Wierzenia rdzennych ludów Afryki 3-4

Islam 5-6

Chrześcijaństwo 7-8

WOJNA
1. Chrześcijaństwo w Etiopii 12-13
2. Konflikty Islamsko-Chrześcijańskie w Afryce 14
3. Powrót do korzeni – Chrześcijaństwo znów zwycięża 15-16
4. Ponowna inwazja muzułmanów 17-18
5. Chrześcijaństwo i Islam skazane na konflikt 19-21
UBÓSTWO
1. Bieda w Afryce 23

Na pierwotne wierzenia ludów afrykańskich składał się szereg religii

politeistycznych oraz monoteistycznych, właściwych dla danego ludu

lub grupy ludów. Religie te nie pozostawały we wzajemnych związkach,

jakkolwiek istniały pewne podobieństwa między wierzeniami różnych

plemion i ludów, zwłaszcza sąsiadujących lub spokrewnionych ze sobą.

Wierzenia rodzime zostały wyparte przez islam z większości terenów

północnej Afryki, wraz z arabskimi podbojami. Jedynie niewielkie

pozostałości tych religii pozostały na wsiach w górach Atlas. W czarnej

Afryce mimo przyjęcia przez wiele ludów chrześcijaństwa lub islamu to

religie rodzime nadal odgrywają znaczną rolę. Rodzime religie są

jednak w odwrocie, wiele świątyń rodzimych wyznań zostało zburzone

lub nie pełnią funkcji sakralnych

[

Istnieje wiele podobieństw pomiędzy wierzeniami

rodzimymi mimo, iż rozwijały się bez wzajemnych

kontaktów. W większości religii istnieje najważniejsze

bóstwo, które jest wszechwiedzące, wszechwidzące i

wszechmocne, które nieustanie prowadzi obserwacje

wszystkiego. Wg. większości religii bóstwa mogą karać

za złe i nagradzać za dobre uczynki. Boską

przychylność zazwyczaj też uzyskiwało się za pomocą

składanych ofiar najczęściej zwierząt lub plonów.

Dawniej stosowano również ofiary z ludzi, jednakże

zostało to zabronione przez prawo.

W wielu wypadkach elementy religii animistycznych

zostały po przejęciu innych religii. W skrajnych

przypadkach w Ghanie, doszło do sytuacji, gdzie mimo

iż mieszkańcy deklarują islam to ich wierzenia bardzie

przypominają religie animistyczne niż islam

wyznawany przez Arabów

Islam pojawił się w VII wieku na Półwyspie Arabskim. W 632 (rok śmierci

Mahometa) cały półwysep wyznawał nową religię. Jednym z założeń Islamu

była misyjność. Do 650 nastąpił pierwszy futuh, czyli podbój, otwarcie bram

islamu dla nowych ludów. Podczas tego podboju Arabowie opanowali między

innymi Egipt. Arabscy władcy wykorzystali słabość gospodarczą i anarchię po

upadku Imperium Romanum i do 711 podbili całe afrykańskie wybrzeże oraz

Hiszpanię.

W VII wieku Islam trafił do chrześcijańskiej Etiopii, tworząc tam religię

pośrednią pomiędzy chrześcijaństwem a islamem. Ekspansja islamu na

południe powodowała, iż powstawały religie mieszane z wyznaniami

animistycznymi. Napływ Islamu Etiopii nastąpił w XIII wieku, wówczas to

doszło do wojny religijnej z chrześcijańskimi Etiopami. Wojnę wygrali

chrześcijanie i spowodowali wyparcie Arabów z Etiopii. Po zajęciu Somalii

przez wyznawców Islamu w XVI wieku. Etiopia była otoczona przez państwa

islamskie. W XX wieku wyznawcy Islamu zaczęli stanowić większość

mieszkańców tego kraju. Jednakże elity zarówno polityczne jak i kulturalne są

chrześcijańskie.

Islam w Somalii i Dżibuti jest typowym przykładem mieszanki islamu z

wyznaniami animistycznymi. Mimo iż nie mal 100% Somalijczyków deklaruje

iż wyznaje islam to w dużej mierze jest on przesiąknięty obrzędami i

wierzeniami w duchy i moce nad przyrodzone.

W Afryce Wschodniej islam zdominował wybrzeża natomiast

interior jest zdominowany przez chrześcijaństwo (głównie

protestanckie) i animizm. W części przypadku religie przenikały

się nawzajem tworząc niezgodne z zasadami wiary święta i

obrzędu. Meczety w południowej części Afryki są zbudowane na

planie prostokąta, bez minaretów.

W zachodniej Afryce sytuacja była diametralnie inna niż na

wschodzie tam Islam stał się religią elit przywiezioną przez

bogatych kupców arabskich. Natomiast po upadku imperium

Ghany, religia elit została przejęta przez ludność miejską. Miała

to jednak charakter powierzchowny i odrzucano zasady prawne

islamu.

Jedynym państwem, w którym Islam się nie zadomowił jest

Republika Południowej Afryki. Kraj ten ze względu na znaczne

osadnictwo europejskie (głównie holenderskie i brytyjskie) stał

się państwem przypominającym państwa Europy

Chrześcijaństwo w Afryce rozpowszechniło się

dwiema zasadniczymi drogami. Część północna

(Etiopia, ziemie Imperium Rzymskiego) były

chrześcijańskie w starożytności. Jednakże oprócz

Etiopii tereny te zostały islamizowane we wczesnym

średniowieczu. Drugą drogą były misje, które zaczęli

w XV wieku prowadzić Portugalczycy.

Chrześcijaństwo dotarło do Etiopii w starożytności.

We wczesnym średniowieczu. Istnienie wyznawców

kościoła etiopskiego było zagrożone z powodu

najazdów arabskich. W VII wieku powstała religia

pośrednia pomiędzy chrześcijaństwem a islamem. W

XIII wieku nastąpiła wojna religijna z muzułmanami,

którą wygrali chrześcijanie. W XX wieku muzułmanie

zaczęli stanowić większość mieszkańców Etiopii,

jednakże elity są chrześcijańskie.

Początkowo książę Henryk Żeglarz chciał odnaleźć

półlegendarnych chrześcijańskich Etiopczyków.

Wyprawy przez niego finansowane jednak nie

dotarły do Etiopii. Jednakże w 1434 Gil Eannes po raz

pierwszy spotkał się z czarnoskórą ludnością

tubylczą

[

. W 1500 ekspedycja portugalsko-francuska

kierowana przez Pedro Alvareza Cabrala.

Zaproponowała chrzest napotkanym ludom w zamian oferując pokój i

przyjaźń a w przeciwnym razie zbrojny atak. W 1501 ekspedycja ta

zbudowała pierwszy kościół w tropikalnej Afryce

[

. W ciągu następnego

półwiecza terenami Afryki i ludami na nich mieszkającymi zaczęli

interesować się jezuici. Pierwsze próby chrystianizacji (siłowej) napotkały

opór ludności autochtonicznej i zakończyły się niepowodzeniem.

Dodatkową przyczyną niepowodzeń było również większe dążenie do

opanowania złóż niż faktyczne szerzenie religii.

Czarny Ląd to kontynent, który

jest pogrążony w największej

ilości konfliktów, m.in.

plemiennych i religijnych.

Terroryzm i ciągłe walki polityczne

wyrażane przez częste przewroty

wojskowe to codzienność wielu

państw afrykańskich. Niepokoje

trwają nieprzerwanie od czasów

dekolonizacji, czyli

uniezależnienia się afrykańskich

narodów od potęg kolonialnych

Tradycja etiopska wiąże fakt przyjęcia chrześcijaństwa z osobą świętego

Frumencjusza, pierwszego patriarchy etiopskiego Kościoła.

Prawdopodobnie był Grekiem i pochodził z Tyru. Jako młody chłopak wraz z

bratem przeżył katastrofę morską. Statek, którym płynęli rozbił się, a

nieliczni ocaleni rozbitkowie zostali sprzedani w niewolę. W końcu trafił na

aksumski dwór, gdzie został towarzyszem zabaw (lub nauczycielem)

następcy tronu, któremu powoli wpajał chrześcijańskie idee. Gdy król

dorósł, oficjalnie przyjął chrzest i wysłał Frumencjusza do Aleksandrii, gdzie

ten został namaszczony na patriarchę Etiopii przez zwierzchnika

tamtejszego Kościoła koptyjskiego, św.Atanazego. Od tej pory (od ok. AD

340) mieszkańcy Etiopii dołączyli do grona wyznawców Chrystusa w

obrządku koptyjskim. Apostoł Etiopii w etiopskiej historiografii znany jest

pod przydomkiem Abba Selama – Ojciec Pokoju. Frumencjusz jest świętym

również Kościoła Katolickiego i Prawosławnego, jest też postacią w pełni

historyczną, jego żywot opisał historyk Rufin, który tworzył w czasach

praktycznie współczesnych świętemu.

Jednak w historii kraju w rogu Afryki odniesienia biblijne pojawiają są
wielokrotnie. Legendarny założyciel państwa i protoplasta dynastii władającej
Etiopią aż do roku 1974 był synem biblijnego króla Izraela – Salomona. Matką
jego była królowa państwa sabejskiego w południowej części Półwyspu
Arabskiego o imieniu Bilkis (lub, w tradycji etiopskiej, Makeda), która – wg
legendy – odwiedziła Salomona skuszona wieściami o jego wielkiej mądrości
(w rzeczywistości prawdopodobnie była to wizyta dyplomatyczno-handlowa).
Potomek sławnej królewskiej pary otrzymał imię Menelik i uznawany jest za
założyciela

miasta

Aksum

całego

państwa.

Świadomi swoich biblijnych korzeni władcy Etiopii nosili tytuł „Zwycięskiego
Lwa z Pokolenia Judy”, a fakt pochodzenia od Salomona został nawet
zapisany

etiopskiej

konstytucji.

Etiopczycy wierzą również, że Arka Przymierza przechowywana jest właśnie w
ich kraju. Ale jako, że nikomu, poza jednym mnichem-strażnikiem, nie wolno
jej oglądać, pozostaje to tylko nieweryfikowalną legendą.

Pierwsze państwo etiopskie, znane w literaturze jako państwo (czy też imperium)
Aksum od nazwy stolicy, obejmowało tereny dzisiejszej Erytrei, centralnej i
północnej Etiopii, północno-zachodniego Sudanu i okresowo spore połacie
Półwyspu Arabskiego. Ok. połowy X wieku n.e. nastąpił jego upadek,
spowodowany przez splot czynników środowiskowych i ekspansję islamu, która
odcięła Aksum od ważnych szlaków handlowych.
Tradycja etiopska łączy upadek Aksum z osobą tajemniczej królowej Judyty
(Gudit), która przejęła władzę nad częścią terytorium mordując uprzednio
większość rodziny królewskiej. Jedyne, co wiadomo o niej na pewno, to że nie
była chrześcijanką – być miała jakieś związki z plemieniem Felaszów (Beta Israel),
tajemniczym etiopskim ludem wyznającym prymitywną formę judaizmu.
Współcześni historycy sadzą raczej, że Judyta mogła być władczynią jednego z
państw plemiennych na południu dzisiejszej Etiopii (ludu Sidamo) i zdobyła
władzę nad Aksum w wyniku podboju. Chronologicznie panowanie Judyty
(rzekomo czterdziestoletnie) wiążę się z panowaniem nubijskiego króla Jerzego II i
urzędowaniem aleksandryjskiego patriarchy Filoteosa, przypada więc na drugą
połowę X w. Jej rządy to wg.tradycji czas prześladowania chrześcijaństwa i
zniszczenie wielu kościołów.

Jakiś czas później władzę nad Etiopią objęła dynastia Zague, której najbardziej

znanym przedstawicielem był król Gebre Meskel Lalibela. To z jego polecenia

zbudowano słynne, wyciosane w skale kościoły monolityczne. Jest ich w sumie

jedenaście i są uznawane za najwybitniejsze dzieło etiopskiej architektury i –

obok starego miasta Aksum – najważniejsze zabytki kraju. Znajdują się w

miejscowości Lalibela, nazwanej na pamiątkę króla. Sam władca został uznany

świętym etiopskiego Kościoła.

Około roku 1270 doszło do restytucji dynastii salomońskiej w osobie cesarza

Yekuno Amlaka, najprawdopodobniej pokojowo (wg. tradycji, mnisi przekonali

ostatniego władcę dynastii Zague, że jest on w istocie uzurpatorem, a władza

należy się potomkom Salomona. Uczynił on zatem Yekuno Amlaka swoim

następcą i oddał mu swoja córkę za żonę).

W tym czasie Etiopia weszła w okres rozkwitu, budowy Imperium i

kształtowania nowoczesnego feudalizmu w formie zbliżonej do europejskiej.

Władcy Etiopii przyjęli tytuł cesarzy (nyguse negest – dosł. Król królów). Na

początku XVI w. nawiązano pierwsze kontakty z Europą – cesarz wys łał swoich

wysłanników na dwór w Lizbonie i do Rzymu, a portugalska „ambasada”

przebywała przez 6 lat w cesarstwie. Z tego okresu pochodzi tez pierwszy

europejski opis Etiopii autorstwa portugalskiego jezuity, Francisco Alvaresa.

Rok 1528 to początek największej chyba tragedii w dziejach państwa

etiopskiego. W tymże roku najazd hord muzułmańskich barbarzyńców

rozpoczął trzydziestoletnią wyniszczająca wojnę, której stawką było

przetrwanie Cesarstwa.

Kluczową postacią w tej wojnie był Ahmed ibn Ibrahim al-Ghazi. Urodzony ok.

1506 roku w mieście Zeila na terenie dzisiejszej Somalii, ważnego miasta

portowego będącego wówczas częścią sułtanatu Adal. Sułtanat, podobnie jak

kilka innych państewek muzułmańskich na wybrzeżu dzisiejszej Somalii

formalnie uznawały zwierzchnictwo Cesarstwa i płaciły symboliczny trybut.

Ahmed al-Ghazi, z uwagi na swoją leworęczność zwany Graniem

(„mańkutem”), pochodził z kręgów somalijskiej arystokracji. Dziś uznawany

jest za bohatera narodowego Somalii a w Mogadiszu stoi jego pomnik (a może

uległ już zniszczeniu w ostatnich wojnach domowych? Nie wiem, w każdym

razie niedawno stał).

Etiopska legenda inaczej widzi pochodzenie Grania – miałby on być synem

muzułmanki i chrześcijańskiego mnicha, którego towarzysze zabili, gdy

dowiedzieli się o jego zakazanym romansie. Tym Etiopczycy tłumaczyli

obsesyjną wręcz nienawiść Grania w stosunku do chrześcijaństwa. Ożeniony z

córką gubernatora Zaili, Mahfuza, Grań ogłosił się wkrótce immamem, przejął

władzę i rozpoczął święta wojnę przeciwko Etiopii. Początkowo jego wyprawy

miały charakter łupieżczy, ogromne łupy ściągały pod jego skrzydła kolejnych

ochotników.

Z czasem Grań postanowił zmienić

charakter wojny – celem była już nie

grabież lecz podbój Etiopii. Muzułmańskie

watahy paliły kościoły i klasztory,

mordowały księży i zakonników, niszczyły

wszelką literaturę i symbole

chrześcijańskie. Ofiarą zniszczeń i

pożarów padły najświętsze miejsca

etiopskiego chrześcijaństwa, w tym

Aksum. Ludność była zmuszana do

wyrzeczenia się wiary. Grań otrzymał

wsparcie świata arabskiego i Turcji; to

jego tureccy i omańscy najemnicy po raz

pierwszy w historii Afryki użyli broni

palnej (w bitwie pod Sybura Kurie w

marcu 1529) oraz artylerii (w bitwie pod

Antiochią w październiku 1531). Po serii

dramatycznych klęsk i zajęciu większości

terytorium cesarstwa przez islamistów,

cesarz Lybne Dyngyl stał się uciekinierem

we własnym kraju. Zmarł w roku 1540.

Jego następcą został syn Klaudiusz, który

rozpoczął powolną rekonkwistę.

Władcom Etiopii nie raz przyszło jeszcze walczyć z muzułmańskim

zagrożeniem. Najbardziej spektakularnym epizodem tych zmagań była

chyba klęska wojsk etiopskich w starciu z sudańskimi Derwiszami 10

marca 1889 r pod Metemmą (w literaturze często jako bitwa pod Gallabat),

kiedy to na polu bitwy poległ sam cesarz Jan IV. Jednak za symboliczny

koniec tej wojny po ponad 300 latach można uznać etiopski podbój części

muzułmańskich państewek na Wschodzie. W 1887 roku Ras Mekkonyn

Uelde Mikael, wybitny etiopski dowódca wojskowy (ojciec cesarza Haile

Selassje) w imieniu swojego kuzyna, Menelika II (tego samego, który w

1896 r. zadał Włochom druzgocącą klęskę pod Aduą, ocalając tym samym

etiopską niepodległość od zakusów kolonialnych mocarstw) podbił Harer i

przyłączył go do Cesarstwa.

Dzisiejsze konflikty etiopsko-somalijskie, przede wszystkim wojna o

Ogaden z 1977 przez obie strony postrzegane są często przez pryzmat

wojny XXX-letniej. Niedawna interwencja wojsk etiopskich przeciwko

fundamentalistom islamskim w Somalii świadczy również o świadomości

zagrożenia. Nauczeni kilkusetletnią historią zmagań z islamem Etiopczycy

wolą dmuchać na zimne.

Etiopia będąca chrześcijańską wyspą w morzu państw muzułmańskich skazana
jest na ciągłe konflikty na tle religijnym. Jak widać z dziejów tego kraju – wojny z
sąsiadami są nieodłącznym elementem ich historii w zasadzie od momentu gdy na
arenie pojawiły się obie wielkie religie monoteistyczne. Czy przyczyną były tylko i
wyłącznie różnice w wierze? Zapewne nie. Doświadczenie uczy, że państwa,
których obywatele wyznają tę samą religię także toczą wojny, jednak w tym
wypadku od samego początku były to wojny z religią w tle – palono kościoły,
zabijano kapłanów, nawracano siłą.
Historia Etiopii prowokuje do zadania pytania, czy w ogóle jest możliwa pokojowa
koegzystencja wyznawców Allacha i chrześcijan? Otóż odpowiedź winna brzmieć:
nie. Te dwie religie są sobie dokładnie przeciwstawne – cenione są inne wartości,
promowany inny sposób życia i inne jest miejsce jednostki w społeczeństwie
zbudowanym według ich ideałów.
Wprawdzie chrześcijaństwo ostatnio zdaje się nie uznawać swej wyższości nad
innymi religiami, przekonanie o tym, że własna religia jest jedyną słuszną jest
elementem zarówno chrześcijaństwa jak i islamu.
To wszystko razem gwarantuje, że prędzej czy później dojść musi do konfliktu.
Etiopczycy już wiedzą jak wyglądają wojny z muzułmanami, my wciąż jeszcze nie
bardzo. Do tej pory Europejczycy skutecznie bronili się przed zbrojną inwazją
wyznawców islamu. Dziś jednak sytuacja uległa zmianie – muzułmanie zdobywają
Europę pokojowo, osiedlając się we wszystkich w zasadzie państwa i żyją zgodnie
z wyznawanymi wartościami obcymi chrześcijanom.