z dnia 13 października 1998 r. (Dz.U. Nr 137, poz. 887)

Pojęcia zdefiniowane w ustawie:

 Ubezpieczony – osoba fizyczna, która ma obowiązkowy lub

dobrowolny tytuł do ubezpieczeń określony w ustawie.
 Płatnik - podmiot zobowiązany do zgłoszenia do

ubezpieczeń ubezpieczonego, przekazywania za każdy miesiąc

trwania ubezpieczenia dokumentów do ZUS oraz do rozliczenia

i opłacania składek.
 Konto ubezpieczonego – ewidencja, która zawiera m.in.

dane identyfikacyjne ubezpieczonego, ewidencję składek

wykazanych w dokumentach i wpłaconych na jego

ubezpieczenie, wysokość należnych i odprowadzonych składek

na OFE i inne dane.
 Konto płatnika – konto, na którym prowadzone są

rozliczenia z tytułu składek.
 Przychód – w rozumieniu przepisów o pdof, który jest

podstawą wymiaru składek na

ubezpieczenia.

Uwaga!

Od 1 stycznia 1999 r. do celów naliczania składek

na ubezpieczenia społeczne ważna jest data powstania

przychodu, a nie okres, za który ten przychód przysługuje.

Oznacza to, że np. składki za pracownika za dany miesiąc

należy opłacać od przychodu z umowy o prace, który został

wypłacony bądź postawiony do jego dyspozycji w tym

miesiącu, bez względu na to, za jaki okres przysługuje ten

przychód.

Przykład

Joanna T. jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę od 5.

września. Termin wypłaty wynagrodzeń za pracę w firmie,

w której pracuje przypada 7. dnia następnego miesiąca. Zatem

Joanna T. pierwsze wynagrodzenie (za pracę we wrześniu)

otrzymała w październiku. Pracownica podlega ubezpieczeniom

społecznym i zdrowotnemu od dnia zatrudnienia na podstawie

umowy o pracę. W związku z tym pracodawca ma obowiązek

złożyć za nią raport rozliczeniowy ZUS RCA już za wrzesień.

Ponieważ we wrześniu pracownica nie otrzymała żadnego

przychodu, raport powinien zostać złożony z zerową podstawą

wymiaru

składek

i zerowymi kwotami składek. Składki od wynagrodzenia za

wrzesień powinny zostać rozliczone w raporcie za miesiąc, w

którym zostało wypłacone to wynagrodzenie, tj. w raporcie za

październik.

Rodzaje ubezpieczeń

 emerytalne i rentowe – występują zawsze łącznie, zarówno

jako ubezpieczenia obowiązkowe, jak i dobrowolne. Nie ma tytułu,

z którego można podlegać tylko ubezpieczeniu emerytalnemu a

nie podlegać rentowemu lub odwrotnie, albo podlegać jednemu z

tych ubezpieczeń obowiązkowo a drugiemu dobrowolnie.
 chorobowe i wypadkowe – nie muszą wystąpić razem, ale

zawsze występują razem z ubezpieczeniami emerytalnym i

rentowym.

Uwaga

Od 1 stycznia 2010 r. zleceniobiorcy podlegają ubezpieczeniu

wypadkowemu bez względu na miejsce wykonywania zlecenia.

Jeśli przepisy przewidują prawo przystąpienia do ubezpieczenia

chorobowego dobrowolnie (art. 12 ust. 2 ustawy systemowej),

to jest to możliwe tylko pod warunkiem, że obowiązkowo podlega

się ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym.

Dobrowolne podleganie ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym

wyklucza możliwość przystąpienia do ubezpieczenia chorobowego.

Ubezpieczeniu wypadkowemu podlega ten ubezpieczony, który

obowiązkowo

lub

dobrowolnie

podlega

ubezpieczeniom

emerytalnym i rentowym z tytułu, dla którego przewidziane jest

ubezpieczeni wypadkowe (art. 12 ustawy systemowej).

Tytuły do ubezpieczeń społecznych w ZUS mają

pierwszeństwo

przed

ubezpieczeniem

społecznym

rolników w KRUS. Niezależnie od tego, jak długo rolnik

(domownik rolnika) podlegał ubezpieczeniu w KRUS, po podjęciu

np. pracy na podstawie umowy o pracę, świadczenia usług na

podstawie

umowy

zlecenia

lub po rozpoczęciu prowadzenia pozarolniczej działalności

gospodarczej, podlega ubezpieczeniom w ZUS (art. 7 ust. 1

ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym

rolników,

Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.)

Cudzoziemcy

Nie są obejmowani ubezpieczeniami społecznymi w Polsce

cudzoziemcy, którzy pracują w Polsce i spełniają łącznie warunki

określone w art. 5 ust. 2 ustawy systemowej, tj.:
 są obywatelami państw innych niż Polska,
 ich pobyt w Polsce nie ma charakteru stałego,
 są zatrudnione w obcych placówkach dyplomatycznych,

urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub

instytucjach międzynarodowych działających na terytorium

Polski, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.

Charakter ubezpieczeń uzależniony jest od tytułu do

ubezpieczeń:

 Obowiązkowy
 Dobrowolny

Uzależniony od tytułu do ubezpieczeń.

Tytułem do ubezpieczeń jest np.:
 umowa o pracę, umowa zlecenie,
 działalność gospodarcza,
 stypendium sportowe,
 urlop wychowawczy i inne.

Ubezpieczenie emerytalne i rentowe
 art. 6 ustawy systemowej (tytuły obowiązkowe):
- pracownicy (z wyłączeniem prokuratorów),
- osoby wykonujące pracę nakładczą,
- osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub

umowy zlecenia i osoby z nimi współpracujące,
- osoby prowadzące działalność gospodarczą i osoby z nimi

współpracujące, itp.
 art. 7 i 10 ustawy systemowej (tytuły dobrowolne)
-osoby, które chcą kontynuować ubezpieczenie obowiązkowe po

ustaniu tytułu do podlegania tym ubezpieczeniom,
- małżonkowie pracowników placówek dyplomatycznych, osoby

opiekujące się członkiem rodziny spełniającym warunki do

przyznania zasiłku pielęgnacyjnego, i inne.

Ubezpieczenie chorobowe
 art. 11 ust. 1 ustawy systemowej (tytuły obowiązkowe):
- pracownicy (z wyłączeniem prokuratorów),
- członkowie rolniczych spółek produkcyjnych i spółdzielni kółek

rolniczych,
- osoby odbywające służbę zastępczą.

Ubezpieczenie wypadkowe

Podlegają mu osoby, które podlegają ubezpieczeniu em. i rent.

(obowiązkowo lub dobrowolnie), z wyjątkiem:
-osób wykonujących pracę nakładczą (chałupników),
- bezrobotnych pobierających zasiłek dla bezrobotnych lub

świadczenie integracyjne,
- osób przebywających na urlopach wychowawczych i

pobierających zasiłki macierzyńskie, itp.

Uwaga

Objęcie dobrowolnymi ubezpieczeniami (emerytalnym, rentowym,

chorobowym) następuje nie wcześniej niż od dnia złożenia wniosku.

Ubezpieczenia te ustają z chwilą gdy:
-Ustał tytuł do podlegania tym ubezpieczeniom,
- jeżeli osoba złożyła wniosek o wyłączenie z tych ubezpieczeń,
- w razie opłacenia składek za dany miesiąc w niepełnej wysokości

lub po terminie – w takim przypadku ubezpieczenia ustają od:

* pierwszego dnia miesiąca, za który nie opłacono składek w

prawidłowej wysokości lub za który składki zostały zapłacone po

terminie,

* od dnia następującego po okresie, za który osoba miała prawo do

zasiłku.

Do celów ubezpieczeń społecznych za pracownika uważa się,

zgodnie z art. 8 ust. 1 i ust. 2a ustawy systemowej:
 osobę, która wykonuje pracę na podstawie umowy o pracę lub

spółdzielczej umowy o pracę, zatrudnioną na podstawie

powołania, mianowania lub wyboru,
 osobę, która z własnym pracodawcą zawarła dodatkowo umowę

cywilnoprawną,
 osobę, która zawarła umowę cywilnoprawną z innym

podmiotem niż własny pracodawca, ale w ramach tej umowy

świadczy pracę na rzecz swojego pracodawcy.

Uwaga

Statusu

„własnego

pracownika”

nie

mają

pracownicy

przebywający na urlopie wychowawczym, macierzyńskim i

bezpłatnym, którzy w czasie urlopu wykonują zawartą ze swoim

pracodawcą umowę cywilnoprawną albo zawarli taką umowę z

innym podmiotem niż własny pracodawca, ale na jej podstawie

wykonują pracę na rzecz własnego pracodawcy.

Stopy procentowe składek wynoszą:

1) 19,52% podstawy wymiaru - na ubezpieczenie emerytalne,

2) 6,00% podstawy wymiaru - na ubezpieczenia rentowe,

3) 2,45% podstawy wymiaru - na ubezpieczenie chorobowe,

4) od 0,67% do 3,33% podstawy wymiaru - na ubezpieczenie

wypadkowe.

Stopa procentowa składki wypadkowej obowiązuje przez okres

roku składkowego – tj. od 1 kwietnia danego roku do 31

marca roku następnego. Zasady jej różnicowania określa

ustawa z dn. 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z

tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z

2009

r.

Nr

167,

poz.

1322

ze zm.) oraz rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej

z dn. 29.11.2002 r. (Dz.U. Nr 200, poz. 1692 ze zm.).

Płatników składek na ubezpieczenie wypadkowe można

podzielić

na trzy grupy.

Grupa pierwsza – to płatnicy, którzy zgłaszają do ubezpieczenia

wypadkowego nie więcej niż 9 osób (według przeciętnej liczby

ubezpieczonych zgłaszanych do ubezpieczenia wypadkowego

w poprzednim roku kalendarzowym).

Stopa procentowa składki wypadkowej wynosi dla niech 50%

najwyższej stopy procentowej ustalonej na dany rok składkowy

dla wszystkich grup działalności (art. 28 ust. 1 oraz art. 33 ust. 3

ustawy wypadkowej).

Ta sama stopa procentowa składki obowiązuje tych płatników,

którzy nie podlegają wpisowi do rejestru REGON (bez względu

na przeciętną liczbę pracowników).

Grupa druga – to płatnicy, którzy podlegają wpisowi do rejestru

REGON i zgłaszają do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej

10 ubezpieczonych, dal których stopę procentową składki

na ubezpieczenie wypadkowe ustala ZUS.

Dotyczy to płatników, którzy mieli obowiązek przekazać

i przekazali do ZUS informację ZUS IWA za trzy kolejne, ostatnie

lata kalendarzowe. ZUS ustala obowiązującą tych płatników

stopę procentową w wysokości iloczynu stopy procentowej

składki

na ubezpieczenie wypadkowe określonej dla grupy działalności,

do której płatnik należy (z załącznika nr 2 do rozporządzenia

w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na

ubezpieczenie

wypadkowe…)

i

wskaźnika

korygującego

ustalonego dla danego płatnika (art. 28 ust. 2 ustawy

wypadkowej)

ZUS IWA mają obowiązek składać za dany rok płatnicy, składek

(w terminie do 31 stycznia następnego roku), którzy spełniają

łącznie następujące warunki:
 byli zgłoszeni nieprzerwanie w ZUS jako płatnicy składek

na ubezpieczenie wypadkowe od 1 stycznia do 31 grudnia roku,

za który jest składana informacja i co najmniej 1 dzień w styczniu

roku następnego,
 w roku, za który jest składana informacja, zgłaszali

do ubezpieczenia wypadkowego przeciętnie co najmniej

10 ubezpieczonych,
 są wpisani do rejestru REGON.

ZUS zawiadamia płatników o wysokości obowiązującej ich stopy

procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe w terminie

do 20 kwietnia danego roku.

Grupa trzecia – to płatnicy, którzy są wpisani do rejestru

REGON

i zgłaszają do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej

10 ubezpieczonych, którym ZUS nie ustala stopy procentowej

składki. To grupa płatników, którzy nie przekazali ZUS IWA

za trzy kolejne, ostatnie lata kalendarzowe, ponieważ:
 firma nie była płatnikiem składek na ubezpieczenie

wypadkowe przez ostatnie 3 lata lub
 nie byli płatnikami składek na ubezpieczenie wypadkowe

przez cały rok, za który była składana informacja ZUS IWA lub/i

1 stycznia następnego roku.

Ta grupa płatników sama ustala obowiązującą ich stopę

procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe. Składka

ta powinna odpowiadać składce ustalonej w załączniku nr 2

dla grupy działalności, do której płatnik należy zgodnie

z PKD.

Zgodnie z art. 28 ust. 3 ustawy wypadkowej, liczbę

ubezpieczonych

ustala

się

„jako

iloraz

sumy

ubezpieczonych

podlegających

ubezpieczeniu

wypadkowemu w ciągu poszczególnych miesięcy

poprzedniego

roku

kalendarzowego

i liczby miesięcy, przez które płatnik składek był w

poprzednim roku kalendarzowym zgłoszony w Zakładzie

co

najmniej

1 dzień”.  Co to oznacza w praktyce?  Prześledźmy poniższe

przykłady.

Przykład

Firma X rozpoczęła swoją działalność w styczniu 2010 r. W ciągu

kolejnych miesięcy zgłaszała pracowników do ubezpieczenia

wypadkowego następująco:

miesią

c

I

II

II

I

IV V

VI

VII VII

I

IX

X

XI

XII

liczba

ubezp.

11 10 9

12 13 12

13

10

9

8

8

8

Suma ubezpieczonych w całym roku wyniosła: 123 osoby,

Liczba ubezpieczonych dla celów ustalenia stopy procentowej

składki

na

ubezpieczenie

wypadkowe

wyniesie:

123

ubezpieczonych : 12 miesięcy = 10,25 ≈ 10

Finansowanie składek

Rodzaj

ubezpieczeni

a

% składki

%składki

finansowany

przez

ubezpieczonego

% składki

finansowan

y przez

płatnika

emerytalne

19,52

9,76

9,76

rentowe

6,00

1,50

4,50

chorobowe

2,45

2,45

x

wypadkowe

Zmienne

(1,67)

x

Zmienne

(1,67)

Podstawa wymiaru składek

Składki na ubezpieczenia społeczne należy naliczać od

podstawy wymiaru ustalonej zgodnie z art. 18-21 ustawy

systemowej. Wysokość podstawy wymiaru składek na

ubezpieczenia emerytalne i rentowe może się różnić od

podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie wypadkowe lub

chorobowe.

Podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne

i rentowe jest – w zależności od tytułu podlegania

ubezpieczeniom:

 przychód w rozumieniu przepisów o pdof,

 zadeklarowana kwota, nie niższa niż określone minimum

(działalność gospodarcza)

Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe

nie może przekroczyć w roku kalendarzowym 30-krotności

przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia prognozowanego na

ten rok. Jeżeli przychód przekroczy tę kwotę to od nadwyżki nie

należy potrącać, rozliczać i opłacać składek na ubezpieczenia

emerytalne

i rentowe (art. 19 ust. 1 ustawy systemowej) oraz składki na

Fundusz Emerytur Pomostowych, którą pracodawcy opłacają za

pracowników urodzonych po 31 grudnia 1948 r. wykonujących

pracę

w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze.

W 2011 r. jest to kwota 100 770,00 zł (M.P. z 2010 r. Nr 99, poz. 1173).

W celu ustalenia, czy przychód ubezpieczonego osiągnął limit 30-

krotności, należy sumować narastająco od początku roku podstawę

wymiaru składek na ubezpieczenie em.-rent. za poszczególne

miesiące ze wszystkich tytułów osoby ubezpieczonej.

Podstawą wymiaru składki na ubezpieczenia chorobowe i

wypadkowe jest z założenia podstawa wymiaru składek na

ubezpieczenia em.-rent. Jednak w tym przypadku nie ma

zastosowania ograniczenie do 30-krotności.

Dla osoby, która podlega dobrowolnie ubezpieczeniu

chorobowemu, podstawą wymiaru składki na to ubezpieczenie

jest również podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia em.-

rent. Al. ograniczona w każdym miesiącu do równowartości 250%

przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału. Kwota

ograniczenia obowiązuje od 3. miesiąca każdego kwartału przez

kolejne 3 miesiące.

Obowiązkowo

ubezpieczeniom

emerytalnym

rentowym

zdrowotnym

w 100 %

BUDŻET

PAŃSTWA

emerytalne

rentowe

zdrowotne

Kwota

świadczenia

pielęgnacyjne

go

Kwota

wynagrodzeni

a

minimalnego

Obowiązkowo
ubezpieczeniu

emerytalnemu

rentowemu

w 100 %

BUDŻET

PAŃSTWA

emerytalne

rentowe

kwota zasiłku

macierzyńskiego

dla

ubezpieczenia

emerytalnego

ubezpieczenia

rentowego

Składki na Fundusz Pracy z własnych środków finansują

pracodawcy – płatnicy składek za osoby ubezpieczone. Płatnicy

naliczają składki na FP i wpłacają na rachunek ZUS, który z kolei

przekazuje składki do wyodrębnionego funduszu. Składki na FP

płatnicy

opłacają

obowiązkowo

w

okresie

trwania

obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.

Podstawa wymiaru składek na FP

Podstawą naliczenia składki na FP jest kwota, która stanowi

podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne

i rentowe. Płatnik nie ogranicza podstawy wymiaru składki na FP

do 30-krotności prognozowanego przeciętnego miesięcznego

wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Wysokość składki wynosi

– 2,45% podstawy wymiaru.

WAŻNE!

O obowiązku naliczania składek na FP decydują dwa warunki:

istnienie tytułu do obowiązkowych (a nie dobrowolnych)

ubezpieczeń emerytalno-rentowych i osiągnięcie minimalnej

podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i

rentowe.

Obydwa warunki muszą być spełnione łącznie – tytuł do

ubezpieczeń oraz minimalna podstawa wymiaru składek. Jeżeli

osoba ubezpieczona nie spełnia któregoś z warunków, od

uzyskanego przez nią przychodu płatnik nie nalicza składki na FP.

Składki na FP opłacają pracodawcy oraz inne jednostki

organizacyjne za osoby:

• pozostające w stosunku pracy lub stosunku służbowym,

• wykonujące pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą,

• wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub

umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do

której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się

przepisy dotyczące zlecenia, oraz za osoby z nimi

współpracujące, itp.

Składek na FP nie opłaca się m.in. za:

• osoby przebywające na urlopach wychowawczych oraz

osoby pobierające zasiłek macierzyński,

Zwolnienie ze składek na FP:

 od 1 lipca 2009 r. pracodawcy oraz inne jednostki organizacyjne

nie będą opłacać składek na FP przez 12 miesięcy, od pierwszego

miesiąca po zawarciu umowy o pracę, za osoby zatrudnione, które

ukończyły 50. rok życia i w okresie 30 dni przed zatrudnieniem były

zarejestrowane w ewidencji bezrobotnych powiatowego urzędu

pracy.
 od 1 lipca 2009 r. pracodawcy nie będą opłacali składek na FP

za osoby, które ukończyły co najmniej 55 lat – kobieta i co najmniej

60 lat – mężczyzna.

 od 1 stycznia 2009 r. przez 36 miesięcy pracodawca oraz inne

jednostki organizacyjne nie opłacają składek za zatrudnionych

pracowników powracających z urlopu macierzyńskiego lub urlopu

wychowawczego (oraz od 1 stycznia 2010 r. z dodatkowego urlopu

macierzyńskiego).

Zwolnienie

obowiązuje

począwszy

od

pierwszego miesiąca po powrocie z urlopu macierzyńskiego lub

urlopu wychowawczego (dodatkowego urlopu macierzyńskiego).

Pracodawcy, którzy zostali zwolnieni z opłacania składek

na

FP,

są również zwolnieni z obowiązku opłacania składek na

FGŚP.

Obowiązek opłacania składek na Fundusz Gwarantowanych

Świadczeń Pracowniczych wynika z ustawy o ochronie

roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy i

obciąża pracodawcę zgodnie z ustawą z dnia 13 lipca 2006r. (DZ.

U. Nr 158,poz.1121 ze zm.)

Podstawa wymiaru składek na FGŚP

Obowiązkowe składki na FGŚP nalicza się od kwot stanowiących

podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i

rentowe

ale

bez

stosowania

ograniczenia

do

kwoty

odpowiadającej

30-krotności

przeciętnego

wynagrodzenia

miesięcznego na dany rok kalendarzowy. Wysokość składki

wynosi 0,10% podstawy wymiaru. Składka jest naliczana i

opłacana z własnych środków przez pracodawcę.

Składki na FGŚP opłaca pracodawca, który zatrudnia osoby na

podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia, czy umowy o prace

nakładczą – jeśli z tego tytułu zatrudnione osoby podlegają

obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym.

Pracodawcy, którzy zostali zwolnieni z opłacania składek

na

FP,

są również zwolnieni z obowiązku opłacania składek na

FGŚP.