Kurs etyki

Hierarchia wartości według

M. Schelera.



Wartością, najogólniej zdefiniowaną, jest

wszystko to, co stanowi przedmiot

potrzeb,postaw, dążeń i aspiracji człowieka.



Jedną z ważnych zasad rządzących istnieniem

wartości w życiu człowieka jest fakt, że



występują one w systemie, a nie pojedynczo.

Człowiek jest uwikłany w sieć wartości, wybór



jednej z nich pociąga za sobą konieczność

wyboru następnej. I nie jest dobrze, gdy wybiera



on wartość sprzeczną z dotychczas uznanymi

wartościami, bowiem pęka system wartości



przez niego wybrany.



Jednym z najwybitniejszych aksjologów XX wieku

był Max Scheler.

Hierarchia wartości według

M. Schelera.

Jednym z najwybitniejszych aksjologów XX wieku był

Max Scheler. Do jego głównych osiągnięć należy

teoria hierarchii wartości. Przechodząc od wartości

najniższej do najwyższej, Scheler wyróżnił cztery ich

poziomy. Zasadę podziału stanowią następujące

cechy:



czas trwania (wartości trwałe są lepsze od

przemijających),



zasięg (określa, jak wiele osób może uczestniczyć w

wartości bez jej umniejszania),



niezależność (wyższa wartość nigdy nie jest

podstawą niższej),



głębia zadowolenia (im pełniejsze jest doświadczenie

wartości, tym wartość ta jest wyższa).

Hierarchia wartości według

M. Schelera

Posługując się tymi kryteriami Scheler

przedstawił następującą hierarchię

wartości:

1. wartości zmysłowe - obejmują przedmioty

przyjemności i bólu oraz różnego rodzaju

dobra użytkowe,

2. wartości witalne - szlachetność i podłość,

moc i słabość, zalety i wady,

3. wartości duchowe - piękno i brzydota,

prawość i bezprawie, poznanie prawdy,

4. wartości religijne - szczęście i rozpacz,

uczucia świętości i im przeciwne

Emotywizm (amoralis)



AMORALIZM

(od łac. a—nie,

moralis—obyczajny, moralny)—

stanowisko,które albo neguje

całkowicie istnienie dobra

moralnego (a. skrajny), albo

podporządkowuje je innym dobrom

(a. umiarkowany, relatywizm).

Emotywizm (A.J Ayer, C.L

Stevenson)

Zdania etyczne są, zdaniem emotywistów,

pseudozdaniami; nic nie odpowiada im w

rzeczywistości, gdyż są one ekspresja

ogarniających nas irracjonalnych stanów

emocjonalnych. Współczesna kultura, jako

kultura emotywistyczna jest przeniknięta

emotywizmem, który w praktyce wyraża

się w usprawiedliwianiu i powszechnym

stosowaniu manipulacji innymi w imię

założenia, że nie ma prawdy i dobra, do

którego można by się odwołać

Pojęcie aktu rozumnego

(przedmiot materialny etyki)



Pojęcie aktu rozumnego ustala etyka

chrześcijańska za pomocą kryterium, którego

istotną treść

wyznaczają dwa elementy:

sprawczy udział woli oraz poznanie

dobra,czyli celu.



Odpowiednio do tego akty rozumne obejmują

wszystkie

akty

które pochodzą sprawczo

od woli człowieka wprawionej do

działania przez rozumowe poznanie dobra

(celu) jako zamierzonego przez nią

skutku

Akty nierozumne

Obok aktów rozumnych (aktów ludzkich), w sferze

działalności człowieka występują również nader liczne

akty nierozumne, akty pochodzęce od człowieka

(zwane też aktami człowieka, aktami nieświadomymi, w

łacińskiej terminologii

actus hominis

). Charakteryzują

się one tym, że pochodzą sprawczo od innych władz

człowieka

bez udziału

jego rozumu i woli, czyli bez

jego świadomości, albo przynajmniej udziału woli.

Uwarunkowanie tej nierozumności przedstawia się

rozmaicie. Niektóre kategorie aktów nierozumnych

mają charakter wyłącznie materialny, cielesny i z tego

tytułu poddane są działaniu koniecznych praw

przyrodniczych (np. proces trawienia). Inne są natury

cielesno-duchowej i dzięki temu częściowo są rozumne,

częściowo zaś nierozumne (np.

mogę patrzeć lub nie patrzeć na dany obiekt, ale patrząc

nie mogę go nie widzieć). Są wreszcie takie, które

zasadniczo wykonywane są w sposób świadomy, ale w

pewnych sytuacjach mogą ten rozumny charakter

zatracić.

Struktura aktu woli

Jako pierwsze w szeregu tych aktów występuje tzw.

spostrzeżenie dobra

ze strony rozumu i

przedłożenie go woli, która odpowiada na to aktem

tzw.

pragnienia dobra

, wyrażającym pierwszą

skłonność woli człowieka względem tego dobra.Z

kolei następuje

sąd rozumu

, że dobro to odpowiada

woli i jest możliwe do osiągnięcia. W woli rodzi się

wtedy

zamierzenie

tego dobra. Na tym kończą się

akty rozumu i woli względem dobra jako celu

działania ludzkiego, rozpoczyna się zaś seria działań

tychże władz względem środków prowadzących do

osiągnięcia tego celu. Mamy więc najpierw

namysł

rozumu, czyli rozważanie, co dla osiągnięcia

zamierzonego do

Akt woli

Mamy więc najpierw

namysł

rozumu, czyli rozważanie,

co dla osiągnięcia zamierzonego dobra okazuje się

konieczne, a przynajmniej pożyteczne. Na

przedłożone przez rozum odpowiednie środki wola

odpowiada przyzwoleniem, czyli

zgodą

Po przyzwoleniu woli rozum określa, który z dostępnych

środków uznać należy za najwłaściwszy, czyli wydaje

sąd o wyborze, zwany też rozmysłem

. Na jego

podstawie wola dokonuje

wyboru

. Akt wyboru

zamyka łańcuch środków prowadzących do celu.

Pozostają jeszcze akty związane z osiągnięciem celu.

Ze strony rozumu należą do nich

przedstawienie

przedmiotu

wyboru do decyzji woli, co powoduje

akt

nakazu

ze strony woli.

Pod wpływem woli następuje zastosowanie władz

wykonawczych w celu wykonania nakazu woli, czego

kresem jest osiągnięcie zamierzonego dobra i jego

używanie, obejmujące w sobie akty rozumu i woli.

POJĘCIE AKTU

ZŁOŻONEGO

Końcowym rezultatem dokonanej analizy

jest zbudowane na jej podstawie

określenie aktu złożonego.

W myśl tego określenia

akt złożony

zachodzi wówczas, kiedy podmiot

działający dąży do urzeczywistnienia

określonego dobra zamierzonego ze

względu na nie samo za pomocą

zróżnicowanych i gatunkowo

odrębnych środków.

Pojęcie i najważniejsze rodzaje

przeszkód aktu ludzkiego



Przez

przeszkody

aktu ludzkiego

rozumiemy

ogół tych czynników

które oddziałując na określony

akt ludzki bądź utrudniają

normalne funkcjonowanie

rozumu lub woli

bądź całkowicie

je uniemożliwiają

Jakie przeszkody mogą

zakłócić dobrowolność aktu?

W etyce chrześcijańskiej przyjmuje się

ich dwie zasadnicze kategorie:

przeszkody

aktualne oraz przeszkody

habitualne.

Przeszkody aktualne

Do przeszkód

aktualnych

należą te,

które pojawiają się w człowieku w

pewnym momencie, przez jakiś czas

oddziaływują na jego władze duchowe,

następnie zaś przemijają. Przedstawiają

się więc jako przejściowe stany

psychofizyczne. Wymienia się cztery

takie przeszkody:

niewiedzę

uczucia

strach

przymus

Przeszkody habitualne

Uważa się takie, które stanowią trwały element

psychofizycznej konstytucji człowieka

utrudniający lub wręcz uniemożliwiający

spełnienie aktów w pełni świadomych. Jedne

z nich paraliżują przede wszystkim wolę, inne

natomiast zakłócają funkcje rozumu, a są i

takie, które oddziałują na całość duchowej

struktury człowieka. Zasadnicze ich typy to

fałszywe opinie

nałogi i choroby

psychiczne

Przeszkody aktualne

- Niewiedza (

ignorantia

)



Niewiedza

oznacza brak należytego poznania

określonego przedmiotu, czyli poznania

wymaganego do dokonania właściwej oceny

moralnej danego aktu. W konkretnych

wypadkach zawsze idzie w parze z błędem,

czyli fałszywym sądem o danym przedmiocie i

wyraża brak należnej wiedzy o czymś, w

sprawie czego żywi się błędne mniemanie.



Różni się natomiast od nieuwagi, która jest

tylko chwilowym zapomnieniem

Uczucia (

passiones,

concupiscentia

Uczucia stanowią stały składnik psychicznego życia człowieka i dlatego

mogą

występować zarówno przed, jak i po spełnieniu określonego aktu. Pierwsze

z nich

nazywamy uczuciami

uprzedzającymi

, drugie zaś uczuciami

następującymi

. Wpływ na

wolność aktu wywierają tylko te uczucia, które akt poprzedzają. Wpływ ten

polega

zasadniczo na tym, że zmniejszają one wolność aktu, ale zdarza się czasem i

tak, że ją

całkowicie znoszą. Zależy to od intensywności, z jaką człowiek przeżywa

dany stan

uczuciowy. Do pewnego punktu nie wpływa on na działanie władz

duchowych, następnie

po przekroczeniu tego progu staje się czynnikiem zakłócającym ich

normalne

funkcjonowanie, na koniec osiągnąć może taki stopień natężenia, że

człowiek traci

całkowicie panowanie nad sobą lub nie zdaje sobie sprawy z tego, co czyni.

Uczucia następujące nie wywierają oczywiście żadnego wpływu na

dobrowolno

Strach (

metus

)

Przez

strach

rozumiemy

stan

niepokoju odczuwany przez

władze zmysłowe człowieka

spowodowany zagrożeniem go

przez zło trudne do uniknięcia



Strach niepohamowany całkowicie

przekreśla dobrowolność aktu,

strach umiarkowany umniejsza ją w

większym lub mniejszym stopniu.

Przymus (

gwałt, violentia

)

Przymus

gwałt

zachodzi wtedy,

kiedy dana

osoba spełnia określoną czynność pod

fizycznym naciskiem ze strony innej

osoby

ale wbrew własnej woli



Jeżeli chodzi o wpływ omówionych tu form

przymusu na dobrowolność aktu, sprawa,

podobnie jak poprzednio, jest jasna.

Przymus bezwzględny znosi tę wolność

całkowicie, człowiek nie ponosi za taki czyn

żadnej odpowiedzialności, przymus zaś

względny wolność tę zmniejsza, ale jej nie

znosi z uwagi na niekonsekwentną obronę.

Moralna specyfikacja aktu

ludzkiego



Przedmiot aktu (cel czynności, cel przedmiotowy)

Przez

przedmiot aktu rozumieć ostatecznie

będziemy ten skutek aktu, do którego

urzeczywistnienia zmierza on mocą właściwej

sobie wewnętrznej celowości

;

wewnętrzna

celowość aktu oznacza natomiast

uporządkowanie jego elementów

składowych przez nadanie im takiej prawidłowości,

aby działanie zgodne z tą prawidłowością

zmierzało bezpośrednio i na pierwszym miejscu

do spowodowania tego właśnie skutku.

Np. uderzenie kamienia w okno powoduje wybicie

szyby, uruchomienie organu mowy zmierza do

wypowiedzenia słów, strzał w skroń lub w serce

zmierza do spowodowania śmierci swojej lub kogoś

innego.

Przedmiot i cel sprawcy

czynu

Pierwszą i podstawową

wartościowość moralną aktu

prostego określa jego przedmiot

(cel czynności), natomiast

okoliczności, wśród nich także cel

sprawcy czynu pełnią rolę

czynników wtórnych,

dopełniających podstawową

wartościowość przedmiotu.

Document Outline