Rola nauczyciela w procesie wychowania dziecka przedszkolnego

Odrywane siłą od matki lub ojca, płaczące, opierające się dziecko, to bardzo częsty widok towarzyszący pierwszym dniom nowego roku przedszkolnego. Jest to moment przełomowy, gdyż dziecko zazwyczaj po raz pierwszy zostaje ,,odłączone” od matki i ojca równocześnie. W takiej sytuacji rodzice oczekują od przedszkola, że pracujący tam ludzie zajmą się ich pociechą w sposób szczególny. Mają nadzieję, że od pierwszej chwili zostanie stworzona taka atmosfera, w której ich dziecko poczuje się bezpiecznie.

Dla rodziców ważna jest osobowość nauczyciela, który zajmie się ich dzieckiem. Oczekują, że będzie on: cierpliwy, serdeczny, łagodny
i opiekuńczy. Będzie kochać dzieci i chętnie z nimi przebywać. Będzie też umiał wczuć się w dziecko, wsłuchać, aby lepiej je poznać i zrozumieć.

Małgorzata Karwowska - Struczyk, w swoim artykule, wymienia takie cechy nauczyciela, na które najczęściej zwracają uwagę rodzice oddający swoje dziecko do przedszkola, np.: „oddanie, poświęcenie, zamiłowanie do pracy z dziećmi, znajomość jego potrzeb, sprawiedliwość, elastyczność, pomysłowość i twórczość, opanowanie, odpowiedzialność, pracowitość i komunikatywność, czyli chęć działania z dzieckiem, nawiązywania kontaktu, umiejętność postępowania, motywowanie dzieci do rozwoju.”[1]

Nauczyciel przedszkola powinien być nosicielem wartości, norm, wzorów zachowań. Dlatego też nie mogą być obojętne jego postawy moralne i cechy osobowościowe. Dzięki swojej moralności zapewni spoistość grupy, ograniczy tarcia, załagodzi konflikty. Zachowa równowagę w relacjach nauczyciel - dziecko, która jest nieodzowna w procesie pedagogicznym
i efektach wychowawczych. Nauczyciel „idealny” to taki, który przyjmuje pełną odpowiedzialność za skutki swojej pracy. Jest sprawiedliwy w ocenie dzieci, postępuje słusznie w imię dobra każdego z nich.

Zadaniem każdego nauczyciela jest również konieczność nieustannego dokształcania się, po to, by dzięki temu lepiej poznać i zrozumieć potrzeby dziecka

Charakteryzując nauczyciela przedszkola, M. Pilkiewicz zauważa, że:

,, powinien on przyswoić następujące umiejętności:

- diagnostyczne,
- prognostyczne,
- prewencyjno - korekcyjne,
- socjotechniczne.

Umiejętności diagnostyczne polegają na przestrzeganiu praw rządzących procesami wychowania i kształcenia w przedszkolu oraz prawidłowości rozwojowych w połączeniu ze znajomością dziecka, jego podstawowych potrzeb biologicznych, emocjonalnych
i psychospołecznych.

Umiejętności prognostyczne wymagają właściwego wnioskowania
o możliwościach rozwojowych dziecka i przewidywania konsekwencji różnych metod postępowania tak, by wybrać optymalne.

Umiejętności prewencyjno - korekcyjne obejmują postawienie prawidłowej diagnozy oraz dalsze skuteczne oddziaływanie pedagogiczne, a więc: realizację zasady rozwoju potencjalnych możliwości każdego dziecka, zapobieganie powstawaniu trudności wychowawczych, kompensowanie wpływu niekorzystnych czynników środowiskowych.

Umiejętności socjotechniczne polegają na formułowaniu zaleceń dotyczących sposobów dokonywania przekształceń społecznych, by osiągną zamierzone cele. Nauczycielka przedszkola powinna zatem znać prawa rządzące grupą dziecięcą oraz umieć nią kierować dla uzyskania pożądanych efektów wychowawczych.”[2]

O tym jaki jest nauczyciel, w jaki sposób oddziałuje na dzieci, stanowi nie tylko zasób jego wiedzy czy znajomość metodyki, lecz także możliwości psychologiczno - pedagogiczne, doświadczenie, uczestnictwo w kulturze, środowisku i społeczeństwie. Ma to bardzo ważne znaczenie w pracy nauczyciela przedszkola, gdyż obok przygotowania dzieci do nauki w szkole, kształtuje podstawy osobowości przedszkolaków.

Nauczyciel przedszkola zawsze jest wśród swoich wychowanków. Obdarza uwagą każdego z osobna, życzliwie niosąc pomoc w różnych sytuacjach. Ponadto prowadzi dyskretną obserwację dzieci, współuczestniczy w ich działaniach, pomaga ale nie wyręcza. Wychodzi naprzeciw oczekiwaniom swoich podopiecznych, proponując im nowe formy, środki
i treści, modyfikuje i koryguje ich działanie.

Każdy nauczyciel, stawiając dzieciom zadania do wykonania, czuwa nad tym, aby były one prawidłowo realizowane i doprowadzane do końca. Wyrabia w ten sposób u nich wytrwałość, samodzielność i samokontrolę.
W trakcie różnych sytuacji wskazuje jak postępować prawidłowo, wyja­śnia oraz stwarza możliwości bezpośredniego uczestnictwa w podobnych zdarzeniach.

Nauczyciel przedszkola akceptuje wszystkie dzieci, jest świadomy tego, że występują między nimi różnice w rozwoju i wpływów środowiska. Traktuje je podmiotowo, zachowując indywidualną linię rozwoju każdego z nich. Dostosowuje zadania do możliwości wychowanka. Bierze pod uwagę propozycje dzieci dotyczące różnych form aktywności, rozmawia z nimi, wspólnie dokonuje wyboru najciekawszych, najkorzystniejszych.

Kontaktuje się z rodzicami w celu ujednolicenia oddziaływań wycho­wawczych, nie poucza rodziców lecz proponuje im różne sposoby postępowania.

Zbiera informacje o dzieciach od rodziców, w trakcie bezpośrednich obserwacji, gromadzi je i wykorzystuje do efektywniejszej pracy z dzieckiem.

Zdaniem D. Waloszek:

„Nauczyciel funkcjonuje w grupie na równych prawach i obowiązkach z dziećmi: wspólnie z nimi sprząta, myje naczynia, przygotowuje posiłki. Wspólnie z dziećmi realizuje czynności higieniczne. „ Żądając” od dziecka - żąda również od siebie. Bierze udział w różnych formach aktywności dzieci bezpośrednio, a nie przez dozorowanie. Jest otwarty, spokojny, dowcipny, nawet przekorny. Ma prawo do szacunku, bo sam szanuje innych, do godności, bo sam ją uznaje u innych. Ma prawo do błędu, ale i obowiązek jego nie powtarzania. Wśród dzieci jest przede wszystkim kwalifikowanym, kompetentnym człowiekiem.” [3]

Każdego nauczyciela przedszkola powinny cechować umiejętności kluczowe niezbędne do wykonywania zawodu. Priorytetowym wymiarem umiejętności jest jego otwartość na zmianę, konieczność radzenia sobie w różnych sytuacjach, dostosowanie bądź zmiana niesprzyjających okoliczności, podejmowanie odpowiedzialnych decyzji.

W konfrontacji z rodzicami nauczyciele często są poddawani ocenie, według nich: „… dobry nauczyciel to taki, który zajmuje się faktycznie dziećmi (nie pilnuje, dozoruje), wie o nich wiele, zależy mu na ich uśmiechu, radości w nauce, jest ciepły, opiekuńczy, ma pomysły, jest wesoły uprzejmy, konsekwentny, wychowa, nauczy dzieci, dzieci go lubią, akceptują.” [4]

Niestety zdarza się też i tak, że rodzice postrzegają wychowawcę swojego dziecka jako nieodpowiedniego nauczyciela. Ich zdaniem:

,,… zły nauczyciel to taki, który: ma recepty na wszystkie problemy, jest nieomylny w swoim przekonaniu i postępowaniu, przynajmniej za takiego się uważa, pozwala dzieciom na wszystko, nie ma programu, nie interesują go problemy dzieci lecz zalecenia, zarządzenia, jest obojętny, ponury, chwiejny w ocenach, poglądach, mało uczy lub psuje pracę rodziców, dzieci go nie lubią, nie kontaktuje się z rodzicami, daje rodzicom odczuć swoją wyższość.” [5]

Zawód nauczyciela to taki zawód, który wymaga dawania przykładu i to nie tylko swoim wychowankom, ale i innym. Nauczyciel, działając w środowisku społecznym przedszkola, aktywnie uczestniczy w różnego rodzaju organizacjach i stowarzyszeniach. Często bierze udział w podejmowaniu decyzji dotyczących spraw społeczności lokalnej, do której należy.

Zdaniem S. Jędrzejewskiego ,,.potrzeba, a nawet niejednokrotnie konieczność działalności nauczycielek w środowisku społecznym przedszkola wynika z istoty pracy nauczyciela. To właśnie poza przedszkolem, w rodzinie czy też w środowisku sąsiedzkim, kształtują się postawy i ważne właściwości charakterologiczne dziecka. Nauczycielka powinna zatem nie tylko orientować się w mechanizmach, jakim podlega środowisko, ale swoimi działaniami poza przedszkolnymi wpływać na kierunek przemian tegoż środowiska.” [6]

Zatem nauczyciel przedszkola nie tylko realizuje zadania związane z opieką, kształceniem i wychowaniem małego dziecka. Stara się również współpracować z rodzicami i środowiskiem lokalnym. Jego działania nie ograniczają się do ,,murów” przedszkola, lecz wychodzą daleko poza nie.

Optymistyczne jest to, że w przedszkolach spotykamy coraz więcej dobrze przygotowanej kadry pedagogicznej. Ważne jest jednak to, iż nie tylko zdobyte kwalifikacje decydują, o tym kto jest zatrudniany do pracy z dziećmi. Często dyrektorzy zatrudniając nowego nauczyciela patrzą również na jego twórczość, kreatywność, stosunek do dzieci i rodziców.
Bo prawdziwy nauczyciel to nie tylko fachowiec, to osoba, która „czuje” jak pracować w tak trudnym zawodzie. Dobry nauczyciel będzie wiedział, jak wykorzystując swoje predyspozycje efektywnie współpracować w środowisku społecznym, jak sprostać potrzebom i wymaganiom swoich wychowanków i ich rodziców.

autor: mgr Barbara Błaż

BIBLIOGRAFIA
1. Burtowa M.: Wzajemne oczekiwania rodziców i nauczycieli. „Wychowanie w Przedszkolu” 1987, nr 9.
2. Dudzińska I.: Wychowanie i nauczanie w przedszkolu. Warszawa 1983.
3. Karwowska - Struczyk M.: Co rodzice myślą o przedszkolu. „Wychowani w Przedszkolu” 1994, nr 2.
4. Kwiatkowska M., red.: Podstawy pedagogiki przedszkolnej. Warszawa 1985.
5. Sawicka A.: Współpraca przedszkola z rodzicami. Warszawa 1978.
6. Waloszek D.: Edukacja dzieci w wieku przedszkolnym. Zielona Góra 1994.
7. Waloszek D.: Odpowiedzialność rodziców i nauczycieli za edukację dzieci. „Wychowanie w Przedszkolu” 1994, nr 7.

[1] M. Kwrwowska-Struczyk: Co rodzice myślą o przedszkolu. „Wychowanie w Przedszkolu” 1994, nr 2.
[2] M. Kwiatowska, red.: Podstawy pedagogiki przedszkolnej. Warszawa 1985, s. 135.

3 D. Waloszek: Edukacja dzieci w wieku przedszkolnym. Zielona Góra 1994, s. 32.
4 D. Waloszek: Odpowiedzialność rodziców i nauczycieli za edukację dzieci. „ Wychowanie w Przedszkolu” 1994, nr 7.
5 Tamże.
6 M. Kwiatowska red.: Podstawy … op. cit., s. 137.

---