POLITYKA
POLITYKA
SPOŁECZNA I
SPOŁECZNA I
prof. dr hab. Piotr Błędowski
Instytut Gospodarstwa Społecznego
Kolegium Ekonomiczno-Społeczne
konsultacje:
czwartek, godz. 13.30 – 15.00
ul. Wiśniowa 41, pok. 66B
e-mail:
piotr.bledowski@sgh.waw.pl
Literatura:
Polityka społeczna, pod red. A.
Kurzynowskiego, SGH, Warszawa 2003
(pozycja obowiązkowa)
Między transformacją a integracją. Polityka
społeczna wobec problemów współczesności,
pod red. P. Błędowskiego, SGH, Warszawa 2004
(pozycja uzupełniająca)
Początki współczesnej polityki
społecznej - Niemcy XIX w.
• Procesy industrializacji i urbanizacji;
• samoorganizacja robotników;
• stopniowe skracanie tygodniowego czasu pracy;
•
1883
-
ustawa dotycząca ubezpieczenia
chorobowego robotników;
•
1884
-
ustawa o ubezpieczeniu wypadkowym;
•
1889
-
ustawa o zabezpieczeniu na wypadek
inwalidztwa i starości;
•
1911
-
ustawa o pośrednictwie pracy i
ubezpieczeniu bezrobotnych (UK)
Polityka społeczna to działalność
państwa, samorządów i organizacji
pozarządowych
zmierzająca do kształtowania ogólnych warunków pracy
i bytu ludności, prorozwojowych struktur społecznych oraz stosunków
społecznych opartych na równości i sprawiedliwości społecznej
sprzyjających zaspokajaniu potrzeb społecznych na dostępnym
poziomie
Polityka społeczna to działalność
państwa, samorządów i organizacji
pozarządowych
, której celem jest poprawa położenia materialnego,
asekuracja przed ryzykami życiowymi i wyrównywanie szans życiowych
grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych.
Podmioty polityki społecznej wyróżnia się pod względem:
obszaru działania (międzynarodowe, krajowe, regionalne, lokalne);
charakteru podmiotów krajowych (organizacje publiczne, organizacje
pozarządowe);
rodzajów działania (ustawodawcze, wykonawcze, kontrolne,
sądownicze, inspirujące).
Cele polityki społecznej:
wyrównywanie warunków życia i pracy poprzez zaspokajanie
potrzeb grup ludności;
zapewnienie równości w korzystaniu z praw obywatelskich;
usuwanie nierówności społecznych;
kształtowanie stosunków społecznych;
zabezpieczenie przed ryzykami życiowymi.
Polityka społeczna jako działalność praktyczna i
dyscyplina wiedzy: między praktyką a teorią.
Nurty w nauce o polityce społecznej:
1. socjologiczno-strukturalny (K. Krzeczkowski),
2. ekonomiczno-społeczny (S. Rychliński),
3. socjalno-bytowy (Z. Daszyńska – Golińska,
L. Frąckiewicz),
4. psychologiczno-społeczny (W. Szubert).
Polityki szczegółowe chodzące w skład systemu polityki społecznej:
1.
polityka socjalna (zabezpieczenie społeczne),
2.
polityka ochrony pracy,
3.
polityka zatrudnienia,
4.
polityka ochrony zdrowia,
5.
polityka mieszkaniowa,
6.
polityka oświatowa,
7.
polityka kulturalna,
8.
polityka ochrony środowiska naturalnego,
9.
polityka prewencji i zwalczania patologii społecznej
10.
polityka ludnościowa,
11.
polityka rodzinna,
12.
polityka wobec młodzieży,
13.
polityka wobec ludzi starych.
Modele polityki społecznej
• model
liberalny
– potrzeby społeczne realizowane są w
ramach rynku prywatnego i w rodzinie; polityka społeczna to
działania selektywne, świadczenia są z reguły selektywne,
• model
redystrybucyjny
– odpowiedzialność za
bezpieczeństwo socjalne jednostki ponosi społeczeństwo;
polityka społeczna dokonuje redystrybucji dochodów,
świadczenia z reguły powszechne,
• model
motywacyjny
– programy socjalne nie powinny
zakłócać procesów gospodarki rynkowej; polityka społeczna
wykorzystuje m.in. lokalny potencjał społeczny, świadczenia
z reguły zależą od statusu jednostki na rynku pracy.
ZASADY
L
R
M
przezorności
++
++
samopomocy
+
++
solidarności społecznej
++
+
pomocniczości
++
+
++
partycypacji
++
++
samorządności
++
dobra wspólnego
+
++
++
wielosektorowości
++
+
Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy
to
taki stan gospodarki i podziału jej wytworów, w któ-
rym gospodarka zachowuje zdolność do konkurencji
na rynkach międzynarodowych, a poziom i sposób
zaspokajania potrzeb społeczeństwa i jego
funkcjonowanie nie powoduje ostrych kwestii spo-
łecznych.
Tak rozumiany rozwój nie wyklucza dopuszczalnych
zróżnicowań społecznych i przestrzennych.
Z punktu widzenia polityki społecznej najważniejszym zadaniem
społecznej gospodarki rynkowej jest stworzenie warunków dla
bezkonfliktowego realizowania celu indywidualnej wolności oraz
integracji społecznej. Sprzyjają temu zasady:
solidarności
i wywodząca
się ze społecznej doktryny Kościoła katolickiego –
subsydiarności
, czyli
pomocniczości.
Cele społecznej gospodarki rynkowej:
1. stabilność poziomu cen,
2. wysoki poziom zatrudnienia,
3. równowaga w handlu zagranicznym,
4. stały, równomierny wzrost gospodarczy,
5. sprawiedliwy podział dochodu,
6. przyjazne środowisko,
7. sprawiedliwy podział pracy.
Kwestie społeczne
to zjawiska i okoliczności tworzące stan
napięcia społecznego, wywołujące powszechne zaniepokojenie i
dążenie do rozwiązania problemu.
Kwestie społeczne:
dotyczą specyficznych potrzeb społecznych i indywidualnych
członków tych zbiorowości;
na skutek kumulacji niekorzystnych sytuacji prowadzą do
powstania szczególnie trudnych sytuacji dla grup społecznych i
całych zbiorowości;
wprowadzają zakłócenia w rozwoju społeczeństwa.
Przykłady kwestii społecznych
• ubóstwo,
• bezrobocie,
• edukacja,
• mieszkalnictwo,
• zdrowie,
• migracje,
• ekokwestia,
• patologia społeczna.
Właściwości drugiej transformacji
demograficznej:
•
opóźnianie wieku zawierania małżeństw,
osłabienie trwałości małżeństwa, spadek
częstości zawierania małżeństw, wzrost roli
związków niemałżeńskich (kohabitacyjnych), w
tym wspólnego życia ale oddzielnego
zamieszkiwania LAT; wzrost częstości rozwodów
•
wzrost liczby rodzin niepełnych;
•
spadek dzietności poniżej zastępowalności
pokoleń, opóźnianie wieku urodzenia
pierwszego dziecka; wzrost odsetka dzieci
pozamałżeńskich przy rosnącej akceptacji
społecznej dla tego faktu;
•
rozpowszechnienie znajomości metod
antykoncepcji
•
obniżenie umieralności na skutek zmiany stylu
życia, wydłużenie czasu trwania życia.
0
16
62
0
18
59
1. wydłużenie przeciętnego czasu trwania życia
2. skrócenie okresu aktywności zawodowej
3. pogorszenie relacji między liczbą aktywnych
i biernych zawodowo
74
68
Źródło: GUS.
Piotr Błędowski 2003
Źródło:
GW 18.11.03
Potrzeba
aktualny stan człowieka lub jego organizmu,
charakteryzujący się niespełnieniem określonych
warunków;
subiektywne odczucie braku, niezaspokojenia lub
pożądania określonych przedmiotów czy
warunków;
trwała właściwość człowieka, polegająca na tym,
że bez spełnienia określonych warunków człowiek
nie może zdobyć lub utrzymać pewnych ważnych
stanów lub celów.
S ta n b r a k u
D z i a ł a n i e
P o tr z e b a
Podział potrzeb:
>
materialne i niematerialne
>
indywidualne i społeczne
Teoria hierarchii potrzeb (A. Maslow)
Potrzeby fizjologiczne
Potrzeby bezpieczeństwa
Potrzeby przynależności i miłości
Potrzeby szacunku
Potrzeby samorealizacji
Potrzeby wiedzy i rozumienia
Potrzeby estetyczne
Diagnozowanie potrzeb społecznych:
1. Metody wykorzystujące istniejące dane statystyczne
(demograficzne i dotyczące poziomu zaspokojenia potrzeb),
2. Metody wykorzystujące dane z badań empirycznych,
3. Mierniki potrzeb społecznych,
4. Metody wykorzystujące scenariusze rozwoju sytuacji
ekonomicznej i społecznej,
5. Monitoring potrzeb społecznych,
6. Badania przekrojowe i longitudinalne
późna starość
wczesna
starość
II etap aktywności
zawodowej
I etap aktywności
zawodowej
młodość
dzieciństwo
P
O
LI
T
Y
K
A
S
P
O
ŁE
C
Z
N
A
P
O
LI
T
Y
K
A
S
P
O
ŁE
C
Z
N
A
świadczenia ze środków
publicznych
świadczenia i usługi
kupowane na rynku
świadczenia
organizowane
przez rodzinę
i grupy nieformalne
Polityka zatrudnienia to praktyczna działalność organów władzy
publicznej szczebla centralnego i lokalnego mająca na celu
oddziaływanie na rozmiary zatrudnienia i bezrobocia.
Instrumenty polityki zatrudnienia:
pośrednictwo pracy,
poradnictwo zawodowe,
bilanse siły roboczej,
przepisy prawa,
zasiłki dla bezrobotnych.
Formy bezrobocia ze względu na występowanie:
jawne,
ukryte.
Stopa bezrobocia w Polsce w latach 1990 – 2006, stan w końcu roku
Formy bezrobocia ze względu na przyczyny:
frykcyjne,
sezonowe,
koniunkturalne,
transformacyjne,
strukturalne
Formy bezrobocia ze względu na czas trwania:
krótkookresowe,
długookresowe,
chroniczne.
Formy bezrobocia ze względu na obszar:
powszechne,
regionalne.
t
w.o.
Cechy bezrobocia w Polsce:
wysoki odsetek kobiet,
duże zróżnicowanie przestrzenne,
długookresowy charakter,
wysoki odsetek młodzieży,
niski poziom wykształcenia bezrobotnych.
Społeczne konsekwencje bezrobocia:
pogorszenie standardu życia,
zagrożenie egzystencji,
zagrożenia w sferze psychicznej jednostki,
zakłócenia w życiu rodzinnym,
szkody moralno-etyczne,
powstanie patologii społecznych,
napięcia i konflikty społeczne.
„Nowe ubóstwo” jako następstwo masowego i długotrwałego
bezrobocia
Samorząd terytorialny wobec problemu bezrobocia:
lokalna polityka zatrudnienia,
„drugi rynek pracy”,
świadczenia pomocy społecznej,
zapobieganie marginalizacji środowisk bezrobotnych,
ulgi inwestycyjne,
nowe formy umowy o pracę.
Czy jesteśmy skazani na bezrobocie?
Stopa bezrobocia w województwach – wrzesień
2007 r. (przeciętnie w Polsce 11,6%)
Bezrobocie w UE - stan w czerwcu 2007 r.
Zabezpieczenie społeczne
- całokształt środków i działania
instytucji publicznych, za pomocą których społeczeństwo
stara się zabezpieczyć swoich obywateli przed
niezawinionym
przez nich niedostatkiem, przed groźbą niemożności zaspokojenia
podstawowych
społecznie uznanych za ważne potrzeb
.
Model polityki społecznej a skala świadczeń realizowanych
w ramach systemu zabezpieczenia społecznego - jaki ma być
„udział własny” jednostki?
Świadczenia obligatoryjne i fakultatywne
Elementy systemu zabezpieczenia społecznego:
• Ubezpieczenia społeczne
• Ubezpieczenia osobowe i majątkowe
ludności
• Ochrona zdrowia
• Rehabilitacja osób niepełnosprawnych
• Pomoc społeczna
• Uzupełniające świadczenia społeczne
Rehabilitacja osób niepełnosprawnych:
•rehabilitacja
lecznicza
,
•rehabilitacja
zawodowa
,
•rehabilitacja
społeczna
.
Likwidacja barier społecznych, psychologicznych i
architektonicznych
Niepełnosprawni na rynku pracy
Klasy integracyjne
Dzieci dotknięte niepełnosprawnością
Formy świadczeń z systemu zabezpieczenia społecznego
(przykłady)
• pieniężna
• rzeczowa
• usługi
• ulgi
• emerytury pracownicze i
rolnicze; renty inwalidzkie,
chorobowe, rodzinne,
socjalne; zasiłki
chorobowe,
macierzyńskie,
wychowawcze, zasiłki
pomocy społecznej;
stypendia socjalne
• świadczenia lecznicze
• poradnictwo
• ulgi przy zakupie lekarstw,
biletów
Świadczenia zaopatrzeniowe
• zasiłek rodzinny
• renta inwalidy wojennego i
wojskowego
• wypłacany dla rodzin
spełniających kryterium
liczby dzieci, kryterium
wieku dzieci lub/i kryterium
dochodowe; wypłacany dla
osób mających na
utrzymaniu osobę dorosłą
nie mającą własnego
źródła utrzymania
• wypłacana dla osób
będących ofiarami
walk/prześladowań
wojennych, których stan
zdrowia uległ pogorszeniu
na skutek przejść
wojennych
Podstawowe filary ubezpieczeń
społecznych:
• ubezpieczenie emerytalne
• ubezpieczenie rentowe
• ubezpieczenie chorobowe
• ubezpieczenie wypadkowe
• ubezpieczenie od bezrobocia
• ubezpieczenie pielęgnacyjne
Ubezpieczenie emerytalne
Składka zależna od osiąganego dochodu z pracy;
Nabycie prawa do świadczenia uzależnione od okresu
opłacania składki
Przyczyny trudności z finansowaniem ubezpieczeń
emerytalnych:
spadek liczby urodzin,
wydłużenie okresu trwania życia,
obniżenie wieku przerywania aktywności zawodowej,
opóźnienie wchodzenia w okres aktywności zawodowej,
wzrost bezrobocia,
potrzeba dynamizacji świadczenia (dopasowania go do
wzrastających dochodów z pracy).
Podstawowe
cechy
charakte-
rystyczne
I FILAR
(bazowy)
Fundusz
Ubezpieczeń
Społecznych
II FILAR
Otwarte
Fundusze
Emerytalne
III FILAR
Ubezpieczenie dodatkowe,
w tym pracownicze
programy emerytalne
Podmiot
zarządzający
Zakład
Ubezpieczeń
Społecznych
Powszechne
Towarzystwo
Emerytalne
Zależnie od formy prawnej:
pracownicze towarzystwa
emerytalne, towarzystwa
funduszy inwestycyjnych
towarzystwa ubezpieczeń
wzajemnych, zakłady
ubezpieczeń
Zasada
finansowania
Repartycyjna
(umowa
pokoleniowa)
Kapitałowa
Kapitałowa
Ur. przed
1.01.1949 r.
Ubezpieczenie
obowiązkowe
Nie mogą
uczestniczyć
Ubezpieczenie dobrowolne
Ur. po 31.12.
1948 a przed
1.01.1969 r.
Ubezpieczenie
obowiązkowe
Mogą wybrać
formę
ubezpieczenia
Ubezpieczenie dobrowolne
Ur. po
31.12.1968 r.
Ubezpieczenie
obowiązkowe
Ubezpieczenie
obowiązkowe
Ubezpieczenie dobrowolne
Udział rent i emerytur w PKB w
2004 r.
Emerytury i renty pozarolnicze
11,6 %
, w tym:
• emerytury
7,01 %
• renty inwalidzkie
2,63 %,
• renty rodzinne
1,97 %
Emerytury i renty finansowane z FUS
10,67 %
• emerytury
6,36 %
• renty inwalidzkie
2,51 %,
• renty rodzinne
1,79 %
Wydatki emerytalne w wybranych krajach OECD
* stosunek liczby osób w wieku powyżej 65 lat do liczby osób w wieku 20 - 64 lata
Ubezpieczenie wypadkowe:
•
Składki opłacane przez pracodawcę
•
Możliwość podniesienia wysokości składki w zakładach
o szczególnie dużej liczbie wypadków przy pracy
•
Świadczenia w formie finansowej, rzeczowej i usług
Ubezpieczenie od bezrobocia:
•
Składka zależna od wysokości wynagrodzenia
•
Nabycie prawa do świadczenia zależne od okresu opłacania składki
•
Ograniczony okres udzielania świadczenia finansowego
•
Świadczenia w formie finansowej, rzeczowej i usług
Ubezpieczenia pielęgnacyjne:
•
Składka zależna od wysokości wynagrodzenia lub zryczałtowana
•
Nabycie prawa do świadczenia zależne od okresu opłacania składki
•
Świadczenia w formie rzeczowej, finansowej i usług
•
Świadczenia wyodrębnione z ubezpieczenia chorobowego
Ponad 4 % osób w wieku 60 lat i więcej wymaga opieki pielęgnacyjnej.
W grupie osób w wieku 80 lat i więcej odsetek ten wzrasta do 20 %.
Pracodawca
18,13%
płacy
Składka do ZUS
34,84 % płacy
Konto ind.
12,22 %
I filar
OFE
7,30
%
II filar
Inne fundusze
15,32%
- rentowy 11,00 %
- chorobowy 2,45
%
- wypadkowy 1,87
%
Pracownik
16,71% płacy
Emerytura 19,52 %
Podział składek ubezpieczeniowych
48
Definicja Światowej Organizacji Zdrowia (1948 r.):
Zdrowie to nie tylko brak choroby, ale także pełnia fizycznego,
psychicznego i społecznego dobrostanu jednostki ludzkiej i jej zdolność
przystosowania się do zmieniających się warunków otaczającego
środowiska.
Ochrona zdrowia - zorganizowana działalność, której celem jest
utrzymanie w dobrym stanie zdrowia człowieka w środowisku,
w którym rozwija się, żyje i pracuje oraz zapobieganie chorobom
i ich leczenie, przedłużanie życia, poprawa stanu zdrowia
psychicznego i fizycznego, szerzenie oświaty sanitarnej,
organizowanie opieki lekarskiej i pielęgniarskiej.
Szacunek wpływu czterech czynników na przyczyny śmierci
Systemy finansowania ochrony
zdrowia:
• Bismarckowski
– oparty na
ubezpieczeniu zdrowotnym;
• Beveridge’a
– oparty na finansowaniu ze
środków publicznych;
• Siemaszkowski
– oparty na pełnym
finansowaniu z budżetu państwa.
Model Bismarckowski
• Choroba jest ryzykiem społecznym, przed
którego następstwami można się
ubezpieczyć;
• Społeczne ubezpieczenie zdrowotne
(chorobowe) ma charakter obowiązkowy i
powszechny;
• Kasa ubezpieczenia zdrowotnego
finansuje koszt świadczeń medycznych.
Baza materialna jest finansowana z
innych źródeł
• Możliwe ubezpieczenie dodatkowe lub
prywatne.
Model Beveridge’a
• Ochrona zdrowia jest prawem
obywatelskim, państwo zapewnia równy
dostęp do świadczeń służby zdrowia.
• Zakres gwarantowanych przez państwo
bezpłatnie udzielanych świadczeń jest
ograniczony zależnie od możliwości
ekonomicznych kraju.
• Narodowe systemy zdrowia (Wlk.
Brytania, Irlandia, Szwecja).
• Kolejki lub finansowanie z własnych
środków.
Model Siemaszkowski
• Ochrona zdrowia w całości finansowana
ze środków państwa.
• Przewaga lub wyłączność publicznych
podmiotów ochrony zdrowia wśród
świadczeniodawców.
• Słaba pozycja ochrony zdrowia wśród
priorytetów państwa.
• Potencjalne kolejki lub korupcja, gdy
zakres świadczeń okazuje się zbyt mały
zaangażowanie
państwa
rynek
•
•
•
m. Siemaszkowski
m. Beveridge’a
m. Bismarckowski
Składka na ubezpieczenie zdrowotne w Polsce w latach 1999 - 2007
Struktura wydatków z NFZ w 2005r.
Wyszczególnienie
Odsetek
Lecznictwo szpitalne
44,11
Refundacja leków
19,14
Podstawowa opieka zdrowotna
10,96
Ambulatoryjna opieka specjalistycznej
7,09
Opierka psychiatryczna i leczenie uzależnień
3,27
Lecznictwo stomatologiczne
2,88
Pomoc doraźna i transport sanitarny
2,82
Świadczenia odrębnie kontraktowane
2,64
Rehabilitacja lecznicza
1,77
Opieka długoterminowa
1,56
Sprzęt ortopedyczny
1,37
Lecznictwo uzdrowiskowe
1,03
Programy profilaktyczne finansowane z NFZ
0,16
Refundacja w ramach przepisów o koordynacji
0,11
Programy polityki zdrowotnej
0,08
PUZ
PUZ
Budżet Państwa
Budżety
Samorządów
Składki
ubezpieczeniowe
Koszty
Administracyjne
Świadczenia Zdrowotne
Remonty i
inwestycje
publicznych zoz
Model ubezpieczeniowy (od
1999r.)
Budżety gospo-
darstw domowych
pacjent
świadczeniodawca
usługi
produkty
pieniądze
• Ceny usług znane; mała dostępność drogich procerdur
• Pacjent sam decyduje o kupnie
• Brak zabezpieczenia grup ubogich i wysokiego ryzyka
Finansowanie opieki zdrowotnej z funduszy pacjenta
pacjent
świadczeniodawca
usługi
produkty
pieniądze
• Ceny usług znane
• Ograniczony dostęp do opieki zdrowotnej
Finansowanie opieki zdrowotnej przez refinansowanie opłat
instytucja
ubezpieczeniowa
pacjent
świadczeniodawca
usługi
produkty
• „zerowa” cena usług
• tendencja do nadmiernego konsumowania dla kompensowania składek
• ocena ryzyka
Finansowanie opieki zdrowotnej z powszechnego
ubezpieczenia zdrowotnego
Instytucja
ubezpieczeniowa
Składka
Pieniądze
pacjent
świadczeniodawca
usługi
produkty
• „zerowa” cena usług
• brak bezpośredniej współzależności między podatkami a usługami
• niedobór podaży i nadmiar popytu – kolejki i racjonowanie świadczeń
Finansowanie opieki zdrowotnej z budżetu państwa
Instytucja
państwowa
Podatki
Pieniądze
Ubezpieczenie zdrowotne
Składka zależna od osiąganego dochodu z pracy
Świadczenia w formie finansowej, rzeczowej i usług
Możliwe wprowadzenie pułapu dochodowego, od
którego wynagrodzenie nie jest obowiązkowe
Kasa chorobowa finansuje w całości lub w części koszty
działań profilaktycznych, leczenia oraz rehabilitacji
(honorarium lekarskie, koszty zakupu lekarstw i
korzystania z bazy medycznej - aparatura
diagnostyczna, pobyt w szpitalu, leczenie sanatoryjne).
Koszty budowy i utrzymania lecznictwa zamkniętego
obciążają państwo, lokalne podmioty polityki społecznej
lub organizacje pozarządowe.
Ubóstwo jako zjawisko wielowymiarowe
Źródło: Opr. własne.
Prawo do świadczeń pomocy społecznej przysługuje
osobom
i rodzinom z następujących przyczyn:
ubóstwo,
sieroctwo,
bezdomność,
bezrobocie,
niepełnosprawność,
długotrwała lub ciężka choroba,
przemoc w rodzinie,
potrzeba ochrony macierzyństwa lub wielodzietności,
bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych
i prowadzenia gospodarstwa domowego,
brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży,
opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawczej,
trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu
karnego,
alkoholizm lub narkomania,
klęski żywiołowe lub ekologiczne
trudności w integracji uchodźców
zdarzenia losowe i sytuacje kryzysowe.
Struktura pomocy społecznej w Polsce
POMOC ŚRODOWISKOWA:
• ośrodki pomocy społecznej
• powiatowe centra pomocy rodzinie
• regionalne ośrodki polityki społecznej
POMOC PÓŁINSTYTUCJONALNA
• domy dziennego pobytu
POMOC INSTYTUCJONALNA (ZAKŁADOWA)
• domy pomocy społecznej
Przeciętne miesięczne wydatki gospodarstw domowych na jednostkę
ekwiwalentną i przyjęte granice ubóstwa w 2004 r.
Ubóstwo względne - osoby w Polsce wydające mniej niż 50% średnich
miesięcznych wydatków gospodarstw domowych (2004 - 354,20 zł)
Domy pomocy społecznej - liczba miejsc i przeciętna liczba miejsc w dps
Patologia społeczna – niepożądane zjawiska, które
mogą
wywołać negatywne skutki w rozwoju danej
społeczności
lub całego społeczeństwa.
Rodzaje patologii społecznej:
•patologia indywidualna,
•patologia rodziny (małej grupy społecznej),
•patologia struktur organizacyjnych.
Główne przyczyny problemów
społecznych,
powodujących zjawiska patologiczne:
osłabienie więzi społecznych i związanego
z nimi mechanizmu kontroli społecznej,
wzrost rozpiętości między aspiracjami
a możliwościami ich realizacji,
ukształtowanie się w pewnych grupach
i środowiskach norm obyczajowych sprzecznych
ze społecznie akceptowanym systemem wartości,
ekskluzja i marginalizacja społeczna.
Czy patologia ma charakter względny?
Przejawy patologii indywidualnej:
uzależnienia (narkomania, alkoholizm, lekomania),
samobójstwa,
przestępczość ( w tym – nieletnich),
prostytucja,
dewiacje seksualne.
Przejawy patologii rodziny:
rozpad rodziny,
przemoc w rodzinie,
pozbawienie praw rodzicielskich,
osłabienie funkcji wychowawczej rodziny,
sieroctwo społeczne.
Przejawy patologii struktur organizacyjnych:
biurokracja,
korupcja,
bezrobocie,
ubóstwo,
nieuzasadnione, nadmierne zróżnicowanie społeczne,
brak szans równego startu życiowego dla młodzieży.
Niektóre przestępstwa w Polsce w latach 1990 - 2003
Podstawowe akty prawne międzynarodowej polityki społecznej:
Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych,
Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych,
konwencje MOP,
Europejska Karta Społeczna.
Umowy dwustronne i międzynarodowe
Obszary regulacji w zakresie międzynarodowej polityki społecznej:
ubezpieczenia społeczne (zwłaszcza emerytalne i chorobowe),
czas i warunki pracy,
prawa socjalne.
Standardy w międzynarodowej polityce społecznej jako norma docelowa
Niektóre podmioty międzynarodowej polityki
społecznej
Organizacja Narodów Zjednoczonych
• Rada Gospodarczo-Społeczna
• Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO)
• Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)
• Organizacja ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO)
• Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO)
• Fundusz ONZ Pomocy Dzieciom (UNICEF)
• Urząd Wysokiego Komisarza ds. Uchodźców
Ustawodawstwo socjalne w UE
• Europejska Karta Społeczna Rady Europy z 18.10.1961 r.
• Jednolity Akt Europejski z 17.02.1986 r.
• Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracobiorców z
9.12.1989 r.
• Traktat o Unii Europejskiej z Maastricht z 7.02.1992 r.
• Zielona Księga Europejskiej Polityki Społecznej z 1993 r.
• Biała Księga Europejskiej Polityki Społecznej z 1994 r.
• Traktat o Unii Europejskiej II z Amsterdamu z 2.12.1997 r.
Typy modeli polityki społecznej w
krajach UE
Typ
Liberalne
Redystrybucyjne
Motywacyjne
Silne
Wlk.
Brytania
Dania
Finlandia
Holandia
Szwecja
Niemcy
Miesza-
ne
Irlandia
Francja
Italia
Belgia
Słabe
Hiszpania
Portugalia
Luksemburg
Austria
Grecja
Najważniejsze problemy socjalne krajów Unii Europejskiej:
•demograficzne starzenie się społeczeństwa,
•wzrost zapotrzebowania na usługi medyczne i pielęgnacyjne,
•długookresowe, masowe bezrobocie i jego społeczne następstwa,
•ubożenie części społeczeństwa i polaryzacja struktury społecznej,
•ograniczone możliwości finansowania wydatków społecznych,
•migracje zawodowe i integracja społeczna gastarbeiterów.
Metoda otwartej koordynacji
jako metoda rozwiązywania
problemów związanych z polityką społeczną w krajach UE
Zrewidowana Europejska Karta Społeczna:
Art. 12 Prawo do zabezpieczenia społecznego
W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do zabezpieczenia
społecznego, Strony zobowiązują się:
1. utrzymywać lub ustanowić system zabezpieczenia społecznego;
2. utrzymywać system zabezpieczenia społecznego na zadowalającym
poziomie, równym co najmniej poziomowi niezbędnemu do ratyfikowania
Europejskiego Kodeksu Zabezpieczenia Społecznego;
3. zabiegać o stopniowe podnoszenie poziomu systemu zabezpieczenia
społecznego (...)
Art. 23 Prawo osób w podeszłym wieku do ochrony socjalnej
(...) 1. umożliwienie osobom w podeszłym wieku pozostanie pełnoprawnymi
członkami społeczeństwa możliwie najdłużej poprzez:
a) zapewnienie odpowiednich zasobów umożliwiających im godziwą
egzystencję i aktywny udział w życiu publicznym, społecznym i kulturalnym,
Socjalny program działania na lata 2006 – 2013, podobnie jak poprzedni,
2000 - 2005 przewiduje mobilizację wspólnotowych podmiotów na rzecz
ustalenia wspólnych celów socjalnych, które będą realizowane
samodzielnie w ramach własnych programów.
Model nowej polityki społecznej zakłada:
•
inwestycje w kapitał ludzki,
•
budowanie aktywnego państwa dobrobytu,
•
ograniczanie nierówności społecznych.
Program na najbliższe lata zakłada uszanowanie odmiennych modeli
realizowanej polityki społecznej w poszczególnych krajach Unii.
Grupy celowe polityki społecznej:
osoby niepełnosprawne, kobiety, ludzie starzy, młodzież, ludzie chorzy,
ludzie ubodzy
Wydatki na cele socjalne państw
członkowskich UE
Łączne wydatki na ochronę socjalną na osobę
Problemy europejskich systemów
emerytalnych
• wysokie składki,
• wczesne przechodzenie na emeryturę,
• niekorzystna alokacja funduszy
publicznych,
• redystrybucja środków do grup lepiej
zarabiających,
• dodatnie transfery do starszych kohort
Warunki bytu to całokształt warunków, w jakich żyje społeczeństwo, grupa
społeczno-zawodowa, gospodarstwo domowe lub jednostka, wyrażających
się przede wszystkim w udogodnieniach dotyczących procesu zaspokojenia
potrzeb indywidualnych i zbiorowych, a więc:
w warunkach, w których przebiega zachowanie konsumpcyjne
(w wyborach indywidualnych dóbr i usług, jak i stwarzanych przez to
zachowań),
w warunkach ekologicznych (geograficzno-przyrodniczych oraz
sztucznie stworzonych przez człowieka, w tym mieszkaniowych),
w warunkach pracy, w tych aspektach, które wydatnie rzutują na
całokształt życia (przede wszystkim dotyczących uciążliwości, bezpie-
czeństwa i higieny pracy, rytmu i czasu jej trwania, dojazdów),
w warunkach czasu wolnego i sposobie jego wykorzystania, w nie-
których aspektach organizacji życia społecznego (np. bezpieczeństwa
osobistego)
Źródła informacji o warunkach bytu ludności:
dane makroekonomiczne (np. dochody, spożycie, sytuacja rynkowa,
zasoby mieszkaniowe, usługi w zakresie oświaty, wychowania,
kultury, wypoczynku, ochrony zdrowia itp.);
badania budżetów gospodarstw domowych;
inne jednorazowe lub cykliczne badania ankietowe na wybrane tematy
z zakresu warunków bytu.
Warunki bytu jako element oceny funkcjonowania systemu polityki społecznej
Porównywalność danych o warunkach bytu ludności
Dynamika przeciętnego miesięcznego dochodu na 1 osobę
(rok 1995 = 100)
Granice
ubóstwa
Gosp. 1-
osobowe
Gosp. 4-
osobowe (2
osoby dorosłe
+ 2 dzieci do
lat 14)
Relatywna
479
1292
Ustawowa
461
1264
Minimum
egzystencji
387
1045
subiektywna
941
1492
Granice ubóstwa w zł w IV kwartale 2005
Model motywacyjny - przyszły model
polityki społecznej?
• minimalizacja interwencji z zewnątrz
i jej kolejność (państwo na końcu),
• tworzenie warunków dla
pokoju społecznego,
• rozwój
partycypacji pracowniczej,
•
funkcje regulacyjne i socjalne
państwa,
• instytucjonalizacja
dialogu społecznego
,
• działalność
organizacji pozarządowych
,
•
mieszany model państwa opiekuńczego
jako efekt obecnych przemian.
Główne wyzwania polityki społecznej
w Polsce
• zmiany struktury demograficznej społeczeństwa,
• reforma systemu emerytalnego,
• reforma ochrony zdrowia,
• reforma systemu oświaty,
• finansowanie polityki rynku pracy,
• nadmierne zróżnicowanie warunków bytu,
• ograniczenia finansowe rozwoju lokalnej polityki społecznej.
Główne determinanty wzrostu udziału wydatków
społecznych w PKB
w długim okresie (lata 1950 - 1992)
• niskie tempo wzrostu gospodarczego, stagnacja lub
recesja,
• wysoki poziom bezrobocia,
• znaczne zaawansowanie procesów demograficznego
starzenia się społeczeństwa oraz duża siła polityczna
organizacji osób starszych,
• długi okres pozostawania u władzy partii lewicowych lub
centrolewicowych,
• słabość instytucji niepaństwowych w stosunku do
instytucji państwowych
Główne kierunki reformy państwa
opiekuńczego pod wpływem procesów
globalizacyjnych
decentralizacja administrowania sektorem
społecznym; wzrost roli szczebla regionalnego
i lokalnego;
tworzenie warunków dla powstania szeroko
rozumianego rynku usług socjalnych;
ścisłe określanie zasad przyznawania
świadczeń społecznych, niezależnie od sposobu
ich finansowania;
zwiększanie roli asekuracji przed wystąpieniem
ryzyka społecznego i ograniczenie systemów
finansowanych z podatków
• Czynnikiem decydującym o wykorzystaniu zalet
i redukcji wad związanych z procesem
globalizacji jest polityka edukacyjna. Wiedza
jest czynnikiem konkurencji.
• W wyniku globalizacji nasilenia wymagają
działania w kierunku poprawy mechanizmów
redystrybucji dochodów. Jednym z ważniejszych
instrumentów jest w tym przypadku polityka
edukacyjna, stwarzająca szanse na rynku pracy.
• Systemy zabezpieczenia społecznego powinny
ewoluować w stronę modelu minimalnego,
(nawet opartego o podatki) dla wszystkich
obywateli
z
możliwością
dobrowolnego
ubezpieczenia emerytal-nego