwodu prądu
2. zmiana natężenia impulsów jest
dostatecznie szybka.
Warunek zastosowania dostatecznie
szybkiej
zmiany
natężenia
wynika
z
fizjologicznej właściwości tkanki mięśniowej,
polegającej na zdolności przystosowania się
do wolno narastającego natężenia czyli
akomodacji. Zdolność akomodacji wykazują
tylko mięśnie zdrowe, prawidłowo unerwione.
Mięśnie z zaburzoną akomodacją
nie mogąc się przystosować do wolno
narastającego natężenia reagują skurczem.
Dlatego też istnieje możliwość wybiórczego
pobudzania do skurczu mięśni z
zaburzoną akomodacją w otoczeniu mięśni
zdrowych.
Określenie
metody
elektrostymulacji mięśni i nerwów
wiąże się z ułożeniem na skórze
elektrod w miejscu zabiegu i
sposobem
oddziaływania
prądu.
Wyróżnia
się
dwie
metody
elektrostymulacji
układu
nerwowo-
mięśniowego.
W pierwszej z metod elektrodą czynną
połączoną z biegunem ujemnym źródła
prądu, pobudza się bezpośrednio punkt
motoryczny mięśnia lub nerwu ruchowego
unerwiającego stymulowany mięsień, w
miejscu, w którym nerw ten znajduje się
najbliżej powierzchni skóry. Elektroda bierna
ułożona
jest
na
górnym
biegunie
stymulowanego mięśnia. Dla prawidłowego
wykonania zabiegu tą metodą, niezbędna
jest
znajomość
topografii
punktów
motorycznych.
W sytuacji kiedy w wyniku uszkodzenia
komórek nerwów ruchowych mięśnie są
odnerwione i punkty motoryczne nie istnieją,
stosuje się drugą z metod elektrostymulacji,
polegającą na ułożeniu elektrod zabiegowych
na skórze w pobliżu przejścia mięśnia
w ścięgno. Biegun ujemny łączy się z
elektrodą ułożoną obwodowo – dystalnie,
biegun dodatni łączy się z elektrodą
leżącą proksymalnie. Takie ułożenie elektrod
stosuje się również do elektrostymulacji
mięśni zdrowych, grup mięśniowych, mięśni
nieznacznie uszkodzonych.
Do
stymulacji
mięśni
nie
wykazujących
zaburzeń
pobudliwości
stosuje
się
prąd
złożony z impulsów prostokątnych
o parametrach:
• czas trwania impulsu 0,5 - 1000 ms,
• czas przerwy między impulsami 20
—3000 ms,
• czas narastania natężenia impulsu
bardzo krótki, bliski zero.
Warunek
ten
czyni
impulsy
prostokątne przydatne do stosowania
wyżej wymienionej stymulacji.
Niejednokrotnie
w elektrostymulacji
stosuje się prądy modulowane złożone
z impulsów prostokątnych, w seriach o
obwodni trapezu, trójkąta, połówki
sinusoidy.
Do stymulacji mięśni ze znacznie
zaburzoną
pobudliwością
lub
odnerwionych stosuje się prąd złożony z
impulsów
trójkątnych
lub
eksponencjalnych o parametrach:
• czas trwania impulsu 0,5 - 1200 ms,
• czas narastania natężenia w impulsie 50 - 1000
ms,
• czas trwania przerwy między poszczególnymi
impulsami 20- 5000 ms,
• przebieg narastania natężenia może być
zgodny z kształtem trójkąta lub zgodny z
funkcją wykładniczą-eksponencjalny.
Prądami eksponencjalnymi można
również pobudzać do skurczu mięśnie
gładkie,
które
reagują
na
wolno
narastające natężenie, podobnie jak
mięśnie szkieletowe prążkowane porażone
wiotko, z tą jednak różnicą, że mięśnie
gładkie początkowo muszą być pobudzone
serią impulsów i dopiero od tego momentu
reagują na następne pojedyncze impulsy.
Ze względów praktycznych ma znaczenie
zdolność przystosowania się receptorów
nerwów
czuciowych
do
impulsów
trójkątnych, co powoduje, że zabiegi
wykonywane tą metodą są prawie
bezbolesne nawet wtedy, gdy zabieg
wymaga
zastosowania
dużej
dawki
natężenia.
Czas
trwania
pojedynczego
zabiegu elektrostymulacji mięśni nie
powinien przekraczać 10 minut i
powinien być weryfikowany w trakcie
zabiegu na podstawie oceny jakości
skurczu.
Skurcz
powinien
być
dostatecznie silny i dotyczyć tylko tych
mięśni, które są objęte zabiegiem.
O
doborze
metody
elektrostymulacji i doborze
prawidłowych
parametrów
zabiegowych decyduje ocena elektro-
diagnostyczna stanu czynnościowego
układu nerwowo - mięśniowego i
reakcji mięśni na impulsy prądu.
Kiedy wystąpi wyraźne osłabienie
wywoływanych odruchów lub kiedy
wystąpi zjawisko kurczenia się mięśni
działających
antagonistycznie
w
stosunku do pobudzanych, świadczy to
o nieprawidłowym doborze parametrów
i techniki wykonywania zabiegu.
Należy dbać o właściwe ułożenie
leczonej części ciała ze względu na
uzyskanie rozluźnienia eliminującego
opór dla pracy mięśnia.
W ostatnich latach coraz większe
zastosowanie
znajdują
impulsowe
prądy
małej
częstotliwości
w
elektrostymulacji
porażeń
spastycznych mięśni w oparciu o
metodę
HUFSCHMIDTA
czyli
tak
zwanego podwójnego impulsu lub jej
modyfikację tzw. tonolizę. Metoda ta
polega na dwukanałowej stymulacji
mięśni porażonych kurczowo i ich
antagonistów w celu normalizacji ich
napięcia.
Obie
grupy
mięśniowe
są
pobudzane impulsami prądu z dwóch
osobnych obwodów z odpowiednimi
opóźnieniami
wystąpienia
jednego
bodźca w stosunku do drugiego.
Pobudzone
mięśnie
porażone
spastycznie
uzyskują
krótkotrwałe
rozluźnienie, a w tym czasie impulsy
w drugim obwodzie pobudzają
antagonistyczne mięśnie osłabione
i rozciągnięte.
Parametry prądów impulsowych
stosowanych
w
metodzie
HUFSCHMIDTA to:
• impuls o przebiegu prostokątnym,
• czas trwania waha się w zakresie 0,2 - 0,5
ms,
• czas trwania opóźnienia w drugim
obwodzie w stosunku do obwodu
pierwszego wynosi 100 - 300 ms,
• przerwa
pomiędzy
pobudzeniami
w
granicach 1 - 1,5 s,
• natężenie
o
wartości
wywołującej
intensywny skurcz mięśni.
Zabiegi wykonuje się zwylke co
2 dzień, a czas każdego z nich nie
powinien przekraczać 20 minut.
Do stymulacji używa się małych,
płaskich elektrod, które umieszcza
się w bezpośrednich punktach
ruchowych
stymulowanych
mięśni.
Modyfikacja
metody
HUFSCHMIDTA
określana
jako
TONOLIZA polega na:
• stymulowaniu mięśnia porażonego
spastycznie
krótkim
impulsem
prostokątnym lub trójkątnym,
• pobudzaniu
antagonistów
serią
impulsów o obwiedni trapezoidalnej,
trójkątnej lub sinusoidalnej w trakcie
rozluźnienia
mięśni
porażonych
kurczowo.
Metoda polegająca na stymulacji
mięśni, które wykazują upośledzenie
lub
brak
ośrodkowej
kontroli
czynności
napięcia
w przypadku
uszkodzenia
górnego
neuronu
ruchowego
nosi
nazwę
elektrostymulacji
czynnościowej
FES
/od
angielskiego
skrótu
functional electrical stimulation/.
Wyróżnia się:
• stymulację
czynnościową
odśrodkową w celu bezpośredniej
kontroli skurczu mięśni porażonych i
ruchu wywołanego skurczu,
• stymulację
czynnościową
dośrodkową w celu pośredniego
wpływu na stan czynnościowy
jednostek
motorycznych
lub
mięśni /torowanie lub hamowanie/.
Stosowanie
metod
elektrostymulacji czynnościowej opiera
się na zachowanej zdolności do skurczu
mięśni szkieletowych oraz zachowanej
pobudliwości nerwów ruchowych w
wyniku
pobudzania
prądem
impulsowym
w
przypadkach
uszkodzenia
górnego
neuronu
ruchowego.
Przestrzeganie
wymienionych
zasad i metod jest niezbędne do
wykonywania prawidłowych zabiegów
w zakresie elektrostymulacji mięsni i
nerwów.
Istnieje
kilka
odmian
elektrostymulacji
czynnościowej, w której wyróżniamy:
• jednokanałową stymulację kontralateralną, w
której impulsy elektryczne pobudzające czynność
porażonej kończyny wyzwala kończyna zdrowa w
odpowiedniej fazie chodu,
• stymulację dwukanałową, dzięki której możliwe
jest stymulowanie 2 nerwów unerwiających mięśnie
antagonistyczne lub synergiczne,
•
stymulację
wielokanałową,
polegającą
na
odpowiednio
zsynchronizowanym
czasie,
sekwencyjnym stymulowaniu nerwów, mięśni lub
grup mięśniowych w celu odtworzenia pracy mięśni,
występującej w czasie prawidłowego chodu.
Przeciwwskazania do stosowania elektro-
stymulacji czynnościowej (FES):
•zmiany w kościach i stawach,
•przykurcze,
•zniekształcenia,
•stopa płaskokoślawa,
•znaczna
niewydolność
stawu
biodrowego, kolanowego i
skokowego,
•zmiany w mięśniach ograniczające ich
zdolność do skurczu,
•zmiany
w
nerwie
strzałkowym
zmniejszające jego pobudliwość na prąd
elektryczny,
•konieczność użycia bardzo mocnych
impulsów np. u osób otyłych,
•zaawansowane zmiany psychiczne.
W zakres prądów impulsowych
małej częstotliwości stosowanych w
terapii TENS zalicza się:
1. impulsowe prądy prostokątne:
•
TENS - symetryczny, konwencjonalny ƒ 100
Hz,
•
TENS - asymetryczny, BURST ƒ 10-20 Hz,
•
TENS wg Melzacka ƒ = 10-100 Hz,
•
Prąd Träberta ƒ = 142Hz.
2. impulsowe prądy trójkątne:
•
prąd impulsowy pikokształtny o ƒ = 0,8-8 Hz
grupowany w salwy ƒ = 80 Hz
•
HV - paczka złożona z dwóch impulsów
prądu o kształcie trójkąta
równoramiennego ƒ = 80 - 100Hz.
3. impulsowe
prądy
sinusoidalne
małej
częstotliwości wg Bernarda z modyfikacją
izodynami ƒ = 50Hz, 100 Hz.
W terapii TENS prąd prostokątny uznany jest
za super bodźcowy, bo zgodnie z prawem Du Bois
Reymonda właśnie szybkość narastania amplitudy
impulsów wpływa na poziom pobudzenia tkanki
nerwowej
i
mięśniowej.
Proponowane
są
następujące sposoby i techniki wykonywania
zabiegów TENS w oparciu o
umiejscowienie elektrod:
• w miejscach wywołujących ból (trigger points),
• wzdłuż
przebiegu
nerwu
czuciowego
zaopatrującego bolesną okolicę,
• w punkcie akupunkturowym,
• przykręgosłupowo - w odpowiednich segmentach
rogów tylnych i gałązek nerwowych,
• w miejscach heterotropowych (poza obszarem
bólu),
• na przeciwnej kończynie.
Efekty fizjologiczne i terapeutyczne
w znacznym stopniu zależą od wartości
użytego należenia. Uzyskać je można
jedynie
po
przekroczeniu
progu
pobudliwości tkanek przy uwzględnieniu
indywidualnych odczynów. Próg ten może
ulegać
zmianom
w warunkach
patologicznych. Wobec tego nie można
schematycznie
określić
stosowanego
natężenia prądu. Osiągnięcie właściwych
wyników leczenia jest możliwe tylko w
przypadku indywidualnego dawkowania
natężenia prądu. Zalecane są małe dawki,
poniżej progu bólu, wywołujące wyraźne
uczucie mrowienia lub wibracji.
Preferowane
częstotliwości
stosowane w terapii TENS zawierają
się w paśmie 10-150 Hz, czasy
trwania impulsów 20-100 ms (impulsy
o czasie trwania 200 ms już wywołują
skurcze mięśni i zwiększają przykre
odczucia określane przez pacjentów
jako pieczenie lub palenie). Prądy
impulsowe mogą być aplikowane
dwukanałowo. Czas zabiegu może
wynosić 20 minut.
Efekt przeciwbólowy może pojawić się
natychmiast po zabiegu i utrzymywać się do 60 min.
Taki efekt natychmiastowego znieczulenia może
mieć miejsce u 30% osób leczonych TENS,
natomiast u 70% osób efekt znieczulenia pojawia się
po 30 minutach od chwili wykonania zabiegu.
Zabiegi
impulsowym
prądem
małej
częstotliwości w stymulacji czuciowej =
przeciwbólowej powodują:
•
znieczulenie,
•
podwyższenie progu bólu,
•
poprawę mikrokrążenia,
•
poprawę trofiki tkanek objętych zabiegiem,
•
obniżenie podwyższonego bólem napięcia
mięśniowego.
Wskazania do zabiegów TENS:
• nerwobóle (np. po przebytym
półpaścu,
po
przebytych
uszkodzeniach
nerwów
obwodowych),
• bóle fantomowe, bóle kikutów,
• zespoły
bólowe
w
przebiegu
dyskopatii.
Poza tym sprzymierzeńcem w
działaniu
przeciwbólowym
w
stymulacji czuciowej TENS ma fakt,
że nakładają się na siebie pola
czuciowe
pojedynczych
włókien
nerwowych, należących do tego
samego
i do różnych neuronów.
W zabiegach, których celem jest
zniesienie odczuć bólowych poprzez
zmianę
aktywności
aferentnych
włókien
nerwowych
czuciowych,
stosuje
się
prądy
impulsowe
o różnych parametrach:
•prostokątne, trójkątne, sinusoidalne,
•jednobiegunowe, dwubiegunowe,
•symetryczne,
•niesymetryczne o różnych przebiegach,
o różnych powierzchniach, różnej
modulacji dotyczącej: amplitudy, czasu
narastania
amplitudy,
różnej
częstotliwości nośnej, różnej gęstości
prądu,
czasu
przerw
między
poszczególnymi salwami impulsów.
•zespoły bólowe w przebiegu choroby
zwyrodnieniowej stawów obwodowych,
•zapalenia okołostawowe,
•stany po urazie narządu ruchu.
Przeciwwskazania
do
elektroterapii przeciwbólowej:
• choroby skóry,
• przerwanie ciągłości skóry,
• obecność ciał obcych w tkankach,
• zaburzenia
czucia
powierzchownego,
• stany gorączkowe,
• zaburzenia mikrokrążenia.
Liczba zabiegów przypadających na
jedną
serię
zwykle
wynosi
6-10,
wykonywanych codziennie lub co drugi
dzień. W razie braku zadowalających
wyników leczenia albo w celu utrwalenia
uzyskanej poprawy wykonuje się po 5-10
dniowej przerwie następną serię zabiegów.
Pełny cykl leczenia sprowadza się zwykle do
2 lub 3 serii zabiegów. Dotychczasowe
obserwacje kliniczne wskazują na dużą
skuteczność
przezskórnej
stymulacji
przeciwbólowej.
Rozszerzenie
zakresu
stosowania TENS wymaga dalszych badań
klinicznych.
