Podstawowe zagadnienia

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Art. 67
1. Obywatel ma prawo do zabezpieczenia
społecznego w razie niezdolności do pracy ze
względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po
osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy
zabezpieczenia społecznego określa ustawa.
2. Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej
woli i nie mający innych środków utrzymania ma
prawo do zabezpieczenia społecznego, którego
zakres i formy określa ustawa.

Z uwagi na złożoność materii związanej z
ubezpieczeniami

społecznymi,

Konstytucja

nie

przesądziła

o

formach

realizacji

prawa

do

zabezpieczenia

społecznego,

pozostawiając

ustawodawcy zwykłemu znaczny margines swobody
określania

poszczególnych

wymogów

i

zasad

przyznawania określonych świadczeń.
Takie rozwiązanie jest uzasadnione koniecznością
reagowania na zachodzące w państwie zmiany
gospodarcze i związane z tym możliwości realizowania
zobowiązań państwa wobec obywateli, co byłoby
niemożliwe w przypadku określenia jednego modelu
tego zabezpieczenia na poziomie Konstytucji.

Najważniejsze orzeczenia

TK



TK z 11 marca 2008 r. SK 58/06



TK z 20 listopada 2011 SK 15/01



TK z 7 września 2004 r. SK 30/03

SN 10.11.2010 r. III UK

5/10

Wedle stanowiska Trybunału Konstytucyjnego (por.
orzeczenie z 11 lutego 1992 r., K 14/91, OTK 1992, cz.
I, str. 128, wyroki: z dnia 23 listopada 1998 r., SK 7/98,
OTK ZU 1998 nr 7, poz. 114, z dnia 22 czerwca 1999
r., K 5/99, OTK ZU 1999 nr 5, poz. 100 i z dnia 4
stycznia 2000 r., K 18/99, OTK ZU 2000 nr 1, poz. 1)
państwo ma obowiązek podejmować działania, które
zapewnią

odpowiednie

środki

finansowe

niezbędne do realizacji konstytucyjnych praw
socjalnych, ale musi przy tym uwzględniać
sytuację gospodarczą i konieczność zapewnienia
warunków dalszego rozwoju gospodarczego.

Osoby ubezpieczone muszą liczyć się z tym, że
w

warunkach

recesji

gospodarczej

lub

niekorzystnych trendów demograficznych, w
sytuacji gdy spadają wpływy ze składek
ubezpieczeniowych,

państwo

może

być

zmuszone zmienić obowiązujące regulacje
prawne

także

na

niekorzyść

ubezpieczonych,

dostosowując

zakres

realizacji praw socjalnych do warunków i
możliwości ekonomicznych państwa.

Zasada ochrony praw nabytych chroni przy tym
wyłącznie

oczekiwania

usprawiedliwione

i

racjonalne. Natomiast istnieją dziedziny życia i
sytuacje, w których jednostka musi liczyć się z tym, że
zmiana warunków społecznych lub gospodarczych może
wymagać zmian regulacji prawnych, które znoszą lub
ograniczają dotychczas zagwarantowane uprawnienia
podmiotowe. Usprawiedliwione oczekiwania realizacji
praw nabytych powstają zatem w przypadkach
przyznanych już świadczeń emerytalnych (rentowych)
decyzją właściwych organów, a co najmniej wymagają
spełnienia wszystkich warunków nabycia tego prawa
przed datą wprowadzenia nowości legislacyjnych
ograniczających lub zaostrzających warunki nabycia
spornych uprawnień.

SN z 4.06.2008 r. II UK

12/08

System ubezpieczeń społecznych nie został
skonstruowany

dla

indywidualnych

ubezpieczonych, ale dla ogółu osób objętych
ubezpieczeniem, które w przyszłości staną się
beneficjentami systemu emerytalnego

Uchwała 7 – 21.04.2010

r.

II UZP 1/10

Normy prawa ubezpieczeń społecznych są
uznawane

za

część

składową

prawa

zabezpieczenia społecznego, posiadającego
charakter

odrębnej

gałęzi

prawa.

W

konsekwencji stosunki prawne powstające na
gruncie obowiązywania norm tej gałęzi prawa
należą

do

kategorii

stosunków

prawa

zabezpieczenia społecznego.



Do

cech

kategorialnych

ubezpieczeń

społecznych należy przymus ubezpieczenia,
wyrażający się w pozbawieniu stron (zarówno
osoby podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia,
jak i instytucji ubezpieczeniowej) autonomii woli
w zakresie nawiązania stosunku ubezpieczenia
społecznego.

Przepisy

prawa

wyliczają

enumeratywnie kategorie podmiotów objętych
przymusem

ubezpieczenia,

a

powstanie

stosunku prawnego pomiędzy ubezpieczonym i
instytucją

ubezpieczeniową

następuje

automatycznie wskutek wypełnienia przez
ubezpieczonego ustawowych przesłanek.



Specyficzny charakter więzi pomiędzy ubezpieczonym

a organem rentowym, polegający na szczególnego
rodzaju zależności, która nie przybiera znamion
wzajemności (ekwiwalentności) w znaczeniu
przyjętym w prawie cywilnym



SN 4.09.1992 (II UZP 17/92), 30.06.1994 (II UZP

15/94), SN 23.10.2006 (I UK 128/06), 23.08.2007 (I UK
68/07)

wyjaśniają

istotę

różnic

pomiędzy

stosunkiem

ubezpieczenia

społecznego

a

stosunkiem

cywilnoprawnym

USTAWA

z dnia 13 października 1998 r.

o systemie ubezpieczeń społecznych

Dz.U.2013 nr 1442

Rodzaje ubezpieczenia

Ubezpieczenia społeczne obejmują:

1) ubezpieczenie emerytalne;
2) ubezpieczenia rentowe;
3) ubezpieczenie w razie choroby i

macierzyństwa, zwane dalej "ubezpieczeniem

chorobowym";
4) ubezpieczenie z tytułu wypadków przy

pracy i chorób zawodowych, zwane dalej

"ubezpieczeniem wypadkowym".

Ubezpieczony – osoba podlegająca chociaż

jednemu z ubezpieczeń społecznych.

Ustawa określa:

1) zasady podlegania ubezpieczeniom
społecznym;
2) zasady ustalania składek na ubezpieczenia
społeczne oraz podstaw ich wymiaru;
3) zasady, tryb i terminy:
a) zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych,
b) prowadzenia ewidencji ubezpieczonych i
płatników składek,
c) rozliczania składek na ubezpieczenia
społeczne oraz zasiłków z ubezpieczeń
chorobowego i wypadkowego,
d) opłacania składek na ubezpieczenia
społeczne;

4) zasady prowadzenia kont ubezpieczonych
oraz kont płatników składek;
5) zasady działania Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, zwanego dalej "FUS";
6) organizację,

zasady

działania

i

finansowania

Zakładu

Ubezpieczeń

Społecznych, zwanego dalej "Zakładem";
7) zasady

działania

Funduszu

Rezerwy

Demograficznej, zwanego dalej "FRD", oraz
zasady zarządzania tym funduszem;
8) zasady kontroli wykonywania zadań z
zakresu ubezpieczeń społecznych.

Rodzaje

świadczeń

z

ubezpieczeń

społecznych, warunki nabywania prawa do
nich oraz zasady i tryb ich przyznawania
określają odrębne przepisy.

Wypłacalność

świadczeń

z

ubezpieczeń

społecznych gwarantowana jest przez
państwo.

Zasada równego

traktowania

Ustawa stoi na gruncie równego traktowania wszystkich

ubezpieczonych bez względu na płeć, rasę, pochodzenie
etniczne, narodowość, stan cywilny oraz stan rodzinny.

Zasada równego traktowania dotyczy w szczególności:

1) warunków

objęcia

systemem

ubezpieczeń

społecznych;
2) obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek
na ubezpieczenie społeczne;
3) obliczania wysokości świadczeń;
4) okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do
świadczeń.

Ubezpieczony,

który

uważa,

że

nie

zastosowano wobec niego zasady równego
traktowania, ma prawo dochodzić roszczeń
z tytułu ubezpieczeń z ubezpieczenia
społecznego przed sądem. Przepis art. 83
stosuje się odpowiednio.

Wykonywanie zadań z

zakresu ubezpieczeń

społecznych

Zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych

określone ustawą wykonują:
1) Zakład Ubezpieczeń Społecznych;
2) otwarte fundusze emerytalne, określone
w przepisach o organizacji i funkcjonowaniu
funduszy emerytalnych, w zakresie gromadzenia
i

lokowania

składki

na

ubezpieczenie

emerytalne, o której mowa w art. 22 ust. 3 pkt 1;
3) uchylony
4) płatnicy składek.

Wynagrodzenie płatnika

Za

wykonywanie

zadań

związanych

z

ustalaniem prawa do świadczeń i ich
wysokości

oraz

wypłatą

świadczeń

z

ubezpieczenia

chorobowego

płatnicy

składek mają prawo do wynagrodzenia.

Wynagrodzenia płatników składek określa się

jako procent kwoty tych świadczeń.

Płatnik

a) pracodawca - w stosunku do pracowników i
osób odbywających służbę zastępczą oraz
jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna
pozostająca z inną osobą fizyczną w stosunku
prawnym uzasadniającym objęcie tej osoby
ubezpieczeniami społecznymi, w tym z tytułu
przebywania na urlopie wychowawczym albo
pobierania

zasiłku

macierzyńskiego,

z

wyłączeniem osób, którym zasiłek macierzyński
wypłaca Zakład,

b) jednostka wypłacająca świadczenia socjalne,

zasiłki

socjalne

oraz

wynagrodzenia

przysługujące

w

okresie

korzystania

ze

świadczenia górniczego lub w okresie korzystania
ze stypendium na przekwalifikowanie - w
stosunku do osób pobierających świadczenia
socjalne wypłacane w okresie urlopu, osób
pobierających zasiłek socjalny wypłacany na czas
przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania
nowego zatrudnienia oraz osób pobierających
wynagrodzenie

przysługujące

w

okresie

korzystania ze świadczenia górniczego lub w
okresie

korzystania

ze

stypendium

na

przekwalifikowanie,

c) podmiot, na którego rzecz wykonywana jest

odpłatnie praca w czasie odbywania kary
pozbawienia

wolności

lub

tymczasowego

aresztowania - w stosunku do osób, które ją
wykonują, na podstawie skierowania do pracy, lub
podlegają ubezpieczeniom społecznym z tytułu
pobierania zasiłku macierzyńskiego, jeżeli zasiłek
wypłaca ten podmiot,

d) ubezpieczony zobowiązany do opłacenia składek

na własne ubezpieczenia społeczne,

e) Kancelaria Sejmu w stosunku do posłów i posłów

do Parlamentu Europejskiego, oraz Kancelaria
Senatu w stosunku do senatorów.

f) duchowny niebędący członkiem zakonu albo

przełożony domu zakonnego lub klasztoru w stosunku
do członków swych zakonów lub, za zgodą Zakładu,
inna zwierzchnia instytucja diecezjalna lub zakonna w
stosunku do duchownych objętych tą zgodą,

g) jednostka organizacyjna podległa Ministrowi Obrony

Narodowej - w stosunku do żołnierzy niezawodowych
pełniących czynną służbę wojskową, z wyłączeniem
żołnierzy pełniących służbę kandydacką,

k) ośrodek pomocy społecznej - w stosunku do osób

rezygnujących

z

zatrudnienia

w

związku

z

koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej
opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem
rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką,
ojcem lub rodzeństwem,

ł) powiatowy urząd pracy - w stosunku do osób

pobierających zasiłek dla bezrobotnych lub
stypendium,

ł

1

) centrum integracji społecznej - w stosunku do

osób pobierających świadczenie integracyjne,

ł

2

) powiatowy urząd pracy - w stosunku do osób

pobierających stypendium na podstawie przepisów
o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
w okresie odbywania studiów podyplomowych,

m) Zakład - w stosunku do osób podlegających

ubezpieczeniom społecznym z tytułu pobierania
zasiłku macierzyńskiego albo zasiłku w wysokości
zasiłku macierzyńskiego, jeżeli zasiłki te wypłaca
Zakład, oraz w stosunku do osób określonych w
art. 6a ust. 1 i art. 6b ust. 1,

n) podmiot wypłacający stypendium sportowe -
w stosunku do osób pobierających te stypendia,
o) minister właściwy do spraw finansów
publicznych oraz dyrektor izby celnej - w
stosunku do funkcjonariuszy celnych,
p) Krajowa Szkoła Administracji Publicznej - w
stosunku

do

słuchaczy

pobierających

stypendium,
r) osoba prowadząca pozarolniczą działalność -
w stosunku do osób współpracujących przy
prowadzeniu tej działalności,

s) wojewódzki urząd pracy - w stosunku do osób,
których świadczenia pracownicze finansowane są ze
środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych, jeżeli świadczenia te wypłacane są
przez ten urząd,
t) jednostka obsługi ekonomiczno-administracyjnej
utworzona przez jednostkę samorządu terytorialnego
- jeżeli rozlicza i opłaca składki za ubezpieczonych
wykonujących pracę w podlegających jej szkołach,
przedszkolach i innych jednostkach organizacyjnych
systemu oświaty,
u) podmiot, w którym jest pełniona służba - w
odniesieniu

do

żołnierzy

zawodowych

i

funkcjonariuszy oddelegowanych do pełnienia w nim
służby, jeżeli podmiot ten wypłaca im uposażenie,

w) wójt, burmistrz lub prezydent miasta - w stosunku

do osób otrzymujących świadczenie pielęgnacyjne
albo specjalny zasiłek opiekuńczy, na podstawie
przepisów o świadczeniach rodzinnych,

z) podmiot, który wypłaca świadczenie szkoleniowe

po ustaniu zatrudnienia - w stosunku do osób,
którym wypłaca to świadczenie,

za) inne niż powiatowe urzędy pracy podmioty

kierujące - w stosunku do osób pobierających
stypendium w okresie szkolenia, stażu lub
przygotowania zawodowego - którymi są: -
jednostki samorządu terytorialnego i ich jednostki
organizacyjne, z wyjątkiem wojewódzkich i
powiatowych urzędów pracy, - Ochotnicze Hufce
Pracy itd…

Pozostałe definicje



składki - składki na ubezpieczenia społeczne

osób wymienionych w pkt 1;



zasiłki - zasiłki i świadczenie rehabilitacyjne z

ubezpieczenia

chorobowego

oraz

ubezpieczenia wypadkowego;



deklaracja

rozliczeniowa

-

zestawienie

informacji o należnych składkach na fundusze,
na które składki pobiera Zakład, kwot
rozliczanych w ciężar składek oraz kwot
należnych do zapłaty;



imienny raport miesięczny - informacje o osobie

podlegającej

ubezpieczeniom

społecznym

przedkładane Zakładowi przez płatnika składek
za dany miesiąc kalendarzowy;



konto ubezpieczonego - konto, na którym

ewidencjonowane są składki oraz informacje
dotyczące przebiegu ubezpieczeń społecznych
danego ubezpieczonego;



konto

płatnika

-

konto,

na

którym

ewidencjonowana jest kwota zobowiązań z tytułu
składek oraz innych składek danego płatnika
zbieranych przez Zakład, kwoty zapłaconych
składek, stan rozliczeń oraz inne informacje
dotyczące płatnika składek;



przychód - przychody w rozumieniu przepisów o

podatku dochodowym od osób fizycznych z
tytułu: zatrudnienia w ramach stosunku pracy,
pracy nakładczej, służby, wykonywania mandatu
posła lub senatora, wykonywania pracy w czasie
odbywania kary pozbawienia wolności lub
tymczasowego aresztowania, pobierania zasiłku
dla bezrobotnych, świadczenia integracyjnego i
stypendium wypłacanych bezrobotnym oraz
stypendium sportowego, a także z tytułu
prowadzenia pozarolniczej działalności oraz
umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, jak
również z tytułu współpracy przy tej działalności
lub współpracy przy wykonywaniu umowy;



przychód z tytułu członkostwa w rolniczej

spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek
rolniczych - przychody z tytułu pracy w
spółdzielni i z tytułu wytwarzania na jej rzecz
produktów rolnych;



otwarty fundusz emerytalny - fundusz wybrany

przez

ubezpieczonego

spośród

funduszy

emerytalnych, o których mowa w przepisach o
organizacji

i

funkcjonowaniu

funduszy

emerytalnych;



okresowa emerytura kapitałowa - świadczenie

pieniężne określone w ustawie z dnia 21
listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych
(Dz.U. Nr 228, poz. 1507, z późn. zm.7));



numer NIP - numer identyfikacji podatkowej nadany
zgodnie z przepisami o zasadach ewidencji i
identyfikacji podatników i płatników;



rachunek bankowy - rachunek bankowy lub rachunek w
spółdzielczej

kasie

oszczędnościowo-kredytowej

przedsiębiorcy będącego jej członkiem;



osoba sprawująca osobistą opiekę nad dzieckiem -
osobę fizyczną sprawującą osobistą opiekę nad
dzieckiem własnym lub swojego małżonka, lub
dzieckiem przysposobionym, przez okres do 3 lat, nie
dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 5. roku życia,
a w przypadku dziecka, które z powodu stanu zdrowia
potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub
stopniu niepełnosprawności wymaga osobistej opieki tej
osoby, przez okres do 6 lat, nie dłużej jednak niż do
ukończenia przez dziecko 18. roku życia.

Niepodleganie

ubezpieczeniu

1. Ubezpieczenie społeczne rolników, jeżeli nie

podlegają oni obowiązkowi ubezpieczeń społecznych
na podstawie ustawy, regulują odrębne przepisy.

2.

Nie

podlegają

ubezpieczeniom

społecznym

określonym w ustawie obywatele państw obcych,
których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej
nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w
obcych

przedstawicielstwach

dyplomatycznych,

urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych
lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy
międzynarodowe stanowią inaczej.

Obowiązek ubezpieczeń

emerytalno-rentowych

Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym

podlegają,

osoby

fizyczne,

które

na

obszarze

Rzeczypospolitej Polskiej są:

1) pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów;
2) osobami wykonującymi pracę nakładczą;
3) członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni

kółek rolniczych, zwanymi dalej "członkami spółdzielni";

4) osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy

agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o
świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym
stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi dalej
"zleceniobiorcami", oraz osobami z nimi współpracującymi, z
zastrzeżeniem ust. 4;

5

) osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność

oraz osobami z nimi współpracującymi;

6) posłami i senatorami pobierającymi uposażenie oraz

posłami do Parlamentu Europejskiego, o których
mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 30 lipca 2004 r. o
uposażeniu posłów do Parlamentu Europejskiego
wybranych w Rzeczypospolitej Polskiej, zwanymi dalej
"posłami i senatorami";

7) osobami pobierającymi stypendium sportowe,

zwanymi dalej "stypendystami sportowymi";

7a) pobierającymi stypendium słuchaczami Krajowej

Szkoły Administracji Publicznej;

8) osobami wykonującymi odpłatnie pracę, na

podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania
kary pozbawienia wolności lub tymczasowego
aresztowania;

9

) osobami pobierającymi zasiłek dla bezrobotnych,

świadczenie integracyjne lub stypendium w okresie
odbywania

szkolenia,

stażu

lub

przygotowania

zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez
powiatowy urząd pracy, zwanymi dalej "bezrobotnymi";

9a) osobami pobierającymi stypendium w okresie

odbywania

szkolenia,

stażu

lub

przygotowania

zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez
inne niż powiatowy urząd pracy podmioty kierujące na
szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe dorosłych,
zwanymi dalej "osobami pobierającymi stypendium";

9b) osobami pobierającymi stypendium na podstawie

przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku
pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych;

10) duchownymi;

11) żołnierzami niezawodowymi pełniącymi

czynną służbę wojskową, z wyłączeniem
żołnierzy pełniących służbę kandydacką;

12) osobami odbywającymi służbę zastępczą;
18a) funkcjonariuszami Służby Celnej;
19) osobami przebywającymi na urlopach

wychowawczych lub pobierającymi zasiłek
macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku
macierzyńskiego;

20) osobami pobierającymi świadczenia socjalne

wypłacane w okresie urlopu oraz osobami
pobierającymi zasiłek socjalny wypłacany na
czas

przekwalifikowania

zawodowego

i

poszukiwania nowego zatrudnienia, a także
osobami

pobierającymi

wynagrodzenie

przysługujące

w

okresie

korzystania

ze

świadczenia

górniczego

albo

w

okresie

korzystania

ze

stypendium

na

przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych
przepisów lub układów zbiorowych pracy;

21)

osobami

pobierającymi

świadczenie

szkoleniowe

wypłacane

po

ustaniu

zatrudnienia.



Uwaga od 01.09.2013 – nowe przepisy

dotyczące ubezpieczenia społecznego osób
pobierających zasiłki macierzyńskie / osobista
opieka nad dzieckiem – art. 6a i 6 b

Umowy cywilnoprawne



Osoby określone w ust. 1 pkt 4 (agencyjna /

zlecenia)

nie

podlegają

obowiązkowo

ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym,
jeżeli

są

uczniami

gimnazjów,

szkół

ponadgimnazjalnych,

szkół

ponadpodstawowych lub studentami, do
ukończenia 26 lat.

Dobrowolne ubezpieczenie

emerytalno-rentowe



Prawo

do

dobrowolnego

objęcia

ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi
przysługuje osobom, które nie spełniają
warunków do objęcia tymi ubezpieczeniami
obowiązkowo.

Definicje rodzajów

ubezpieczonych

Za pracownika uważa się osobę pozostającą w

stosunku pracy.

Za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się

także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy
agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o
świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem
cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,
albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z
pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku
pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje
pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje
w stosunku pracy.



Za osobę wykonującą pracę nakładczą uważa się

osobę zatrudnioną na podstawie umowy o pracę
nakładczą.



Za członka spółdzielni uważa się członka rolniczej

spółdzielni

produkcyjnej,

innej

spółdzielni

zajmującej się produkcją rolną oraz spółdzielni
kółek rolniczych, zajmujących się produkcją
rolną, działających zgodnie z art. 138-178 oraz
art. 180 § 3 ustawy z dnia 16 września 1982 r. -
Prawo spółdzielcze, który wykonuje pracę na
rzecz spółdzielni na innej podstawie niż stosunek
pracy lub wytwarza na jej rzecz produkty rolne w
prowadzonym przez siebie gospodarstwie.

Praca nakładcza

-

odrębna

forma

zatrudniania

pracowników,

nazywaną

,,chałupnictwem’’,

miejscem

jej

wykonywania jakim jest najczęściej dom pracownika,
elastyczne godziny pracy, wynagrodzenie za pracę
wykonaną

-

brak regulacji w Kodeksie pracy. Zasadnicze regulacje
zawiera Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31
grudnia

1975

roku

w

sprawie

uprawnień

pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą
(Dz.U. 1976 nr. 3 poz 19)

-

elementy tradycyjnej umowy o pracę jak i elementy
umowy o dzieło

Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa

się:

1) osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na

podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych
przepisów szczególnych;

2) twórcę i artystę;
3) osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:
a) w rozumieniu przepisów o zrycz. pod. dochodowym od

niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,

b) z której przychody są przychodami z działalności

gospodarczej w rozumieniu przepisów o pod. doch. od osób
fizycznych;

4)

wspólnika

jednoosobowej

spółki

z

ograniczoną

odpowiedzialnością

oraz

wspólników

spółki

jawnej,

komandytowej lub partnerskiej;

5) osobę prowadzącą niepubliczną szkołę, placówkę lub ich

zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty.



za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi

pozarolniczą działalność oraz zleceniobiorcami, o
której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5, uważa się
małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i
dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma
oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi
we

wspólnym

gospodarstwie

domowym

i

współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub
wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy
zlecenia; nie dotyczy to osób, z którymi została
zawarta umowa o pracę w celu przygotowania
zawodowego.

SN z dnia 19 października 2007

r.

II UK 56/07

Podleganie ubezpieczeniu społecznemu wynika z
prawdziwego zatrudnienia, a nie z samego faktu
zawarcia umowy o pracę. Nie stanowi podstawy do
objęcia

ubezpieczeniem

społecznym

dokument

nazwany umową o pracę, jeżeli rzeczywisty stosunek
prawny nie odpowiada treści art. 22 KP. Dokument w
postaci

umowy

o

pracę

nie

jest

więc

niepodważalnym dowodem na to, że osoby
podpisujące go, jako strony umowy, faktycznie złożyły
oświadczenia woli o treści zapisanej w dokumencie.
Może być on zakwestionowany zarówno w całości jak i
w części, dotyczącej na przykład wynagrodzenia.

SN z 21.05.2010 I UK 43/10

Złożenie oświadczenia woli dla pozoru w rozumieniu
art. 83 § 1 KC oznacza, iż osoba oświadczająca wolę nie
chce, aby powstały skutki, jakie zwykle prawo łączy ze
składanym

oświadczeniem,

natomiast

czynność

prawna mająca na celu obejście ustawy w ujęciu
art. 58 § 1 KC polega na takim ukształtowaniu jej treści,
która z formalnego punktu widzenia nie sprzeciwia się
ustawie, ale w rzeczywistości zmierza do zrealizowania
celu ustawowo zakazanego. Czynność zmierzająca do
obejścia prawa nie może więc być jednocześnie
czynnością pozorną choćby z tego względu, że pierwsza
zostaje rzeczywiście dokonana, zaś druga jest jedynie
symulowana

Umowa o pracę jest zawarta dla pozoru, a
przez to nie stanowi tytułu do objęcia
ubezpieczeniami społecznymi, jeżeli przy
składaniu oświadczeń woli obie strony mają
świadomość, że osoba określona w umowie jako
pracownik nie będzie świadczyć pracy, a
podmiot wskazany jako pracodawca nie będzie
korzystać z jej pracy, czyli z góry zakładają, że
nie będą realizowały swoich praw i obowiązków
wypełniających stosunek pracy.

SN z dnia 24 sierpnia 2010 r.

I UK 74/10

W sporze sądowym reguły dowodowe są szersze niż
zwykły obowiązek strony wskazania dowodów dla
ustalenia faktów, z których wywodzi skutki prawne.
Przykładowo każda ze stron obowiązana jest do
złożenia oświadczenia co do twierdzeń strony
przeciwnej, dotyczących okoliczności faktycznych.
Zatem jeżeli organ rentowy na podstawie materiałów
zgromadzonych w postępowaniu administracyjnym
zarzucił

fikcję

umowy

o

pracę

i

brak

zatrudnienia, to w postępowaniu sądowym
skarżący był zobowiązany co najmniej do
odniesienia się do tych zarzutów. Oczywiście sam
mógł wykazać fakty przeciwne niż twierdzone.

SN z dnia 2 lipca 2008 r.

II UK 334/07

1. W świetle art. 58 § 1 KC czynność prawna sprzeczna z
ustawą albo mająca na celu jej obejście jest nieważna. O
czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy można
mówić wówczas, gdy czynność taka pozwala na uniknięcie
zakazów, nakazów lub obciążeń wynikających z przepisu ustawy
i tylko z takim zamiarem została dokonana. Nie jest natomiast
obejściem prawa dokonanie czynności prawnej w celu
osiągnięcia skutków, jakie ustawa wiąże z tą czynnością
prawną. Skoro z zawarciem umowy o pracę ustawa o systemie
ubezpieczeń społecznych wiąże obowiązek ubezpieczenia
emerytalno-rentowego, chorobowego i wypadkowego, podjęcie
zatrudnienia w celu objęcia ubezpieczeniem i ewentualnego
korzystania ze świadczeń z tego ubezpieczenia nie może być
kwalifikowane jako obejście prawa.

2. W sytuacji, gdy wolą stron zawierających
umowę

było

faktyczne

nawiązanie

stosunku pracy i doszło do świadczenia
pracy

za

wynagrodzeniem,

sama

świadomość jednej ze stron umowy, a nawet
obu stron, co do wystąpienia w przyszłości
zdarzenia uprawniającego do świadczeń z
ubezpieczenia społecznego, nie daje podstawy
do uznania, że umowa miała na celu obejście
prawa.

3. Przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych nie zakazują zmiany formy
świadczenia pracy i wynikającej z niej zmiany tytułu
ubezpieczenia z osoby współpracującej, na ubezpieczenie
z tytułu zawartej umowy o pracę. Fakt, że w wyniku zwolnienia
pracowników oraz zatrudnienia żon wspólników, obniżeniu
uległy koszty działalności spółki, nie oznacza, że doszło do
obejścia prawa. Zawarciu umowy o pracę, nawet jeżeli
pozwalało

to

na

możliwość

zaliczenia

wypłaconego

wynagrodzenia w koszty działalności spółki, czego nie można
dokonać w przypadku osoby współpracującej, nie można
zarzucić obejścia przepisów dotyczących składek na
ubezpieczenie społeczne, w sytuacji gdy w jednym i w drugim
przypadku składki były odprowadzane. Różnica polega jedynie
na możliwości zaliczenia składek z tytułu umowy o pracę w
koszty działalności spółki cywilnej jako zakładu pracy.
Osiągnięcie z tego tytułu oszczędności ekonomicznych
przez spółkę nie jest sprzeczne z ustawą i nie stanowi
obejścia prawa.

SA we Wrocławiu z 14.02.2012

IIIAUa 1477/11

Cel zawarcia umowy o pracę w postaci osiągnięcia
świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie jest sprzeczny
z ustawą, nie może jednak oznaczać akceptacji dla
nagannych

i

nieobojętnych

społecznie

zachowań

korzystania ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych, przy
zawieraniu umów o pracę na stosunkowo krótki okres przed
zajściem zdarzenia rodzącego uprawnienie do świadczenia
z ubezpieczenia społecznego (np. urodzeniem dziecka) i w
konsekwencji

uzyskaniu

przez

osobę

ubezpieczoną

świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Stanowisko to
znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego
(wyrok z dnia 10 lutego 2006 r., sygn. akt I UK 186/05 oraz
z dnia 14 września 2006 r., sygn. akt II UK 2/06).

SN z dnia 19 maja 2009 r.

III UK 7/09

1. Przyznanie rażąco wysokiego wynagrodzenie za
pracę może być, w konkretnych okolicznościach,
uznane za nieważne. Podstawą jest naruszenie zasad
współżycia społecznego, polegające na świadomym
osiąganiu

korzyści

z

systemu

ubezpieczeń

społecznych kosztem innych uczestników tego
systemu. Zakład Ubezpieczeń Społecznych może więc
kwestionować wysokość wynagrodzenia stanowiącego
podstawę wymiaru składek, jeżeli okoliczności sprawy
wskazują, że zostało wypłacone na podstawie umowy
sprzecznej z prawem, zasadami współżycia
społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa.

2. Poprzez wypłacenie premii uznaniowej, której
wysokość przekroczyła niemal czterokrotnie
wysokość wynagrodzenia, doszło do ustalenia
rażąco wysokiego wynagrodzenia. Tak więc
uzasadnione jest przyjęcie, iż doszło w tym
przypadku do naruszenia zasad współżycia
społecznego poprzez wliczenie tej premii do
podstawy

wymiaru

wypłaconych

zasiłków

chorobowych.

Wyrok SN z dnia 11 maja 2009

r.

I UK 15/09

Jeżeli

zadania

członka

zarządu

spółki

kapitałowej polegają wyłącznie na wykonywaniu
czynności

zarządczych,

realizowanie

tych

czynności nie musi automatycznie oznaczać
wykonywanie ich w reżimie pracowniczym.
Członek zarządu spółki kapitałowej może być
zatrudniony na podstawie umowy o pracę, ale
może też wykonywać czynności na podstawie
stosunków cywilnoprawnych

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie

z dnia 17 czerwca 2008 r.

III AUa 536/08

Krótkotrwale wykonywanie pracy, nawet za

stosunkowo wysokim wynagrodzeniem, nie
może stanowić podstawy do uznania zawartej
umowy o pracę za nieważną i prowadzić do
uznania, że brak jest podstaw do objęcia
pracownika ubezpieczeniem społecznym.

SN z dnia 17 czerwca

2011 r.

II UK 377/10

Zawieszenie działalności gospodarczej nie jest
czasowym jej zaprzestaniem, ale w istocie jej
ograniczeniem. Stanowi ono zdarzenie prawne,
którego zaistnienie uzależnione jest od wpisu do
ewidencji działalności gospodarczej (art. 14a
ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie
działalności gospodarczej, t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr
220, poz. 1447 ze zm. w związku z art. 13 pkt 4
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr
205, poz. 1585 ze zm.).

O

d faktycznego zaprzestania prowadzenia działalności

gospodarczej odróżnić należy jej zawieszenie na podstawie
przepisów o swobodzie działalności gospodarczej (art. 14a).
W okresie zawieszenia przedsiębiorca nie może
wykonywać działalności gospodarczej i osiągać
bieżących

przychodów

z

pozarolniczej

działalności

gospodarczej. Może natomiast: wykonywać wszelkie
czynności niezbędne do zachowania lub zabezpieczenia
źródła przychodów, przyjmować należności i regulować
zobowiązania,

powstałe

przed

datą

zawieszenia

wykonywania działalności gospodarczej, zbywać własne
środki trwałe i wyposażenia, uczestniczyć w postępowaniach
sądowych,

postępowaniach

podatkowych

i

administracyjnych związanych z działalnością gospodarczą
wykonywaną przed zawieszeniem wykonywania działalności
gospodarczej, wykonywać wszelkie obowiązki nakazane
przepisami prawa, osiągać przychody finansowe, także z
działalności prowadzonej przed zawieszeniem wykonywania
działalności gospodarczej.

Pozostaje więc on nadal osobą prowadzącą
pozarolniczą działalność w rozumieniu art. 6 ust. 1
pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
i

podlega

obowiązkowo

ubezpieczeniom

emerytalnemu,

rentowym,

chorobowemu

i

wypadkowemu od dnia rozpoczęcia wykonywania
działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej
działalności, z wyłączeniem okresu, w którym
wykonywanie działalności zostało zawieszone na
podstawie przepisów o swobodzie działalności
gospodarczej (art. 13 pkt 4 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych). W tym okresie
ubezpieczenie emerytalne i rentowe jest
dobrowolne; nie opłaca się ubezpieczenia
chorobowego i wypadkowego.

SN z dnia 18 listopada 2011 r.

I UK 156/11

1. Zawieszenie działalności nie jest czasowym jej
zaprzestaniem, lecz znaczącym ograniczeniem.
2. W okresie zawieszenia wykonywania działalności
przedsiębiorca ma prawo wykonywać wiele czynności,
m.in. ma prawo wykonywać czynności niezbędne do
zachowania źródła przychodu.
3. W czasie faktycznego czasowego zaprzestania
wykonywania działalności żadne czynności nie są
podejmowane.
4. Faktyczne wykonywanie działalności w okresie
zawieszenia

może

rodzić

obowiązek

podlegania

ubezpieczeniu społecznemu.

Wyrok WSA 4.12.2007 VII

SA/Wa 1578/07

Zgłoszenie i wpis do ewidencji działalności gospodarczej
stanowi tylko podstawę rozpoczęcia działalności gospodarczej
w rozumieniu jej legalizacji i nie jest zdarzeniem ani czynnością
utożsamianą z podjęciem takiej działalności. Z tego powodu
wpisowi nadawano zawsze charakter deklaratoryjny, a nie
- konstytutywny. Nie kreował on również bytu prawnego
przedsiębiorcy. Określanie przez samego przedsiębiorcę daty
rozpoczęcia działalności gospodarczej wpisywanej do ewidencji
powodowało istnienie domniemania faktycznego, że z tą
datą działalność gospodarcza została podjęta i była
prowadzona aż do czasu jej wykreślenia z ewidencji.
Domniemanie faktyczne ma znaczenie dowodowe i może być
obalone. W takiej sytuacji ciężar udowodnienia faktu spoczywa
na osobie, która wywodzi z niego skutki prawne.

SN 4.04.2008 II UK

293/07

W

sprawie

o

podleganie

obowiązkowi

ubezpieczenia społecznego ciężar dowodu
wykazania istnienia rzeczywistej przerwy w
prowadzeniu

działalności

gospodarczej

spoczywa na ubezpieczonym.

SN 4 stycznia 2008 r.

I UK 208/07

Definicja

legalna

działalności

gospodarczej,

zamieszczona w przepisie art. 2 ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej oznacza, że działalność ta ma
być z założenia działalnością wykonywaną w sposób
zorganizowany i nastawioną na nieokreślony z góry
okres czasu, zatem bez znaczenia dla charakteru
takiej działalności są ewentualne przerwy w
faktycznym wykonywaniu tej działalności, już po
jej uruchomieniu. Wspomniane przerwy mogłyby
jedynie uzasadniać zwolnienie przedsiębiorcy z
obowiązku opłacenia składek, oczywiście o ile zostałyby
należycie usprawiedliwione i udokumentowane.

Wyrok NSA z dnia 29 maja 2007

r.

II GSK 28/07

Okres niezdolności do pracy z powodu choroby
osoby prowadzącej pozarolniczą działalność jest
okresem przerwy w faktycznym wykonywaniu
tej działalności, w czasie której osoba objęta
dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym może
otrzymać zasiłek chorobowy. W takim razie nie
można okresu przerwy w wykonywaniu działalności
spowodowanej stanem zdrowia traktować odmiennie
w zależności od tego, czy osoba ją prowadząca
podlega

dobrowolnemu

ubezpieczeniu

chorobowemu, czy też nie.

W

obu

przypadkach charakter przerwy w

wykonywaniu działalności jest taki sam. Oznacza to,
że

przerwa

w

prowadzeniu

pozarolniczej

działalności

spowodowana

stanem

zdrowia

(chorobą) nie może być traktowana na równi z
zaprzestaniem wykonywania tej działalności. Okres
faktycznego

przestoju

w

wykonywaniu

pozarolniczej działalności z powodu choroby (z
uwagi na stan zdrowia) stanowi element ryzyka, z
którym powinien liczyć się każdy podejmujący tego
typu działalność. Zatem zgłoszenie w Zakładzie
Ubezpieczeń Społecznych faktycznej przerwy w
prowadzeniu pozarolniczej działalności z uwagi na
stan zdrowia nie prowadzi do ustania obowiązku
ubezpieczenia zdrowotnego.

WSA w Warszawie z dnia 28

stycznia 2009 r. VII SA/Wa

1374/08

1. Faktyczne niewykonywanie działalności gospodarczej
w czasie oczekiwania na kolejne zamówienie lub w
czasie ich poszukiwania nie oznacza zaprzestania
prowadzenia takiej działalności i nie powoduje uchylenia
obowiązku ubezpieczenia społecznego.
2. Skoro w okresach wyrejestrowania z ubezpieczenia
zdrowotnego

osoba

prowadząca

działalność

gospodarczą pozostawała w gotowości do wykonywania
prowadzonej działalności (oczekiwała na kolejne zlecenia
od stałych klientów), co oznacza, że była w stanie w
każdej chwili wykonać usługę, jeżeli taką by jej zlecono.

Przerwy w prowadzeniu przez nią działalności
gospodarczej nie były więc równoznaczne z
okresowym zaprzestaniem jej prowadzenia.
Nieuprawnione jest więc twierdzenie, że
działalność gospodarcza wykonywana jest
wyłącznie wówczas, gdy przedsiębiorca
świadczy konkretną usługę. Prowadzenie
działalności

gospodarczej

polega

tak

na

stworzeniu odpowiednich warunków do jej
wykonywania, oczekiwaniu na zamówienie, jak i
na faktycznym wykonywaniu zleconej pracy.

SN z dnia 27 kwietnia 2009 r.

I UK 325/08

Ubezpieczony może zmienić tytuł ubezpieczenia
z

prowadzenia

pozarolniczej

działalności

gospodarczej na świadczenie pracy na podstawie
umowy zlecenia, nawet jeżeli czyni to w celu
obniżenia kosztów związanych z obowiązkowym
ubezpieczeniem

emerytalnym

i

rentowym.

Okoliczność, czy ubezpieczony wykonywał w ramach
umowy zlecenia prace zbieżne z przedmiotem
prowadzonej działalności gospodarczej nie ma
znaczenia prawnego dla zbiegu różnych tytułów
ubezpieczenia emerytalnego i rentowego.

SN z dnia 11 kwietnia 2008 r.

I UK 296/07

Ubezpieczeniu

społecznemu

nie

podlega

uczestnictwo

w

spółce

cywilnej,

lecz

prowadzenie działalności gospodarczej na
podstawie

przepisów

o

działalności

gospodarczej.

SN z 9.01.2008 r. III UK

73/07

Umowa o pracę nakładczą jest zawarta przez
przedsiębiorcę w sposób pozorny, a składki
ubezpieczeniowe liczone są od wynagrodzenia
niższego niż połowa płacy minimalnej, Zakład
Ubezpieczeń Społecznych ma prawo odmówić
objęcia

korzystniejszym

ubezpieczeniem

chałupniczym.

Zbieg tytułów objęcia

ubezpieczeniem

Osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1, 3, 10, 18a,

20 i 21, spełniające jednocześnie warunki do
objęcia

ich

obowiązkowo

ubezpieczeniami

emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, są
obejmowane ubezpieczeniami tylko z tytułu stosunku
pracy, umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej
umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z
Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące
zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką
zawarły z pracodawcą, z którym pozostają w stosunku
pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonują
pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostają w
stosunku pracy,

członkostwa w spółdzielni, służby, pobierania

świadczenia

szkoleniowego,

świadczenia

socjalnego,

zasiłku

socjalnego

albo

wynagrodzenia przysługującego w okresie
korzystania ze świadczenia górniczego lub w
okresie

korzystania

ze

stypendium

na

przekwalifikowanie.

Mogą one dobrowolnie, na swój wniosek, być

objęte

ubezpieczeniami

emerytalnym

i

rentowymi również z innych tytułów, z
zastrzeżeniem ust. 1a.



Inne przypadku zbiegów – art. 9 ustawy



Osoba prowadząca kilka rodzajów działalności

pozarolniczej

jest

objęta

obowiązkowo

ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z
jednego wybranego przez siebie rodzaju
działalności.

Osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1, 3 i

18a

(pracownicy,

członkowie

rolniczych

spółdzielni i funkcjonariusze Służby Celnej),
mające ustalone prawo do emerytury lub renty,
podlegają

obowiązkowo

ubezpieczeniom

emerytalnemu i rentowym.

Osoby prowadzące pozarolniczą działalność,

mające ustalone prawo do renty z tytułu
niezdolności do pracy podlegają obowiązkowo
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym do
czasu ustalenia prawa do emerytury.

Dobrowolna kontynuacja

ubezpieczeń emerytalnych i

rentowych

Jeżeli

okres

dobrowolnego

objęcia

ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi
przekracza 10 lat, nie obowiązuje gwarancja
wypłaty minimalnego świadczenia, w wypadku
gdy stan własnego konta ubezpieczonego nie
będzie go zapewniał.

Podleganie

ubezpieczeniu

chorobowemu

Obowiązkowo

ubezpieczeniu

chorobowemu

podlegają osoby wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 1, 3 i
12. (pracownicy/członkowie rolniczych spółdzielni i
osoby odbywające służbę zastępczą)

Dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają

na swój wniosek osoby objęte obowiązkowo
ubezpieczeniami

emerytalnym

i

rentowymi,

wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8 i 10.

(praca nakładcza, agencyjna, zlecenie, prowadzacy

pozarolniczą

działalność

gosp.,

więźniowie,

duchowni)

Podleganie

ubezpieczeniu

wypadkowemu

Obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu

podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym.

Nie

ma

możliwości

dobrowolnego

przystąpienia

do

ubezpieczenia

wypadkowego.

Wysokość składek

1.

Wysokości

składek

na

ubezpieczenia

emerytalne, rentowe i chorobowe wyrażone
są w formie stopy procentowej, jednakowej
dla wszystkich ubezpieczonych.

2. Stopa procentowa składek na ubezpieczenie

wypadkowe

jest

zróżnicowana

dla

poszczególnych płatników składek i ustalana
w

zależności

od

poziomu

zagrożeń

zawodowych i skutków tych zagrożeń.

Podmioty opłacające

składki

Składki na ubezpieczenia emerytalne:
pracowników, osób wykonujących pracę nakładczą,

członków spółdzielni, zleceniobiorców, posłów i
senatorów, stypendystów sportowych, pobierających
stypendium słuchaczy Krajowej Szkoły Administracji
Publicznej, osób wykonujących odpłatnie pracę, na
podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania
kary pozbawienia wolności lub tymczasowego
aresztowania,

osób

współpracujących

ze

zleceniobiorcami, funkcjonariuszy Służby Celnej,
osób odbywających służbę zastępczą

- finansują z własnych środków, w równych

częściach, ubezpieczeni i płatnicy składek.



Składki na ubezpieczenia rentowe osób, o

których mowa w ust. 1 i 1a (pracownicy i
osoby pobierające świadczenie szkoleniowe),
finansują z własnych środków, w wysokości
1,5% podstawy wymiaru ubezpieczeni i w
wysokości 6,5% podstawy wymiaru płatnicy
składek.



Składki na ubezpieczenie chorobowe

podlegających temu ubezpieczeniu osób,
wymienionych w ust. 1 pkt 1-4, 8, 9 i 11
finansują w całości, z własnych środków,
sami ubezpieczeni.



Składki na ubezpieczenie wypadkowe osób

wymienionych w ust. 1 pkt 1 i 3-10, osób
współpracujących z osobami prowadzącymi
pozarolniczą

działalność,

bezrobotnych

pobierających

stypendium

oraz

osób

pobierających stypendium finansują w całości,
z własnych środków, płatnicy składek.

Składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe,

chorobowe i wypadkowe:

1) osób prowadzących pozarolniczą działalność,
2) osób, o których mowa w art. 7 (dobrowolnie

objęci ubezpieczeniami emer-rent.) finansują
w całości, z własnych środków, sami
ubezpieczeni.

Opłacanie składek

Składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe,

wypadkowe

oraz

chorobowe

za

ubezpieczonych, o których mowa w art. 16
ust. 1-3, 5, 6 i 9-12, obliczają, rozliczają i
przekazują co miesiąc do Zakładu w całości
płatnicy składek.

Podstawa wymiaru

składek

Wysokość opłacanych składek na ubezpieczenie

emerytalne i rentowe zależy od dwóch
elementów:

1) stopa procentowa składki, która ma stałą

wielkość określoną w art. 22 SysUbSpołU,

2) przychód osiągany przez ubezpieczonego.

SN 12.04.2012 I UK

350/11

1.

Ubezpieczona

jako

osoba

współpracująca

przy

prowadzeniu działalności gospodarczej, która przystąpiła
dobrowolnie do ubezpieczenia chorobowego i w okresie tego
ubezpieczenia urodziła dziecko, z chwilą ziszczenia się tego
ryzyka ubezpieczeniowego nabyła prawo do zasiłku
macierzyńskiego, którego wysokość zależna była od
zadeklarowanej przez nią kwoty stanowiącej podstawę
wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe - co do zasady
w okresie 12 miesięcy poprzedzających nabycie prawa do
zasiłku, chyba że do chwili urodzenia dziecka podlegała
ubezpieczeniu dobrowolnemu krócej niż 12 miesięcy, gdyż
wtedy

podstawę

wymiaru

zasiłku

macierzyńskiego

stanowiłaby deklarowana kwota za pełne miesiące
ubezpieczenia.

Zatem ubezpieczona miała prawną możliwość
podwyższenia

podstawy

wymiaru

składki

na

ubezpieczenie, wobec czego taka czynność była
legalna i nie mogła być kwestionowana. Zakład
miał zaś obowiązek wypłacać świadczenie w
wysokości 100 % podstawy wymiaru zasiłku, czyli
kwoty deklarowanej przez okres wynikający z ustawy z
dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa po potrąceniu kwoty, o której mowa w
art. 3 pkt 4, skoro przepisy ustawy nie dopuszczają w
tym zakresie żadnej uznaniowości.

SN 3.02.2012 I UK 306/11

Niewypłacone pracownikowi wynagrodzenie za pracę
nie

stanowi

podstawy

wymiaru

składek

na

ubezpieczenie społeczne.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i
rentowe pracowników stanowi wynagrodzenie wypłacone
im w danym miesiącu kalendarzowym wraz z tymi
składnikami i świadczeniami, które z mocy przepisów
szczególnych nie są wyłączone z podstawy wymiaru
składek. Wynagrodzenie wypłacone ubezpieczonemu
pracownikowi

przez

pracodawcę

z

opóźnieniem

wykazywane jest natomiast w indywidualnym raporcie
miesięcznym składanym za ten miesiąc, w którym zostało
faktycznie wypłacone i wówczas staje się podstawą
wymiaru składek.

Działalność gospodarcza



Podstawę wymiaru stanowi zadeklarowana

kwota,

nie

niższa

jednak

niż

60%

prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia
miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty
ograniczenia rocznej podstawy wymiaru
składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10
na dany rok kalendarzowy. Składka w nowej
wysokości obowiązuje od dnia 1 stycznia do
dnia 31 grudnia danego roku.



60 % od kwoty prognozowanego przeciętnego

wynagrodzenia (wynoszącej 3.746 zł) stanowi
kwota 2.247,60 zł będąca w 2014 r.
minimalną podstawą wymiaru składek na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe, dla osób
prowadzących pozarolniczą działalność i osób
z nimi współpracujących.

„Mały ZUS”

Podstawę

wymiaru

składek

na

ubezpieczenia

emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których
mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, w okresie pierwszych
24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia
wykonywania działalności gospodarczej stanowi
zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30%
kwoty minimalnego wynagrodzenia.

Podstawę

wymiaru

składek

na

ubezpieczenia

społeczne dla tych osób w 2014 r. stanowi
zadeklarowana kwota, nie niższa niż 504,00 zł
(30% kwoty minimalnego wynagrodzenia w 2014 r.).

Maksymalna podstawa wymiaru

składek na ubezpieczenia

emerytalne i rentowe

Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia

emerytalne i rentowe osób, o których mowa w art.
6 i 7, w danym roku kalendarzowym nie może być
wyższa

od

kwoty

odpowiadającej

trzydziestokrotności

prognozowanego

przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w
gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy,
określonego w ustawie budżetowej, ustawie o
prowizorium budżetowym lub ich projektach, jeżeli
odpowiednie ustawy nie zostały uchwalone - z
zastrzeżeniem ust. 2 i 9.



112 380,00 zł- kwota rocznego ograniczenia

podstawy w 2014 r.

Płatnik składek jest zobowiązany zaprzestać

obliczać

i

przekazywać

składki

na

ubezpieczenia emerytalne i rentowe po
przekroczeniu przez ubezpieczonego kwoty
rocznej podstawy wymiaru składek.

SA Warszawa 29.11.200 r. III

Aua 525/04



Jeżeli do opłacenia składek na ubezpieczenie

emerytalne i rentowe jest zobowiązany więcej
niż

jeden

płatnik

składek,

to

sam

ubezpieczony

jest

obowiązany

do

zawiadomienia wszystkich płatników składek o
przekroczeniu

kwoty

rocznej

podstawy

wymiaru składek.

SA w Warszawie z 30.06.2004 r.

III Aua 702/03



Likwidacja płatnika składek i brak jego

następcy

prawnego

nie

pozbawia

ubezpieczonego prawa do żądania zwrotu
nadpłaconej

przez

niego

składki

na

ubezpieczenie emerytalno - rentowe.

SA w Warszawie z dnia 19

sierpnia 2002 r. III AUz 248/02



Tryb postępowania przy zwrocie nadpłaconych

składek

na

ubezpieczenie

społeczne,

wynikający z § 8 rozporządzenia Ministra Pracy
i Polityki Socjalnej z dnia 18.12.1998 r. w
sprawie

szczegółowych

zasad

ustalania

podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie
emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz.
1106) nie wyłącza prawa ubezpieczonego do
domagania się wydania decyzji w przedmiocie
ustalenia wymiaru składki, zaniechania jej
poboru itd.

Podstawa wymiaru składek na

ubezpieczenia chorobowe i

wypadkowe

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie

chorobowe oraz ubezpieczenie wypadkowe
stanowi podstawa wymiaru składek na
ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenia
rentowe.

Przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na

ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczenie
wypadkowe nie stosuje się ograniczenia
rocznej podstawy wymiaru składek.

Podstawa wymiaru składek na

ubezpieczenia chorobowe i

wypadkowe

Podstawa wymiaru składek na to ubezpieczenie nie

może przekraczać miesięcznie 250% przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.

W okresie od dnia 1 stycznia 2014 r. do dnia 31 grudnia

2014 r. podstawa wymiaru składek na dobrowolne
ubezpieczenie chorobowe nie może przekraczać
miesięcznie kwoty 9365 zł (tj. 250% prognozowanego
przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, przyjętego
do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy
wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10
ustawy na dany rok kalendarzowy).

Stopy procentowe

składek

Stopy procentowe składek wynoszą:
1)

19,52%

podstawy

wymiaru

-

na

ubezpieczenie emerytalne, z zastrzeżeniem
ust. 3 i 4;

2) 8,00% podstawy wymiaru - na ubezpieczenia

rentowe;

3) 2,45% podstawy wymiaru - na ubezpieczenie

chorobowe;

4) od 0,40% do 8,12% podstawy wymiaru - na

ubezpieczenie wypadkowe.

OFE

Część

składki

na

ubezpieczenie

emerytalne

wynosząca:

1) 2,92% podstawy wymiaru składki jest

odprowadzana przez Zakład do wybranego przez
ubezpieczonego otwartego funduszu emerytalnego,

2)

4,38%

podstawy

wymiaru

składki

jest

ewidencjonowana przez Zakład na subkoncie, o
którym mowa w

art. 40a

Gdy brak OFE:
część składki tj. 7,3 % ewidencjonowana jest na

subkoncie

Odsetki za zwłokę

Od nieopłaconych w terminie składek należne

są od płatnika składek odsetki za zwłokę, na
zasadach i w wysokości określonych w ustawie
z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja
podatkowa (Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, z
późn. zm.).

Odsetek za zwłokę nie nalicza się, jeżeli ich

wysokość nie przekraczałaby 6,60 zł.

SN z 28.03.2012 r. II UK

170/11

1. Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma obowiązek
gromadzić na kontach rzetelne oraz kompletne
informacje dotyczące płatników składek. Jednakże nawet
naruszenie powyższego obowiązku przez organ rentowy nie
sanuje naruszenia obowiązków spoczywających na płatniku
składek, na którym spoczywa obowiązek prawidłowego
obliczenia należnych składek i następnie terminowego ich
opłacenia.
2. Obowiązek naliczenia odsetek za zwłokę nie jest
zależny

od

okoliczności

powstania

zaległości

składkowej

ani

od

woli

stron

stosunku

ubezpieczeniowego. Odsetki za zwłokę powstają z mocy
prawa, niezależnie od tego, czy płatnik dysponuje wiedzą na
temat powstania zaległości w opłacaniu składek.

SA Katowice z 1.07.1999 III Aua

363/09

Zakład pracy (pracodawca) jest obowiązany, bez
uprzedniego wezwania przez ZUS, opłacać i
rozliczać składki na ubezpieczenia społeczne
pracowników, za każdy miesiąc kalendarzowy, w
którym zatrudnia pracowników. Osoba, która nie
dopełniła obowiązku zgłoszenia do ubezpieczenia
pracowników i nie odprowadziła składek na ich
ubezpieczenia społeczne, podlega szczególnemu
reżimowi odpowiedzialności, gdyż od zaległości
składkowych, tak samo jak podatkowych, pobiera
się odsetki za zwłokę bez względu na to z czyjej
winy powstały te zaległości.

SN z 9.05.2007 I UK

362/06

Obowiązek zapłaty odsetek od nieuiszczonych
w terminie składek na ubezpieczenie społeczne
nie jest uzależniony od winy płatnika (art.
53 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. -
Ordynacja podatkowa, jednolity tekst: Dz.U. z
2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm. w związku z art. 23
ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych, t.j. Dz.U. z
2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.).

Opłata dodatkowa

W razie nieopłacenia składek lub opłacenia ich

w

zaniżonej

wysokości

Zakład

może

wymierzyć płatnikowi składek dodatkową
opłatę do wysokości 100% nieopłaconych
składek. Od decyzji w sprawie wymierzenia
dodatkowej opłaty przysługuje odwołanie do
sądu według zasad określonych w art. 83.

1b. W stosunku do płatnika składek będącego
osobą fizyczną, skazanego prawomocnym
wyrokiem za nieopłacenie składek lub opłacenie
ich w zaniżonej wysokości, dodatkowej opłaty za
ten sam czyn nie wymierza się.
1c. W razie wszczęcia postępowania w sprawie
o przestępstwo lub wykroczenie dotyczące
nieopłacenia składek lub opłacenia ich w
zaniżonej

wysokości

postępowania

o

wymierzenie dodatkowej opłaty płatnikowi
składek będącemu osobą fizyczną za ten sam
czyn nie wszczyna się, a wszczęte zawiesza się
do dnia zakończenia postępowania w sprawie o
przestępstwo lub wykroczenie.

1d. W razie prawomocnego skazania płatnika
będącego osobą fizyczną za przestępstwo lub
wykroczenie polegające na nieopłaceniu składek lub
opłaceniu ich w zaniżonej wysokości:
1) wszczęte postępowanie o wymierzenie dodatkowej
opłaty za ten sam czyn umarza się z urzędu;
2) decyzję o wymierzeniu dodatkowej opłaty za ten
sam czyn uchyla się z urzędu, a pobraną opłatę
zwraca się, niezwłocznie wraz z odsetkami, w
wysokości i na zasadach określonych przepisami
prawa cywilnego od dnia pobrania dodatkowej opłaty.

Składki oraz odsetki za zwłokę, koszty

egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa
opłata, zwane dalej "należnościami z tytułu
składek", nieopłacone w terminie, podlegają
ściągnięciu

w

trybie

przepisów

o

postępowaniu egzekucyjnym w administracji
lub egzekucji sądowej.

Przedawnienie

Należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu

po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały
się wymagalne (01.01.2012 – wcześniej 10 lat).

Nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu

składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem,
jednakże po upływie terminu przedawnienia
należności te mogą być egzekwowane tylko z
przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości
zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych
do dnia przedawnienia.

NSA z 20.01.2009 II GSK

651/08

Do nieprzedawnionych do dnia 31 grudnia 2002 r.
należności z tytułu składek na ubezpieczenie
społeczne stosować należy nie tylko nowy,
wydłużony termin przedawnienia, ale również
wszystkie nowe przepisy dotyczące okoliczności
mających wpływ na bieg tego terminu, to jest jego
przerwanie i zawieszenie, o ile wymienione w nowych
przepisach podstawy przerwania lub zawieszenia
biegu przedawnienia powstały po tej dacie. Skutki
wcześniejszych zdarzeń oceniać należy według
przepisów obowiązujących w chwili ich zaistnienia.

WSA Kraków z

14.10.2008 r.

I SA/Kr 952/08

Ustawodawca może dowolnie regulować kwestię
przedawnienia roszczeń, w tym i wydłużać terminy
przedawniania. Nie wpływa to w żaden sposób na
wysokość zobowiązania, albowiem nadal zobowiązanie
dłużnika jest w stałej wysokości. Nie istnieje
natomiast żadne "prawo do przedawniania",
które jako prawo nabyte dłużnika podlegałoby
ochronie. W związku z powyższym, skoro w trakcie
biegu

terminu

przedawnienia

następuje

jego

wydłużenie przez ustawodawcę, należy stosować nowe
przepisy, tj. nowy termin przedawnienia. Nie dochodzi
tu również do działania prawa wstecz, albowiem
zobowiązanie jest nadal to samo.

Przedawnienie należności z tytułu składek

wynikających z decyzji o odpowiedzialności
osoby trzeciej lub następcy prawnego
następuje po upływie 5 lat, licząc od końca
roku kalendarzowego, w którym decyzja
została wydana.

Wyłączenie z

postępowania

układowego

Należności z tytułu składek są wyłączone z

postępowania układowego, określonego w
ustawie z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo
upadłościowe i naprawcze (Dz.U. z 2009 r. Nr
175, poz. 1361), z zastrzeżeniem ust. 2 i 3.

Zakład może wyrazić zgodę na objęcie układem

należności z tytułu składek finansowane przez
płatnika składek.

Hipoteka

Zakład ma prawo do występowania z wnioskiem

o

założenie

księgi

wieczystej

dla

nieruchomości dłużnika zalegającego z opłatą
należności z tytułu składek także wtedy, gdy
dłużnikiem

jest

państwowa

jednostka

organizacyjna

niebędąca

jednostką

budżetową.

Dla zabezpieczenia należności z tytułu składek

Zakładowi przysługuje hipoteka przymusowa
na wszystkich nieruchomościach dłużnika.

Ustawowe prawo

zastawu

Należności z tytułu składek są zabezpieczone

ustawowym

prawem

zastawu

na

wszystkich będących własnością dłużnika oraz
stanowiących współwłasność łączną dłużnika i
jego małżonka rzeczach ruchomych oraz
zbywalnych prawach majątkowych.

SN 19 września 2002 r.

V CKN 1223/00

Wpis do księgi wieczystej hipoteki przymusowej,
zabezpieczającej wierzytelność z tytułu składek
na ubezpieczenie społeczne, następuje na rzecz
Skarbu Państwa oraz Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych

jako

dysponenta

Funduszu

Ubezpieczeń Społecznych.

SN 11 października 2005 r.

V CK 610/04

Doręczona dłużnikowi decyzja ZUS, ustalająca należność z
tytułu składek, stanowi podstawę wpisu w księdze wieczystej
hipoteki przymusowej na nieruchomości będącej przedmiotem
współwłasności łącznej dłużnika i jego małżonka. Powyższe
odnosi się do hipoteki przymusowej kaucyjnej. Wpis hipoteki
przymusowej kaucyjnej zabezpiecza tylko interesy fiskalne
Skarbu Państwa przed możliwością „usunięcia” nieruchomości
przez dłużnika do czasu uprawomocnienia się decyzji
„składkowej”, urealnia więc skorzystanie przez wierzyciela z
hipoteki przymusowej zwykłej, dającej możliwość prowadzenia
skutecznej egzekucji z zabezpieczonej nieruchomości. Ochrona
małżonka dłużnika aktualizuje się natomiast w fazie
wystawiania

tytułu

wykonawczego,

wpisu

hipoteki

przymusowej zwykłej oraz czynności egzekucyjnych.

SN z 13 kwietnia 2005 r.

V CK 547/04

Wpisanie hipoteki przymusowej zwykłej na
nieruchomości objętej wspólnością ustawową
dłużnika i jego małżonka w celu zabezpieczenia
należnych

składek

ZUS

wymaga

administracyjnego

tytułu

wykonawczego

wystawionego na oboje małżonków.

SN z 24 lutego 2004 r.

III CZP 121/03

Doręczona zobowiązanemu decyzja Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych, ustalająca wysokość
należności z tytułu składek, nie może być
podstawą wpisu hipoteki przymusowej na
nieruchomości

stanowiącej

przedmiot

współwłasności łącznej zobowiązanego i jego
małżonka.

SN z 5.12.2002 r. III CZP
78/02

Należności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z
tytułu składek (art. 26 ust. 3 ustawy z dnia
13.10.1998

r.

o

systemie

ubezpieczeń

społecznych - Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.)
mogą być zabezpieczone hipoteką przymusową
na prawie użytkowania wieczystego.

Umorzenie

Należności z tytułu składek mogą być

umarzane w całości lub w części przez
Zakład.

Należności z tytułu składek mogą być umarzane

tylko

w

przypadku

ich

całkowitej

nieściągalności.

Całkowita nieściągalność
zachodzi gdy:

1) dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub

pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na
podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił
przedmioty codziennego użytku domowego, których
łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej
trzykrotność

przeciętnego

wynagrodzenia

i

jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie
ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na
osoby trzecie;

2) sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika

lub umorzył postępowanie upadłościowe z przyczyn, o
których mowa w art. 13 i art. 361 pkt 1 ustawy z dnia
28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze;

3

) nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy

jednoczesnym braku majątku, z którego można
egzekwować

należności,

małżonka,

następców

prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności
na osoby trzecie w rozumieniu przepisów ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa;

4) nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym

postępowaniu likwidacyjnym;

4a) wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty

kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym;

5) naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy

stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić
egzekucję;

6) jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie

uzyska

się

kwot

przekraczających

wydatki

egzekucyjne.

Odroczenie

Ze względów gospodarczych lub innych

przyczyn zasługujących na uwzględnienie
Zakład może na wniosek dłużnika odroczyć
termin płatności należności z tytułu składek
oraz

rozłożyć

należność

na

raty,

uwzględniając możliwości płatnicze dłużnika
oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych.

Odroczenie oraz raty – w formie UMOWY

Umorzenie pomimo

braku całkowitej

nieściągalności



Należności z tytułu składek na ubezpieczenia

społeczne

ubezpieczonych

będących

równocześnie płatnikami składek na te
ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych
przypadkach umarzane pomimo braku ich
całkowitej nieściągalności.

NSA 21.01.2009 r. II GSK
679/08

1. Przepis art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych dopuszcza umarzanie w całości lub w
części wszystkich "należności z tytułu składek", tj.
składek, odsetek za zwłokę, kosztów egzekucyjnych,
kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty. Co do
zasady, wymienione należności mogą być umarzane
w całości lub w części, o ile spełnione będą warunki
określone w ustawie i o ile nie zachodzi wyłączenie
możliwości umorzenia objęte art. 30 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych.

2. Umorzenie samych składek powoduje z mocy
prawa umorzenie także innych "należności z
tytułu składek" (tych, o których mowa w art. 24
ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
tj. odsetek za zwłokę, kosztów egzekucyjnych,
kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty). Nie
oznacza to jednak wcale, że umorzenie innych niż
składki należności z tytułu składek jest możliwe tylko
w wypadku umorzenia samych składek. Przeciwnie,
nawet wtedy, gdy umorzenie samych składek jest
niedopuszczalne, możliwe jest, gdy zachodzą warunki
umorzenia wymienione w ustawy o systemie
ubezpieczeń

społecznych,

umorzenie

innych

"należności z tytułu składek".

WSA 28.03.2012 I SA/Bd

99/12



Podstawa umorzenia należności ZUS została

stworzona dla "uzasadnionych przypadków"
(art. 28 ust. 3a u.s.u.s.) - a zatem
wyjątkowych,

a

nawet

drastycznych,

powstałych

z

przyczyn

całkowicie

obiektywnych (niezależnych od dłużnika). (por.
wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z
23 kwietnia 2009r., II GSK 884/08).

SA Warszawa z 26.03.2003 r. III

Aua 2016/01



Odroczenie

terminu

płatności

zaległych

składek na ubezpieczenie społeczne lub
rozłożenie należności z tego tytułu na raty,
następuje w formie umowy od której stronie
nie służy odwołanie do sądu.

WSA z 8.06.2011 r. I SA/Bd

239/11

Przewidziana w art. 28 ust. 3a ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74
ze zm.) możliwość umorzenia należności z
tytułu składek na ubezpieczenie społeczne
dotyczy tylko zaległości z tytułu składek na
ubezpieczenie własne płatnika. (nie za
pracowników)

SN 24.06.08 I UK 360/07



Przepisu art. 30 ustawy z dnia 13 października 1998

r. o systemie ubezpieczeń społecznych do składek
finansowanych przez ubezpieczonych niebędących
płatnikami składek nie stosuje się art. 28 i 29.
Oznacza to, iż ani przepis art. 28 powołanej ustawy,
ani przepisy rozporządzenia z dnia 31 lipca 2003 r.
nie mogą stanowić podstawy do umorzenia składek
należnych za zatrudnianych pracowników w części
przez nich finansowanej (por. wyrok Wojewódzkiego
Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 18
grudnia 2006 r., III SA/WA 2923/06).

WSA dnia 23 maja 2006 r.

III SA/Wa 971/06



Trudności związane z uzyskiwaniem dochodów

z prowadzonej działalności gospodarczej nie
są równoznaczne z niemożnością zapłaty
zaległych zobowiązań i nie mogą stanowić
automatycznie

podstawy

do

umorzenia

zobowiązań.

Nienależnie opłacone
składki

Nienależnie

opłacone

składki

podlegają

zaliczeniu przez Zakład z urzędu na poczet
zaległych lub bieżących składek, a w razie ich
braku - na poczet przyszłych składek, chyba
że płatnik składek złoży wniosek o zwrot
składek, z zastrzeżeniem ust. 6c, 8 i 8d.
6b. Zakład zawiadamia płatnika składek o kwocie
nienależnie opłaconych składek, które zgodnie z
ust. 6a mogą być zwrócone, chyba że nie
przekraczają wysokości kosztów upomnienia w
postępowaniu egzekucyjnym.

6c. Po stwierdzeniu, że składki zostały
nienależnie opłacone, płatnik składek może
złożyć wniosek o ich zwrot.
6d. Nienależnie opłacone składki podlegają
zwrotowi w terminie 30 dni od dnia wpływu
wniosku, o którym mowa w ust. 6c.

6e. Jeżeli nienależnie opłacone składki nie zostaną
zwrócone w terminie określonym w ust. 6d, podlegają
oprocentowaniu w wysokości równej odsetkom za
zwłokę pobieranym od zaległości podatkowych, od
dnia złożenia wniosku, o którym mowa w ust. 6c.
6f. W przypadku braku płatnika składek lub jego
następcy

prawnego

Zakład

zawiadamia

ubezpieczonego o kwocie nienależnie opłaconych
składek w części sfinansowanej przez ubezpieczonego
i na jego wniosek zwraca nienależnie opłacone
składki. Przepisy ust. 6c-6e stosuje się odpowiednio.

6g. Nienależnie opłacone składki ulegają
przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia:
1) otrzymania zawiadomienia, o którym mowa
w ust. 6b;
2) opłacenia składek, w przypadku braku
zawiadomienia, o którym mowa w ust. 6b.

SN 21.10.2008 r. II UK

71/08

1.

Zwrotu

nienależnie

opłaconych

składek

na

ubezpieczenie społeczne można domagać się w terminie
określonym w art. 24 ust. 7 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o
systemie

ubezpieczeń

społecznych,

a

nie

przy

zastosowaniu

terminów

przedawnienia

roszczeń

cywilnoprawnych (art. 118 KC).
2. Składki opłacone z nieważnego pracowniczego tytułu
ubezpieczenia

społecznego

jedynego

wspólnika

jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
powinny być zaliczone na poczet składek należnych z
tytułu obowiązkowego podlegania takiego wspólnika
ubezpieczeniom

społecznym

osób

prowadzących

pozarolniczą działalność gospodarczą.

SN z 15.07.2008 r. III UK
28/08

1. Dla bytu i charakteru prawnego nadwyżki nie jest
istotne to, czy nadwyżka jest rezultatem nadpłaty składek
na ubezpieczenie społeczne czy zasiłków lub kwoty uznań,
ponieważ nadwyżka wynika z porównania dokonanej przez
płatnika wpłaty i należności wynikającej z deklaracji
rozliczeniowej.

Nie

można

zatem

różnicować

prawnego charakteru nadwyżki, a w konsekwencji
uprawnienia do żądania jej zwrotu oraz ewentualnych
odsetek lub oprocentowania za zwłokę lub opóźnienie w
zwrocie tej nadwyżki, w zależności od tego, czy w
nadwyżce mieszczą się kwoty nadpłaconych składek na
ubezpieczenia społeczne lub kwoty nadpłaconych zasiłków
czy kwoty uznań.

SA Warszawa z dnia 30 czerwca

2004 r. III AUa 702/03



Likwidacja płatnika składek i brak jego

następcy

prawnego

nie

pozbawia

ubezpieczonego prawa do żądania zwrotu
nadpłaconej

przez

niego

składki

na

ubezpieczenie emerytalno - rentowe.

SA Warszawa 27.08.2003

r.

III AUa 395/02

Obowiązujące przepisy nie zawierają regulacji

stanowiącej, że w przypadku likwidacji osoby
prawnej będącej płatnikiem składek, Zakład
nie ma obowiązku zwrotu składki na
ubezpieczenie społeczne dla ubezpieczonego.

Odpowiedzialność osób trzecich

– Ordynacja podatkowa

Art. 31 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych stanowi, które przepisy
Ordynacji podatkowej stosuje się odpowiednio do
należności z tytułu składek. Odsyła on między innymi
do części przepisów Rozdziału 15 Działu III Ordynacji
podatkowej,

tj.

rozdziału

pod

tytułem

Odpowiedzialność podatkowa osób trzecich, którego
przepisy regulują ogólny zakres odpowiedzialności
osób

trzecich

oraz

szczegółowy

zakres

odpowiedzialności poszczególnych kategorii osób,
ukształtowany w zależności od charakteru stosunku
prawnego łączącego podatnika i osobę trzecią.

rozwiedziony małżonek podatnika – podmiot ten
odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym
małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań
podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności
majątkowej, jednakże tylko do wysokości wartości
przypadającego mu udziału w majątku wspólnym (art. 110);
członek rodziny podatnika – podmiot ten odpowiada
całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem
prowadzącym działalność gospodarczą za zaległości
podatkowe wynikające z tej działalności i powstałe w
okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w jej
wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego
działalności. Za członków rodziny podatnika uważa się
zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, małżonków zstępnych,
osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz
pozostającą z podatnikiem w faktycznym pożyciu (art. 111);

Nabywca przedsiębiorstwa lub zorganizowanej
części przedsiębiorstwa odpowiada całym swoim
majątkiem solidarnie z podatnikiem za powstałe do
dnia nabycia zaległości podatkowe związane z
prowadzoną działalnością gospodarczą, chyba że
przy zachowaniu należytej staranności nie mógł
wiedzieć o tych zaległościach.
Zakres

odpowiedzialności

nabywcy

jest

ograniczony

do

wartości

nabytego

przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części.

Jednoosobowa spółka kapitałowa powstała
w

wyniku

przekształcenia

przedsiębiorcy

będącego osobą fizyczną odpowiada całym
swoim majątkiem solidarnie z tą osobą fizyczną
za powstałe do dnia przekształcenia zaległości
podatkowe

przedsiębiorcy

związane

z

prowadzoną działalnością gospodarczą.

„Figurant”

Jeżeli podatnik, za zgodą innej osoby, w celu
zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej
lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności,
posługuje się lub posługiwał się imieniem i
nazwiskiem, nazwą lub firmą tej osoby, osoba
ta ponosi solidarną odpowiedzialność z
podatnikiem całym swoim majątkiem za
zaległości

podatkowe

powstałe

podczas

prowadzenia tej działalności.

Właściciel,

samoistny

posiadacz

lub

użytkownik wieczysty rzeczy lub prawa
majątkowego pozostający z użytkownikiem
danej rzeczy lub prawa majątkowego w związku,
o którym mowa w § 2, odpowiada za zaległości
podatkowe użytkownika powstałe w związku z
działalnością gospodarczą prowadzoną przez
użytkownika, jeżeli dana rzecz lub prawo są
związane z działalnością gospodarczą lub służą
do jej prowadzenia.

Związek, o którym mowa w § 1, ma miejsce, gdy
podczas trwania użytkowania między:
1) właścicielem, samoistnym posiadaczem lub
użytkownikiem

wieczystym

rzeczy

lub

prawa

majątkowego a ich użytkownikiem lub
2)

osobami

pełniącymi

funkcje

zarządzające,

nadzorcze albo kontrolne w podmiocie będącym
właścicielem,

samoistnym

posiadaczem

lub

użytkownikiem

wieczystym

rzeczy

lub

prawa

majątkowego a osobami pełniącymi takie funkcje w
podmiocie będącym ich użytkownikiem
- istnieją powiązania o charakterze rodzinnym,
kapitałowym lub majątkowym w rozumieniu przepisów
o podatku dochodowym albo wynikające ze stosunku
pracy.



Dzierżawca lub użytkownik nieruchomości

odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z
podatnikiem będącym właścicielem, użytkownikiem
wieczystym

lub

posiadaczem

samoistnym

nieruchomości za zaległości podatkowe z tytułu
zobowiązań

podatkowych

wynikających

z

opodatkowania nieruchomości, powstałych podczas
trwania dzierżawy lub użytkowania.



§ 1a. Przepis § 1 stosuje się, jeżeli między

dzierżawcą lub użytkownikiem a podatnikiem
istnieją powiązania o charakterze rodzinnym,
kapitałowym lub majątkowym w rozumieniu
przepisów o podatku dochodowym albo wynikające
ze stosunku pracy.

Odpowiedzialność

wspólników



Wspólnik spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej

oraz komplementariusz spółki komandytowej
albo komandytowo-akcyjnej odpowiada całym
swoim majątkiem solidarnie ze spółką i z
pozostałymi

wspólnikami

za

zaległości

podatkowe spółki.

Za

zaległości

podatkowe

spółki

z

ograniczoną

odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji
odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem
członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki
okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek
zarządu:
1) nie wykazał, że:
a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie
upadłości

lub

wszczęto

postępowanie

zapobiegające

ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo
b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub
niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu
upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy;
2) nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja
umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w
znacznej części.



Za zaległości podatkowe innych osób

prawnych niż wymienione w art. 116
odpowiadają

solidarnie

całym

swoim

majątkiem

członkowie

organów

zarządzających tymi osobami. Przepisy art.
116 stosuje się odpowiednio.

Osoby prawne przejmujące lub osoby
prawne powstałe w wyniku podziału (osoby
nowo zawiązane) odpowiadają solidarnie całym
swoim majątkiem za zaległości podatkowe
osoby

prawnej

dzielonej,

jeżeli

majątek

przejmowany na skutek podziału, a przy
podziale przez wydzielenie - także majątek
osoby

prawnej

dzielonej,

nie

stanowi

zorganizowanej części przedsiębiorstwa.

Gwarant

lub

poręczyciel,

którego

zabezpieczenie zostało przyjęte przez organ
podatkowy, odpowiada całym swoim majątkiem,
solidarnie z podatnikiem, płatnikiem, inkasentem,
ich następcą prawnym lub osobą trzecią, za
zobowiązanie wynikające z decyzji, która jest
przedmiotem zabezpieczenia, wraz z odsetkami za
zwłokę, oraz kosztami postępowania egzekucyjnego
powstałymi w związku z wykonaniem tej decyzji - do
wysokości kwoty gwarancji lub poręczenia i w
terminie wskazanym w gwarancji lub poręczeniu.

SN z dnia 15 lipca 2011 r. I UK

325/10

Organ rentowy ma obowiązek, w razie zaistnienia przesłanek
odpowiedzialności osób trzecich za zaległe składki, rozstrzygnąć
w drodze decyzji o odpowiedzialności wszystkich wchodzących
w grę osób (członków zarządu), a wyboru dłużnika (członka
zarządu),

od

którego

będzie

dochodził

zaspokojenia

wierzytelności, może dokonać dopiero po powstaniu solidarnego
zobowiązania.
Decyzja kończąca postępowanie w sprawie odpowiedzialności
osób trzecich za zaległości składkowe powinna rozstrzygać
(pozytywnie lub negatywnie) o odpowiedzialności wszystkich (tak
określonych)

członków

zarządu

spółki

z

ograniczoną

odpowiedzialnością. W przypadku zatem oceny przez organ
rentowy,

że

jeden

z

członków

zarządu

nie

ponosi

odpowiedzialności za zaległości składkowe, konieczne jest
zawarcie

tego

stwierdzenia

w

decyzji

obejmującej

tą

odpowiedzialnością pozostałych członków.

NSA z 3.03.2011 r. I FSK
350/10

Ciężar dowodu wykazania negatywnych przesłanek
odpowiedzialności

członka

zarządu

za

zobowiązania spółki spoczywa na członku zarządu.
Nie oznacza to jednak, że prowadzone w tym zakresie
postępowanie

nie

podlega

zasadom

ogólnym

wynikającym z Ordynacji podatkowej. Istota przesunięcia
ciężaru dowodowego na członka zarządu, wynikająca z
art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej, odczytywana być musi
jako inicjatywa dowodowa ze strony członku zarządu
przejawiająca się zarówno samodzielnym składaniem
dowodów, jak i wskazywaniem na dowody, które
należałoby przeprowadzić, a których tenże nie może
przedstawić, gdyż dotyczą dokumentów, do których nie
ma dostępu.

Spełnienia przesłanki zgłoszenia wniosku o
upadłość we właściwym czasie nie można
utożsamiać tylko z tym, że sąd upadłościowy
nie oddalił tego wniosku, lecz orzekł o
wszczęciu postępowania.

Pięcioletni termin, o którym stanowi art. 118 § 1
Ordynacji podatkowej, nie obejmuje doręczenia
decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej.

SN z 6.07.2011 II UK

352/10

Powoływanie się przez członka zarządu spółki z
o.o. na nieznajomość stanu finansów spółki jako
na przyczynę niezgłoszenia wniosku o upadłość,
nie

uzasadnia

zwolnienia

go

z

odpowiedzialności za zaległości podatkowe na
podstawie art. 116 ustawy z 27.8.1997 r.
Ordynacji podatkowej (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 8,
poz. 60 ze zm.).

SN z 5.07.2011 r. I UK

422/10

Skoro początek biegu terminu przewidzianego na
złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości jest
wyznaczony przez typowe zwroty niedookreślone
takie,

jak

"trwałe"

(nie

zaś

krótkotrwałe)

"zaprzestanie płacenia długów" trudno formułować
jednolite kryteria oceny w tym przedmiocie, a więc
data trwałego zaprzestania płacenia długów może
być ustalona jedynie w kontekście konkretnych
okoliczności sprawy. To samo dotyczy pojęcia
"właściwego czasu" zawartego w art. 116 § 1 ustawy
z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa.

Trwałe zaprzestanie płacenia długów oznacza, że
dłużnik nie tylko obecnie nie płaci długów, ale
także nie będzie tego czynił w przyszłości z
powodu

braku

niezbędnych

środków.

Zaprzestanie płacenia długów zachodzi
wtedy, gdy dłużnik z braku środków płatniczych
nie

płaci

przeważającej

części

swoich

wymagalnych długów. Sytuacja taka będzie mieć
miejsce także wówczas, gdy dłużnik nie
zaspokaja

jednego

tylko

wierzyciela

posiadającego znaczną wierzytelność.

SN z 4.02.2011 r. II UK

225/10

Stan zdrowia psychicznego członka zarządu
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może
wyłączać jego winę w niezgłoszeniu we
właściwym czasie wniosku o ogłoszenie
upadłości spółki lub wszczęcia postępowania
układowego.

SA Warszawa 12.01.2010

III AUa 812/09

Charakter prawny funkcji członka zarządu
oznacza nie tylko obowiązek wykonywania
czynności

zarządzających

spółką,

ale

i

odpowiedzialność za skutki działań kierowanej
spółki, przy czym ustawodawca nie różnicuje
odpowiedzialności członków zarządu w
zależności od tego, czy zajmują się oni
faktycznie sprawami spółki, czy też zajmują
całkowicie bierną postawę.

SN z 01.09.2010 r. II UK
89/10

W sytuacji, gdy w ogóle nie wszczęto postępowania
egzekucyjnego, a bezskuteczność egzekucji nie została
ustalona w innym przewidzianym prawem postępowaniu, nie
można tak stwierdzonej bezskuteczności uznać, iż spełnia
ona wymogi z art. 116 Ordynacji podatkowej - tj. powoduje
stan, w którym nie ma jakichkolwiek wątpliwości, iż nie
zachodzi żadna możliwość zaspokojenia egzekwowanej
wierzytelności z jakiejkolwiek części majątku spółki.
Taką pewność daje zaś tylko wszczęcie postępowania
egzekucyjnego. Przedstawiona interpretacja spełnia przy
tym funkcję gwarancyjną, zabezpieczającą osobę trzecią
przed przedwczesnym i nieuzasadnionym orzeczeniem jej
odpowiedzialności za zaległości podatkowe (składkowe)
spółki.

Konta i rejestry prowadzone

przez ZUS

1. Zakład prowadzi:
1) konta ubezpieczonych
2) konta płatników składek
3) Centralny Rejestr Ubezpieczonych
4) Centralny Rejestr Płatników Składek
5) Centralny Rejestr Członków Otwartych Funduszy

Emerytalnych

6) Centralny Rejestr Otrzymujących Emerytury z

Funduszy Dożywotnich Emerytur Kapitałowych

7) inne rejestry niezbędne do realizacji zadań

określonych odrębnymi przepisami.

Obowiązek zgłoszenia do

ubezpieczenia

Każda osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniami

emerytalnym i rentowymi podlega zgłoszeniu
do ubezpieczeń społecznych.

Zgłoszeń, dokonuje się w terminie 7 dni od daty

powstania obowiązku ubezpieczenia,

Każda osoba, w stosunku do której wygasł tytuł do

ubezpieczeń

społecznych,

podlega

wyrejestrowaniu

z

tych

ubezpieczeń.

Zgłoszenie wyrejestrowania płatnik składek jest
zobowiązany złożyć w terminie 7 dni od daty
zaistnienia tego faktu.

Składki za okres

zawieszenia działalności

Ubezpieczenie emerytalne i rentowe w okresie

zawieszenia

wykonywania

działalności

gospodarczej na podstawie przepisów o
swobodzie działalności gospodarczej przez
osoby prowadzące pozarolniczą działalność
gospodarczą

jest

dobrowolne.

Przedsiębiorca

w

okresie

zawieszenia

wykonywania działalności gospodarczej nie
opłaca ubezpieczenia chorobowego i
wypadkowego.

Decyzja w sprawie

obowiązku ubezpieczenia

W razie sporu dotyczącego obowiązku

ubezpieczeń społecznych Zakład wydaje
decyzję

osobie

zainteresowanej

oraz

płatnikowi składek.

Imienne raporty

miesięczne



Płatnik składek przekazuje do Zakładu

imienne raporty miesięczne, po upływie
każdego miesiąca kalendarzowego, w terminie
ustalonym dla rozliczania składek.

Terminy i sposób

opłacania składek

Płatnik składek przesyła w tym samym terminie

deklarację rozliczeniową, imienne raporty miesięczne
oraz opłaca składki za dany miesiąc, z zastrzeżeniem
ust. 1a, 2a i 2b, nie później niż:

1) do 10 dnia następnego miesiąca - dla osób

fizycznych opłacających składkę wyłącznie za siebie;

2) do 5 dnia następnego miesiąca - dla jednostek

budżetowych

i

samorządowych

zakładów

budżetowych;

3) do 15 dnia następnego miesiąca - dla pozostałych

płatników.

Uprawnienia Zakładu

Zakład może sporządzać z urzędu zgłoszenia

do ubezpieczeń społecznych, zgłoszenia
wyrejestrowania

ubezpieczonego

z

ubezpieczeń społecznych, imienne raporty
miesięczne, zgłoszenia płatnika składek,
zgłoszenia wyrejestrowania płatnika składek,
deklaracje rozliczeniowe oraz dokumenty
korygujące te dokumenty, zwane dalej
"dokumentami związanymi z ubezpieczeniami
społecznymi określonymi w ustawie".

Zakład może korygować z urzędu błędy stwierdzone

w dokumentach związanych z ubezpieczeniami
społecznymi określonych w ustawie.

Zakład

może żądać od płatnika składek

ponownego złożenia dokumentów związanych z
ubezpieczeniami

społecznymi

określonych

w

ustawie,

jeżeli

dokumenty

te

nie

zostały

zidentyfikowane

w

systemie

informatycznym

Zakładu.

Zakład może z urzędu wprowadzać i korygować

dane bezpośrednio na kontach ubezpieczonych lub
kontach płatników składek, informując o tym
ubezpieczonych i płatników składek.

Fundusz Ubezpieczeń

Społecznych

Fundusz

Ubezpieczeń

Społecznych

jest

państwowym

funduszem

celowym,

powołanym w celu realizacji zadań z zakresu
ubezpieczeń społecznych.

Dysponentem FUS jest Zakład.

Wyodrębnione fundusze w

ramach FUS

W ramach FUS wyodrębnia się fundusze:
1) emerytalny,
2) rentowy,
3) chorobowy,
4) wypadkowy,
5) rezerwowe.

Fundusz Rezerwy

Demograficznej

Dla ubezpieczeń emerytalnych ze środków

pozostających w dniu 31 grudnia każdego
roku na rachunku funduszu emerytalnego,
pomniejszonych o kwotę niezbędną na
zapewnienie

wypłat

świadczeń

przypadających na pierwszy miesiąc kolejnego
roku

-

tworzy

się

Fundusz

Rezerwy

Demograficznej.

Środki FRD mogą być wykorzystane wyłącznie na:
1)

uzupełnienie

wynikającego

z

przyczyn

demograficznych

niedoboru

funduszu

emerytalnego, o którym mowa w art. 55 pkt 1, z
zastrzeżeniem ust. 3 i art. 112 ust. 1;

2) nieoprocentowaną pożyczkę uzupełniającą

środki funduszu emerytalnego na bieżącą
wypłatę

świadczeń,

zapewniającą

płynność

finansową FUS, zwrotną w terminie nie dłuższym
niż 6 miesięcy od dnia otrzymania środków przez
FUS.

1. FRD posiada osobowość prawną.
2. Statut FRD nadaje minister właściwy do

spraw zabezpieczenia społecznego, w drodze
rozporządzenia.

3. Organem FRD jest Zakład.
4. Środkami FRD dysponuje Zakład, z

zastrzeżeniem

art. 59

i

64

.

5. Zakład reprezentuje FRD w sposób określony

dla reprezentacji Zakładu w jego statucie.

6. Siedzibą FRD jest siedziba Zakładu.
7. Nazwa FRD jest prawnie chroniona.

Zakład Ubezpieczeń

Społecznych

Zakład jest państwową jednostką organizacyjną i

posiada osobowość prawną. Siedzibą Zakładu
jest miasto stołeczne Warszawa.

Nadzór nad zgodnością działań Zakładu z

obowiązującymi przepisami sprawuje minister
właściwy

do

spraw

zabezpieczenia

społecznego. Nadzór ten nie może dotyczyć
spraw indywidualnych rozstrzyganych w drodze
decyzji administracyjnej.

W zakresie prowadzonej działalności, o której

mowa w art. 68-71, Zakładowi przysługują
środki prawne właściwe organom administracji
państwowej.

W postępowaniu administracyjnym organem

wyższego

stopnia

w

stosunku

do

terenowych

jednostek

organizacyjnych

Zakładu jest Prezes Zakładu.

Skład Zakładu

1. W skład Zakładu wchodzą:
1) centrala;
2) terenowe jednostki organizacyjne.

Doręczanie pism przez

ZUS

Zakład może przesyłać pisma i decyzje listem

zwykłym.

W razie sporu ciężar dowodu doręczenia pisma

lub decyzji, o których mowa w ust. 1,
spoczywa na Zakładzie.

Organy Zakładu

Organami Zakładu są:
1) Prezes Zakładu;
2) Zarząd, którego przewodniczącym jest z

urzędu Prezes Zakładu;

3) Rada Nadzorcza Zakładu.

Działalnością

Zakładu

kieruje

Prezes

Zakładu, który reprezentuje Zakład na
zewnątrz.

Prezesa Zakładu powołuje Prezes Rady

Ministrów, na wniosek ministra właściwego
do

spraw

zabezpieczenia

społecznego,

spośród osób wyłonionych w drodze otwartego
i konkurencyjnego naboru.

Gospodarka finansowa

Zakład gospodaruje swoim mieniem oraz

prowadzi

samodzielną

gospodarkę

finansową w ramach posiadanych środków.

Obowiązki

ubezpieczonych

W celu ustalenia prawa do świadczeń oraz ich wysokości

ubezpieczeni zobowiązani są do:

1) przedstawiania stanów faktycznych mających wpływ na

prawo lub wysokość świadczeń;

2) informowania o wszelkich zmianach mających wpływ na

świadczenie;

3) przedkładania na żądanie środków dowodowych;
4) osobistego stawiennictwa, jeżeli okoliczności sprawy tego

wymagają;

5) poddania się badaniom lekarskim, a także leczeniu lub

rehabilitacji, jeżeli oczekuje się, że leczenie lub rehabilitacja
przywróci zdolność do pracy lub spowoduje, że zdolność do
pracy zostanie zachowana.

Przepisu powyższego nie stosuje się, jeżeli:

1) Zakład

ma

możliwości

mniejszym

nakładem

niż

ubezpieczony

ustalić

okoliczności niezbędne do przyznania i
wypłaty świadczenia;
2) badanie mogłoby narazić ubezpieczonego
na pogorszenie stanu zdrowia lub zagrażać
jego życiu.

Wstrzymanie wypłaty /

zawieszenie

postępowania

W przypadku gdy ubezpieczony utrudnia

możliwość wyjaśnienia wszystkich okoliczności
sprawy, Zakład może, w drodze decyzji,
wstrzymać wypłatę świadczenia lub zawiesić
postępowanie do chwili podjęcia współpracy.

Decyzje Zakładu

Zakład wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw

dotyczących w szczególności:
1) zgłaszania do ubezpieczeń społecznych;
2) przebiegu ubezpieczeń;
3) ustalania wymiaru składek i ich poboru, a także
umarzania należności z tytułu składek;

3a)

ustalania wymiaru składek na Fundusz Emerytur

Pomostowych i ich poboru, a także umarzania należności
z tytułu tych składek;
4) ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń
społecznych;
5) wymiaru świadczeń z ubezpieczeń społecznych

Odwołanie do sądu

Od decyzji Zakładu przysługuje odwołanie do

właściwego sądu w terminie i według zasad
określonych

w

przepisach

Kodeksu

postępowania cywilnego.

Odwołanie do sądu przysługuje również w

razie niewydania decyzji w terminie 2
miesięcy, licząc od dnia zgłoszenia wniosku o
świadczenie lub inne roszczenia.

Od decyzji przyznającej świadczenie w drodze

wyjątku oraz od decyzji odmawiającej przyznania
takiego świadczenia, a także od decyzji w
sprawach o umorzenie należności z tytułu
składek na ubezpieczenia społeczne, odwołanie
nie przysługuje.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia wniosku

do Prezesa Zakładu o ponowne rozpatrzenie
sprawy, na zasadach dotyczących decyzji
wydanej w pierwszej instancji przez ministra. Do
wniosku stosuje się odpowiednio przepisy
dotyczące odwołań od decyzji, określone w
Kodeksie postępowania administracyjnego.

Odwołanie wnosi się na piśmie do jednostki

organizacyjnej Zakładu, która wydała
decyzję, lub do protokołu sporządzonego
przez tę jednostkę.

Jeżeli Zakład uzna odwołanie za słuszne,

zmienia lub uchyla decyzję niezwłocznie,
nie później niż w terminie 30 dni od dnia
wniesienia odwołania. W tym wypadku
odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu.

Jeżeli odwołanie nie zostało w całości lub w

części uwzględnione, Zakład przekazuje
niezwłocznie, nie później niż w terminie 30
dni od dnia wniesienia odwołania, sprawę do
sądu wraz z uzasadnieniem.

Ponowne ustalenie

Prawo lub zobowiązanie stwierdzone decyzją

ostateczną Zakładu ulega ponownemu
ustaleniu

na

wniosek

osoby

zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po
uprawomocnieniu

się

decyzji

zostaną

przedłożone nowe dowody lub ujawniono
okoliczności istniejące przed wydaniem tej
decyzji, które mają wpływ na to prawo lub
zobowiązanie.

Decyzje ostateczne Zakładu, od których nie

zostało wniesione odwołanie do właściwego
sądu, mogą być z urzędu przez Zakład
uchylone, zmienione lub unieważnione,
na zasadach określonych w przepisach
Kodeksu postępowania administracyjnego.

Interpretacje

indywidualne

Zakład wydaje interpretacje indywidualne, o których

mowa w

art. 10

ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o

swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2010 r. Nr
220,

poz. 1447

, z późn. zm.

120)

), w zakresie obowiązku

podlegania

ubezpieczeniom

społecznym,

zasad

obliczania składek na ubezpieczenia społeczne,
ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz
Emerytur Pomostowych oraz podstawy wymiaru tych
składek. Interpretacje indywidualne wraz z wnioskiem
o wydanie interpretacji, po usunięciu danych
identyfikujących wnioskodawcę oraz inne podmioty
wskazane w treści interpretacji, Zakład niezwłocznie
zamieszcza w Biuletynie Informacji Publicznej.

Zwrot nienależnie

pobranych świadczeń

Osoba, która pobrała nienależne świadczenie z

ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do
jego zwrotu, wraz z odsetkami, w
wysokości

i

na

zasadach

określonych

przepisami prawa cywilnego.

Nienależnie pobrane

świadczenia

Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia
okoliczności powodujących ustanie prawa do
świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości
lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie
była pouczona o braku prawa do ich pobierania;
2) świadczenia przyznane lub wypłacone na
podstawie

nieprawdziwych

zeznań

lub

fałszywych

dokumentów

albo

w

innych

przypadkach świadomego wprowadzania w błąd
organu wypłacającego świadczenia przez osobę
pobierającą świadczenia.

Ograniczenia żądania

Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie

pobranych

świadczeń

z

ubezpieczeń

społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12
miesięcy,

jeżeli

osoba

pobierająca

świadczenia zawiadomiła organ wypłacający
świadczenia

o

zajściu

okoliczności

powodujących ustanie prawa do świadczeń
albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to
świadczenia były nadal wypłacane, a w
pozostałych przypadkach - za okres dłuższy
niż ostatnie 3 lata.

Kwoty

nienależnie

pobranych

świadczeń

ustalone prawomocną decyzją oraz kwoty
odsetek i kosztów upomnienia, zwane dalej
"należnościami z tytułu nienależnie pobranych
świadczeń",

podlegają

potrąceniu

z

wypłacanych świadczeń, a jeżeli prawo do
świadczeń nie istnieje - ściągnięciu w trybie
przepisów o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji.

Nienależnie pobrane świadczenia mogą być

zabezpieczane hipoteką przymusową i
ustawowym prawem zastawu, z wyjątkiem
przypadku, gdy podlegają potrąceniu z
bieżąco wypłacanych świadczeń.

Przedawnienie

Należności z tytułu nienależnie pobranych

świadczeń ulegają przedawnieniu po upływie
10 lat, licząc od dnia uprawomocnienia się
decyzji ustalającej te należności.

Zakład może odstąpić od żądania zwrotu

należności z tytułu nienależnie pobranych
świadczeń w całości lub w części, odroczyć
termin ich płatności albo rozłożyć je na
raty, jeżeli:
1) zachodzą

szczególnie

uzasadnione

okoliczności lub
2) kwota nienależnie pobranych świadczeń
nie przewyższa kosztów upomnienia w
postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Od kwot nienależnie pobranych świadczeń,

które rozłożono na raty albo których termin
płatności odroczono, nie nalicza się odsetek,
począwszy od dnia wpływu wniosku o
udzielenie tych ulg.

Rozłożenie na raty kwot należności z tytułu

nienależnie

pobranych

świadczeń

albo

odroczenie terminu ich płatności następuje w
formie umowy.

Odsetki za opóźnienie

Jeżeli Zakład - w terminach przewidzianych w

przepisach określających zasady przyznawania i
wypłacania

świadczeń

pieniężnych

z

ubezpieczeń

społecznych

lub

świadczeń

zleconych do wypłaty na mocy odrębnych
przepisów albo umów międzynarodowych - nie
ustalił prawa do świadczenia lub nie
wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany
do wypłaty odsetek od tego świadczenia w
wysokości odsetek ustawowych określonych
przepisami prawa cywilnego.

Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w

przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest
następstwem okoliczności, za które Zakład nie
ponosi odpowiedzialności.

Kontrola wykonywania zadań

z zakresu ubezpieczeń

społecznych

Kontrolę wykonywania zadań i obowiązków w

zakresie ubezpieczeń społecznych przez
płatników

składek

przeprowadzają

inspektorzy kontroli Zakładu.

Kontrola może obejmować w szczególności:

1) zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych;
2) prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i
opłacania składek oraz innych składek i wpłat, do
których pobierania zobowiązany jest Zakład;
3) ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń
społecznych i wypłacanie tych świadczeń oraz
dokonywanie rozliczeń z tego tytułu;
4) prawidłowość i terminowość opracowywania
wniosków o świadczenia emerytalne i rentowe;
5) wystawianie zaświadczeń lub zgłaszanie danych
dla celów ubezpieczeń społecznych;
6) dokonywanie

oględzin

składników

majątku

płatników składek zalegających z opłatą należności z
tytułu składek.

Uprawnienia inspektora

W trakcie przeprowadzania kontroli inspektor

kontroli Zakładu ma prawo:

1) badać wszelkie księgi, dokumenty finansowo-

księgowe i osobowe oraz inne nośniki informacji
związane z zakresem kontroli;

1a) dokonywać oględzin i spisu składników majątku

płatników

składek

zalegających

z

opłatą

należności z tytułu składek;

2) zabezpieczać zebrane dowody;

3) żądać udzielania informacji przez płatnika

składek i ubezpieczonego;

4) legitymować osoby w celu ustalenia ich

tożsamości, jeśli jest to niezbędne dla
potrzeb kontroli;

5) przesłuchiwać świadków;
6)

przesłuchiwać

płatnika

składek

i

ubezpieczonego, jeżeli z powodu braku lub
po

wyczerpaniu

innych

środków

dowodowych

pozostały

niewyjaśnione

okoliczności

mające

znaczenie

dla

postępowania kontrolnego.

Obowiązki płatników

1. Płatnicy składek są zobowiązani:
1) udostępnić wszelkie księgi, dokumenty i inne nośniki

informacji związane z zakresem kontroli, które są
przechowywane u płatnika oraz u osób trzecich w
związku z powierzeniem tym osobom niektórych
czynności na podstawie odrębnych umów;

1a) udostępniać do oględzin składniki majątku, których

badanie wchodzi w zakres kontroli, jeżeli zalegają z
opłatą należności z tytułu składek;

2) sporządzić i wydać kopie dokumentów związanych z

zakresem kontroli i określonych przez inspektora
kontroli Zakładu;

3)

zapewnić

niezbędne

warunki

do

przeprowadzenia czynności kontrolnych, w tym
udostępnić środki łączności, z wyjątkiem środków
transportowych, oraz inne niezbędne środki
techniczne do wykonania czynności kontrolnych,
którymi dysponuje płatnik;

4) udzielać wyjaśnień kontrolującemu;
5) przedstawić tłumaczenie na język polski

sporządzonej w języku obcym dokumentacji
finansowo-księgowej i osobowej przedłożonej
przez płatnika składek.

Protokół kontroli

1. Ustalenia kontroli opisuje się w protokole

kontroli, który powinien zawierać:

1)

oznaczenie

terytorialnej

jednostki

organizacyjnej Zakładu;

2) oznaczenie kontrolowanego płatnika składek;
3) oznaczenie inspektorów kontroli Zakładu

wykonujących kontrolę;

4) określenie zakresu kontroli;

5) czas trwania kontroli z określeniem daty

wszczęcia i zakończenia kontroli oraz z
wymienieniem dni przerwy w kontroli;

6) opis dokonanych ustaleń z podaniem

podstaw prawnych;

7) przedstawienie dowodów;
8) pouczenie o prawie złożenia zastrzeżeń;
9) pieczęć i podpis inspektora kontroli Zakładu;
10) informacje o wpisie do książki kontroli.

2. Protokół sporządza się w dwóch jednobrzmiących

egzemplarzach, z których jeden doręcza się
kontrolowanemu płatnikowi składek lub osobie
upoważnionej do reprezentowania lub prowadzenia
jego spraw.

3. Płatnik składek ma prawo w terminie 14 dni od

daty

otrzymania

protokołu

złożyć

pisemne

zastrzeżenia

do

jego

ustaleń,

wskazując

równocześnie stosowne środki dowodowe.

4. Inspektor kontroli Zakładu ma obowiązek rozpatrzyć

zgłoszone zastrzeżenia i w razie potrzeby podjąć
dodatkowe

czynności

kontrolne.

O

sposobie

rozpatrzenia zastrzeżeń płatnika składek informuje się
na piśmie.

5. Protokół kontroli stanowi podstawę do wydania

decyzji w zakresie i trybie określonym w art. 83.

Odpowiedzialność za

wykroczenia przeciwko

przepisom ustawy

Kto, jako płatnik składek albo osoba obowiązana do

działania w imieniu płatnika:
1) nie dopełnia obowiązku opłacania składek na
ubezpieczenia społeczne w przewidzianym przepisami
terminie,
2) nie zgłasza wymaganych ustawą danych lub zgłasza
nieprawdziwe dane albo udziela w tych sprawach
nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawia ich udzielenia,
3) udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie kontroli,
4) nie dopełnia obowiązku wypłacania świadczeń z
ubezpieczeń społecznych i zasiłków finansowanych z
budżetu państwa albo wypłaca je nienależnie

5)

nie prowadzi dokumentacji związanej z

obliczaniem składek oraz z wypłatą świadczeń
z ubezpieczeń społecznych,
6) nie

dopełnia

obowiązku

przesyłania

deklaracji rozliczeniowych oraz imiennych
raportów miesięcznych w przewidzianym
terminie,
6a) nie

stwierdza

nieprawidłowości

w

imiennym raporcie miesięcznym w terminie
określonym w art. 41 ust. 7,

7)

nie

dopełnia

obowiązku

przekazywania

dokumentów związanych z ubezpieczeniami
społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym w
formie określonej w art. 47a ust. 1 i 2,

podlega karze grzywny do 5.000 złotych.

2. Tej samej karze podlega, kto dopuszcza się

czynów określonych w ust. 1 przy opłacaniu
składek lub dokonywaniu wpłat z innych tytułów,
do których poboru obowiązany jest Zakład.

Dziękuję za uwagę