Rola ojca w wychowaniu

dziecka

Być ojcem…

• Być ojcem, to

umożliwić dziecku
określenie swojej
płci i roli w życiu,
co decyduje
później o
możliwości
szczęśliwego
małżeństwa, albo
życia samotnego.

• Są

ludzie
szybko
gotowi
na
ojcostw
o

Być ojcem…

Być ojcem, to także

stawiać wymagania,
podprowadzać pod
zadania coraz trudniejsze,
ale jednocześnie
umożliwić ich realizacje
przez stałą życzliwą
bliskość. To bliskość ojca
daje odwagę do
podejmowania prób coraz
trudniejszych.

Być ojcem…

• Być ojcem to od początku

umieszczać dziecko we właściwym
kontekście społecznym, stawiającym
większe wymagania niż kontakt z
jedną tylko kochającą osobą.

Być ojcem…

• Bycie ojcem nie może polegać na

wydawaniu poleceń i krzyku. Żeby
spełnić tę role, trzeba samemu być
dojrzałym i posiadać autorytet dzięki
własnej wartości.

Rola ojca

• Opiekuńcza

• Regulacyjna

(np.

egzek

wowanie,

autorytet i źródło zasad)

• Zabawowe

Radość dziecka po spędzonym

dniu z

ojcem.

Bezcenna…

Ojcostwo według dziecka…

Historia ojców i ojcostwa

Delumeau, J. i Roche, D. (red.) (1995).
Historia ojców i ojcostwa. Warszawa:
WSiP, Volumen.

Cywilizacja Starożytnego

Rzymu

Desygnacja ojca

• Znane tylko ojcostwo społeczne
• Prawo nie zajmowało się ojcostwem

biologicznym

– Ojcem był mężczyzna wyznaczony przez prawo
– Być ojcem znaczyło mieć status prawny jako

ojciec (obowiązki i prawa ojca)

– „Pater” ten, który daje życie albo śmierć (ojciec

miał prawo zabić swojego syna)

– Podstawa prawna ojcostwa tkwi w woli

mężczyzny, aby ustanowić się ojcem

Cywilizacja Starożytnego

Rzymu

Desygnacja ojca

– Wola ustanowienia się

ojcem wyrażana była
przez tollere liberum,
czyli podniesienie dziecka
(oznaczało uznanie go za
swoje)

– Przez ten rytuał ojciec

powołuje dziecko do życia
(dotyczy to przede
wszystkim dzieci z
prawowitej żony)

– Adopcja – ustanowienie

się ojcem przez
oświadczenie, że nim się
jest

Cywilizacja Starożytnego

Rzymu

Desygnacja ojca

• W II w. wprowadzono zobowiązanie alimentacyjne

– dotyczyło rozwodów związków pełnoprawnych i innych

– podnosząc dziecko (syna) mężczyzna (ojciec) zobowiązywał się go

żywić; uznając córkę dawał polecenie, aby ją żywiono.

• W związku z problemem rosnącej liczby dzieci bez ojca zaczęto

faworyzować pełnoprawne małżeństwa i okazywać wrogość

wobec dzieci nieprawnych

• Za ojca zaczęto uznawać tego, którego wyznacza małżeństwo

→ wpływ chrześcijaństwa

• Pater familia – traci prawo do odrzucenia dziecka z prawowitej

żony, ma obowiązek je żywić (prawnie, ale wbrew woli nie

można narzucić mu ojcostwa, tzn. ma obowiązek karmić dzieci,

ale nie musi uznać siebie za ich ojca)

• Dzieci z nieprawowitych związków traktowane jako znajdy, jeśli

nie były uznane dobrowolnie przez ojca

• Ojcem w świetle prawa staje się ten, na kogo wskazuje

prawowite

małżeństwo

Ojcostwo w średniowieczu

• Większa ingerencja

kościoła w życie
prywatne (np. tylko
sędzia kościelny
mógł ustalić
separację
małżonków)

• Małżeństwo jest

uznane za
sakrament

Ojcostwo w średniowieczu

• Tylko stan małżeński uprawnia do współżycia –

małżonek jest jedynym prawowitym ojcem

(zanikła adopcja)

• Jeśli mąż uważał, że ojcem jest ktoś inny, to

musiał to udowodnić:

– dowiedzenie cudzołóstwa nie wystarczyło, musiał

dowieść, że w czasie poczęcia nie mógł współżyć z żoną.

• W tym systemie nie wola ojca decyduje o

ojcostwie, ale bycie mężem

• Tylko ten, kto jest mężem może być ojcem
• Ojcem jest ten, który oprócz zrodzenia wychowuje

dziecko po chrześcijańsku

Ojcostwo w średniowieczu

• Małżeństwo następcze:

– Gdy dziecko urodzi się poza małżeństwem – prawo

kanoniczne dopuszcza małżeństwo następcze (jeśli

kobieta jest panną)

• Konkubinat uznawany za „stan ustawicznej

rozwiązłości”

• Prawo do alimentów dla wszystkich dzieci:

– Prawo kanoniczne przyznawało dzieciom z cudzołożnego

lub kazirodczego związku prawo do alimentów nawet

wbrew woli rodziców

– Jeśli mężczyzna nie akceptował tego, mógł zwrócić się do

sadu

– ALE: Dziecko nieślubne, nie ma rodziny (pomimo

obowiązku żywienia)

Prawa ojca

• Silna władza ojcowska:

– W prawie rzymskim – ojcostwo z woli pana domu:

• pater – jest panem życia swojego syna

• Syn nie może występować prawnie przeciw ojcu

• Ograniczenie władzy ojcowskiej:

– Potem coraz więcej praw ma syn i ojciec traci prawo

zabicia syna oraz do znęcania się nad nim

• Prawne pozbawienie władzy ojcowskiej:

– Za Konstantyna (chrześcijańskie prawo): jeśli ojciec

porzucił dziecko, oddał córkę, aby uprawiała nierząd albo

zawierał związek kazirodczy tracił władzę ojcowską

• Obowiązek wyżywienia:

– Gdy dzieci żyją ze swoimi rodzicami „jedzą ten sam chleb

i z tego samego garnka”. Pierwszym obowiązkiem ojca

jest żywienie dzieci

Renesans (XIV-XVI w.)

• Bycie ojcem – przedmiot licznych dyskusji humanistów

• Wiele książek na temat rodziny, małżeństwa,

gospodarstwa domowego. Zarządzania domem.

• Montaigne „Próby” - rozdz. „O miłości ojców do dzieci”

• Znaczenie ojca:

– czynnik odnowy religijnej, klucz do życia gospodarczego,

odpowiedzialny za przyszłość społeczeństwa (bo wychowuje),

dba o spuściznę kulturalną

• Ojciec to: stwórca, założyciel, rodzic, ojciec adoptujący

(patron św. Józef)

• Obraz ojca czułego:

– Ojcostwo – łączy się nie tylko z władzą, ale takimi cechami jak

troskliwość, wolność i wzajemne poszanowanie. Obraz ojca

czułego

Renesans

• Troska o duszę i umysł:

– Do żon należy troska o ciało dzieci - do ojców,

troska o duszę.

– Ojciec humanista wykorzystuje wszelkie

sposobności, aby oddziaływać na młode

wyobraźnie – wykonuje z dziećmi pracę zawodową

i opowiada im godne uwagi przygody. Ojciec to

najlepszy nauczyciel. „Ten, kto uczy swego syna,

po dwakroć go rodzi”. (N. Pasquier).

• Wcześniej uznawano, że przez pierwsze 7 lat

życia dzieckiem zajmuje się matka, ale

humaniści uważali, że ojciec powinien

zajmować się dziećmi od początku (jak

najwcześniej).

Renesans

• Autorytet zobowiązujący – zasada solidarności ojca i syna:

– Ojciec jest autorytetem, ale ma obowiązki wobec dzieci. „Pamiętaj, że

jesteś człowiekiem, tzn. grzesznikiem i ojcem innego grzesznika, więc

potrzebujesz łaski i przebaczenia.” (Filelfo „Drogowskaz dla rodziców w

kształceniu dzieci i kierowaniu nimi”)

• Ojciec łagodny, bliski dzieciom, czuły i oświecony:

– Wychowanie: „Bez dobroci i łagodności w ogóle nie można odnieść

sukcesu” (Gerson) „Pierwszym zadaniem nauczyciela jest dać się

polubić” (Erazm).

– Dobrym ojcem jest ten, który wystrzegając się pieszczotliwości i

nadmiernej surowości zjednuje sobie przyjaźń swojego syna.

(Montaigne).

• Miejsce córki:

– Syn na pierwszym miejscu, ale coraz większa uwaga na kształcenie

także córek – np. nauka łaciny, a niektórzy nawet dopuszczali, żeby

córki czytały inne książki niż tylko nabożne.

• Ojcowie mogą okazywać czułość, prawie jak matki

• Ojciec, który kocha, to ojciec, który się niepokoi. Cierpi, gdy jego

syn upada i rani się.

ZŁOTY WIEK OJCÓW

(poł. XV w. – XVIII w.)

• Ojcowska monarchia:

– ojciec ma władzę (a matka może tylko radzić)

• Cel władzy ojcowskiej: wyżywienie i wychowanie

oraz utrzymanie jedności rodziny

• Zapewnienie życia:

– dotyczy sytuacji materialnej, kondycji fizycznej,

wykształcenia, pomocy, nawet dorosłemu dziecku;

zapewnienie dobrobytu i stabilności; wychowanie to

głównie kształtowanie pod względem moralnym i

religijnym

• Prawa ojca:

– Ojciec ma prawo do rozkazywania, sprawowania opieki,

wymierzania kary. (Ale są ograniczenia tych praw)

Ojcostwo stawką honoru

• Bycie ojcem - stawka honoru:

– impotencja wyśmiewana, gardzono bezpłodnymi „ci, którzy są

niezdolni do płodzenia, zasługują na wzgardę i nie mogą dostąpić

żadnych urzędów, tracą związki z możnymi i w końcu sa uznawani

za niedoskonałe i wadliwe potwory” (Louis de Serres, 1625).

– impotencja mężczyzn przeważnie była załatwiana za wysoką

opłatą, między małżonkami, kapłanem, lekarzem oraz często

także czarodziejem.

• Wierzono, że są czarodzieje, którzy przy ślubie wypowiadają

magiczną formułę wiążąc sobie buta i w ten sposób

pozbawiają małżonka płodności.

• Lekarze zalecali na płodność odpowiednią, zdrową dietę i

wstrzymywanie się przed „ekscesami szalonej miłości”.

• XVI w. pojawia się ponownie adopcja:

– Adopcja przez darowanie dziecka – to umowa między

adoptującym a rodzicami adoptowanego dziecka. Może być też

adopcja rzymska, tzn. przyjęcie kogoś za syna (ta adopcja nie

podlega prawu ojcowskiemu – umowna).

Prawa i zadania ojca (XVI-XVIII

w.)

• Św. Józef – wzór ojca:

• Ojciec uczy moralności:

– Ojciec nie tylko uczy tego, co dotyczy zawodu i

awansu społecznego, ale także praw moralnych i

religijnych

• Ograniczenia władzy ojcowskiej:

– Pojawiają się ograniczenia władzy ojcowskiej –

karane jest dzieciobójstwo, zbyt surowe traktowanie,

sprzedaż dzieci, porzucenie

– Gdy dziecko wstępuje do zakonu - rodzice pozostają

pozbawieni praw

– Delegacja prawa do opieki nad dzieckiem – jeśli

dziecko było oddawane na wychowanie np. do

zakonu. Przyczyniło się to do zmniejszenia władzy

ojcowskiej.

Prawa i zadania ojca (XVI-XVIII

w.)

• Separacja rodziców – w zależności, jak sąd ustali

winę, dziecko zostaje z rodzicem „bez winy”, a

drugi ma płacić na utrzymanie dziecka.

• Mężowie nie mogą uczestniczyć w porodach

– „O nieprzyzwoitości uczestniczenia mężczyzn przy

porodzie kobiet” – Hecquet 1708 (ksiazka lekarska).

– Ojciec na znak niepokoju kładzie na brzuchu rodzącej jej

koszulę i czepek i wychodzi. Przynosi wodę potrzebną do

umycia matki i dziecka.

• Najstarszy syn – sukcesja po ojcu. Po śmierci ojca

on przejmuje zadanie dbania o rodzinę. Ale ojciec

mógł wyznaczyć młodszego syna, jeśli uważał, że

starszy ma nieodpowiednie kwalifikacje.

Prawa i zadania ojca (XVI-XVIII

w.)

• Ojciec aranżował małżeństwa swoich dzieci. Mógł zaręczyć

jeszcze nieletnie dzieci.

– wybór mężów dla córek

• Ojciec - wybór kariery dla syna – wojskowego lub urzędnika

dla tych z dobrego towarzystwa, dla innych nauka zawodu.

• Małżeństwo bez zgody rodziców uważane było za formę

bardzo złego prowadzenia się.

• 1557r. - Edykt grożący sankcjami dla biorących ślub bez zgody

ojca

• Ojcowska czułość i troska:

– Filip II, król Hiszpanii – uchodził za władcę surowego,

fanatycznego i okrutnego, a jego relacje z córkami były

pełne ojcowskiej czułości

– Fragmenty z pamiętników – pokazują ojcowskie uczucia,

czułość i troskę (str185)

Oświecenie – ojcostwo

„społeczne”

• Ojcostwo społeczne (rodzina jako umowa społeczna)

– Rousseau – rodzina to pewna umowa społeczna – przejściowo

potrzebna dziecku (nie jest prawem natury)

• Obok tematu ojcostwa pojawia się temat „syna marnotrawnego”

• Temat przekleństwa ojcowskiego i ojca zbyt surowego,

archaicznego

– J. B. Greuze obrazy - niewdzięczny syn i ukarany syn

– D. Diderot - peres malheureux (ojcowie nieszczęśliwi)

• Demitologizacja obrazu ojca:

– Diderot („Le pere de famille” – obraz ojca zbyt wysoko cenionego –

rola w wyobrażeniach, w kulturze, ale to nie jest obraz rzeczywisty)

• Ojciec ma obowiązki i prawa, ale nie władzę

– władza ojcowska nie jest prawem natury, ale zależy od obyczajów

• Prawa matki na równi z ojcem

• Podważenie idei władcy – ojca

– Władza polityczna może opierać się na przyzwoleniu, a władza

ojcowska nawet jeśli uznamy, że jest ustanowiona przez naturę, ma

swoje ograniczenia

Jean Baptist Greuze – Syn

ukarany

Oświecenie

• Nacisk na obraz syna (a nie ojca) – dzielnego, silnego
• Być ojcem, nie tylko, żeby zachować przekaz krwi, ale, żeby

kochać swoje dzieci i wyrażać miłość ojcowską.

• Nauka – najważniejsze zadanie ojca:

– Rodzice mają za zadanie – kształcić, rozwijać umysły i czuwać

nad czynami dzieci

• Ojciec - nauczyciel / nauczyciel – ojcem (refleksje ojców na

temat wychowania, str. 273)

• Jean-Jacques Roussseau – napisał traktat pedagogiczny o

wychowaniu domowym dzieci (Émile ou de l'éducation,

1762) , a sam porzucił swoje potomstwo

• Art. IV Preambuły Konstytucji z III roku 1795r. (Francja): „Nikt

nie jest dobrym obywatelem, jeżeli nie jest dobrym synem,

dobrym ojcem, dobrym przyjacielem, dobrym mężem

”.

Oświecenie

• Kto jest ojcem?

– Małżeństwo opiera się na wolnym wyborze jednostki, zatem ojcostwo także

(ojcem jest ten, który wyznacza małżeństwo)

– Ważne wyrażenie zgody przez matkę – wszelkie uznanie się za ojca pozostaje

bez skutku, jeżeli nie jest potwierdzone wyrażeniem zgody przez matkę

• Rewolucja Francuska:

– konieczność odrodzenia się adopcji - bo to zapewnia równość

– Wg prawa rewolucyjnego ojciec nie jest tyranem, tylko ma kochać, tzn.

„władza ojcowska może służyć jedynie interesowi dziecka

– Zniesiono karę wydziedziczenia nakładaną dotąd na dzieci, które wzięły ślub

bez zgody ojca

– „Dzieci należą do republiki, zanim zaczęły należeć do swoich ojców” (Danton)

– wszystkie swoje dzieci ojciec ma traktować tak samo, równo (równe prawo do

ojcowizny)

• Powrót władzy ojca:

– 1803 r – tylko ojciec sprawuje władzę w czasie małżeństwa (kodeks cywilny

art. 373)

– matka i ojciec maja jedynie wspólne prawo karania

– prawo do opieki i karcenia nierozłączne z ojcostwem

XIX – XX w. Kryzys ojcostwa i

ojciec nieobecny

• Próba przywrócenia władzy ojcowskiej

– XIX w. - kodeks cywilny przywraca ojca do pełni jego

uprawnień

– Ale pojawia się coraz większy dystans między

rzeczywistością a symbolem ojca

• Ojciec nieobecny:

– Utrata władzy kościoła (Wzorzec religijni w zapomnieniu –

brak modelu wewnętrznej więzi)

– Wojny – pojawia się społeczeństwo ojców nieobecnych

(wojna – ojciec utracony)

– Ojciec migrujący (za pracą), rozwiedziony, nieobecny

• Sztuka:

– XIX w. w sztuce dominuje temat ojca słabego – ojciec

tragiczny, zagubiony, znienawidzony, słaby

XX w. - Kryzys Ojcostwa czy

Nowe Ojcostwo?

• Ojciec – wzór do

naśladowania

• Ojciec – nauczyciel i

towarzysz zabaw – I poł. XX

w.

• II poł XX w. Nowe Ojcostwo:

– zaangażowany w rodzinę

– emocjonalny

– zajmujący się już

niemowlętami

• „Ojciec-Kwoka” – przedmiot

groteski (Rola matki i ojca,

czy ojciec to gorsza matka?)

• Wzrost liczby rozwodów

• Walka o prawa ojców

• Większy udział ojców w

rodzinie

Prezentacje wykonał Daniel Daczyszyn & Arkadiusz Martyniak kl III”N”