DIAGNOSTYKA,

DIAGNOSTYKA,

PROFILAKTYKA I LECZENIE

PROFILAKTYKA I LECZENIE

OSTEOPOROZY.

OSTEOPOROZY.

MARTA SUCHARSKA-

MARTA SUCHARSKA-

SZYMKOWIAK

SZYMKOWIAK

OSTEOPOROZA [wg.WHO]

OSTEOPOROZA [wg.WHO]

Jest chorobą układową szkieletu,

Jest chorobą układową szkieletu,

charakteryzującą się niską masa kostną oraz

charakteryzującą się niską masa kostną oraz

zaburzeniami mikroarchitektury prowadzącymi

zaburzeniami mikroarchitektury prowadzącymi

do złamań.

do złamań.

Choroba powstaje na skutek przewagi procesu

Choroba powstaje na skutek przewagi procesu

niszczenia kości nad jej tworzeniem.

niszczenia kości nad jej tworzeniem.

W definicji WHO osteoporozy

W definicji WHO osteoporozy

zwrócono szczególną uwagę

zwrócono szczególną uwagę

na spadek gęstości

na spadek gęstości

mineralnej jako podstawowy

mineralnej jako podstawowy

czynnik ryzyka złamań.

czynnik ryzyka złamań.

Osteoporoza

Osteoporoza

Jest chorobą układu kostnego

Jest chorobą układu kostnego

charakteryzującą się obniżeniem

charakteryzującą się obniżeniem

wytrzymałości kości, co prowadzi

wytrzymałości kości, co prowadzi

do zwiększonego ryzyka złamań.

do zwiększonego ryzyka złamań.

w/w definicja osteoporozy

w/w definicja osteoporozy

zwraca uwagę na wytrzymałość

zwraca uwagę na wytrzymałość

kości, która jest pochodną

kości, która jest pochodną

gęstości i jakości tkanki kostnej.

gęstości i jakości tkanki kostnej.

Epidemiologia:

Epidemiologia:



Występuje średnio u 11% populacji, w tym u

Występuje średnio u 11% populacji, w tym u

25% kobiet po 50 r.ż.,

25% kobiet po 50 r.ż.,



Jedna na 3-kobiety oraz jeden na 8-

Jedna na 3-kobiety oraz jeden na 8-

mężczyzn mogą zachorować na osteoporozę,

mężczyzn mogą zachorować na osteoporozę,

w konsekwencji przebiegu osteoporozy jedna

w konsekwencji przebiegu osteoporozy jedna

na 5-kobiet może doznać złamania

na 5-kobiet może doznać złamania

nadgarstka, jedna na 4-kobiety złamania

nadgarstka, jedna na 4-kobiety złamania

kręgosłupa, oraz jedna na 6-kobiet może

kręgosłupa, oraz jedna na 6-kobiet może

doznać złamania kości udowej,

doznać złamania kości udowej,



U mężczyzn ryzyko złamania szyjki kości

U mężczyzn ryzyko złamania szyjki kości

udowej jest ok.. 3-krotnie mniejsze niż

udowej jest ok.. 3-krotnie mniejsze niż

obserwowano u kobiet.

obserwowano u kobiet.

Złamanie szyjki kości udowej

Złamanie szyjki kości udowej

charakteryzuje się

charakteryzuje się

najcięższymi powikłaniami

najcięższymi powikłaniami

spośród wszystkich rodzajów

spośród wszystkich rodzajów

złamań osteoporotycznych.

złamań osteoporotycznych.

W USA w 1999 r. koszt leczenia

W USA w 1999 r. koszt leczenia

pacjentów z powodu osteoporozy

pacjentów z powodu osteoporozy

wynosił 13,8 miliardów$, w tym 63,1%

wynosił 13,8 miliardów$, w tym 63,1%

to koszty leczenia pacjentów ze

to koszty leczenia pacjentów ze

złamaniem szyjki kości udowej.

złamaniem szyjki kości udowej.

Najczęstszą przyczyną

Najczęstszą przyczyną

osteoporozy jest osteoporoza

osteoporozy jest osteoporoza

pomenopauzalna, stanowi 80%

pomenopauzalna, stanowi 80%

przyczyn osteoporozy

przyczyn osteoporozy

pierwotnej.

pierwotnej.

Podział osteoporozy

Podział osteoporozy

OSTEOPOROZA

OSTEOPOROZA

PIERWOTNA:

PIERWOTNA:

•

Idiopatyczna-

Idiopatyczna-

młodzieńcza i

młodzieńcza i

dorosłych,

dorosłych,

•

Inwolucyjna-

Inwolucyjna-

pomenopauzalna

pomenopauzalna

typ1[80% leczonych

typ1[80% leczonych

chorych], starcza

chorych], starcza

typ2[10-15% leczonych

typ2[10-15% leczonych

chorych]

chorych]

OSTEOPOROZA WTÓRNA:

OSTEOPOROZA WTÓRNA:

•

Choroby gruczołów

Choroby gruczołów

wydzielania wewnętrznego-

wydzielania wewnętrznego-

nadczynność tarczycy,

nadczynność tarczycy,

przytarczyc, kory nadnerczy,

przytarczyc, kory nadnerczy,

•

Choroby układu

Choroby układu

krwiotwórczego i

krwiotwórczego i

nowotworowe-szpiczak mnogi,

nowotworowe-szpiczak mnogi,

białaczka szpikowa, chłoniak,

białaczka szpikowa, chłoniak,

•

Choroby o podłożu

Choroby o podłożu

genetycznym,

genetycznym,

•

Choroby nerek,

Choroby nerek,

•

Choroby przewodu

Choroby przewodu

pokarmowego,

pokarmowego,

•

Leki,

Leki,

Obraz kliniczny:

Obraz kliniczny:



Choroba rozwija się przez wiele lat i jej

Choroba rozwija się przez wiele lat i jej

przebieg może być bezobjawowy,

przebieg może być bezobjawowy,



Często pierwszym sygnałem może być

Często pierwszym sygnałem może być

złamanie trzonu kręgowego lub

złamanie trzonu kręgowego lub

nadgarstka typu Collesa,

nadgarstka typu Collesa,



Złamanie szyjki kości udowej wzrasta, ze

Złamanie szyjki kości udowej wzrasta, ze

wzrostem średniej wieku

wzrostem średniej wieku

populacji[ połowa przypadków złamań

populacji[ połowa przypadków złamań

przypada u chorych w wieku 80 i powyżej

przypada u chorych w wieku 80 i powyżej

lat.

lat.

Tkanka kostna podlega

Tkanka kostna podlega

zmianom fizjologicznym, które

zmianom fizjologicznym, które

można podzielić na:

można podzielić na:



Okres wzrastania,

Okres wzrastania,



Okres konsolidacji,

Okres konsolidacji,



Okres inwolucji,

Okres inwolucji,

Okres wzrastania:

Okres wzrastania:



Jest to okres modelowania kości,

Jest to okres modelowania kości,



Dochodzi do wydłużenia oraz

Dochodzi do wydłużenia oraz

pogrubienia kości,

pogrubienia kości,



Okres kończy się ok..20r.ż.-

Okres kończy się ok..20r.ż.-

zamknięciem nasad kostnych,

zamknięciem nasad kostnych,

Okres konsolidacji:

Okres konsolidacji:



Dochodzi do maksymalnej

Dochodzi do maksymalnej

mineralizacji kości,

mineralizacji kości,



Optymalna szczytowa masa kości w

Optymalna szczytowa masa kości w

wieku ok.30-35 r.ż.,

wieku ok.30-35 r.ż.,

Okres inwolucji:

Okres inwolucji:



Dochodzi do systematycznej utraty

Dochodzi do systematycznej utraty

masy kostnej,

masy kostnej,



U mężczyzn ubytek masy kostnej

U mężczyzn ubytek masy kostnej

wynosi 0,3%-0,5%,

wynosi 0,3%-0,5%,



U kobiet ok.1%, w okresie menopauzy

U kobiet ok.1%, w okresie menopauzy

nawet 2-3% rocznie,

nawet 2-3% rocznie,



Oszacowano, iż w ciągu całego życia

Oszacowano, iż w ciągu całego życia

kobieta traci ok..50% masy kostnej

kobieta traci ok..50% masy kostnej

kości gąbczastej, 35%kości zbitej.

kości gąbczastej, 35%kości zbitej.

Czynniki ryzyka rozwoju

Czynniki ryzyka rozwoju

osteoporozy:

osteoporozy:



Wiek powyżej 65r.ż.

Wiek powyżej 65r.ż.



Rasa biała,

Rasa biała,



Płeć żeńska,

Płeć żeńska,



Niska masa ciała poniżej 57 kg,

Niska masa ciała poniżej 57 kg,



Wczesna menopauza-poniżej 45 r.ż.,

Wczesna menopauza-poniżej 45 r.ż.,



Wtórny brak miesiączki,

Wtórny brak miesiączki,



Niska szczytowa gęstość mineralna-osteopenia lub osteoporoza,

Niska szczytowa gęstość mineralna-osteopenia lub osteoporoza,



Długotrwała glikokortykosteroidoterapia-przyjmowanie ponad 6 miesięcy

Długotrwała glikokortykosteroidoterapia-przyjmowanie ponad 6 miesięcy

Encortonu w dawce 7,5 mg na dobę,

Encortonu w dawce 7,5 mg na dobę,



stosowanie leków p/drgawkowych, osłaniaczy żołądkowych zawierających glin,

stosowanie leków p/drgawkowych, osłaniaczy żołądkowych zawierających glin,

heparyny, tetracyklin, chemioterapeutyków nowotworowych, preparatów T,

heparyny, tetracyklin, chemioterapeutyków nowotworowych, preparatów T,

³

³



Czynniki środowiskowe- niska podaż Ca, zmniejszona ekspozycja skóry na

Czynniki środowiskowe- niska podaż Ca, zmniejszona ekspozycja skóry na

światło słoneczne[niedobór wit.D], długie okresy unieruchomienia,

światło słoneczne[niedobór wit.D], długie okresy unieruchomienia,

niedożywienie oraz stosowanie używek,

niedożywienie oraz stosowanie używek,



Zaburzenie widzenie i równowagi ze skłonnością do upadków,

Zaburzenie widzenie i równowagi ze skłonnością do upadków,



Choroby predysponujące do osteoporozy wtórnej,

Choroby predysponujące do osteoporozy wtórnej,



Zaburzenia trawienia, wchłaniania,

Zaburzenia trawienia, wchłaniania,



Resekcja żołądka, jelit,

Resekcja żołądka, jelit,

Diagnostyka osteoporozy:

Diagnostyka osteoporozy:



Wywiad lekarski,

Wywiad lekarski,



Badanie przedmiotowe,

Badanie przedmiotowe,



badanie densytometryczne,

badanie densytometryczne,



Badanie RTG,

Badanie RTG,



Badania analityczne,

Badania analityczne,

DEXA

DEXA



Pomiar szyjki kości udowej metodą

Pomiar szyjki kości udowej metodą

absorpcjometrii podwójnej energii

absorpcjometrii podwójnej energii

promieniowania RTG,

promieniowania RTG,



Jest to porównanie gęstości mineralnej kości

Jest to porównanie gęstości mineralnej kości

do szczytowej masy kostnej,

do szczytowej masy kostnej,



Ocena zwana-T-score,

Ocena zwana-T-score,



BMD- gęstość kości wyrażona w g/cm

BMD- gęstość kości wyrażona w g/cm

²

²

, g/cm,

, g/cm,



BMC-zawartość składników mineralnych w

BMC-zawartość składników mineralnych w

kości wyrażona w g/cm

kości wyrażona w g/cm

²

²

, mg/ml,

, mg/ml,

Kryterium diagnostyczne

Kryterium diagnostyczne

osteoporozy:

osteoporozy:

Kryteria

Kryteria

diagnostyczne:

diagnostyczne:



Tsc od 0 do-1

Tsc od 0 do-1



Tsc od -1do -2,5,

Tsc od -1do -2,5,



Tsc<lub równe -2,5,

Tsc<lub równe -2,5,



Tsc<lub równe-

Tsc<lub równe-

2,5+występujące

2,5+występujące

złamania

złamania

Diagnoza:

Diagnoza:



Norma,

Norma,



Osteopenia,

Osteopenia,



Osteoporoza,

Osteoporoza,



Zaawansowana

Zaawansowana

osteoporoza,

osteoporoza,

Badanie metodą DEXA może

Badanie metodą DEXA może

być stosowane w ocenie

być stosowane w ocenie

zaniku kostnego, jak i

zaniku kostnego, jak i

skuteczności leczenia.

skuteczności leczenia.

Badania można wykonać w różnych

Badania można wykonać w różnych

miejscach ciała, zazwyczaj w kręgosłupie

miejscach ciała, zazwyczaj w kręgosłupie

lędźwiowym L1-4,nasadzie bliższej kości

lędźwiowym L1-4,nasadzie bliższej kości

udowej, przedramieniu oraz kości

udowej, przedramieniu oraz kości

piętowej.

piętowej.

Badanie masy kostnej powinno

Badanie masy kostnej powinno

być wykonywane obligatoryjnie:

być wykonywane obligatoryjnie:



U kobiet powyżej 65r.ż.

U kobiet powyżej 65r.ż.



U mężczyzn z czynnikami ryzyka

U mężczyzn z czynnikami ryzyka

osteoporozy,

osteoporozy,



U kobiet po menopauzie z jednym lub

U kobiet po menopauzie z jednym lub

więcej czynnikami ryzyka,

więcej czynnikami ryzyka,



U wszystkich kobiet po menopauzie,

U wszystkich kobiet po menopauzie,



U mężczyzn ze złamaniem po

U mężczyzn ze złamaniem po

niewielkim urazie,

niewielkim urazie,

W podjęciu decyzji o leczeniu

W podjęciu decyzji o leczeniu

uwzględnić należy:

uwzględnić należy:



Obrót kostny-ocena markerów

Obrót kostny-ocena markerów

kościotworzenia i resorpcji kostnej,

kościotworzenia i resorpcji kostnej,



Mikroarchitekturę kości- USG kości,

Mikroarchitekturę kości- USG kości,

biopsję kości, trójwymiarową

biopsję kości, trójwymiarową

tomografię komputerową,

tomografię komputerową,

Biochemiczne markery

Biochemiczne markery

metabolizmu kostnego:

metabolizmu kostnego:

Markery kościotworzenia:

Markery kościotworzenia:

•

Całkowita fosfataza

Całkowita fosfataza

zasadowa,

zasadowa,

•

Frakcja kostna

Frakcja kostna

fosfatazy zasadowej,

fosfatazy zasadowej,

•

Osteokalcyna,

Osteokalcyna,

•

Propeptyd prokolagenu

Propeptyd prokolagenu

typu I,

typu I,

Markery resorpcji kostnej:

Markery resorpcji kostnej:

•

Hydroksyprolina,

Hydroksyprolina,

•

Dezoksypirydynolina,

Dezoksypirydynolina,

•

Pirydynolina,

Pirydynolina,

•

Fosfataza kwaśna,

Fosfataza kwaśna,

•

N-terminalny

N-terminalny

telopeptyd-NTX,

telopeptyd-NTX,

•

C-terminalny

C-terminalny

telopeptyd-CTX,

telopeptyd-CTX,

Profilaktyka osteoporozy:

Profilaktyka osteoporozy:



Prawidłowa dieta z odpowiednia

Prawidłowa dieta z odpowiednia

suplementacją Ca i wit.D,[ u dorosłych

suplementacją Ca i wit.D,[ u dorosłych

spożycie Ca-1000-1500mg/d, wit.D-

spożycie Ca-1000-1500mg/d, wit.D-

400-600 IU/d

400-600 IU/d



Aktywny tryb życia-ćwiczenia oporowe,

Aktywny tryb życia-ćwiczenia oporowe,



Unikanie czynników ryzyka

Unikanie czynników ryzyka

osteoporozy,

osteoporozy,



Hormonalna terapia zastępcza,

Hormonalna terapia zastępcza,

Schemat leczenia

Schemat leczenia

osteoporozy:

osteoporozy:

Leczenie osteoporozy

Objawy kliniczne klimakterium

Bez objawów klimakterium

Alendronian, risedronian, raloksyfen,

Hormonalna terapia zastępcza

Alendronian, etidronian, risedronian, kalcytonina,

Kalcytonina, etidronian, hormonalna terapia zastępcza,

Ze złamaniami

Alendronian, risedronian, raloksyfen,

Kalcytonina, etidronian, hormonalna terapia zastępcza.

Bez złamań

Podsumowanie:

Podsumowanie:



W rozpoznaniu osteoporozy obowiązują

W rozpoznaniu osteoporozy obowiązują

kryteria WHO, na podstawie badania DEXA

kryteria WHO, na podstawie badania DEXA

bliższego końca kości udowej lub kręgosłupa,

bliższego końca kości udowej lub kręgosłupa,



Złamanie kręgosłupa oraz szyjki kości udowej

Złamanie kręgosłupa oraz szyjki kości udowej

obniżają jakość i skracają okres życia,

obniżają jakość i skracają okres życia,



Zapobieganie upadkom jest najistotniejszym

Zapobieganie upadkom jest najistotniejszym

czynnikiem zmniejszającym ryzyko złamania.

czynnikiem zmniejszającym ryzyko złamania.

Bibliografia:

Bibliografia:



Badurski J.,Boczoń S.,Sawicki

Badurski J.,Boczoń S.,Sawicki

A.:Osteoporoza.Pol.Fun.osteop.,Białystok 2000.

A.:Osteoporoza.Pol.Fun.osteop.,Białystok 2000.



Czerwiński E., Borowy P.: Co lekarz powinien

Czerwiński E., Borowy P.: Co lekarz powinien

wiedzieć o osteoporozie?, Osteoporoza, IV 2003.

wiedzieć o osteoporozie?, Osteoporoza, IV 2003.



Odrowąż-Sypniewska G.: Biochemiczne markery

Odrowąż-Sypniewska G.: Biochemiczne markery

obrotu kostnego, Dekada Stawów i Kości 2000-

obrotu kostnego, Dekada Stawów i Kości 2000-

2010, Kraków 2ooo.

2010, Kraków 2ooo.



Sewerynek E.: Diagnostyka, Profilaktyka i leczenie

Sewerynek E.: Diagnostyka, Profilaktyka i leczenie

osteoporozy, Folia Medica Lodziensia, ŁTN 2003.

osteoporozy, Folia Medica Lodziensia, ŁTN 2003.