WykaÂż charakterystyczne cechy poezji mÂÅ‚odopolskiej na przykÂÅ‚adzie wierszy wybranego poety (Kasprowicza, Staffa, Tetmajera).





U schyÂÅ‚ku XIX wieku najpopularniejszym poetÂÄ… w Polsce byÂÅ‚ Kazimierz Przerwa - Tetmajer. Jego wiersze, preludia, hymny, szepty i krzyki miÂÅ‚osne byÂÅ‚y na ustach wszystkich. "Tetmajera umiaÂÅ‚a wspóÂÅ‚czesna Polska na pamiêÃÅš", pisaÂÅ‚ Tadeusz Boy - ÂÅ»eleÃÄ…ski. Podmiot liryczny wierszy Tetmajera deklaruje sceptycyzm wobec wartoÅ“ci dotychczas obowiÂÄ…zujÂÄ…cych, tradycyjnie uznanych zarówno w zakresie etyki, jak i religii, w sferze stosunków spoÂÅ‚ecznych i obyczajowych. Odrzuca moÂżliwoÅ“ci dziaÂÅ‚ania. Taka biernoÅ“ÃÅš, brak zaangaÂżowania prowadzi do splinu. Jest to szczególny stan psychiczny w utworach poetów skÂÅ‚aniajÂÄ…cych siê ku dekadentyzmowi, charakterystyczny, wedÂÅ‚ug nich, dla czÂÅ‚owieka XIX wieku - nuda, zniechêcenie, nastrój przygnêbiajÂÄ…cy, smutek, depresja. Nastrój splinu wyraÂża Tetmajer w wierszu "DziÅ“". Jest to rodzaj monologu wypowiedzianego przez podmiot liryczny w imieniu grupy "dziÅ“ - pierwsze nasze myÅ“li sÂÄ… zwÂÄ…tpieniem, nudÂÄ…, szyderstwem, wstrêtem i przeczeniem".

Szyderstwo i wstrêt charakteryzujÂÄ… zdecydowanie wrogi stosunek poety do ówczesnej rzeczywistoÅ“ci.

Przeczenie - to tutaj postawa totalnej negacji typowej dla dekadentów, którym brak jakiegokolwiek programu pozytywnego, nie widzÂÄ… Âżadnych wartoÅ“ci, o które warto walczyÃÅš. Totalna negacja prowadzi do pesymizmu, do zaniku chêci Âżycia. W utworze "Hymn do Nirwany" poeta wyraÂża têsknotê za ucieczkÂÄ… w niebyt. ÂÅ»ycie czÂÅ‚owieka uwaÂża za pasmo cierpieÃÄ… i klêsk. SÂÄ…dzi, Âże ludzkie wady, podÂÅ‚oÅ“ÃÅš i zÂÅ‚oÅ“ÃÅš odbierajÂÄ… sens egzystencji.

W wierszu "PrzeÂżytym" maluje ideowÂÄ… próÂżniê powstaÂÅ‚ÂÄ… w wyniku bankructwa ideaÂłów pozytywizmu, utraty wiary w rozum i potêgê myÅ“li ludzkiej. Smutek znuÂżenia, niewiary i beznadziei oraz w wielu wierszach Tetmajera. Dla czÂÅ‚owieka pogrÂÄ…Âżonego w poczuciu beznadziejnego smutku ucieczkÂÄ… moÂże byÃÅš, wedÂÅ‚ug poety, sztuka i miÂÅ‚oÅ“ÃÅš. Dla liryki Tetmajera charakterystyczna jest apoteoza w spoÂÅ‚eczeÃÄ…stwie, które wyÂżej ceni wartoÅ“ci materialne niÂż duchowe. Podmiot liryczne zdaje sobie sprawê, Âże Âżycie nic nie jest warte, patrzy jednak na tÂÅ‚um "z podniesionÂÄ… gÂÅ‚owÂÄ…", majÂÄ…c Å“wiadomoÅ“ÃÅš, Âże w jego piersiach "pÂÅ‚onÂÄ… ognie przez Boga samego wÂÅ‚oÂżone".

Tematem poezji Tetmajera jest teÂż miÂÅ‚oÅ“ÃÅš, czêsto traktowana jako ucieczka od Å“wiata, jego cierpieÃÄ… i udrêk. Jest to jednak wyzwolenie pozorne, bo gdy minie miÂÅ‚osne uniesienie i zauroczenie, Å“wiat wydaje siê jeszcze bardziej brutalny i okrutny.



Pierwszy tom poezji Leopolda Staffa "Sny o potêdze" (1901) mieÅ“ci siê w kanonie poezji modernistycznej. W sonecie "Kowal" dokonuje poeta rozrachunku ze schyÂÅ‚kowymi tendencjami epoki. Kowal odrzuca serce "wÂÅ‚asnÂÄ… sÂÅ‚aboÅ“ciÂÄ… przeklête, rysÂÄ… chorej niemocy skaÂżone, pêkniête", natomiast przekuwa "bezksztaÂÅ‚tnÂÄ… masê kruszców drogocennych" w "serce hartowane, mêÂżne, serce dumne, silne". MoÂżna tu znaleŸÃÅš wpÂÅ‚ywy filozofii Nietschego gÂÅ‚oszÂÄ…cego pochwaÂłê hartu woli i silnego, radosnego czÂÅ‚owieka.

Tomiki "GaÂÅ‚ÂąŸ kwitnÂÄ…ca (1908) i "UÅ“miech godzin" (1910) sÂÄ… wyrazem klasycyzmu, którego program zawarÂÅ‚ poeta w wierszu "PrzedÅ“piew" nawiÂÄ…zujÂÄ…cym do poezji czarnoleskiej i tekstów biblijnych, gÂÅ‚oszÂÄ…cym pochwaÂłê Âżycia, niezaleÂżnie od obecnoÅ“ci w nim smutku i cierpienia.

Bohaterem utworu jest czÂÅ‚owiek doÅ“wiadczony, który posiadÂÅ‚ mÂÄ…droÅ“ÃÅš ÂżyciowÂÄ… i mówi: "ÂżyÂÅ‚em i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce". Klasycyzm to typ sztuki nacechowany racjonalizmem, dÂÄ…Âżeniem do ÂÅ‚adu i harmonii. Wynikiem takiej postawy jest ÂÅ‚ÂÄ…cznoÅ“ÃÅš z tradycyjnÂÄ… kulturalnÂÄ…. WÂÅ‚adajÂÄ…cy kilkoma jêzykami poeta tÂÅ‚umaczy teksty filozoficzne, beletrystykê i literaturê naukowÂÄ…. Szczególnie bliscy byli mu ci filozofowie, którzy wyznawali aprobatê Âżycia, kult czÂÅ‚owieka jako prawodawcy i twórcy wÂÅ‚asnego losu, stoicy, epikurejczycy, filozofowie odrodzenia. Staff gÂÅ‚osi bowiem potrzebê uksztaÂÅ‚towania takiej postawy wobec Âżycia, która pozwoli zachowaÃÅš pogodê wbrew przeciwnoÅ“ciom. Zwrot do klasycyzmu oznacza nie tylko odwoÂÅ‚anie kulturowe do antyku, ale dÂÄ…Âżenie do harmonii duchowej.

"Poeta ziemi i buntu" wywodzi siê z kujawskiej zagrody chÂÅ‚opskiej. PrzebyÂÅ‚ dÂÅ‚ugÂÄ… drogê, zanim staÂÅ‚ siê jednym z najwybitniejszych poetów mÂÅ‚odopolskich, znakomitym tÂÅ‚umaczem literatury angielskiej i niemieckiej, rektorem Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie.

W twórczoÅ“ci mÂÅ‚odego Kasprowicza widoczne sÂÄ… wpÂÅ‚ywy naturalizmu, który ÂÅ‚ÂÄ…czyÂÅ‚ siê u niego z radykalnÂÄ… postawÂÄ… spoÂÅ‚ecznÂÄ… (ujmowaÂÅ‚ siê za krzywdÂÄ… wsi, obnaÂżaÂÅ‚ i piêtnowaÂÅ‚ niesprawiedliwoÅ“ÃÅš spoÂÅ‚ecznÂÄ…). Postulaty poetyki naturalistycznej realizowaÂÅ‚ w cyklu wierszy "Obrazki natury", w cyklu sonetów "Z chaÂÅ‚upy", w wierszu "W chaÂÅ‚upie". W tych utworach ukazuje nêdzne warunki wiejskiego Âżycia. Opisywane wnêtrze chaÂÅ‚upy razi brzydotÂÄ… (brudne garnki, szmaty, resztki jedzenia). Sam opis rzeczywistoÅ“ci ma wstrzÂÄ…snÂÄ…ÃÅš czytelnikiem i wzbudziÃÅš wspóÂÅ‚czucie. Poeta na ogóÂÅ‚ nie daje wÂÅ‚asnego komentarza - swój stosunek do rzeczywistoÅ“ci wyraÂża poprzez konstruowanie miniaturowych obrazków, które majÂÄ… czytelników skÂÅ‚oniÃÅš do wÂÅ‚asnych przemyÅ“leÃÄ….

Za akces poety do modernizmu uwaÂża siê tom poezji "Krzak dzikiej róÂży". Zamieszczony w nim Krzak dzikiej róÂży w Ciemnych Smreczynach jest uwaÂżany za wybitne osiÂÄ…gniêcie artystyczne i klasyczny przykÂÅ‚ad symbolizmu MÂÅ‚odej Polski.

Druga seria Poezji Tetmajera zostaÂÅ‚a uznana za deklaracjê postawy mÂÅ‚odych, za wyraz ich Å“wiatopoglÂÄ…du i dekadenckich nastrojów. Przedstawiciele symbolizmu rezygnowali z bezpoÅ“redniej wypowiedzi lirycznej, opisywania i nazywania stanów uczuciowych na rzecz kreowania wieloznacznego obrazu dajÂÄ…cego siê róÂżnie interpretowaÃÅš. Za pomocÂÄ… symboli, z natury niejasnych i niejednoznacznych, poezja miaÂÅ‚a dotrzeÃÅš do prawd niedostêpnych racjonalnemu poznaniu, wyraziÃÅš to, czego nie da siê powiedzieÃÅš zwyczajnym jêzykiem. Twórcy koncentrowali siê na odczuciach subiektywnych, penetrowali ludzkÂÄ… psychikê, tworzyli nowÂÄ… poetyckÂÄ… wizjê Å“wiata i starali siê przedstawiÃÅš jÂÄ… nowym jêzykiem, wÂÅ‚aÅ“ciwym tylko poezji.

Ze sztuk plastycznych wywodzi siê termin impresjonizm. Kierunek ten pojawiÂÅ‚ siê w Å“rodowisku mÂÅ‚odych malarzy paryskich, którzy w swej twórczoÅ“ci dÂÄ…Âżyli do utrwalenia przeróÂżnych zmysÂÅ‚owych wraÂżeÃÄ…, uchwycenia ksztaÂÅ‚tu przemijajÂÄ…cej chwili. Impresjonizm w literaturze dÂÄ…ÂżyÂÅ‚ do przekazywania przelotnych, trudnych do zdefiniowania stanów psychicznych, oddawanych czêsto przez nastrojowy opis krajobrazu. PrzykÂÅ‚adem stosowania techniki impresjonistycznej moÂże byÃÅš wiersz "Widok ze ÅÅ‚winicy do Doliny Wierchcichej" Kazimierza Przerwy - Tetmajera. Podmiot liryczny opisuje swoje chwilowe odczucia i ulotne zmysÂÅ‚owe wraÂżenia. WaÂżnÂÄ… rolê odgrywa tu niezwykle wierne oddanie koloru, nagromadzenie barw, ich zmieniajÂÄ…cych siê odcieni - "srebrnotêczowy", "srebrzystoturkusowy", "bladobÂłêkitny", "zgniÂÅ‚ozielony".