Zmiany postępowe
•
U ich podłoża leży rozplem, czyli
zwiększona liczba lub objętość
komórek.
•
Są związane z uzupełnieniem ubytków,
po zadziałaniu czynników
szkodliwych, lub przystosowaniem do
zwiększonej pracy.
Zmiany postępowe
•
U ich podłoża leży rozplem, czyli
zwiększona liczba lub objętość
komórek.
•
Są związane z uzupełnieniem ubytków,
po zadziałaniu czynników
szkodliwych, lub przystosowaniem do
zwiększonej pracy.
Zmiany postępowe
•
Zaliczamy do nich :
Odrost
Naprawę
Przerost
Rozrost
Zmiany postępowe
Oraz zmiany różnicowania
komórkowego, takie jak:
Metaplazja
Anaplazja
Kataplazja
Dysplazja
Dysembrioplazja
Odrost - regeneracja
•
Jest to zdolność do odtwarzania komórek
i tkanek i powrót pod względem
anatomicznym i fizjologicznym do
stanu wyjściowego.
•
Zachodzi zarówno w warunkach
fizjologicznych ( np. odrost endometrium
po menstruacji ) jak i w stanach
patologicznych ( np. gojenie się ran ).
Podział tkanek ze względu
na zdolność do
regeneracji
Nietrwałe ( labilne ) o dużej i stałej zdolności do
odrostu
nabłonek błony śluzowej –
układu oddechowego,
przewodu pokarmowego,
dróg moczowych i rodnych,
tkanka łączna wiotka i włóknista,
mezotelium jam surowiczych,
komórki układu limfatycznego i krwionośnego
Podział tkanek ze względu
na zdolność do
regeneracji
Trwałe ( stabilne ) – o ograniczonej
zdolności do odrostu, który następuje
głównie po uszkodzeniu narządu
Kości, ścięgna, chrząstka
Włókna mięśni szkieletowych
Komórki miąższowe narządów wewnętrznych,
takich jak nerki, wątroba, trzustka
Podział tkanek ze względu
na zdolność do
regeneracji
Niezmienne ( ustabilizowane ) –
nie mają zdolności do regeneracji
Układ nerwowy
Mięsień sercowy
Naprawa
•
Jest to proces regeneracji tkanek
stałych lub niezmiennych.
•
Ubytek tkankowy wypełnia ziarnina –
młoda tkanka łączna
•
Proces ten zachodzi np.. Po urazach
narządów miąższowych, kości czy skóry
Przerost
•
Jest to zwiększenie objętości narządu
na skutek zwiększenia objętości
poszczególnych komórek
•
Dotyczy narządów zbudowanych z
tkanek niezdolnych do podziału
Podział przerostu
Ze względu na zasięg :
•
Całkowity – przerasta cały narząd
( np. mięśnie u sportowców )
•
Częściowy – przerasta część narządu
( np. prawa komora serca
w rozedmie płuc )
Podział przerostu
Ze względu na przyczynę :
•
Pierwotny – o nieznanej przyczynie
•
Wtórny – o znanej przyczynie :
Zastępczy np. przerost nerki po usunięciu
drugiej
Wyrównawczy np. przerost mięśniówki ściany
naczyń tętniczych w chorobie nadciśnieniowej
Rozrost
•
Jest to zwiększenie objętości narządu poprzez
zwiększenie liczby komórek, z których jest zbudowany (
dotyczy narządów zbudowanych z tkanek zdolnych do
podziału.
•
Wyróżniamy rozrost :
•
Pierwotny
•
Wtórny
•
Całkowity
•
Częściowy
Metaplazja
•
Pojawienie się wśród komórek
dojrzałych i
zróżnicowanych, innych komórek
dojrzałych i zróżnicowanych
ale w innym kierunku, niewłaściwym
dla danego miejsca.
•
Może upośledzać pracę narządu i być
podłożem zmian nowotworowych
Anaplazja
•
Występowanie wśród komórek
dojrzałych zróżnicowanych komórek
niezróżnicowanych tzw.
anaplastycznych.
•
Jest charakterystyczna dla
nowotworów złośliwych
Kataplazja
•
Występowanie komórek podobnych
morfologicznie do komórek dojrzałych,
ale niezróżnicowanych
czynnościowo
•
Np. nowotworowe fibroblasty, które
nie potrafią syntezować kolagenu
Dysplazja
•
Stopniowa przebudowa
prawidłowych dotychczas narządów
lub tkanek poprzez zmiany kształtu i
ułożenia budujących je komórek.
•
Zmiany dysplastyczne w nabłonkach
uważane są za stany
przednowotworowe
ZMIANY WSTECZNE
Zanik – wiąd ( atrophia )
•
Stopniowe zmniejszenie objętości
komórki, prowadzące do
zmniejszenia narządu jako całości
Podział zaników
Fizjologiczny ( inwolucja )
Np. grasica w okresie dojrzewania,
układ chłonny w wieku podeszłym,
ciężarna macica po porodzie
Podział zaników
Patologiczny :
Całego ustroju – wyniszczenie
Przyczyny : choroby
nowotworowe, przewlekłe
głodzenie
Pojedynczych narządów
Przyczyny :
- ucisk
- niedoczynność lub bezczynność
Martwica
•
Nagła śmierć komórek lub tkanek w ustroju
•
Podział :
Rozpływna – rozpuszczenie komórek przy
udziale enzymów
lizosomalnych
Np. rozmiękanie mózgu, przełyk po spożyciu
zasad, wrzód żołądka, zgorzel
Zgorzel – dotyczy skóry, miazgi zębowej, jelita grubego
(kontakt tkanki martwej ze środowiskiem zewnętrznym,
duża wilgotność tkanek, obecność bakterii gnilnych).
Martwica
Denaturacyjna – denaturacja białek
komórkowych
Przykłady :
Przełyk po spożyciu kwasów
Martwica Balsera – najczęściej jako konsekwencja
ostrego zapalenia trzuski. Uczynnieniu ulega lipaza
lipoproteinowa, rozkładająca tłuszcze do glicerolu i
wolnych kwasów tłuszczowych, z których powstają
nierozpuszczalne mydła wapniowe.
Zwyrodnienie
•
Gromadzenie się w komórkach lub poza nimi
dużych ilości substancji, które w prawidłowych
warunkach występują tam w niewielkiej ilości lub
ich brak, oraz zniekształcenie pewnych organelli
komórkowych bądź niedobór niektórych substancji
w komórkach
•
Substancje, które mogą być gromadzone w komórkach :
-
woda,
- białka,
- węglowodany,
- śluz i substancje śluzowate,
- tłuszcze,
- wapń,
- barwniki
Zwyrodnienia związane z
gromadzeniem się wody
•
Przyćmienie miąższowe – woda gromadzi się
w mitochondriach,
co powoduje ich
rozdęcie,powiększenie
i zatarcie struktury
występowanie : - oparzenia
- wyniszczenie
- choroby z wysoką gorączką
Zwyrodnienia związane z
gromadzeniem się wody
•
Zwyrodnienie wodniczkowe – woda gromadzi
się
w kanałach
siateczki
śródplazmatycznej
Występowanie : - ospa
- półpasiec
- oparzenia – skóra
- zapalenia wirusowe
Zwyrodnienia białkowe
Zwyrodnienia rogowe :
Nadmierne rogowacenie np. modzel,
nagniotek
Rogowacenie w niewłaściwym miejscu
( leukoplakia )
- rozrost i rogowacenie warstwy
kolczystej
Zwyrodnienia białkowe
Zwyrodnienie skrobiowate ( amyloidoza )
Amyloid – patologiczna substancja białkowa, która
odkłada się
między komórkami w różnych stanach
klinicznych
Podział :
Układowa ( uogólniona ) – obejmuje kilka układów
Zlokalizowana ( ograniczona ) – dotyczy pojedynczego
narządu
Wtórna – powikłanie innych toczących się w organizmie
chorób, takich jak przewlekłe zapalenia ( wrzodziejące
zapalenie jelita i rzs ) oraz chorób nowotworowych –
szpiczak mnogi i ziarnica złośliwa
Zwyrodnienie tłuszczowe
gromadzenie tłuszczów obojętnych
–
głównie
w wątrobie, mięśniu sercowym i nerkach.
Gromadzenie tłuszczów złożonych (
fosfolipidów i cerebrozydów )
Gromadzenie cholesterolu –
ma
miejsce w kamieniach żółciowych, blaszkach
miażdżycowych.
Zwyrodnienie barwnikowe
Melanina – barwnik fizjologicznie występujący,
np. w brodawce sutkowej i jej otoczce,
wargach sromowych większych, skórze odbytu
i moszny, tęczówce i skórze.
Jej nadmierne gromadzenie może być ograniczone
np. w piegach lub uogólnione np. w chorobie Addisona
Brak melaniny w komórkach może być ograniczony –
bielactwo lub uogólniony - albinizm
Zwyrodnienia wapniowe
Wapnienie dystroficzne – odkładanie się soli
wapnia w tkankach zmienionych chorobowo, np.
blaszki miażdżycowe, tkanki martwicze.
Stężenie wapnia w surowicy w granicach normy
Wapnienie przerzutowe – odkładanie się soli
wapnia w tkankach zdrowych jako efekt wzrostu
stężenia wapnia w surowicy krwi.
Występuje w nadczynności przytarczyc,
hiperwitaminozie D, zasadowicy.
Kamica – kamienie mogą powstać we wszystkich
przewodach i jamach ciała organizmu.
Torbiele
Torbiel – patologiczna jama w narządzie,
najczęściej wypełniona substancją
płynną
Prawdziwa – patologiczna jama wysłana od
wewnątrz nabłonkiem np. torbiele jajnika
Rzekoma – patologiczna jama pozbawiona
wyściółki nabłonkowej np. torbiele w kościach,
Transformacja
nowotworowa
Definicje
•
Nowotwór – nieprawidłowa masa tkankowa
rozrastająca się w nadmiarze i w sposób
nieskoordynowany z pozostałymi tkankami,
przy czym nadmierna proliferacja utrzymuje
się mimo wyeliminowania bodźców
wywołujących zmianę
•
Guz – szerokie pojęcie obejmujące wszelkiego
rodzaju zmiany guzowate o charakterze
zapalnym, obrzękowym, naczyniowym
( krwiaki ), nowotworowym i inne
Definicje
•
Rak – nowotwór złośliwy wywodzący się
z tkanki nabłonkowej
•
Mięsak - nowotwór złośliwy wywodzący
się z tkanek mezenchymalnych ;
-
miękkich – tłuszczowej, łącznej włóknistej,
naczyniowej, mięśniowej gładkiej i poprzecznie
prążkowanej
-
oraz z tkanek budujących układ szkieletowy –
kości i chrząstek
Czynniki wpływające na
karcinogenezę
•
Genetyczne/ rodzinne
•
Biologiczne :
-
wirusy onkogenne ( RNA wirusy np. HIV, DNA wirusy np.
HBV )
-
Bakterie ( helikobacter pylori )
-
Pasożyty ( Schistosoma hematobium )
•
Chemiczne :
-
policykliczne węglowodory aromatyczne
-
Aflatoksyny
-
Aminy aromatyczne, środki alkilujące
-
Dym papierosowy i spaliny samochodowe
Czynniki wpływające na
karcinogenezę
•
Fizyczne :
-
promieniowanie rtg
-
Promieniowanie nadfioletowe]
-
Promieniowanie jonizujące
•
Hormonalne
•
Dietetyczne
•
Immunologiczne
•
Starzenie się
Transformacją
nowotworowa
•
Skomplikowane, wieloczynnikowe i
jeszcze nie w pełni rozpoznane
mechanizmy przemiany prawidłowych
komórek organizmu w komórki
nowotworowe, polegające przede
wszystkim na pobudzeniu komórek do
stałej i nadmiernej proliferacji
Transformacją
nowotworowa
•
Jednym z elementów biorących udział w
tym procesie są onkogeny komórkowe –
zestaw ponad 20 genów
odpowiedzialnych za proliferację komórki
mających podstawowe znaczenie w
okresie zarodkowym.
W dojrzałym ustroju są one w większości
nieaktywne – protoonkogeny, mogą
jednak w pewnych warunkach
ulegać okresowej aktywacji i ekspresji
Transformacją
nowotworowa
•
Czynnikami odpowiedzialnymi za
pobudzanie protoonkogenów są :
-
wrodzone lub nabyte aberracje
chromosomalne
-
Zmiany zachodzące w wyniku mutacji
-
Wprowadzenie w następstwie zakażenia
retrowirusami do nici chromosomalnej
komórki w pobliżu jej onkogenów
dodatkowych onkogenów wirusowych
Transformacją
nowotworowa
•
Inne czynniki biorące w niej udział :
-
nadmiar czynników wzrostu np. PDGF,
TGF
-
Receptory dla komórkowych czynników
wzrostu
-
Zaburzenia wewnątrzkomórkowego
przekaźnictwa sygnałów
-
Zahamowanie apoptozy
Transformacją
nowotworowa
Stałą i nieodwracalną cechą jest
przewaga proliferacji nad
obumieraniem komórek,
z jednoczesnym zahamowaniem ich
różnicowania.
Transformacją
nowotworowa
•
Punktem wyjścia procesu
nowotworowego może być każda
tkanka, której komórki zachowały
zdolność do mnożenia się.
Cechy różniące nowotwory
niezłośliwe od złośliwych -
mikroskopowe
Cecha
Nowotwór
łagodny
Nowotwór złośliwy
Budowa
histologiczna
Podobieństwo
do tkanki
macierzystej
Znaczne
zaburzenia
architektoniki
tkankowej
Zróżnicowanie
komórek
Komórki
wysoko
zróżnicowane
Komórki nisko
zróżnicowane,
atypowe, anaplazja
znacznego stopnia
Otorebkowanie
Zazwyczaj
obecne
brak
Hiperchromazja
jąder
brak
obecna
Indeks
mitotyczny
niski
Wysoki; wadliwe
figury podziałów
Kariotyp
Zazwyczaj 2 n
aneuploidia
Cechy różniące nowotwory
niezłośliwe od złośliwych -
makroskopowe
Cecha
Nowotwór
łagodny
Nowotwór
złośliwy
Szybkość
wzrostu
powolna
szybka
Typ wzrostu
rozprężający
naciekający
Naciekanie
tkanek
brak
obecne
Wnikanie do
naczyń
Brak zdolności
wnikania do
naczyń
obecne
Przerzuty
Brak
Obecne
Cechy różniące nowotwory
niezłośliwe od złośliwych -
kliniczne
Cecha
Nowotwór
łagodny
Nowotwór
złośliwy
wznowy
brak
Obecne:
możliwość
niedoszczętnego
usunięcia
Wpływ na
organizm
Zazwyczaj
znikomy
Wyniszczający,
zwłaszcza w
stadiach
zaawansowanych
rokowanie
Zazwyczaj dobre Złe, zwłaszcza w
przypadkach
późno
diagnozowanych
i
nieleczonych
Nowotwory miejscowo
złośliwe
•
Każdy nowotwór, który posiada
niektóre cechy nowotworów
złośliwych ale nie daje przerzutów
jest nowotworem miejscowo
złośliwym
Stan przedrakowy
•
Proces patologiczny, na podłożu którego
statystycznie częściej niż w tkankach
prawidłowych tego samego narządu rozwija się
nowotwór
•
Histologicznie stwierdza się cechy opóźnionego
i nieprawidłowego różnicowania komórek
– dysplazja. Gdy większość komórek przejawia te
cechy jest to dysplazja znacznego stopnia, a
zmiany te zbliżają się do raka przedinwazyjnego
Rak przedinwazyjny
•
Nowotwór złośliwy rozrastający się w
granicach nabłonka tzn. nie
przekraczający jego błony podstawnej
•
Nie daje przerzutów
•
Całkowite usunięcie komórek
nowotworowych w granicach
zdrowych tkanek jest równoznaczne
z wyleczeniem
•
Nie leczony zawsze przechodzi w raka
naciekającego
Mikrorak
•
Inwazja, w której nie doszło do
powstania nacieku głębszego niż 5
mm, nazywa się mikroinwazją, a
raka w tym stadium
zaawansowania - mikrorakiem
Rak wczesny
•
W niektórych przypadkach
nowotworów przewodu
pokarmowego, stosuje się pojęcie
raka wczesnego, gdzie pomimo
występowania naciekania
charakteryzuje się dobrym
rokowaniem dla pacjenta
Typy wzrostu i szerzenia się
nowotworów
•
Rozprzestrzenianie się nowotworu
w organizmie, polegające na
zwiększaniu jego masy, a
odbywające się w łączności z
pierwotnym guzem, nazywamy
wzrostem miejscowym lub
szerzeniem przez ciągłość.
•
Może odbywać się na drodze :
- Naciekania
- Wzrostu
Typy wzrostu i szerzenia się
nowotworów
- Naciekania – typ wzrostu cechujący
nowotwory złośliwe, związany z
niszczeniem prawidłowych tkanek
ustroju, skojarzony z wnikaniem
komórek nowotworowych do przestrzeni
międzykomórkowych, naczyń
limfatycznych i krwionośnych
oraz przestrzeni około pni nerwowych.
Typy rozprzestrzeniania się
miejscowego nowotworów
•
Wzrost rozprężający
Dotyczy nowotworów łagodnych,
otorebkowanych, gdzie guz wywiera wpływ na
otoczenie głównie przez ucisk
•
Wzrost naciekający
dotyczy nowotworów złośliwych, gdzie z głównej
masy guza, wyrastają liczne wypustki penetrujące
przestrzenie międzykomórkowe
•
Wzrost przez przewarstwienie
dotyczy nowotworów złośliwych, gdzie mimo
makroskopowo rozpoznanego wzrostu
rozprężającego w badaniu mikroskopowym
stwierdza się brak torebki i mikronaciekanie
Typy wzrostu
nowotworowego
•
W nowotworach łagodnych i złośliwych skóry lub
błony śluzowej, przyjęło się rozróżniać :
Wzrost egzofityczny – nowotwór płytko nacieka
podłoże, a główna masa guza znajduje się nad
powierzchnią
Wzrost mezofityczny – masy nowotworowe w
równym stopniu zajmują podłoże i obszar ponad
powierzchnią, zmiana jest owrzodziała w centrum
i obwałowana na obwodzie
Wzrost endofityczny – dominujący jest rozległy
rozrost w głąb podłoża
Przerzuty
•
Przeniesienie procesu nowotworowego do odległych
tkanek i narządów, doprowadzające w efekcie do
powstania wtórnych ognisk
•
Mogą powstawać drogą :
-
naczyń limfatycznych – aktywna migracja między
komórkami śródbłonka
-
Naczyń krwionośnych
-
Przestrzeni surowiczych – naciekanie i
samoimplantacja
-
Przewodów wysłanych nabłonkiem
-
Przestrzeni podpajęczynówkowych mózgu i rdzenia
kręgowego